ENDELEG TILSYNSRAPPORT Retten til gratis offentleg grunnskuleopplæring Stord kommune, Nordbygdo ungdomsskule 1
1. Innleiing Rapporten er utarbeidd etter tilsyn med Stord kommune, Nordbygdo ungdomsskule. Rapporten gir inga fullstendig tilstandsvurdering av skulen. Tilsynet er gjennomført ved å vurdere praksis og rutinar som er omtalt i tilbakemeldingane frå kommunen og skulen opp mot lovkrav. 2. Rettsleg grunnlag for tilsynet Etter opplæringslova 14-1 har Fylkesmannen heimel til å føre tilsyn med offentlege skular. Kommunelova har utfyllande reglar om dette i kapittel 10A, jf. 60c. Tilsynsmyndigheita skal i denne samanheng ha tilgang til skuleanlegg og dokumentasjon. 3. Tema for tilsynet Tema for tilsynet var om Nordbygdo ungdomsskule følgjer krava i opplæringslova 2-15 om rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring. 2-15 seier: Elevane har rett til gratis offentleg grunnskoleopplæring. Kommunen kan ikkje krevje at elevane eller foreldra dekkjer utgifter i samband med grunnskoleopplæringa, til dømes utgifter til undervisningsmateriell, transport i skoletida, leirskoleopphald, ekskursjonar eller andre turar som er ein del av grunnskoleopplæringa. Vidare er det vurdert om krava i opplæringslova 2-11 om permisjon frå den pliktige opplæringa er følgt når denne regelen blir aktualisert i samanheng med gratisprinsippet. 2-11 første ledd seier: Når det er forsvarleg, kan kommunen etter søknad gi den enkelte eleven permisjon i inntil to veker. Retten og plikten til opplæring varer til eleven har fullført tiande skuleåret. Grunnskuleopplæringa skal vere i samsvar med Læreplanverket for Kunnskapsløftet, under dette fag- og timefordelinga. Kommunen gir forskrifter om skule- og feriedagar for elevane. Det går fram av opplæringslova 2-2 at opplæringa skal strekkje seg over minst 38 skuleveker innafor ei ramme på 45 samanhengande veker i skuleåret. Kommunane står fritt til å fastsetje eit anna tal undervisningsdagar enn 190, dersom dagane blir fordelte innanfor ei ramme på minst 38 og maksimalt 45 samanhengande veker. Forskrift til opplæringslova 1-6 seier at undervisninga som regel skal gå føre seg mellom kl. 08 00 og kl. 15 30. Unnatak frå denne regelen kan gjerast i enkelte tilfelle. Eit døme kan vere å forlenge skuledagen dersom elevane skal på teaterbesøk som ein del av undervisninga på ettermiddag/kveld. 2
4. Rettslege krav Opplæringslova 2-15 Rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring: Utdanningsdirektoratet har tolka denne retten og seier: Lova slår fast at den offentlege grunnskuleopplæringa skal vere gratis for elevane. Det betyr at kommunen/skulen ikkje kan krevje betaling frå elevane eller foreldra for verken undervisningsmateriell eller aktivitetar (faglege og sosiale) som går føre seg i skuletida og i skulen sin regi, og som er ein del av grunnskuleopplæringa i samsvar med opplæringslova og forskriftene til lova. Dei døma som er nemnde i lovparagrafen er ikkje uttømmande. Forbodet mot å krevje eigenbetaling gjeld all verksemd i samband med opplæringa, også aktivitetar som går føre seg utanom ordinær skuletid når desse aktivitetane er ledd i at skulen gjennomfører opplæringa i samsvar med lov og forskrift. Opplæringslova 2-11 Permisjon frå den pliktige opplæringa Ordlyden i opplæringslova 2-11 regulerer permisjonar knytt til den enkelte elev, og regulerer derfor ikkje permisjonar for grupper av elevar. Opplæringslova 2-11 kan heller ikkje brukast når turen er ein del av grunnskuleopplæringa. Omsynet bak regelen er at det skal vere mogeleg for foreldre å ta ut elevane frå den obligatoriske grunnskuleopplæringa utanom skulen sine feriar. Både ordlyden og omsynet bak regelen tilseier derfor at regelen ikkje kan brukast slik at det blir ei omgåing av gratisprinsippet. Kommunen/skulen kan derfor ikkje gje permisjon for ei gruppe elevar med heimel i opplæringslova 2-11. 5. Skriftleg dokumentasjon Fylkesmannen har utarbeidd spørsmål som skuleeigar, rektor og leiar for FAU skulle svare på. Det var og høve til å leggje ved annan relevant dokumentasjon. Skuleeigar viser til Kvalitetslosen, ei nettside for tilsette i Stord kommune. Fylkesmannen har mottatt svar på spørsmåla frå rektor og frå FAU-leiar ved Nordbygdo ungdomsskule. Følgjande spørsmål blei stilt: 1. Korleis informerer skulen foreldre og lærarar om retten til gratis grunnskuleopplæring? 2. Er gratisprinsippet drøfta i skulen sine rådsorgan? 3. Gjennomfører skulen turar/arrangement som til dømes; a. leirskule b. utanlandsturar c. andre turar med overnatting d. dagsturar/ekskursjonar (t.d. skidagar, kinobesøk, museumsbesøk) e. jul/sommararrangement Gjer nærmare greie for praksisen. 4. Blir turane/arrangementa fullfinansiert av skulen sine midlar? a. Dersom svaret på spørsmål 4 er nei blir det kravd eigenandel frå elevar/foreldre? 5. Arrangerer foreldra turar/arrangement for elevane i skuletida, jf. kulepunkta til spørsmål 2? a. Dersom svaret er ja på spørsmål 5 korleis vert desse finansiert? b. Dersom svaret på spørsmål 5 er ja, kva rolle og deltaking har skulen? 6. Har skulen ei eiga «gåvekasse/gåvekonto»? 3
a. Er denne i tilfelle for heile skulen eller for enkeltklassar? b. Kven administrerer gåvekassa? c. Er foreldra informert om at alle gåver må vere reelt frivillig? 7. Gir skulen elevane permisjon etter opplæringslova 2-11 for å reise på aktivitetar arrangert av foreldre? a. Kva for tilbod får eventuelt dei elevane som ikkje søkjer permisjon? 6. Oppsummering av dei skriftlege tilbakemeldingane Informasjon Både rektor og FAU-leiar viser til at informasjon om gratisprinsippet blir gitt på foreldremøte. FAUleiar viser i tillegg til skulen si heimeside og rektor til diverse skriv og til relevante lenker. Rektor stadfestar at gratisprinsippet er drøfta i skulen sine rådsorgan, og FAU-leiar viser til at det blir gjort i samband med tur til Evje for elevane på 10. trinn. Skuleeigar viser til kvalitetssikringsverktøyet Kvalitetslosen, ei nettside for tilsette i Stord kommune. Under fana «Kvalitetssikring av tenestene» finn ein informasjon om gratis offentleg opplæring og der rektor er gitt ansvaret for kontroll og oppfølging. Skuleeigar viser og til leiaravtalar mellom rektorane i kommunen og kommunalsjef der rektor mellom anna skal syte for at skulen har heimeside med tenesteomtale og informasjon. Arrangement i regi av skulen og finansiering av desse Rektor og FAU-leiar opplyser at skulen gjennomfører overnattingstur i samband med kroppsøvingsfaget og tur for elevane på 10. trinn. Denne siste turen til Evje går over fleire dagar. Vidare opplyser rektor og FAU-leiar at skulen arrangerer skitur, tur til Halsnøy kloster, lokal fjelltur og teaterframsyning i Stord kulturhus. Rektor og FAU-leiar seier at alle arrangement i skulen sin regi er gratis for elevane. Unntaket er skidagen der elevane som nyttar alpinbakken må betale dette sjølve. Rektor viser til at føresette og elevar samlar inn pengar gjennom ulike dugnadsprosjekt. Desse midlane skal kome alle elevane til gode. Føresette står for all administrasjon. Arrangement i regi av foreldre Rektor og FAU-leiar opplyser at skulen legg til rette for turen på 10.trinn etter ynskje/påtrykk frå foreldra i kvar klasse. FAU-leiar seier elevane sjølve står for ein stor del av finansieringa gjennom dugnadsinnsats og pengeinnsamling. FAU og foreldregruppene i dei enkelte klassane er medvitne om at alle innsamla midlar går til klassefellesskapet. Gåvekasse/gåvekonto Rektor og FAU-leiar opplyser at skulen ikkje har eiga «gåvekasse/gåvekonto», men at klassane har kvar sine gåvekasser/kontoar som foreldra administrerer. Permisjonar Skulen har ikkje aktivitetar arrangert av foreldre. Rektor viser til at skulen ikkje kan gje kollektive permisjonar. FAU-leiar viser til at elevar som av ulike grunnar ikkje deltar på turen på 10. trinn får eit alternativt tilbod på skulen. 4
7. Fylkesmannens vurdering Det er kommunen og skulen sitt ansvar å informere elevar og foreldre om dei rettane og pliktane dei har i grunnskuleopplæringa, mellom anna retten til gratis grunnopplæring. Dette kan gjerast på ulike måtar. I Stord kommune er det rektor som har fått ansvar for kontroll og oppfølging av gratisprinsippet, jf. Kvalitetslosen. Rektor og FAU-leiar viser til at informasjon blir gitt på foreldremøte. Rektor viser og til diverse skriv og til relevante lenker utan at det er gjort nærmare greie for desse. Rektor stadfestar at gratisprinsippet er drøfta i skulen sine rådsorgan, og FAU-leiar viser til at det blir gjort i samband med tur til Evje for elevane på 10. trinn. FAU-leiar viser og til skulen si heimeside. Fylkesmannen kan ikkje sjå at det er gitt informasjon om retten til gratis offentleg opplæring på skulen sine heimesider. Lova gir ikkje noko krav om skriftleg informasjon, men Fylkesmannen ser at skriftleg informasjon i større grad kan sikre at informasjonen når alle elevar og foreldre. Dessutan vil den skriftlege informasjonen vere lik i sin ordlyd og gi eit godt grunnlag for den drøftinga rektor har med foreldra og rådsorgana når problemstillinga skulle bli aktualisert. Rektor slår fast at turen til Evje er ein del av skuletilbodet til elevane, men at den blir arrangert etter ønskje frå elevar og føresette. FAU-leiar seier turen blir til etter påtrykk frå foreldre og elevar. På kva måte dette skjer, er ikkje omtalt. Opplæringslova 2-3 gir rektor ansvaret for å organisere skulen i samsvar med lov og forskrifter. Avgjerda om å gjennomføre ein del av opplæringa i samband med ein tur, er såleis rektor sitt ansvar. Rektor og FAU-leiar svarer heller ikkje direkte på spørsmålet om det blir kravd eigendel frå elevar/føresette. Fylkesmannen fekk i februar 2014 klage frå ein forelder ved skulen som mellom anna viser til at det blir kravd eigendel på kr 2500, - 3000,-. På heimesida til skulen ligg det informasjon om skuleturen til Evje. Her blir det vist til at elevane må ha med seg 10-kroningar for å dusje samt kr 100,- til paintball. Skulen har ikkje lagt ved sjølve invitasjonsbrevet til turen som eventuelt kunne synleggjort andre krav til eigenbetaling. Det er derfor uklårt for Fylkesmannen om deltaking på turen føreset eigenbetaling. Turen til Evje for 10. klassane blir finansiert ved at føresette og foreldre samlar inn pengar gjennom ulike dugnadsprosjekt. Rektor seier at dei føresette står for all administrasjon. Fylkesmannen vil understreke at skulen må forsikre seg om at pengane som vert samla inn til turen, er samla inn på lovleg måte. Det er skulen som har ansvaret for at gratisprinsippet vert halde på skuleturar. Også oppmoding frå andre foreldre kan bli opplevd som eit press. Gåver som foreldra sjølve har tatt initiativ til, kan derfor også vere vanskeleg å forene med gratisprinsippet. Ingen av foreldra som har medverka til innsamlinga, må ha blitt utsett for nokon form for press, og foreldra som bidrar skal vere anonyme. Verken dei andre foreldra og elevane eller skulen/kommunen skal vite kven av foreldra som har gitt pengegåver til klassekassen. Når det gjeld skidagen, vil Fylkesmannen understreke at så lenge aktiviteten er i skulen sin regi og skulen legg til rette for både tur/langrenn og alpint, kan skulen ikkje krevje at elevane sjølve må betale for å nytta alpinbakken. Alle elevar i gruppa/klassen må få delta i dei same aktivitetane og utan at elevar og foreldre føler seg pressa til å betale kostnaden. 5
Skulen kan ikkje krevje betaling frå elevar eller foreldre for verken undervisningsmateriell eller aktivitetar (faglege eller sosiale) som går føre seg i skuletida og i skulen sin regi, og som er ein del av grunnskuleopplæringa i samsvar med opplæringslova og forskriftene til lova. Utdanningsdirektoratet har uttalt: Det følgjer dessutan av Innst. O. nr. 43 (2002-03) at presiseringa av at grunnskoleopplæringa skal vere gratis, ikkje inneber eit forbod mot å ta imot gåver. Det blir likevel understreka at slike gåver må vere reelt frivillige, komme heile klassen eller skolen til gode, og ikkje innebere motytingar av noko slag. Dersom gåvene har form av foreldrebidrag til klassekassar eller liknande, må gåvene så langt det er praktisk mogleg også vere anonyme. Alle elevane i klassen må få delta i dei same aktivitetane, uavhengig av om deira foreldre har gitt gåver/andre bidrag eller ikkje. På bakgrunn av den informasjonen vi har fått, meiner Fylkesmannen det ikkje er tilstrekkeleg dokumentert at skulen ser til at innsamling/ innbetaling av midlar er frivillig og anonymt, og at skulen ikkje krev eigendel frå kvar av elevane. Fylkesmannen meiner derfor at den praksisen skulen har med klassekasse er i strid med gratisprinsippet i opplæringslova 2-15. Fylkesmannen meiner at skulen sin praksis for finansiering av arrangement og turar i regi av skulen elles er i tråd med regelverket. 8. Lovbrot som må rettast Stord kommune må sjå til at Nordbygdo ungdomsskule oppfyller krava i opplæringslova 2-15 om Rett til gratis offentleg grunnskuleopplæring. Kommunen må i den samanheng sjå til at skulen sikrar at elevane i samband med turar og skidagar ikkje må betale eigenandel sikrar at innbetaling til klassekasse er frivillig og anonymt 9. Frist for retting og tilbakemelding Kommunen fekk tilsendt førebels tilsynsrapport 08.04.14 med høve til å uttale seg om innhaldet i den førebelse rapporten, jf. Forvaltningslova 16 om førehandsvarsling. Fylkesmannen har ikkje mottatt uttale frå Stord kommune innan fristen 02.05.14. For Fylkesmannens tilsyn etter opplæringslova 14 1, gjeld reglane i kommunelova kapittel 10 A. Kommunelova 60d seier: Fylkesmannen kan gi pålegg til kommunen eller fylkeskommunen om å rette forhold som er i strid med de bestemmelser fylkesmannen fører tilsyn med etter 60 b. Før pålegg benyttes, skal kommunen eller fylkeskommunen gis en rimelig frist til å rette forholdet. Stord kommune er gitt frist til 23. august 2014 til å rette lovbrot som er avdekka i tilsynet, jf. kommunelova 60 d. Innan denne fristen må også Stord kommune gi ei erklæring til Fylkesmannen om at forholdet er retta og gjere greie for korleis lovbrotet er retta. Dersom forholdet ikkje er retta innan 23. august 2014, vil Fylkesmannen vedta pålegg om retting med heimel i Kommunelova 60 d. Eva Bendiksen tilsynsleiar Grethe Fjeld seniorrådgjevar 6