BUDSJETT 2015 ØKONOMIPLAN 2015-2018 TEKSTDEL

BUDSJETT 2015 ØKONOMIPLAN 2015-2018 TEKSTDEL

Budsjett 2015, Økonomiplan 2015-2018: Tekstdel 1. Rådmannen sine generelle kommentarar... 3 2. Økonomiske oversikter... 8 3. Generelt: Om Budsjett 2015 og Økonomiplan 2015 2015... 12 4. Føresetnadar for Budsjett 2015 og Økonomiplan 2015-2018... 13 4.1 Folketalsutvikling... 13 4.2 Statsbudsjettet kommunen sine frie inntekter for 2015... 16 4.3 Oppgåveendringar og ulike satsingar i Statsbudsjettet:... 22 4.4 Andre økonomiske føresetnader... 24 4.5 Kommunale takstar og inntekter frå tenester... 27 5. Mål og tiltak... 29 5.1 Overordna strategikart... 29 5.2 Tiltak... 31 5.3 Samla oversikt over tiltak for Budsjett 2015 og Økonomiplan 2015-2018... 32 5.4 Innspel frå ansvarsområda delmål og tiltak... 35 Ansvar 5000 Rådmannen finans... 36 Fellestiltak... 37 Ansvar 1000 Rådmannen... 39 Ansvar 1200 Lønn og personal... 44 Ansvar 1400 IKT... 46 Ansvar 1500 Økonomi... 47 Ansvar 1600 Utvikling... 49 Ansvar 1700 Tenestetorget... 52 Skulane felles... 54 Ansvar 2101 Enge skule... 57 Ansvar 2103 Rygg skule... 59 Ansvar 2105 Skånevik skule... 61 Barnehagane felles... 64 Ansvar 2201 Enge barnehage... 67 Ansvar 2203 Rygg barnehage... 70 Ansvar 2205 Skånevik barnehage... 72 Ansvar 2300 Kultur... 74 Ansvar 3000 Helse og sosial... 79 Ansvar 3500-3504 Pleie og omsorg... 85 Ansvar 3600 NAV... 90 Ansvar 4200 Drift og vedlikehald... 92 Investeringar: 2015-2018... 95 Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 2

1. Rådmannen sine generelle kommentarar I framlegget til Statsbudsjett for 2015 er det lagt til grunn ein deflator (prisindikator) på 3,0 % der 3,3 % er pårekna lønnsvekst (utgjer om lag 2/3 av indikatoren) og varer og tenester 2,5 %. Statsbudsjettet operer for 2015 med ein realvekst i frie inntekter for kommunane på 3,9 mrd. frå 2014 til 2015. Veksten frå 2014 til 2015 varierer mellom kommunane. Budsjettforslaget som vert lagt fram for Etne tar utgangspunkt i den mest optimistiske modellen, som gjev ein inntektsauke på kr 0,872 mill i forhold til det som ligg inne i økonomiplan 2014-17. Dette gjev ein auke på 0,4%, noko som fører til realnedgang i frie inntekter og illustrerer godt den økonomiske situasjonen kommunen er i. Distriktstilskot Sør-Norge vil bli vidareført i 2015, men Etne får eit nedtrekk på kr 4,3 mill i rammeoverføringa, frå kr 5,4-1,1 mill. Heile nedtrekket kjem i 2015. Grunnen til dette er at indeksen er auka frå 35 i gamal ordning (basert på indeks frå 2007) til 45 i ny ordning, den oppdaterte 2013 distrikts indeksen. Isolert gir nedtrekket grunnlag for kompensasjon gjennom overgangsordninga INGAR. Men fordi utgifts-utjamninga aukar med om lag kr. 3,6 mill. i den same perioden, blir ikkje den samla reduksjonen (netto) i rammetilskot frå 2014 til 2015 tilstrekkeleg stor til at det gir grunnlag for kompensasjon gjennom INGAR. Den auka utgiftsutjamninga kommunen skulle hatt, kjem i stor grad av auke i barn i barnehagealder og auke i barn 1 år utan kontantstøtte, samt auke i personar over 90 år. I praksis fører dette til at kommunen må dekke desse auka kostnadane på andre måtar. I tillegg gjer låg straumpris at me også må justera ned inntektsestimata for sal av konsesjonskraft. Straumprisen er justert ned frå 30 til 26,5 øre/kwh, noko som utgjer ein inntektsreduksjon på kr 0,713 mill i året i perioden. Det har ikkje vore kompensert for generell prisvekst i budsjetta i Etne i mange år. Det er berre lønnsvekst som er lagt inn. I dette har det lege ei vesentleg innstraming, men har også gitt rom for innarbeiding av nye tiltak. Det er heller ikkje i dette forslaget kompensert for generell prisvekst. Innsparingstiltaka på einingane med kr 1,4 mill i 2012 og 2013 vart auka til kr 2,6 mill i 2014, som også ligg inne for denne planperioden. I tillegg fekk dei 3 skulane samla i k-sak 063/13 eit innsparingskrav knytt til spesialundervisning på 2,0 årsverk. Dette gjer sjølvsagt situasjonen ytterlegare krevjande. Samhandlingsreforma Reforma blei innført frå 01. januar 2012. Ordninga med kommunalt medfinansieringsansvar (20 prosent av utgiftene i sjukehus) blir avvikla i 2015. Kompensasjon for ansvaret for medfinansiering, om lag kr 5,7 mrd, blir difor trekt ut av rammeoverføring til kommunane i 2015. Den samla ramma for kommunane for uttrekk er basert på pårekna faktiske utgifter til medfinansiering i 2015 dersom kommunane framleis hadde hatt dette ansvaret. Trekket mellom kommunane blir fordelt etter delkostnads-nøkkelen for samhandlingsreforma, ikkje faktiske utgifter til medfinansiering i den einskilde kommune. I budsjettet for Etne er det trekt ut kr 4,7 mill. Kompensasjon for betaling for utskrivingsklare pasientar blir i 2015 vidareført med pris-justering og fordelt mellom kommunane etter delkostnadsnøkkel for pleie og omsorg. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 3

Eigedomsskatt Framlegget inneheld innføring av eigedomsskatt for heile kommunen slik det blei vedtatt i budsjett 2014. Det er lagt inn inntekter på ca. 7 mill. frå 2015, i tillegg til 7 mill. frå verk og bruk. I ØP 14-17 er det budsjettert med tilbakeføring av kostnadene ved innføring av eigedomskatt med 3 mill. til fond i 2015, og vidare er 2,0 mill. av inntekta budsjettert sett av til fond for å dekka auke drift av nytt omsorgssenter. Eit av grepa som blir foreslått for å balansere forslaget til ny ØP 15-18 er stryke desse avsetningane. Det er og lagt inn ei auke på 0,5 promille frå og med 2016. Barnehage, skule, barnevern og interkommunalt helsesamarbeid Barnehage er styrka med auka overføringar til privatbarnehage og vidareføring av den auken som ligg her i inneverande år. I tillegg er auken til dei kommunale barnehagane med vel kr 1,0 mill for inneverande år vidareført i framlegget. Det ligg også inne ein auke til spesialpedagogiske tiltak i barnehagane. For Skånevik barnehage er det lagt inn ein ytterlegare auka personalressurs til naturbarnhage frå hausten 2015 og sett av kr 1,5 mill på investeringsbudsjettet til mellombels løysing i eit midlertidig bygg. Det er lagt inn auke til Skånevik skule med ein klasse frå skuleåret 2015/16. Vidare er det lagt inn styrking til undervisning tilsvarande samla vel kr 1,2 mill. Vidare vert det føresett at naudsynt oppgradering av bygg med skifte av vindauge, gamle dører, ventilasjon/enøk må dekkast over investeringsbudsjettet og gjennomførast etter ein nærare fastsett plan. For barnevernet er det lagt inn auke i 50% stillingsressurs og opptrapping av tiltaksmidler frå kr 0,4 mill i 2015 til kr 1,2 mill i 2018. Opptrapping i tiltaksmidler må vurderast etter utviklinga i barnevernet for kvart år i perioden. Kommunen deltar i interkommunalt helsesamarbeid med Sauda, Suldal og Vindafjord knytt opp til samhandlingsreforma. Eit grovt og ikkje kvalitetssikra estimat for deltaking i dette samarbeidet er vel kr 4,6 mill for Etne sin del. Dette gjeld tiltak både i eigen kommune og kostnader knytt til tilbod i andre kommunar. I vedtaket om helsesamarbeid heiter det i pkt 3: Dei økonomiske konsekvensane skal fortrinnsvis takast gjennom omlegging av eiga verksemd. Dette skal visast gjennom framlagt årsbudsjett. Det er avgjerande for balansen i økonomiperioden at omlegging og endring av eiga verksemd blir gjennomført og at vedtaket følgd opp. Det er elles ikkje lagt opp til store omleggingar av drifta i budsjettet for 2015, men ei vidareføring av dagens driftsnivå ved m.a. bruk av fond. Tiltak, der ein ser at kostnadane kjem, og vedtak som er gjort med økonomiske konsekvensar er søkt innarbeidd heilt eller delvis. Frå 2016 er det lagt inn store sparepakkar på fleire område. Dette er avgjerande for å få økonomiplanen i balanse, som er eit krav i kommunelova 60. Kommunen har gjennom fleire år gjennomført generelle innsparingar (ostehøvel) ved m.a. ikkje å kompensere fullt ut for prisstigning. Sparepakkane må difor konsentrere seg om endringar, omlegging og optimalisering av drifta og kva tenestetilbod innbyggjarane våre får samla. Dette er eit ressurskrevjande arbeid som må gjennomførast i løpet av 2015 og som krev både stor endringsvilje og stor endringskompetanse. Sparepakke helse og omsorg (kr 1,75 mill i 2016, kr 2,5 mill i 2017 og kr 3,0 mill i 2018) Moglege tiltak til driftsendringar som kan bidra til å medverke til naudsynt nedtrekk kan vera å redusera tilbod, eller ved å gje tilbod ein i dag har på ein annan måte. Fokus må vera at brukarane våre får naudsynte tenester og opplever at kommunen syt for at grunnleggjande behov vert ivareteke innan tilgjengelege økonomiske vedtekne rammer. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 4

Dagtilbod for brukerar med psykiatrisk sjukdom er ikkje ein lovpålagt teneste, men me ser likevel at dette er ei gruppe med behov for å få hjelp til å meistra kvardagen. Me opplever tilbodet som eit godt og nyttig tilbod og om ein vel å trekke dette ut av økonomiplanen vert det viktig å sjå på andre måtar å gje tilbod på. Andre tilbod vil truleg gje eit tilbod som er ulikt det ein no har, men like fullt gje eit tilbod om fellesskap med andre. Ein kan til dømes finna ei løysing ved eit samarbeid med frivillig- og frisklivssentralen. Utvikla omsorgsbustadar i bygdene våre til å bli eit tilbod som i aukande grad fører til at brukarane vel å bli buande i eigen bustad eller tilrettelagt omsorgsbustad framom å få varig plass i institusjon. Satsa meir på at institusjonsplassane i kommunen vert brukt i korte periodar, for så å bu i eigen bustad/omsorgsbustad så lenge ein ynskjer med hjelp av tenesteapparatet elles. Det vil seie med bistand frå heimesjukepleie og ved hjelp av ny teneste innan heimerehabilitering, pårørande og frivillige instansar. Ein vil og sjå til føringar om ny teknologi jf ny statleg norm i samband med bygging av nytt omsorgssenter. Etne er med i eit nettverk på Haugalandet som vil bidra til utvikling og fremja bruken og utvikling av velferdsteknologi. Heimetenesta vil blant anna i samband med overgang til digitalt nett satse på ny teknologi innan tryggleiksalarmar. Redusere tal på institusjonsplassar i bygdene våre. Omgjering av institusjonsplassar i Skånevik og ved bygging av 20 institusjonsplassar og 20 omsorgsbustadar i Etne. Auka samarbeid med samarbeidskommunane våre for å kunne tilby god kvalitet på rehabilitering, ved å etablere to rehabiliteringsplassar for våre brukarar i Suldal og ved å gje våre brukarar eit nytt tilbod om Ø- hjelps seng i Vindafjord, slik ein har gjort vedtak om. Organisering av arbeidet innan pleie- og omsorg må vurderast oppimot kva som gjer mest samla nytteeffekt for alle dei som treng slike tenester. Tryggleik for at ein får den hjelpa ein treng må vera førande framfor kor hjelpa vert gjeven i høve geografi. Ein må sjå på den samla drifta spesielt når det gjeld kjøkkendrift, nattevaktteneste og dagtilbod for eldre for å sjå om ein kan finne andre billigare løysingar, men som likevel legg til rette for tryggleik og sosial samvær med andre. Sparepakke skule (kr 1,5 mill i 2016 og kr 3,0 mill i resten av perioden) Ein har tidlegare vore gjennom ei stor omlegging innan skule for å skaffa seg økonomisk handlingsrom. Slik situasjonen har utvikla seg er me på ny komen i eit situasjon som gjer at me må sjå på ytterlegare moglegheiter for å driva skule både meir effektivt og å finna nye måtar for å fremja god kvalitet i skule på. Ein må sjå nærare på om det samla skulearealet i kommunen kan nyttast endå betre ved å samla fleire elevar på ein plass, ved til dømes å flytta elevane på Rygg til dei andre skulane og nokre av elevane på Enge til Skånevik. Dette vil igjen påverke ordninga me har om fritt skuleval og denne ordninga må i så fall vurderast på ny. Dette kan òg føra med seg nye moglegheiter ved at skulebygget på Rygg får frigjort plass og såleis kan brukast på ein ny måte. Ein kan og sjå på moglegheit for å slå saman ungdomsskulane, for å redusera tal på årsverk ved meir rasjonell drift. Dette kan òg gje nye moglegheiter som ein no ikkje har ved til dømes at alle elevane i kommunen kan få like stort tilbod om språkfag og valfag. Generell gjennomgang av dimensjonering av timetal til delingsressurs i klassane og tilpassa opplæring må vurderast på ny i lys av den pressa økonomiske situasjonen ein no er i. Sparepakke kyrkje og kultur (kr 0,3 mill frå 2016 og i resten av perioden) Etne har fått flott, stor og ny arbeidskyrkje som er mykje i bruk. Kommunen auka overføringa til kyrkja med kr 0,6 mill årleg i samband med bygging av ny kyrkje. Det blei også i den samanheng vurdert drifta av dei andre kyrkjene. Det er naturleg å gjere ei ny vurdering av dette no, i lys av nye erfaringar som er gjort. Drift av kulturskulen og biblioteka bør også vurderast påny. Det same gjeld tilskota som ligg på dette området kulturområdet. Sparepakke administrasjon (kr 0,56 mill frå 2016 og i resten av perioden) Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 5

Den krevjande situasjonen vil gje auka belastning i heile organisasjonen, også i administrasjonen. For å gjennomføra både utgreiingsarbeid og endringsarbeid vil det krevja omprioritering av arbeidsoppgåver i tida framover. Dette gjeld både på personal, økonomi og informasjon internt og eksternt. Det er likevel lagt inn reduksjon av 1 stilling med heilårsverknad frå 2016 og i resten av perioden. Alternativ til heile eller deler av sparepakkane kan vera å auka inntekta frå eigedomsskatt. Auke med ein promille gjev ei auka inntekt på om lag kr 3,0 mill. Utsetjing av bygging av nytt omsorgssenter vil betra situasjonen med om lag kr 4,5 mill frå 2016, etter kva rente ein kalkulerer med. Ei slik utsetjing vil skapa andre problem. Gebyr og betaling for kommunale tenester Det er for 2015 ikkje lagt inn endring for vatn. For forbruksgebyret for kloakk er det lagt inn ein reduksjon på om lag 20%. For feiing er det lagt inn ein auke på 13,4%. For slamrenovasjon er det ein auke på ca. 2 % for vanlege bustadhus og fritidshus. Renovasjonssatsane blir redusert ned vel 2%. Regjeringa føreslår å trekka ut kr 312 mill av rammetilskotet fordi det vert lagt opp til auke i maksprisen i barnehagane. Barnehagesatsane er justert opp med kr 175 i samsvar med forslag til ny makspris i Statsbudsjettet. Det er foreslått ein ny prismodell innan SFO. Det er elles lagt inn betydelege prisauke på mat i barnehagen og til matombering for å justere opp mot kva det kostar å produsere tenesta. Andre endringar kjem fram av Taktshefte, som vert lagt fram i eiga sak. Investeringar Investeringsprogrammet for økonomiplanperioden 2014 2017 er vidareført med nokre små justeringar. Nybygg ved Etne omsorgssenter ligg inne med eit låneopptak på kr 70 mill Oppstart er sett til slutten av 2015, budsjettverknad frå 2016. Det ligg ein årlege rammer på kr 2,5 mill til oppgradering av bruer og vegar, kr 1,5 mill til grunninnløysing, kr 0,5 mill til oppgradering kommunale bygg og kr 0,2 mill til IKT i perioden. Dei siste av dei kr 2 mill av totalt kr 10 mill. til investeringar i samband med hovudplan vatn ligg og inne, saman med kr 2 mill til kaiar. Totalt ligg ca kr 91 mill som skal dekkast ved auka låneopptak. Av nye tiltak er det lagt inn kr 1,5 mill til midlertidig løysing ved Skånevik barnehage, kr 300 000 til kontor ved bufellesskapet og ei ekstra ramme på kr 500 000 til investeringar innan IKT. Inndekning ved bruk av kapitalfond. I tillegg er det lagt inn ei auka ramme på oppgradering av kommunale bygg på kr 2,0 mill i 2015. Innafor dette må Skånevik skule prioriterast. Det er fleire investeringsprosjekt som er finansiert tidlegare som ikkje er gjennomført. Dette har i første rekkje med gjennomføringskapasiteten vår å gjera. Desse bør ha prioritet framover, i staden for å leggja inn nye prosjekt. Kommunereform Regjeringa har skissert eit stramt tidsløp i arbeidet med kommunereforma, der Stortinget skal gjera endeleg vedtak om ny kommunestruktur i 2017. Alle kommunane er pålagt ei utgreiingsplikt i kommunereformarbeidet. Etne har slutta seg til utgreiingsprosjekt på Haugalandet og i Sunnhordland, i tillegg til at det opna for andre alternativ. Resultatet av denne prosessen vil truleg ikkje få konsekvensar for denne økonomiplanperioden, men kan føre til store endringar også for Etne kommune framover. Dei endringane som det blir lagt opp til i Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 6

økonomiplanperioden bør også ta opp i seg kva innbyggarane i Etne er best tent med i ein situasjon med ny kommunestruktur. Oppsummering Drifta er i hovudsak vidareført på same nivå i budsjettet for 2015 som i inneverande år. Dette er gjort m.a. ved bruk av fond. Frå 2016 er det lagt inn store sparepakkar på fleire tenesteområde. Dette er avgjerande for å få økonomiplanen i balanse. Alternativet er å auka inntektene frå eigedomsskatt og/eller utsetja investeringa i nytt omsorgssenter i Etne. Det ligg framleis mange store uløyste behov både på drift og investering framover, som ikkje er innarbeidd i dette framlegget og som gjer det naudsynt å ha økonomisk handlingsrom. Det kan nemnast kommunale bruer og vegar, investeringar i næringsareal, småskulesteget og SFO på Enge skule, psykiatri og rus i tillegg til dei store utfordringane demografien med mange fleire eldre framover fører med seg. Me ser også at interkommunalt samarbeid i mange tilfelle fører til auka kostnader. Motstykket her er at me blir mindre sårbare, kan løyse meir komplekse og krevjande oppgåver og få ein høgare kvalitet på tenestene. Det vil også føra til at innbyggjarane i Etne må utover kommunegrensene for å få tenester, noko som ein også i stor grad gjer i dag både i forhold til t.d. spesialisthelseteneste og legevaktteneste. Dette er nok også noko ein i endå større grad vil sjå framover, dersom det i 2017 blir vedtatt ny kommunestruktur med større kommunar. Etne november 2014 Elling Hetland rådmann Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 7

2. Økonomiske oversikter 2.1 Hovudoversikt driftsbudsjettet Hovudoversikt - driftsbudsjett Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Driftsinntekter Brukarbetalingar 11 725 192 12 441 550 13 579 397 13 822 961 13 822 961 13 822 961 Andre salgs- og leigeinntekter 17 117 703 16 847 227 18 370 447 18 346 447 18 346 447 18 346 447 Overføringar med krav til motytelse 34 988 783 20 531 200 24 820 021 24 440 661 24 560 251 24 474 761 Rammetilskott 121 355 281 130 046 000 127 361 000 127 361 000 127 361 000 127 361 000 Andre statlige overføringar 6 886 158 6 241 575 8 566 675 8 326 675 8 365 675 8 066 675 Andre overføringar 7 418 278 1 978 766 1 607 766 1 607 766 1 607 766 1 607 766 Skatt på inntekt og formue 89 637 662 91 445 000 95 402 000 95 402 000 95 402 000 95 402 000 Eigedomsskatt 6 539 151 7 113 870 14 097 395 15 597 395 15 597 395 15 597 395 Andre direkte og indirekte skattar 3 908 449 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 Sum driftsinntekter (B) 299 576 657 290 471 188 307 630 701 308 730 905 308 889 495 308 505 005 Driftsutgifter Lønnsutgifter 152 508 471 157 060 799 163 352 156 162 501 377 162 486 259 161 826 099 Sosiale utgifter 39 845 789 49 049 175 51 157 972 51 009 940 50 841 418 50 847 418 Kjøp av varer og tenester som inngår i t.produksjon 38 204 718 28 466 411 30 956 775 29 566 102 29 677 772 29 455 649 Kjøp av tenester som erstattar t.produksjon 23 476 902 22 368 352 26 370 266 29 673 138 28 527 305 28 269 569 Overføringar 24 943 170 27 229 927 26 722 567 22 230 367 19 755 057 19 042 967 Avskrivningar 6 767 390 6 527 017 6 476 763 6 476 763 6 476 763 6 476 763 Fordelte utgifter - -856 488-856 488-856 488-856 488-856 488 Sum driftsutgifter (C) 285 746 440 289 845 193 304 180 011 300 601 199 296 908 086 295 061 977 Brutto driftsresultat (D = B - C) 13 830 217 625 995 3 450 690 8 129 706 11 981 409 13 443 028 Finansinntekter Renteinntekter og utbytte 3 191 972 2 972 606 3 093 123 3 104 548 3 154 323 3 154 323 Gevinst finansielle instrumenter (omløpsmidlar) - - - - - - Mottatte avdrag på utlån 8 200-100 000 100 000 100 000 100 000 Sum eksterne finansinntekter (E) 3 200 172 2 972 606 3 193 123 3 204 548 3 254 323 3 254 323 Finansutgifter Renteutgifter og låneomkostningar 6 662 209 7 644 118 6 836 894 8 749 486 10 474 402 11 530 097 Tap finansielle instrument (omløpsmidler) - - - - - - Avdrag på lån 7 566 645 7 784 144 7 809 347 9 051 847 9 794 347 9 911 847 Utlån 2 915 20 000 120 000 120 000 120 000 120 000 Sum eksterne finansutgifter (F) 14 231 769 15 448 262 14 766 241 17 921 333 20 388 749 21 561 944 Resultat eksterne finanstransaksjonar (G = E - F) -11 031 597-12 475 656-11 573 118-14 716 785-17 134 426-18 307 621 Motpost avskrivningar 6 767 390 6 527 017 6 476 943 6 476 943 6 476 943 6 476 943 Netto driftsresultat (I) 9 566 011-5 322 644-1 645 485-110 136 1 323 926 1 612 350 Interne finanstransaksjonar Bruk av tidlegare års reknesk.m. mindreforbruk 3 698 825 - - - - - Bruk av disposisjonsfond 13 203 888 4 577 834 1 963 463 403 512 200 000 50 000 Bruk av bundne fond 3 409 265 1 816 196 1 159 328 1 585 620 1 159 328 1 159 328 Sum bruk av avsetningar (J) 20 311 977 6 394 030 3 122 791 1 989 132 1 359 328 1 209 328 Overført til investeringsreknesk./-budsjett 3 541 442 43 481 44 470 44 470 44 470 44 470 Dekking av tidlegare års reknesk.m. meirforbruk - - - - - - Avsetningar til disposisjonsfond 18 098 601 210 905 312 406 1 095 960 1 518 354 1 656 778 Avsetningar til bundne fond 4 666 123 817 000 1 120 430 738 566 1 120 430 1 120 430 Sum avsetningar (K) 26 306 165 1 071 386 1 477 306 1 878 996 2 683 254 2 821 678 Årets rekneskapsmessige mindreforbruk 3 571 823 - - - - - Årets rekneskapsmessige meirforbruk - - - - - - Sum (L = I + J - K) 3 571 823 - - - - - Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 8

2.2 Budsjettskjema 1A Budsjettskjema 1A Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Skatt på inntekt og formue + 89 637 662 91 445 000 95 402 000 95 402 000 95 402 000 95 402 000 Ordinært rammetilskott + 121 355 281 130 046 000 127 361 000 127 361 000 127 361 000 127 361 000 Skatt eigedom + 6 539 151 7 113 870 14 097 395 15 597 395 15 597 395 15 597 395 Andre direkte eller indirekte skattar + 3 908 449 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 Andre generelle statstilskott + 6 886 158 6 241 575 8 566 675 8 326 675 8 365 675 8 066 675 Sum frie disponible inntekter = 228 326 701 238 672 445 249 253 070 250 513 070 250 552 070 250 253 070 Renteinntekter og utbytte + 3 191 972 2 972 606 3 093 123 3 104 548 3 154 323 3 154 323 Gevinst finansielle instrument (omløpsmidlar) - - - - - - Renteutg., provisjonar og andre finansutgifter 6 662 209 7 644 118 6 836 894 8 749 486 10 474 402 11 530 097 Tap finansielle instrument (omløpsmidlar) - - - - - - Avdrag på lån 7 566 645 7 784 144 7 809 347 9 051 847 9 794 347 9 911 847 Netto finansinntekter/-utgifter = -11 036 882-12 455 656-11 553 118-14 696 785-17 114 426-18 287 621 Til dekking av tidlegare års rekneskapsmessig meirforbruk - - - - - - Til ubundne avsettingar 18 098 601 210 905 312 406 1 095 960 1 518 354 1 656 778 Til bundne avsettingar 4 666 123 817 000 1 120 430 738 566 1 120 430 1 120 430 Ikkje disponert netto driftsresultat 3 571 823 - - - - - Bruk av tidlegare års regnskapsmessige mindreforbruk + 3 698 825 - - - - - Bruk av ubundne avsettingar + 13 203 888 4 577 834 1 963 463 403 512 200 000 50 000 Bruk av bundne avsettingar + 3 409 265 1 816 196 1 159 328 1 585 620 1 159 328 1 159 328 Netto avsettingar = -6 024 569 5 366 125 1 689 955 154 606-1 279 456-1 567 880 Overført til investeringsbudsjettet 3 541 442 43 481 44 470 44 470 44 470 44 470 Til fordeling drift = 207 723 809 231 539 433 239 345 437 235 926 421 232 113 718 230 353 099 Sum fordelt til drift (frå skjema 1B) = 211 295 631 231 539 433 239 345 437 235 926 421 232 113 718 230 353 099 Rekneskapsmessig meirforbruk/mindreforbruk = -3 571 822 - - - - - 2.3 Budsjettskjema 1B Budsjettskjema 1B Til fordeling drift (frå budsjettskjema 1A) Fordelt slik: Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2013 2014 2015 2016 2017 2018 207 723 809 231 539 433 239 345 437 235 926 421 232 113 718 230 353 099 1000 RÅDMANN 24 671 126 34 411 727 35 075 929 34 281 030 33 375 862 32 890 163 1200 LØNN OG PERSONAL 2 825 445 2 961 094 3 346 094 2 942 975 2 942 975 2 942 975 1400 IKT 3 369 762 2 804 431 2 880 431 2 880 431 2 880 431 2 880 431 1500 ØKONOMI 4 737 040 4 834 938 5 116 431 5 116 431 5 116 431 5 116 431 1600 UTVIKLING 9 942 976 10 110 725 10 592 490 10 226 334 10 186 334 10 036 334 1700 TENESTETORG 4 227 791 3 731 764 3 938 771 3 826 771 3 818 051 3 748 891 2101 ENGE SKULE 32 204 679 32 051 669 33 198 720 32 439 786 32 249 486 32 157 686 2103 RYGG SKULE 4 144 521 4 173 219 4 178 249 3 845 232 3 507 232 3 507 232 2105 SKÅNEVIK SKULE 12 354 947 11 956 954 12 978 562 13 228 706 13 096 706 13 096 706 2201 ENGE BARNEHAGE 10 178 525 9 591 687 9 918 877 9 900 877 9 900 877 9 900 877 2203 RYGG BARNEHAGE 2 875 199 2 634 251 3 098 146 3 098 146 3 098 146 3 098 146 2205 SKÅNEVIK BARNEHAGE 6 374 453 6 345 671 6 601 736 6 766 114 6 766 114 6 766 114 2300 KULTUR 7 957 739 8 789 257 8 059 203 8 059 203 8 059 203 8 059 203 3000 HELSE OG SOSIAL 21 435 796 22 627 245 25 757 681 26 978 013 27 863 254 27 336 094 3001 HS AVD.1 BISTAND OMSORG 4 201 000 - - - - - 3002 HS AVD.2 BISTAND OMSORG 5 037 904 11 410 314 12 221 380 12 221 380 12 221 380 12 221 380 3500 PLEIE- OG OMS.TENESTER, FELLES 2 907 383 2 318 777 1 968 980 4 147 279 4 147 279 4 147 279 3501 PLO AVD. 1 ETNE 15 105 826 14 626 761 15 235 212 15 235 212 15 235 212 15 235 212 3502 PLO AVD. 2 ETNE 17 277 806 16 685 664 17 580 497 17 580 497 17 580 497 17 580 497 3504 PLO AVD. SKÅNEVIK 15 301 497 15 195 052 15 092 928 15 082 928 15 082 928 15 082 928 3600 NAV KOMMUNE 3 470 241 4 029 352 4 413 812 4 333 612 4 308 012 4 371 212 4200 DRIFT/VEDLIKEHALD 9 467 993 11 487 307 11 389 925 11 148 081 10 339 925 10 339 925 5000 RÅDMANN - FINANS -8 774 018-1 238 426-3 298 617-7 412 617-9 662 617-10 162 617 Sum 211 295 631 231 539 433 239 345 437 235 926 421 232 113 718 230 353 099 Diff: -3 571 822 - - - - - Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 9

2.4 Hovudoversikt investeringsbudsjettet Hovudoversikt - investeringsbudsjett Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Inntekter Salg av driftsmidlar og fast eigedom 524 355 1 000 000 2 000 000 - - - Andre salgsinntekter - - - - - - Overføringar med krav til motytelse - - - - - - Statlige overføringar - - - - - - Andre overføringar - - - - - - Renteinntekter og utbytte - - - - - - Sum inntekter (L) 524 355 1 000 000 2 000 000 - - - Utgifter Lønnsutgifter 376 - - - - - Sosiale utgifter - - - - - - Kjøp av varer og tenester som inngår i t.produksjon 15 337 101 13 930 000 13 000 000 49 700 000 29 700 000 4 700 000 Kjøp av tenester som erstattar t.produksjon 19 145 - - - - - Overføringar 3 706 348 - - - - - Renteutgifter og omkostningar - - - - - - Fordelte utgifter - - - - - - Sum utgifter (M) 19 062 971 13 930 000 13 000 000 49 700 000 29 700 000 4 700 000 Finanstransaksjoner Avdrag på lån 1 719 722 1 774 149 1 776 201 2 096 201 2 256 201 2 350 604 Utlån 2 987 021 4 000 000 3 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 Kjøp av aksjer og andelar 642 350 - - - - - Dekning av tidl. års udekka - - - - - - Avsettingar til ubundne investeringsfond 3 756 253 - - - - - Avsettingar til bundne fond 379 725 - - - - - Avsettingar til likviditetsreserve - - - - - - Sum Finans- og finansieringstransaksjoner (N) 9 485 071 5 774 149 4 776 201 4 096 201 4 256 201 4 350 604 Finansieringsbehov (O= M + N - L) 28 023 687 18 704 149 15 776 201 53 796 201 33 956 201 9 050 604 Dekkast slik: Bruk av lån 19 893 940 15 950 000 11 700 000 51 700 000 31 700 000 6 700 000 Mottatte avdrag på utlån 2 535 147 1 774 149 1 776 201 2 096 201 2 256 201 2 350 604 Salg av aksjer og andelar - - - - - - Bruk av tidl. års udisponert - - - - - - Overføringer fra driftsregnsk./-budsjett 3 541 442 - - - - - Bruk av disposisjonsfond 1 753 868 100 000 - - - - Bruk av ubundne investeringsfond 199 290 880 000 2 300 000 - - - Bruk av bundne fond 100 000 - - - - - Sum Finansiering (R) 28 023 687 18 704 149 15 776 201 53 796 201 33 956 201 9 050 604 Udekka/udisponert (O+R) - - - - - - Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 10

2.5 Budsjettskjema 2A Budsjettskjema 2A Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Investeringar i anleggsmidlar + 19 062 971 13 930 000 13 000 000 49 700 000 29 700 000 4 700 000 Utlån og forskutteringar + 3 629 371 4 000 000 3 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 Avdrag på lån + 1 719 722 1 774 149 1 776 201 2 096 201 2 256 201 2 350 604 Avsetningar + 4 135 978 43 481 44 470 44 470 44 470 44 470 Sum årets finansieringsbehov = 28 548 042 19 747 630 17 820 671 53 840 671 34 000 671 9 095 074 Finansierast slik: Bruk av lånemidlar + 19 893 940 15 950 000 11 700 000 51 700 000 31 700 000 6 700 000 Inntekter frå sal av anleggsmidlar + 524 355 1 000 000 2 000 000 - - - Tilskot til investeringar + - - - - - - Mottekne avdrag på utlån og refusjonar + 2 535 147 1 774 149 1 776 201 2 096 201 2 256 201 2 350 604 Andre inntekter + - - - - - - Sum ekstern finansiering = 22 953 442 18 724 149 15 476 201 53 796 201 33 956 201 9 050 604 Overført frå driftsreknesk./-budsjettet + 3 541 442 43 481 44 470 44 470 44 470 44 470 Bruk av avsetningar + 2 053 158 980 000 2 300 000 - - - Sum finansiering = 28 548 042 19 747 630 17 820 671 53 840 671 34 000 671 9 095 074 Udekka/udisponert = - - - - - - 2.6 Budsjettskjema 2B Budsjettskjema 2B Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2015 2016 2017 2018 Til investeringar i anleggsmidlar (frå skjema 2A) 13 000 000 49 700 000 29 700 000 4 700 000 Fordelt slik: 50001 Grunninnløysing 1 500 000 1 500 000 1 500 000 1 500 000 50007 IKT-investeringar 700 000 200 000 200 000 200 000 50017 Opprustning kom.bygn. 2 500 000 500 000 500 000 500 000 50123 Etne oms.senter, renovering 45 000 000 25 000 000 50131 Oppgradering VAR-området 2 000 000 50157 Oppgradering kaiar 2 000 000 50169 Oppgraderingsplan vegar og bruar 2 500 000 2 500 000 2 500 000 2 500 000 50179 Midl. løysing Skånevik barnehage 1 500 000 50180 Nytt kontor bufellesskapet 300 000 Sum 13 000 000 49 700 000 29 700 000 4 700 000 Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 11

3. Generelt: Om Budsjett 2015 og Økonomiplan 2015 2015 Heimel: Etter plan- og bygningslova 11-1 skal kommuneplanen ha ein handlingsdel som angir korleis planen skal følgjes opp dei fire påfølgjande åra eller meir, og reviderast årlig. Etter kommuneloven 44 skal kommunen utarbeide ein fireårig økonomiplan og eit årsbudsjett. Økonomiplanen etter kommuneloven 44 kan inngå i handlingsdelen, og Etne kommune har difor vald å handsama handlingsdelen, økonomiplan og budsjett i ein og same planprosess og i eitt felles dokument. Årsbudsjettet utgjør første år i økonomiplanen. Handlingsprogrammet skal prioritere ressursar, arbeidsoppgåver og mål gjennom å konkretisere tiltak innafor kommunens økonomiske rammer dei neste fire årene. Programmet skal omfatte heile verksemda og gi ei realistisk oversikt over inntekter og utgifter i perioden. Årsbudsjettet er ein bindande plan for bruken av kommunens midlar i budsjettåret. Utgangspunkt: Budsjettet for 2015 og økonomiplanen for 2015 2018 tek utgangspunkt i vedteken økonomiplan 2014 2017 tal for 2015, 2016 og 2017 og tala for 2017 er vidareført (med små endringar) til 2018. Tala for 2015 er m.a. oppdatert m.o.t. reelle endringar vedk. løn (m.a. lokale forhandlingar hausten 2013 og sentrale forhandlingar 2014), vedtekne tillegg for fast tilsette, auke med 3,5 % på anna variabel løn og i hovudsak korrigert for budsjettendringar / vedtak i 2014 med verknad for 2015. Dersom det ikkje er kjende endringar dei neste åra, er endringane i 2015 vidareført i økonomiplanperioden. På andre område, t.d. ulike større inntekter, er desse lagt inn med forventa endring i perioden. Meir informasjon i kapittel 4. Prosessen: 24. og 25. september var rådmannen sitt leiarforum samla til budsjettkonferanse. 26. august og 22. oktober var kommunestyret, hovudtillitsvalde, kyrkjeverje, leiar i eldrerådet og leiar for Rådet for menneske med funksjonsnedsetting saman med administrasjonen / einingsleiarane inviterte til budsjettkonferansar. Det vart orientert nærare om dei utfordringane kommunen generelt og tenesteområda spesielt står overfor dei næraste åra og om signala i Stasbudsjettet og kva verknad desse, etter det me kunne sjå, ville få for kommunen. På begge samlingane blei og gjennomført parallelle gruppesesjonar der ein jobba me kva tiltak som skal prioriterast og korleis kommunen kan saldere økonomiplanen i perioden. Gruppene presenterte så resultata, og det blei avslutta med ein debatt. Oversikt over alle melde Tiltak slik dei låg føre 20.10 knytt opp til ansvar og fokusområde vart sendt ut på førehand. Utifrå drøftingane og signala på konferansane og innspel frå ansvarsområda i etterkant har rådmannen hatt ein grundig gjennomgang av desse sett opp mot det framlagde forslaget til statsbudsjett og nye opplysningar m.a. vedk. endra inntekter. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 12

4. Føresetnadar for Budsjett 2015 og Økonomiplan 2015-2018 4.1 Folketalsutvikling Kommunen sine inntekter og omfanget av tenester det er behov for avheng på ulike måtar av talet på innbyggjarar i kommunen, aldersfordelinga mellom desse og ulike demografiske og geografiske omstende. Oversikta nedanfor viser talet på innbyggjarar i Etne Kommune pr. 01.01 f.o.m. 1970 t.o.m. 2014 og talet pr. 01.07.14. 4 100 4 050 4 037 Folketal pr. 01.01. 4 040 4 057 4 062 4 000 3 950 3 900 3 850 3 800 3 930 3 980 3 914 3 938 3 904 3 872 3 858 3 852 3 854 3 882 3 909 3 963 3 750 3 700 1970 1990 1998 2006 2008 2010 2012 2014 Utviklinga i folketalet er av stor betyding for kommunen, både når det gjeld planlegging av tenestene og økonomien. Difor brukar me tid for å visa utviklingstrekk for folketalsutviklinga i kommunen. Etter å ha hatt ein nedgang frå 2002 til 2008, har kommunen hatt ein relativt jamn auke frå då og fram til 01.07.14 som er siste kjende teljetidspunkt. Årsaker til folketalsutviklinga I oversikta nedanfor har me tatt med årsakene til utviklinga dei siste åra inkl. 1.halvår 2014. Utvikling folketal År Tal Netto innfl. Netto innfl. Tal Vekst Fødselsoverskot Utland Utland Innland Utland vekst 31.12 i % Landet Innflytting Utflytting Folke- Fødde Daude Innlanland Inn- 01.01 2008 3 852 38 40-2 68 51 109 6-41 45 2 3 854 0,05 1,31 2009 3 854 42 34 8 106 39 123 4-17 35 28 3 882 0,73 1,23 2010 3 882 44 49-5 111 59 127 9-16 50 29 3 909 0,75 1,28 2011 3 909 62 35 27 114 48 109 24 5 24 56 3 965 1,43 1,33 2012 3 963 56 42 14 146 57 135 5 11 52 77 4 040 1,94 1,31 2013 4 040 46 39 7 110 55 142 13-32 42 17 4 057 0,42 1,14 2. kvartal 2014 4 057 20 13 7 42 17 53 8-11 9 5 4 062 0,01 0,01 SSB gjev også ut kvartalsvise tal for folketalsutviklinga etter type endring. Tabellen ovanfor viser endringane i løpet av året for fødselsoverskot, netto innflytting inn- og utland og folketilvekst for dei 5 siste åra og for 1.halvår 2013. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 13

Den positive utviklinga m.o.t. folketalet held fram med ein auke på 5 i 1.halvår. Årsaka til dette er eit fødselsoverskot på 4 og ei nettoinnflyttinga 1. Dei siste åra har hovudårsaka til folketilveksten vore ei netto innflytting frå utlandet. Veksten er svakare so langt i 2013 enn dei to siste åra, der Etne har hatt høgare vekst enn landssnittet. I 2013 skuldast dette netto utflytting innland og eit lågt fødselsoverskot. Tilflyttinga frå utlandet har antakeleg i stor grad vore knytt til arbeidsinnvandring, og har vore avgjerande for at innbyggartalet ikkje har hatt større nedgang i kommunen dei siste åra. Tal pr. 01.10.13 er tilgjengelege i 21. november. Tendensen med nettoinnflytting frå utlandet har vore som i resten av landet. Sett på bakgrunn av stor arbeidsløyse i store delar av Europa, er det lite som tyder på endring av dette framover. Innflyttarar frå utlandet vil trenge kommunale tenester på same måte som andre innbyggjarar i kommunen. Dette gjev oss nye utfordringar. Nye tal pr. 01.07.14 frå KRD viser 4063 innbyggjarar, og det er dette talet som vert lagt til grunn for utrekning av rammetilskotet i Statsbudsjettet for 2014. Folketal delt på ulike aldersgrupper: Då både inntekter og tenester er nært knytt til dei ulike aldersgruppene, tar me også med ei oversikt over fordelinga mellom desse dei siste åra og utviklinga over tid. Endringer i ulike aldersgruppar 2008 Endring 2009 Endring 2010 Endring 2011 Endring 2012 Endring 2013 Endring 2014 0-2 120-7 113 9 122 12 134 25 159 11 170 6 176 3-5 162-15 147-5 142-11 131-8 123 14 137 7 144 6-15 500 9 509 22 531 1 532-4 528-8 520-1 519 16-19 227 3 230-38 192 11 203-7 196 4 200 2 202 20-24 249-6 243-7 236 6 242 15 257-7 250-10 240 25-66 1973 7 1980 34 2014 22 2036 13 2049 61 2110 9 2119 67-79 362 11 373 15 388-1 387 25 412 3 415 6 421 80-89 211 0 211-5 206-16 190-9 181 2 183-8 175 90 + 48 0 48 3 51 3 54 4 58-3 55 6 61 TOTALT 3852 2 3854 28 3882 27 3909 54 3963 77 4040 17 4057 Alderssamansetninga har betyding for utforminga og behova for ulike tenester. Etne har relativt sett ein eldre befolkning enn landssnittet, men samstundes er det no også ein relativt større del i barnehage- og skulealder. Aldarssamansetning i % samanlikna med landet 01.01 2012 2013 2014 Etne Landet Etne Landet Etne Landet 0-2 4,0 % 3,7 % 0,3 % 4,2 % 3,7 % 0,5 % 4,3 % 3,6 % 0,8 % 3-5 3,1 % 3,7 % -0,6 % 3,4 % 3,8 % -0,4 % 3,5 % 3,8 % -0,2 % 6-15 13,3 % 12,4 % 1,0 % 12,9 % 12,2 % 0,7 % 12,8 % 12,1 % 0,7 % 16-19 4,9 % 5,2 % -0,3 % 5,0 % 5,2 % -0,2 % 5,0 % 5,1 % -0,2 % 20-24 6,5 % 6,6 % -0,1 % 6,2 % 6,7 % -0,5 % 5,9 % 6,7 % -0,8 % 25-66 51,7 % 55,2 % -3,5 % 52,2 % 55,1 % -2,9 % 52,2 % 55,0 % -2,8 % 67-79 10,4 % 8,7 % 1,7 % 10,3 % 8,9 % 1,3 % 10,4 % 9,4 % 1,0 % 80-89 4,6 % 3,6 % 0,9 % 4,5 % 3,6 % 1,0 % 4,3 % 3,5 % 0,8 % 90 + 1,5 % 0,8 % 0,7 % 1,4 % 0,8 % 0,5 % 1,5 % 0,8 % 0,7 % Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 14

Av andre moment som er interessante i vurderinga av tenestetilbodet i kommunen er fordelinga mellom innbyggjarane i grunnkretsane i kommunen. Oversikt over fordelinga mellom grunnkretsane: Folkemengd pr område Område 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Enge 1 510 1 483 1 475 1 492 1 497 1 537 1 564 1 581 1 612 1 615 Skånevik 961 962 946 932 937 921 942 932 979 967 Rygg 496 511 497 492 491 480 471 492 488 488 Sørstranda 381 375 389 383 379 379 380 388 382 393 Sævareid 286 294 310 311 308 317 315 333 335 338 Fjæra 169 159 153 150 147 149 143 148 143 139 Grønstad 100 86 86 88 90 95 86 85 92 104 Uoppgitt 1 2 2 4 5 4 8 4 9 13 Totalt 3 904 3 872 3 858 3 852 3 854 3 882 3 909 3 963 4 040 4 057 Befolkningsframskriving: SSB gir også ut ei befolkningsframskriving kvart andre år. Det siste er frå sumaren 2012. SBB opererer med ulike scenario for folketalsutviklinga. Me har valt å trekke fram den vanlegaste som legg til grunn middels utvikling på faktorane fruktbarheit, levealder, innanlands flytting (mobilitet) og innvandring. Tabellen nedanfor oppsumerar eit slikt scenario for Etne med fokus på endring i aldersgruppene innafor økonomiplanperioden (14-17) og eit perspektiv fram mot 2040. Tala gir uttrykk for at barn i barnehagealder er på topp i slutten av økonomiplanperioden. Det er stipulert ei auke på 10 barn fram mot 2017. Barn i barneskulealder får eit topp rundt 2030-35. Ungdomsskulelader har toppen mot slutten av perioden. Fram mot 2017 er det stipulert ein liten nedgang på barn i skulealder. Endringa fram mot 2040 samla bere 39 for barn i skulealder. I dei eldste aldersgruppene ligg toppen langt fram i tid, og det ligg an til ein stor auke. Om lag 75 % av befolkningsveksten ligg i aldersgruppene 67+ fram mot 2040. Framskriven folkemengd etter alder Alder 2014 2015 2018 2020 2025 2030 2035 2040 Endring Endring 14-18 13-40 0 48 45 47 47 47 47 48 49-1 1 1-5 272 283 262 253 255 259 256 262-10 -10 6-12 347 349 372 396 396 393 394 392 25 45 13-15 172 158 171 155 190 171 174 176-1 4 16-19 202 204 217 222 199 249 227 231 15 29 20-44 år 1255 1271 1280 1305 1374 1361 1374 1371 25 116 45-66 år 1104 1120 1182 1206 1225 1317 1386 1404 78 300 67-79 421 449 472 504 558 588 609 669 51 248 80-89 175 163 160 169 213 249 283 316-15 141 90 + 61 63 64 51 47 49 69 83 3 22 Sum 4057 4105 4227 4308 4504 4683 4820 4953 170 896 Kjelde: 2014 er reelt folketal per 01.04.14. 2015-2040 er henta frå tabell 10213, SSB. Middels nasjonal vekst (Alternativ MMMM). Tal per juni 2014. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 15

2014 2016 2018 2020 2022 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 2014 2016 2018 2020 2022 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 700 600 500 400 300 200 100 0 Befolkningsframskriving, 0-15 år 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Befolkningsframskriving, 67 år + 0 år 1-5 år 6-12 år 13-15 år 20-44 år 45-66 år 67-79 år 4.2 Statsbudsjettet kommunen sine frie inntekter for 2015 Frie inntekter for kommunane er definert som skatt (på inntekt og formue) og rammetilskot. Dei vert fordelt til kommunane gjennom inntektssystemet, og utgjer saman med momskompensasjonen om lag 80 % av dei samla inntektene i kommunesektoren. Desse inntektene skal kommunane kunne disponere fritt utan andre bindingar frå staten enn det som føl av lovar og forskrifter. Formålet er å sette kommunane i stand til å yte eit likeverdig tenestetilbod til innbyggjarane sine. Rammene for kommunen blir kjent gjennom framlegg til nytt statsbudsjett kvar haust for eit år om gongen. Vekst Det er i Statsbudsjettet lagt opp til ein realvekst for kommunane frå 2014 til 2015 på om lag 3,9 mrd. Veksten er rekna i høve det inntektsnivået for 2014 som vart lagt til grunn for RNB. Dette kjem i tillegg til ei prisjustering til 2015-kroner. Korleis dette slår ut for kommunane er omtala m.a. i Grønt Hefte. Når det gjeld skatteinntektene må kommunane likevel ta ei lokal vurdering utifrå eigne kunnskapar om lokale tilhøve. På bakgrunn av statsbudsjettet har KS utarbeidd 2 modeller for utrekning av frie inntekter. Meir om desse nedanfor. Veksten frå 2014 til 2015 varierer mellom kommunane. Samla for landet 4,8 % Samla for Hordaland 5,4 % For Etne kommune 3,8 % Det er lagt til grunn ein deflator (prisindikator) på 3,0 % der 3,3 % er pårekna lønsvekst (utgjer om lag 2/3 av indikatoren). Vekst for Etne kommune utover oppgåvekorrigering og lønns- og prisstigning er etter dette på 0,8 %. Hovudårsakene til variasjon mellom kommunane er: Verknad av endringar i inntektssystemet Endring i fordeling av skjønstilskotet Endra kriteriedata og befolkning (SSB, Kostra-tal m.fl.) Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 16

Endring i veksttilskot og distriktstilskot Størstedelen av veksten i dei frie inntektene for kommunane vil gå med til auka utgifter knytt til befolkningsutviklinga (demografikostnader). Det er særleg dei aller eldste og dei aller yngste aldersgruppene som trekkjer opp kommunane sine meirutgifter. I tillegg er det rekna med betydeleg auke i pensjonskostnadene og antyda at desse kostnadane for kommunane vil auke med om lag 450 millionar utover det som blir kompensert gjennom prisjusteringa av inntektene. Amortiseringstida for premieavvik vert redusert frå ti år til sju år, noko som vil ha effekt frå 2015 og bidra til å auka amortiseringskostnadene. Oppgåvekorrigering For å gjere tala samanliknbare, noko som er ein føresetnad for å kunne berekne veksten, blir dei frie inntektene for 2015 korrigerte for oppgåveendringar, regelendringar og innlemming av øyremerka tilskot. Dette gjeld m.a. nominell vidareføring av endringar frå tidlegare år og nye endringar frå 2015. Signal i Framlegg til Statsbudsjett, samanlikna med ØP og RNB Oversikta nedanfor er laga på bakgrunn av signala i Statsbudsjettet utifrå brev frå Fylkesmannen, tal og omtale i Grønt hefte og modellar og skriv frå KS. Tala er samanlikna med Vedtatt ØP 14-17, tal for 2015; og RNB 2014. Budsjett 2015 K-069/13 Alt. 1 Alt. 2 Alt. 3 Beregningsmodell basert på Statsb. 14 RNB 14 Statsb. GH KS 3 år KS 3 år Deflator 0 % 3 % 3 % 3 % 3 % Stip. innb. tal 01.01.15 4057 4105 4062 Rammetilskot Innb.tilskot inkl.utg.utj.o.a. -116 530 000-117 308 000-118 280 000-118 280 000-118 280 000 - herav Innb.tilskot -93 160 000-91 112 000-91 112 000-91 112 000 - herav Utgiftsutjamning -24 148 000-26 973 000-26 973 000-26 973 000 - herav INGAR 258 000 258 000 258 000 - herav saker m/særskilt fordeling -453 000-453 000-453 000 Ordinært skjønn -3 500 000-3 500 000-3 800 000-3 800 000-3 800 000 Distriktstilskot Sør-Norge -5 445 000-1 096 000-1 129 000-1 129 000-1 129 000 Sum rammetilsk.ekskl.innt.utj. -125 475 000-121 904 000-123 209 000-123 209 000-123 209 000 Innt.utjamn. -4 906 000-4 084 000-4 152 000-4 727 000-4 066 000 Sum rammetilskot -130 381 000-125 988 000-127 361 000-127 936 000-127 275 000 Skatteinntekter Skatt på inntekt og formue -91 510 000-95 489 000-95 402 000-94 328 000-94 328 000 Naturressursskatt -3 009 000-3 009 000-3 009 000-3 009 000-3 009 000 Sum skatteinntekter -94 519 000-98 498 000-98 411 000-97 337 000-97 337 000 Sum frie inntekter -224 900 000-224 486 000-225 772 000-225 273 000-224 612 000 Diff nye utrekn. Jf. K-069/13 414 000-872 000-373 000 288 000 Kolonne 1 viser tal for 2014 frå vedteken ØP 2014-2017, jf. K-sak 69/13 (folketal 01.07.3. Desse tala er utgangspunktet for budsjett 2015, ØP 15-17. Den nederste rada viser endringa i høve til denne totalt for frie inntekter. Kolonne 2 viser tal frå RNB (revidert nasjonalbudsjett) utifrå folketal pr. 01.01.14 for Etne (4 057) og for heile landet. Modellen ga ein reduksjon på 414 000. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 17

Kolonne 3 viser «Alt. 1» som ertal frå framlegg til Statsbudsjett, jf. Grønt Hefte. Utrekninga av rammetilskot byggjer på folketal pr. 01.07.14 (4 057). Tal for skatt byggjer på skattenivå for Etne i høve landsgjennomsnittet i 2013 (91,5 %). Tal for inntektsutjamning byggjer på folketal pr. 01.01.14. Kolonne 4 og 5 er basert på KS sin modell som tar utgangspunkt i gjennomsnittleg skatte dei tre siste åra (2011-2103). Alternativa skiller seg ved at inntektsutjamninga i «Alt. 2» tar utgangspunkt i framskrivet folketal 01.07.15 (SSB MMMM) og «Alt. 3» tar utgangspunkt i folketal per 01.07.14. Det er vist til at kommunane bør vurdere skatteanslaget opp mot lokale tilhøve knytt til skatteutviklinga. Anslag på frie inntekter 2015 Rammetilskotet består av eit standard innbyggjartilskot. Dette blir korrigert gjennom sakar med særskild fordeling, korreksjon for elever i statlege og private skular, utgiftsutjamning og inntektsgarantiordninga (INGAR). I tillegg kjem regionalpolitiske tilskot i form av Distriktstilskot Sør-Norge og Skjønstilskot. Nord-Norge- og Namdalstilskot, Småkommunetilskot, Veksttilskot og Storbytilskot som er andre regional politisk tilskot som Etne kommune ikkje kjem inn under. I framlegg til Stasbudsjett for 2015 er Etne kommune sine inntekter anslått slik: Rammetilskot A. Innbyggjartilskot før omfordeling 91 112 000 Omfordeling B. Utgiftsutjamning 25 689 000 C. Korreksjon for elever i statlege og private skular 1 283 000 D. Saker med særskilt fordeling 453 000 E. Inntektsgarantiordninga (INGAR) -258 000 Sum omfordeling 27 167 000 Regionalpolitiske tilskot F. Distriktstilskot Sør-Norge 1 229 000 G. Skjønstilskot 3 800 000 Sum regionalpolitiske tilskot 5 029 000 Sum rammetilskot 123 209 000 + H. Anslag skatteinntekter (inntektsutjamning) 102 563 000 = Anslag frie inntekter 225 772 000 A. Innbyggjartilskot Dette er i utgangspunktet eit likt beløp for alle innbyggjarane (per 01.07.14) der det er tatt omsyn til nokre endringar som er felles for alle t.d. ulike oppgåver / korreksjonar i 2014 og løns- og prisvekst. Deretter skjer ei omfordeling mellom kommunane gjennom utgiftsutjamninga, saker med særskilt fordeling og inntektsgarantitilskotet. I 2015 er innbyggjartilskotet før omfordeling kr 22 425 pr. person. For Etne kommune utgjer tilskot 91 112 000. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 18

B. Utgiftsutjamning I tenesteytinga er det store skilnader i kostnaden mellom dei ulike kommunane. Dette skuldast mellom anna ein del strukturelle ulikskaper som kommunen ikkje sjølv kan påverka, som til dømes aldersfordeling og sosiale tilhøve i kommunen. Denne skilnaden skal kommunane i prinsippet få full kompensasjon for gjennom utgiftsutjamninga. Kompensasjon skjer gjennom ein kostnadsnøkkel (behovsindeks) som består av ulike kriterium med vekter. Gjennom denne nøkkelen og eit sett med kriteriedata blir kommunen sitt utgiftsbehov berekna. Indeksen brukast til å berekne kommunen sitt trekk eller tillegg i utgiftsutjamninga. T.d. skal kriteriet «Innbyggjarar 2-5 år» fange opp variasjon i kommunenes utgifter til bla. barnehage, barnevern og helsetenester. Kriteriet er gitt ei vekt som seier noko om kor stor del av utgiftsbehovet som er knytt til kriteriet. Det bereknes ein indeks for kriteriet som viser korleis kommunen ligg i høve til landsgjennomsnittet ved å sjå på kor stor del av Etne sin befolkning som er 2-5 år samanlikna med landet. Indeksen for kriteriet multipliserast med vekta til kriteriet. Summen av alle kriterienes delsum utgjør kommunens samla behovsindeks som er vist i figuren nedanfor. For Etne kommune er indeksen 1,1360 i 2015 (1,1179 for 2014). Det vil seie at det er berekna at kommunen er om lag 13,6 % dyrare å drive enn landssnittet, og blir difor kompensert med om lag 25,689 millionar for dette. Etne si utrekninga kjem fram av modellen nedanfor. Berekning av utgiftsbehov for Etne kommune i utgiftsutjamninga 2015 Kriterium Vekt Antall Indeks Pst. utslag Landet Etne Tillegg/ fradrag kr per totalt i innb 1000 kr 0-1 år 0,0056 120 495 99 1,039 0,02 % 10 41 2-5 år 0,1255 254 555 216 1,073 0,92 % 426 1 730 6-15 år 0,2904 619 466 514 1,049 1,43 % 664 2 700 16-22 år 0,0213 463 638 346 0,944-0,12 % -56-227 23-66 år 0,0955 2 966 625 2 218 0,945-0,52 % -242-985 67-79 år 0,0452 491 976 434 1,115 0,52 % 243 986 80-89 år 0,0688 177 811 171 1,216 1,49 % 691 2 808 over 90 år 0,0460 43 097 65 1,907 4,17 % 1 940 7 883 Basistillegg 0,0230 428 1 2,954 4,50 % 2 090 8 492 Sone 0,0132 20 265 784 42 885 2,676 2,21 % 1 029 4 179 Nabo 0,0132 9 148 170 11 222 1,551 0,73 % 338 1 374 Landbrukskriterium 0,0030 1 0 3,652 0,80 % 370 1 503 Innvandrere 6-15 år ekskl Skandinavia 0,0084 41 266 25 0,766-0,20 % -91-371 Norskfødte med innv foreld 6-15 år ekskl Skand 0,0009 40 491 6 0,187-0,07 % -34-138 Flytninger uten integreringstilskudd 0,0046 131 103 16 0,154-0,39 % -181-735 Dødlighet 0,0456 31 644 22 0,879-0,55 % -256-1 041 Barn 0-15 med enslige forsørgere 0,0116 132 386 75 0,716-0,33 % -153-622 Lavinntekt 0,0062 218 530 109 0,631-0,23 % -106-433 Uføre 18-49 år 0,0045 80 109 60 0,947-0,02 % -11-45 Opphopningsindeks 0,0135 182 0 0,180-1,11 % -515-2 092 Urbanitetskriterium 0,0173 43 958 002 21 372 0,615-0,67 % -310-1 259 PU over 16 år 0,0457 18 080 16 1,119 0,54 % 253 1 028 Ikke-gifte 67 år og over 0,0433 320 937 297 1,170 0,74 % 343 1 392 Barn 1 år uten kontantstøtte 0,0292 40 295 35 1,113 0,33 % 153 622 Innbyggere med høyere utdanning 0,0185 1 200 576 650 0,685-0,58 % -271-1 102 Sum 1,0000 1,136 13,60 % 6 323 25 689 Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 19

C. Korreksjon for statlege elevar Nokre kommunar har elever i statlege og private grunnskoler. Desse elevene har ikkie kommunane utgiftar for. Trekkordninga inneberer at kommunar med slike elevar blir trekt eit gitt beløp per elev. Summen av trekk frå kommunar med slike elevar fordelast ut igjen til alle landets kommunar etter kommunenes del av beregnet utgiftsbehov (kostnadsnøkkelen). Etne kommune har ingen slike elevar, og tek difor berre i mot sin del av trekket frå andre kommunar, totalt vel 1,283 million. D. Saker med særskilt fordeling Midlane blir her fordelt utifrå ulike data frå kommunane, må ikkje forvekslast med øyremerka tilskot og er altså frie inntekter. For 2015 vil Etne kommune bli kompensert med høvesvis 136 000 for Utdanning av deltidspersonell og 317 000 til Helsestasjon og skulehelseteneste, totalt 453 000. E. Inntektsgarantitilskot (INGAR) Tilskotet skal sikre at ingen kommunar får ei utvikling i rammeoverføringa som ligg meir enn 300 kr pr. innbyggjar under landsveksten pr. innbyggjar, frå det eine året til det neste. Ordninga omfattar systemendringar, innlemming av øyremerka tilskot i rammeoverføring, endringar i Distriktstilskot Sør-Norge, befolkningsnedgang og endringar i kriteriedata, men vil ikkje omfatte endringar i skatteinntektene, inntektsutjamninga, skjønstilskot og veksttilskot. Endring i tilskot gitt etter særskilt fordeling (tilskot gitt til spesielle formål eller i ein tidsavgrensa periode) kjem heller ikkje inn under ordninga. Etne kommune får ikkje noko av dette tilskotet, men får eit trekk i rammeoverføringa for finansiering av ordninga (63 per innbyggjar), totalt på 258 000. F. Distriktstilskot Sør-Norge Tilskotet blir gitt for å ivareta busettingsmønsteret og mangfaldet i kommunar som ligg eit stykke frå bykommunane og som slit med dei same utfordringane som småkommunar med under 3 200 innbyggjarar og kommunane i Nord-Noreg. Tilskotet blir gitt for å betre inntektsnivået i kommunar med gjennomsnittlig skatteinntekt dei siste tre åra som er lågare enn 120 pst. av landsgjennomsnittet, som ligger i sone III eller sone IV i det distriktspolitiske virkeområdet, og som ikkje mottar Nord-Norge- og Namdalstilskot eller småkommunetilskot.tildeling av distriktstilskot Sør-Noreg tek utgangspunkt i distriktsindeksen, som er eit uttrykk for graden av distriktsutfordringar i ein kommune. Indeksen byggjer på indikatorar om sentralitet, reiseavstand, befolkningstettleik, befolkningsstruktur og -utvikling, status for arbeidsmarknaden og inntektsnivå. Kommunane må ha ein indeks mellom 0 og 46 får å få tilskot. Tilskotet blir rekna ut frå talet på innbyggjarar per 1. januar 2014 og distriktsindeksen for 2013. Etne har fått endra distriktsindeksen frå 35 til 45. Dette gir ein stor reduksjon i tilskotet frå 5,442 mill. i 2014 til 1,129 mill. i 2015. G. Skjønstilskot Tilskotet fordelast av Fylkesmannen i Hordland. Det skal kompensere kommunane for spesielle lokale tilhøve som ikkje vert fanga opp i den faste delen av inntektssystemet. Tilskotet for 2014 er på 3,8 millionar (mot 4,0 millionar i 2014). I tildeling av skjønstilskot for 2015 legg fylkesmannen vekt på at Etne kommune har hatt ei positiv utvikling i folketalet i dei siste åra, som for ein stor del er knytt til arbeidsinnvandring frå utlandet. Det er utfordring med fleire framandspråklege barn i skulen og barnehagane. Kommunen har utfordringar knytt til plansida som følgje av mange kulturminne og verna vassdrag. Det er krav om beredskap for tunnelane på E134 langs Åkrafjorden med omsyn til kompetanse og utstyr for brannvesenet. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 20

Den største delen av tilskotet er kompensasjon til kommunar som fekk høgaste arbeidsgivaravgift frå og med 2004, og som ikkje er blitt tilbakeført til sone med lågare arbeidsgivaravgift seinare (2007). Tilskotet utgjer 3,35 millionar i 2015 (mot 3,6 i 2014 og 3,963 millionar i 2012). Sidan 2013 har dei aktuelle kommunane ikkje fått kompensert dette fullt ut. Fylkesmannen trekker ut i overkant av 7 % i høve til kompenasjon for 2014, og legg vekt på: «Kompensasjon knytt til høgare arbeidsgivaravgift inngår i den samla basisramma frå og med 2015. Vi finn det riktig å begynna å trappa ned kompensasjon knytt til arbeidsgivaravgift frå og med 2015. Det er viktig for at fordelinga av skjønsmidlane skal vere rettferdig i høve til andre kommunar utan denne særskilte kompensasjonen». H. Skatteinntekter (inkl. Inntektsutjamninga): Skatteinntektene varierer mykje mellom kommunane og blir jamna noko ut gjennom inntektsutjamninga. Skatteinntektene har dei siste åra vore inntekts- og formuesskatt for personlege skatteytarar og naturressursskatt frå kraftføretaka. Dei endelege skatteinntektene (skatt og inntektsutjamning) for 2015 er ikkje kjent før i februar 2016. Medan kommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet i 2014 blir kompensert for 60 % av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet, blir kommunar med skatteinntekter over landsgjennomsnittet trekt for 60 % av differansen. Vidare blir kommunar med skatteinntekter på under 90 % av landsgjennomsnittet kompensert med 35 % av differansen mellom eigne skatteinntekter og 90 % av landsgjennomsnittet. Denne kompensasjonen blir finansiert ved at kvar kommune blir trekt med eit likt beløp pr. innbyggjar. Dette er ei løpande utjamning som blir utbetalt ti gonger i året etter kvart som tala frå skatteinngangen for kommunane ligg føre, siste gong i februar året etter. Inntektsutjamninga blir rekna i høve landsgjennomsnittet for skatt slik at den samla skatteutviklinga for kommunane i landet vil ha stor innverknad på kvar kommune si inntektsutjamning. Pårekna skatteauke for kommunane frå 2013 til 2014 vart i RNB (Revidert nasjonalbudsjett) pårekna til 3,0 %. Denne er i framlegg til statsbudsjett justert ned til 2,4 %. I framlegg til statsbudsjett blir pårekna nominell skatteauke frå 2014 til 2015 sett til 4,7 % i høve til siste pårekna sats for 2013. Skatteøyret (personlege skattytarar) for kommunane vert endra frå 11,4 til 11,25%. Både KS og Fylkesmannen minner om at den einskilde kommune må justere påslaget for skatteauke utifrå eiga vurdering og lokale tilhøve knytt til skatteutviklinga i eigen kommune sett opp mot skatteutviklinga i landet totalt. Det er også viktig å hugse på at folketalsutviklinga fram til 01.01.15 vil påverke inntektsutjamninga i rammeoverføringa. I Grønt hefte (GH) frå KRD (kommunal- og regionaldepartementet) byggjer dei prognosen på kommunen sin skattinngong i 2014 som er framskriven i tråd med veksten på det samla skatteanslaget for landet basert på innbyggjartal per 01.01.14. Etter dette ligg Etne på 91,4 % av landsgjennomsnittet. KS har ein annan modell som byggjer på eit gjennomsnitt av dei 3 siste åra (2012 2014) og innbyggjartal per 01.07.14. Etter denne modellen vil Etne liggje på 90,4 % av landsgjennomsnittet. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 21

4.3 Oppgåveendringar og ulike satsingar i Statsbudsjettet: Ved pålegg om nye eller utvida oppgåver for kommunesektoren, avvikling av oppgåver eller regelendringar som har økonomiske konsekvensar, skal kommunesektoren kompenserast eller trekkast i frie inntekter på grunnlag av beregnet endring i økonomisk belastning. I tillegg er det ulike ordningar med særskild tilskot eller kompenasjonar som kan vere aktuelle for kommunen. Nedanfor er desse lista opp, med eventuell konsekvens for Etne kommune. Barn og unge: 1. Likestilling mellom kommunale og ikkje kommunale barnehagar, opptrapping: Dei ikkje-kommunale barnehagane skal være sikra eit kommunalt driftstilskot på 98 %. Kommunestyret i Etne vedtok i K-sak 031/11 at tilskotssatsen skal være 100 %. 2. Foreldrebetaling i Barnehagar I 2015 er det foreslått å auke maksimalprisen til 2 580 pr. månad. Rammetilskotet blir redusert som følgje av dette med 312 mill. Det er og framlegg om eit minstekrav til redusert foreldrebetaling for familiar med låg inntekter, der betalinga maksimalt skal utgjere / % av familien sine samla inntekter frå 01. august 2015. Kommunane er kompensert med 111,6 mill. Kva effekt dette får i Etne er usikkert. Kommunane blei trekt i rammetilskotet i 2014 som følgje av venta mindre etterspurnad etter barnehageplassar pga av auka kontantstønad til eittåringar. Dette blei delvis reversert i RNB. Nettoverknad i 2015 er 243,4 mill. i trekk for kommunane. 3. Auka kommunal eigenfinansiering i statlege barnevernsinstitusjonar Kommunenes eigenandel ved plassering i barnevernsinst. aukar til om lag 65 000 per barn per mnd. frå 1.1.2015. Ikkje aktuelt for Etne per i dag. 4. Meir fleksibel barnehageopptak. 100 mill. i veksten i dei frie inntektene er retta mot å redusera ventetida for å få barnehageplass. Skule: 1. Uttrekk av kulturskuletilbod i skulen/sfo og gratis frukt grønt i skulen Blei tatt ut i statsbudsjettet for 2014, heilårsverknad frå 2015 med trekk i ramma til kommunane med 108,5 mill. Ordninga med gratis frukt og grønt får også heilårsverkand, med trekk i rammene på 154,5 mill. 2. Valfag i ungdomsskolen Det er innført 1,5 time valfag (2 skuletimar) i veka pr. årstrinn i ungdomsskulen; 8.trinn frå hausten 2012, 9. trinn frå hausten13 og for 10.trinn frå 2014. Finansiering gjennom rammetilskotet er lagt inn i 2015 med heilårsverkand for 10. trinn.. 3. Rentekompenasjon for skule- og svømmeanlegg. Ordninga blei etablert i 2009 med sikte på ei investeringsramme på 15 mrd. over ein periode på 8 år. Vidareført i 2014. Forvaltas av Husbanken. Helse- og omsorgstenester: 1. Samhandlingsreforma / Augneblikkeleg hjelp Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 22

Ordninga med kommunalt medfinansieringsansvar blir avvikla i 2015. Kommunane blir trekt i ramma basert på pårekna faktiske utgifter til medfinansiering i 2015 og så fordelt mellom kommaune etter delkostnadsnøkkelen for samhandlingsreforma. Det er tidlegare varsla at kommunane frå 2016 får ein lovpålagt plikt til å tilby augneblikkeleg hjelp som døgnopphald. Øyremerka tilskot til etablering og drift av augeblikkeleg hjelp-tilbod vidareførast. Kommunane kan søkje om tilskot frå Helsedirektoratet det året tilbodet starter opp. Tilskotet dekker halvparten av dei totale utgiftene til etablering og drift av tilbodet. Den andre halvparten tilførast kommunane direkte frå dei regionale helseføretaka. Midlane er planlagt innlemma i rammetilskotet i 2016. Kommunane blir trekt i ramma fordi det skal avlasta utgifter til medfinansiering. 2. Toppfinansieringsordninga for ressurskrevjande tenester Ordninga er for personar under 67 år og det er ikkje signalisert endringar i målgruppa. Kompensasjonsgraden for netto utgifter er foreslått redusert frå 80. Innslagsnivået på kr 1 080 000 (auka frå 1 010 000). Dette inneberer ei innstramming då påslaget er større enn pårekna lønnsvekst. Då staten driv etter kontantprinsippet og kommunane etter anordningsprinsippet, vert endringane i statsbudsjettet for 2015 for ordninga gjort gjeldande for tilskotet til kommunane for 2014. Tilskot gjennom rammeoverføringa for psykisk utviklingshemma (16 år og eldre) blir trekt frå i berekningsgrunnlaget, det same gjeld ev. øyremerka tilskot. 3. Investeringstilskot til sjukeheimsplassar (55 %) og omsorgsbustader (45 %) Målgruppe for ordninga er personar med behov for heildøgns helse- og omsorgstenester, uavhengig av alder, diagnose og funksjonshemming. For 2014 er det framlegg om å gi tilsegn om tilskot for 2500 nye einingar med heildøgns omsorg, fordelt mellom omsorgsbustader og sjukeheimsplassar. Tilskotet kan gå til bygging, kjøp eller utbetring. Maksimalt berekningsgrunnlag (øvre investeringsramme) aukar frå kr 2,885 mill. i 2014 til kr 2,972 mill. i 2015. Dette svarar til eit maksimalt tilskot på kr 1,337 mill. for omsorgsbustader (45%) og kr 1,634 mill. for sjukeheimsplassar (55%). 4. Helsestasjon- og skulehelsetenesta 200 mill. kroner av veksten i frie inntekter (i tillegg til 180 mill. frå 2014, totalt 380 mill.) er grunna med behov for styrking av helsestasjons- og skulehelsetenesta, samt jordmortenesta. Midlane inngår i rammetilskotet til kommunane, men er særskilt fordelt basert på talet innbyggjarar i alderen 0-19 år. Alle kommunar får minimum 100 000. Etne sin del er stipulert til 317 000. 5. Rusproblem og psykiske lidingar 200 mill. i veksten i frie inntekter er knytt til behovet for å styrka dei kommunale tenestene til personar med rusproblem og personar med psykiske lidingar. 6. Brukarstyrt personleg assistanse (BPA) Det er vedteke endringar i lov om brukar- og pasientrett frå og med 2015 som inneber ein rett til å få tenester organisert som personleg brukarstryrt assistanse. Kommunane blir kompensert gjennom ei auke på 300 mill. i rammetilskotet i 2015. 7. Dagtilbod demente Det øyremerka tilskotet for dagtilbod fordemente blir styrka i 2015. Andre: 1. Etterutdanning av deltids brannpersonell Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 23

39,9 mill. av frie inntekter er knytt til utdanning av deltids brannpersonell. Etne sin del er stipulert til 137 000. 4.4 Andre økonomiske føresetnader Med unnatak av utrekning av statleg rammetilskot, renter og nokre få postar til, vil utrekna inntekter for 2014 bli vidareført flatt i økonomiplanperioden (2014-tal) med mindre sikre signal seier noko anna. Dette gjeld også for utgiftspostane (vil bli omtala seinare). Unnatak frå denne hovudregelen vil bli omtala særskilt. 1. Frie inntekter Statleg rammetilskott og skatt på inntekt og formue er omtala ovanfor. 2. Eigedomsskatt Det er lagt inn full innføring av eigedomsskatt frå og med 2015 med 2 for hus og fritidseigedom. Stipulert inntekt nesten 7 mill. Verk og bruk og næring ligg inne med 7 3. Sal av konsesjonsstraum I ØP 14-17 blei det 30 øre for heile planperioden. I ØP 15-18 er dette justert ned til 26,5 øre. Den forventa auken knytt til kommunen sin del i utbygginga av Eikemo-vassdraget ligg inne. 4. Framlegg satsar ordinært driftstilskot til ikkje-kommunal barnehage Etne kommune skal, i samsvar med sentrale føringar (lov, forskrift og rundskriv) og lokale retningsliner, kunngjere forslag til tilskotssatsar for driftstilskot til ikkje-kommunal barnehage i 2014 samstundes med at framlegg til årsbudsjett vert lagt ut til ålment ettersyn. Utrekning av satsar for 2014 byggjer på årsrekneskape for 2013 justert med ein deflator frå 2013 til 2014 på 3 % og frå 2014 til 2015 med nye 3 %. Tilskotssatsane for born i ikkje-kommunale barnehage blir foreslått til kr 175 698 for små born og kr 83 558 for store barn. I tillegg kjem kapitaltilskot på kr 9 500 per born. Satsane blir endelege vedtatt i januar. 5. Andre gen. statstilskot / Rente- og avdragskompensasjonar Tilskota gjeld R/A-kompensasjon (rente og avdrag) for grunnskulereforma (L-97), R- komp. for opprusting av skular og R/A-komp. for utbygging av sjukeheimsplassar og omsorgsbustader. Det vedvarande låge rentenivået gjer at rente- og avdragskompensasjonen er lågare enn tidlegare. Det er den flytande renta i Husbanken som ligg til grunn for utbetalingane ( basert på gjennomsnittet av observerte marknadsrenter over to månader på statspapir). Det er budsjettert med ei rente på 2,5 % i 2015, 3 % i 2016, 3,5 % i 2017 og 3,5 % i 2018. Rente- og avdragskomp. Knytt til grunnskulereforma (Enge skule) er ferdig utbetalt i 2017 (20 år frå 1997), og gir ein nedgang i inntektene frå 2018. 6. Momskompensasjon drift Frå og med 2014 er inntekta knytt til einingane direkte i staden for ein sentral pott. Det blei tatt ein gjennomgang av alle budsjetta og det er stipulert moms for alle artane. Dette er vidareført i ny ØP. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 24

Lånegjeld Renteutgifter og avdrag 7. Lønsutgifter Framlegg til Statsbudsjett legg til grunn ein prisindikator (deflator) på 3,0 % der 3,5 % er pårekna lønsvekst (utgjer om lag 2/3). Me har også dette året hatt ein grundig gjennomgang med alle einingsleiarane for å kvalitetssikra at alle stillingane som skal vere med no er på plass, og at dei rette beløpa ligg inne. Lønsbudsjettet for fast løn er oppdatert i høve lokale forhandlingar (hausten 2013) og sentrale forhandlingar våren 2014. Dei ulike faste tillegga er anten fanga opp av lønsbudsjettmodulen, oversikter frå turnusprogrammet NOTUS, lagt inn etter innspel frå leiarane eller gitt eit påslag med 3,5 %. Det er også lagt inn 3,5 % lønsvekst i overføringa til kyrkja. 8. Sjukefråvær og refusjon sjukelønn For fleire år sidan hadde kommunen ein gjennomgang av stipulert behov for sjukevikar, og la inn budsjettmidlar for lønn til vikarane. Då ein får refundert for sjukefråvær utover arbeidsgjevarperioden, budsjetterte ein også med stipulerte inntekter. Etter endra lengde på arbeidsgjevarperioden, er budsjettert ref. sjukelønn sett til 80 % av budsjettert lønn til vikarane. Sjukefråvær og bruk av vikarar varierer mellom einingane. Dei som har mykje fråvær og har hatt meirinntekt m.o.t. ref. sjukelønn, har kunna sjå auka vikarutgifter opp mot auka inntekter. 9. Lånegjeld: Rente- og avdragsutgifter Det er lagt opp til store investeringar i økonomiplanperioden, med ei auke i lånegjeld på om lag 55 millionar i økonomiplanperioden. Den største einskildinvesteringa som ligg inne er Etne omsorgssenter med 70 millionar i låneopptak. 280 25 260 240 20 220 200 15 180 160 10 140 5 120 100 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2010-2013 Rekneskap, 2014-2017 Budsjett (eks. Startlån) 0 Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 25

Forventa rente- og avdragsutgifter i perioden er justert på grunn av rådmannen sitt framlegg til investering i økonomiplanperioden. Det er budsjettert med ei stor auke i rente- og avdragsutgiftene på nesten 6,5 millionar (ca. 50 % frå vel 13,6 millionar i budsjett 2015 til 20,3 millionar i 2018. Det er ei stor grad ei vidareføring av ØP 14-17, men Etne omsorgssenter er nok ein gong flytta eit år framover i perioden. Utanom avtalar om fast rente er det budsjettert med ei rente på 2,75 % i 2015, aukane med 0,25 % kvar år i perioden. Dette er ein del over forventa rente, spesielt for 2014, men muliggjør lengre rentebindingar på historisk sett låge nivå. Om lag 150 millionar har rentebindingar på under eit år. Kommunen er etterkvart svært sårbar for auke i rentenivået. 10. Renteinntekter Renteinntektene er vidareført. Det er budsjettert med ein gjennomsnittleg likvid behaldning på 80 millionar, med ein gjennomsnittleg rente på 2,6%. 11. Pensjonsutgifter Auka krav til pensjonsselskapa, auka lønningar, auka levealder, lågare rente og kortare amortiseringstid er nokre av årsakene til at det vert signalisert auka pensjonskostnader i åra som kjem. Me har lagt inn følgjande verdiar i 2015 (gjeld arbeidsgjevardelen): KLP vanlege 16,5 % (for alle som ikkje kjem inn under unnataka) KLP sjukepleiarar 19,0 % KLP ordførar 34,0 % SPK 13,41 % Arb.g.a. sone 1A 14,1 % (10,6 % opp til eit grunnbeløp på 450.000) Også dette året har det vore mykje fokus på kommunane sine pensjonsforpliktingar og kommunane blir oppmoda om å byggje opp reservar til å møte m.a. desse utfordringane i framtida. Det kan bli ei utfordring å klare å følgje opp desse forpliktingane, og KS har hatt innspel overfor regjeringa om at kommunane vil kunne trenge hjelp til å klare dette. På bakgrunn av dette ønskjer me å vidareføre ordninga med at ein ev. differansen mellom utgiftsførde pensjonskostnader og betalte kostnader vil bli sett av på eige fond for å møte framtidige forpliktingar. Eigenkapitaltilskotet til KLP for kvart år skal, i samsvar med Rekneskapsforskrifta 8 og KRS (Kommunal regnskapsstandard) nr.1, førast som kjøp av andelar i investeringsrekneskapen til anskaffingskost i balansen. Det er ikkje budsjettert særskilt med denne kostnaden, ligg i budsjetterte pensjonskostnader. Fullmakt for rådmannen til å overføre frå drift til kapital når noko som er budsjettert i drift i samsvar med rekneskapsforskriftene skal førast i kapitalrekneskapen, er nå ein del av vedtatt delegasjonsreglement. Amortiseringstida for premieavvik for pensjonskostnadene er redusert frå 10 til 7 år med verknad frå rekneskapsåret 2015 slik at premieavvik frå 2015 og seinare skal skrivast ned over 7 år. Premieavvika t.o.m. 2014 skal gå etter gjeldande regelverk, d.v.s. 10 år. I utgangspunktet var det signalisert at premieavvika ville fordele seg på inntekts- eller utgiftssida alt etter om det var hovud- eller mellomoppgjør slik at inntekter og utgifter ville likne seg ut over tid. Med unnatak av eit år har premieavvika frå KLP gått same veg kvart år med det resultat at amortiserte premieavvik aukar for kvart år som går. Auken vert Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 26

forsterka ved at amortiseringstida blir endra frå 10 til 7 år og ytterlegare forsterka ved at det nå er signalisert sterk auke i premieavvika i åra som kjem.. 12. Premieavvik KLP / pensjonsfond Kommunen har ei bokført premieavvik på om lag 17 millionar per 31.12.13. Det er stipulert ei auke i åra framover. Kommunen har same dato 14,9 millionar på eiga fond «Fond framtidige pensjonsforpliktingar». 4.5 Kommunale takstar og inntekter frå tenester Alle takstane for kommunale tenester er oppgitt i Taksthefte for 2015 som handsamast som eiga sak parallelt med budsjettet. Alle endringane som ein konsekvens av dette, inkludert VARområda, er innarbeidd i budsjettframlegget. Dersom ikkje anna er oppgitt er det lagt inn ein generell auke i takstane på 3 %. 1. Husleiger bustader og skulebygg Husleigene vert endra med 2,08 % i samsvar med auken i konsumprisindeksen frå 15.09.13 til 15.09.14. Nye priser har verknad frå 01.02.2015. Det er sett i gang eit arbeid med harmonisering av leigekontraktane for utleigebustader og vurdering av leigesatsane mot gjengs leige. 2. Foreldrebetaling / Barnehagetilskot Makssatsen i barnehagane er frå sentralt hold foreslått auka frå 2 405 til 2 580. Etnekommune legg denne satsen til grunn for 2015, og endrar alle satsane opp med kr 175. Dette gir 5 dg - 2 580, 4 dg - 2 275, 3 dg - 1 9750 og 2 dg - 1 575. Prisane får verknad frå april (grunna 3 mnds varsling). Me har lagt til grunn talet på born pr. okt. 13 (med kjende endringar pr. 01.01.2015), og me har lagt inn full foreldrebetaling for alle borna og vekta ny og gamal pris med høvesvis 3 og 8 mnd. Det er tatt ein gjennomgang av utgifter til betaling for mat i barnehagane og det er foreslått ei større auke. Tidlegare har ein ikkje rekna inn kjøkkenassistent, berre reine utgifter til maten. Skal ein ha reell sjølvkost kan satsen justerast enda meir. Ny sats for begge deler 5 dagar i veka er i 2015 forslått til kr 400 pr mnd / 20 kr per dag (mot 341 i 2014). Effekten av dette er innarbeid i budsjettframlegget. 3. Skulefritidsordning (SFO) Timeprisane er auka med 1 kr (3 % med avrunding til nærmaste kr-sats). Nye timeprisar vert då høvesvis kr 27 og 33 (utanom kontrakt). Frå hausten 2015 er det lagt opp til ein ny prismodell med minimums- og maksiumumspris, og prisar etter intervallar på antall timar. 4. Helse- og omsorgstenester Opphald på sjukeheimane: Langtidsopphald: Det er lagt inn betaling for minstepensjonist for 34 plassar i Etne og 6 plassar i Skånevik med betaling i samsvar med forskrift om eigendel (vil vere høgare for dei med tilleggsinntekt og lågare for korttidsopphald). Korttidsopphald, faste sentralt regulerte takstar. Avlastingsopphald, vederlagsfritt (nytta for avlastingsopphald for unge med funksjonsnedsetjing). Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 27

Satsane i høve tryggleiksalarm og mat er auka med 3 % i samsvar med generell endring. Prisane for matombering er foreslått auka frå 84 kr til 100 kr. 5. Kommunale gebyr Det er for 2015 lagt til grunn 20 % reduksjon i avgiftene til kloakk, ingen endring vassgebyret, 1,9 % auke for slamrenovasjon og 13,4 % til feiing. HIM har foreslått ein reduksjon på 1,5 % i renovasjonssatsen. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 28

5. Mål og tiltak 5.1 Overordna strategikart Kommuneplanen slår fast at Etne kommune skal vera målstyrt. Kommuneplanen slår fast dei overordna måla for kva retning kommunen skal styrast. Dette gjer det lettare å få til eit heilt målstyringssystem, jf. K-sak 048/07. Målstyringsverktyet har blitt til litt etter litt, og ein er framleis i ein prosess me å vidareutvikle arbeidet. I K-060/10 blei det vedtatt verdiar og strategikart med overordna strategisk mål basert på måla i kommuneplanen. Leiarforum reviderte desse i samband med budsjett 2013, og laga utkast til nye. I 2012 jobba i tillegg alle einingane vidare med å få på plass eigne strategikart. Dei overordna målsettingane for einingane og deira ønska posisjon er innarbeid i dette dokumentet under den einskilde eining. Ein har foreslått å vidareføre karta slik dei låg føre i 2014-budsjettet. Ein ynskjer å vente ny kommuneplan før ein tar ein større gjennomgang av målsettingane. I målstyring snakkar ein om fokusområde. Dei fire fokusområda for Etne kommune er Brukar og Teneste, Organisasjon og Medarbeidar, Samfunn, Økonomi. Budsjett 2015, ØP 15 18 Side 29