Luster kommune - gnr. 57 bnr. 2 og gnr. 63 bnr. 1,søknad om endring av konsesjonsvilkår - vedtak i klagesak

Sakshandsamar: Terje Øvrebø Vår dato Vår referanse Telefon: 57643078 13.10.2014 2014/2576-422.1 E-post: fmsftov@fylkesmannen.no Dykkar dato Dykkar referanse Torgeir Sørheim, Holmengata 14 b, 1394 NESBRU Advokat Ola Nygard, Postboks 1829 Vika, 0123 OSLO Luster kommune - gnr. 57 bnr. 2 og gnr. 63 bnr. 1,søknad om endring av konsesjonsvilkår - vedtak i klagesak Vi viser til Luster kommune si oversending av 25.06.2014, og til seinare korrespondanse. Konklusjon Klaga vert ikkje teken til følgje. Torgeir Sørheim får frist til 01.03.2015 med å flytte til gnr. 57 bnr. 2 og gnr. 63 bnr. 1 i Luster. Bakgrunn Torgeir Sørheim overtok den aktuelle eigedomen frå farbror sin, Melchior Sørheim i november 2008. Grunna manglande oppfylling av buplikta, søkte han om konsesjon i april 2010. Ved vårt klagesaksvedtak av 20.01.2011 vart søknaden imøtekomen på vilkår av at Torgeir Sørheim flytta til eigedomen innan 01.01.2014. Han fekk samtidig pålegg om årleg å rapportere til kommunen kva arbeid som var utført på eigedomen. Søkjaren er fødd i 1964, og bur i Asker saman med kone og 3 born i alderen 10-16 år. Både han og kona arbeider i IT-bransjen. Far hans vaks opp på Sørheim, men han har ikkje sjølv budd der. I samband med konsesjonssaka opplyste han i brev av 01.07.2010, at føremålet med overtakinga var å syte for at eigedomen vert i familien. I følgje Skog og landskap sine gardskart har gnr. 57 bnr. 2 og gnr. 63 bnr.1 eit samla areal på 965 daa. Av dette er 52,6 daa fulldyrka jord og 61,4 daa innmarksbeite. Der er også vel 600 daa produktiv skog. Gnr. 57 bnr. 2 ligg på Sørheim, medan gnr. 63 bnr. 1 er ein høgdegard i nærleiken av Feigumfossen, ca. 4 km frå Sørheim. I følgje opplysningar frå konsesjonssaka er der i alt 7 bygningar på driftseininga, m.a. eit meir enn 100 år gamalt og nedslite våningshus med 1 1/2 etasje og ei grunnflate på 126 m2, og ein driftsbygning frå 1981-82 i middels stand. Jordvegen og driftsbygningen er i dag pakta av John Arne F. Bolstad, som driv med sauehald. Ved skriv av 20.12.2013 har Torgeir Sørheim søkt om at konsesjonsvilkåra vert endra, slik at fristen for å starte oppfylling av buplikta vert utsett til nogjeldande avtale om bortpakting av eigedomen er avslutta, d.v.s. ut 2017. Søknaden er i hovudsak grunngjeven med at det er vanskeleg å skaffe IT-arbeid for søkjaren og kona i rimeleg nærleik til eigedomen, særleg Hovudkontor Landbruksavdelinga E-post: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger Fjellvegen 11, 6800 Førde fmsfpost@fylkesmannen.no Telefon: 57 64 30 00 Postboks 14, 6801 Førde Internett: Telefaks: 57 65 33 02 Telefon: 57 64 30 00 www.fylkesmannen.no/sfj Org.nr 974 763 907 Telefaks: 57 82 17 77

2/7 dersom dei skal setje seg opp nytt bustadhus på garden, vil det være heilt nødvendig at minst ein av dei kjem i fast arbeid lokalt. I tillegg vert det peika på følgjande moment, som etter søkjaren si meining bør vektleggast ved vurdering av spørsmålet om vilkårsendring (i stikkords form): - Drifta av eigedomen er ivareteken ved forpakting. - Restaurering av fjøset på 63/1 er i gong, og krev tid og ressursar. - Den førre eigaren bur framleis på bruket, og omsynet til busetjinga vert ivareteken, om enn i «upersonleg» form. - Eit eventuelt sal av eigedomen no vil bli opprivande, særleg for Melchior, som er 85 år. - Skulebyte for døtrene vil lettare kunne gjennomførast når dei vert noko eldre. Det vert også halde fram at dersom ein utset eit eventuelt pålegg om tilflytting eller frist for avhending til den gjeldande paktingsavtala er avslutta, vil eit eventuelt sal av eigedomen bli ryddigare for alle partar. Dette vil også innebere ein tryggare og meir oversiktleg kvardag for Melchior Sørheim. Plan- og forvaltningsstyret behandla søknaden om vilkårsendring i møte 04.02.2014, men den vart avslått. Torgeir Sørheim vart samstundes pålagd å avhende eigedomen innan 01.08.2014. I utgreiinga av saka vert det m.a. halde fram at både når det gjeld driftsmessige forhold og i høve forvaltning av ressursane på landbrukseigedomane, er det ein fordel at eigaren sjølv bur på og driv eigedomen. Ein slik skipnad vil også best ivareta omsynet til stabil busetjing. Kommunen peikar også på at om søknaden vert imøtekomen, vil det innebere ei 9-årig utsetjing av buplikta, og ein kjenner seg ikkje trygg på at søkjaren har påreknelege planer om å flytte til bruket etter den tid heller. Det vert likevel uttrykt forståing for omsynet til tidlegare eigar og hans burett, men kommunen reknar med at det ved eit eventuelt sal let seg gjere å finne ei løysing som ivaretek også hans interesser på brukande vis. I brev dagsett 05.03. og 19.03.2014 har Torgeir Sørheim klaga på kommunen sitt vedtak. Det er fire hovudgrunnlag i klaga: 1: Vanskar med å skaffe arbeid lokalt 2: Alternativet upersonleg oppfylling av buplikta er ikkje tilstrekkeleg vurdert 3: Saka sine sosiale sider 4: Politiske signal om endring/oppheving av buplikta Klagegrunnane er utdjupa i brevet av 19.03. Der vert det m.a. rekna opp ei rad stillingsutlysingar innan IT-faget frå dei seinaste 3 4 åra, som Sørheim og kona har vurdert. Ingen av stillingane er lokalisert i Luster, og dei har ikkje funne det aktuelt å søkje på nokon av dei på grunn av avstandane. Dei ber difor om meir omrømingstid. Det vert også presisert at den førre eigaren bur på eigedomen, og at paktaren og sambuaren hans har busett seg i nabolaget. Omsynet til busetjinga er såleis vel ivareteke med dagens ordning. Tilhøva kring den førre eigaren sin burett og livssituasjon vert også utdjupa, og det vert spurt kva ordning kommunen ser føre seg i så måte. Det vert dessutan understreka at for

3/7 søkjaren og familien hans er det viktig at eigedomen har vore i familien i snart 200 år, og at det difor er snakk om meir enn buplikt og økonomi. Skulle det likevel ende med at eigedomen må seljast, trengst det tid for å få gjennomført eit sal i rolege former, i forståing med den førre eigaren. Under alle omstende bør saka stillast i bero til styresmaktene har teke stilling til buplikta si framtid. Luster kommune behandla klagesaka i utvalsmøte 25.06.2014, men den vart ikkje teken til følgje. I si utgreiing går rådmannen nærare inn på klagepunkta, og det vert m.a. synt til at det må kunne vere aktuelt å søkje arbeid også utanfor IT-feltet, og at kommunen ikkje kan legge til sides saker i påvente av mogelege regelendringar. Til temaet personleg/upersonleg buplikt viser kommunen til at den lovfesta, personlege buplikta er tufta på eit grunnsyn om at i eit meir langsiktig perspektiv, vil så vel eigedoms- og ressursforvaltninga som lokalsamfunnet elles, vere best tent med at eigaren sjølv bur på garden sin. Etter at saka kom hit har advokat Ola Nygard vendt seg til oss på vegner av Torgeir Sørheim. I advokat Nygard sitt brev av 01.09.2014 vert det m.a. hevda at kommunen sitt vedtak er ugyldig så langt det gjeld påbod om og frist for avhending av eigedomen, grunna brot på forvaltningslova sine reglar om førehandsvarsling, jf. 16. Problema med å skaffe relevant arbeid lokalt vert også utdjupa, og til temaet personleg/upersonleg buplikt vert det forklart at dagens situasjon truleg vil ivareta busetjingsomsynet betre enn om Sørheim må flytte til eigedomen. Av brevet går det også fram at ein saknar konkrete vurderingar av så vel dei ulike sidene ved busetjingsspørsmålet, som dei sosiale sidene ved saka. Vi viser elles til breva frå Sørheim og advokat Nygard i sin heilskap, i det vi legg til grunn at alle sentrale fakta og rettslege moment er kjende for dei denne saka direkte vedkjem. Våre merknader Av di der ikkje er særlege føresegner om klagebehandling i konsesjonslova, skal klager på konsesjonsvedtak behandlast etter reglane i forvaltningslova kapittel VI. Til liks med Luster kommune legg vi til grunn at dei formelle vilkår for å realitetsbehandle klaga er til stades, jf. 28 og 29 om klagerett og klagefrist. Som klageinstans kan fylkesmannen prøve alle sider ved saka, og også ta omsyn til nye moment. Kommunens skjønnsmessige vurderingar kan også overprøvast, men ved prøving av det frie forvaltningsskjønnet skal vi, som statlig klageinstans, legge vekt på omsynet til det kommunale sjølvstyret, jf. forvaltningslova 34. Heimel for å knytte vilkår til konsesjonsmeddelingar finn vi i konsesjonslova 11: «Konsesjon etter loven kan gis på slike vilkår som i hvert enkelt tilfelle finnes påkrevd av hensyn til de formål loven skal fremme. Det kan lempes på vilkårene etter søknad.

4/7 Kongen skal ut fra hensynet til bosetting, helhetlig ressursforvaltning og kulturlandskap ta stilling til om det er påkrevd å stille vilkår om boplikt, og om boplikten skal være en personlig plikt for eier.» Lovas føremål, som det vert vist til i 11, går fram av 1: Loven har til formål å regulere og kontrollere omsetningen av fast eiendom for å oppnå et effektivt vern om landbrukets produksjonsarealer og slike eier- og bruksforhold som er mest gagnlige for samfunnet, bl.a. for å tilgodese: 1. framtidige generasjoners behov. 2. landbruksnæringen. 3. behovet for utbyggingsgrunn. 4. hensynet til miljøet, allmenne naturverninteresser og friluftsinteresser. 5. hensynet til bosettingen. I konsesjonslova 9 er det rekna opp nokre vurderingstema som er obligatoriske dersom saka gjeld overtaking av landbrukseigedom. Momenta må også vurderast ved søknader om endring av konsesjonsvilkår som er knytt til overtaking av ein slik eigedom. Første ledd i 9 lyder slik: «Ved avgjørelsen av søknad om konsesjon for erverv av eiendom som skal nyttes til landbruksformål skal det legges særlig vekt på: 1. om den avtalte prisen tilgodeser en samfunnsmessig forsvarlig prisutvikling, 2. om erververs formål vil ivareta hensynet til bosettingen i området, 3. om ervervet innebærer en driftsmessig god løsning, 4. om erververen anses skikket til å drive eiendommen, 5. om ervervet ivaretar hensynet til helhetlig ressursforvaltning og kulturlandskapet.» Siste ledd i paragrafen regulerer tilfelle der det vert søkt om konsesjon fordi lovbestemt buplikt ikkje skal oppfyllast. Ein skal då sjå bort frå første ledd nr. 1 og 4, og i tillegg til nr. 2, 3 og 5, skal det då mellom anna leggast vekt på eigedomens størrelse, avkastingsevne og hustilhøve. Søkjaren sin livssituasjon og hans tilknyting til eigedomen kan derimot berre vektleggast som korrigerande moment. Buplikt som vilkår for overtaking av landbrukseigedomar er i hovudsak grunngjeve ut frå omsynet til busetjinga i distrikta, og ut frå ei vurdering av at lokalt eigarskap til naturressursane fører til betre utnytting av eigendomens verdiar til beste for lokalsamfunnet. I vår utgreiing av konsesjonssaka i 2010-2011 gjekk vi noko nærare inn på desse forholda, Sidan den tid er det lite som har endra seg. Den aktuelle driftseininga er framleis ein alminneleg stor landbrukseigedom i lokal målestokk og det vi la til grunn den gong, vil såleis vere relevant også i dag. I vedtaksbrevet av 20.01.2011 gjorde vi m.a. greie for den negative utviklinga av folketalet i denne delen av kommunen, og vi fann det rimelig at busetjingsomsynet trer i framgrunnen ved vurderinga av konsesjonsspørsmålet. Vidare skreiv vi: «Vi er elles samde med kommunen i at ressursgrunnlag, eigedomsstorleik og avkastingsevne også tilseier at det bør kunne krevjast fast busetjing på den aktuelle eigedomen. At våningshuset treng utbetringar og eventuelt oppjusteringar, utelukkar ikkje eit slikt standpunkt.

5/7 Når det gjeld dei andre omsyna som skal tilleggast særleg vekt ved vurderinga av konsesjonssøknaden: den driftsmessig gode løysing, heilskapleg ressursforvaltning og kulturlandskapsmomentet, vil vi hevde at det i dei aller fleste tilfelle vil være ein monaleg praktisk fordel at den som eig ein landbrukseigedom av den størrelse og kvalitet det her er tale om, sjølv bur på eigedomen. Dette er relevant ikkje berre i forhold til drift og stell av sjølve eigedomen, men også med omsyn til fellestiltak i området, samt til eigedomen sitt forhold til så vel andre gardsbruk og gardbrukarar i nærleiken, som til offentlige styresmakter. I førearbeida til konsesjonslova (Ot.prp. nr. 44 (2008-2009) s. 61) er det elles synt til ein rapport frå Østlandsforskning frå 2008, som tyder på at tidleg tilflytting og oppfylling av 5-årig buplikt, inneber at det er mykje truleg at den nye eigaren vert buande på eigedomen. Dette vil også innebere at omsynet til ei stabil busetjing vert best ivareteken ved personleg buplikt på eigedomar av den karakter det er tale om her. Vi meiner såleis at det som nemnt er rettsleg grunnlag for å setje vilkår om buplikt på den aktuelle eigedomen, og at det også er grunnlag for, og ikkje urimeleg, at denne plikta skal vere personleg. Dette vil også vere i tråd med kommunen sin praksis i liknande saker.» Dette er det faktiske og rettslege utgangspunktet for den aktuelle saka, som dreier seg om kor vidt Sørheim bør få ytterlegare utsett sin frist for å starte oppfylling av det fastsette og velgrunna bupliktsvikåret. Vårt vedtak i konsesjonssaka frå 2010-2011 er m.a. grunngjeve med at ei viss utsetjing ville vere rimeleg, av di bustadtilhøva trong oppjusterast på ein eller annan måte før ei familie med 3 born kunne ventast å busetje seg på eigedomen, slik krava til standard etter kvart har utvikla seg. Dette omsynet har no langt på veg mista si tyngde. I den ca. 3 år lange utsetjingsperioden er det ikkje gjort nemnande for å førebu tilflytting slik som føresett, og familien har no hatt god tid til å innrette seg på at der er ei lovsett buplikt som skal oppfyllast. Når det gjed arbeidssituasjonen er kommunen inne på at det kan hende ein lyt akseptere å ta anna arbeid enn det ein er utdanna til eller har særleg erfaring frå. At det skal finnast tilgjengelege, fagrelevante stillingar i komfortabel nærleik til eigedomen, kan ikkje vere ein føresetnad for at ein kan krevje oppfylling av den lovbestemte buplikta på ein landbrukseigedom som ein frivillig har overteke. Til temaet upersonleg buplikt har Sørheim peika på det positive i at paktarfamilien har busett seg i nærleiken. Vi vil nemne at det har vore, og er, ei sentral og berande målsetjing for landbrukspolitikken, at den som driv jorda i størst mogeleg grad også sjølv bør eige den. Samsvar mellom eigar- og brukarposisjonen vil også vere eit lengt betre utgangspunkt for framtidig, stabil busetjing, enn dei meir prekære ordningane med pakting eller jordleige. Som det går fram av konsesjonslova 9 siste ledd, vil søkjaren sin livssituasjon og hans tilknyting til eigedomen berre vere relevante moment dersom ein elles er i tvil om resultatet. Ved vurderinga av sjølve konsesjonssøknaden låg tilhøva til rette for å ta eit visst omsyn til desse sidene ved saka, og å gje ei viss utvida omrømingstid. Til liks med omsynet til hustilhøva, er dette moment som nok vert redusert i vekt og styrke etter som tida går. I

6/7 utgangspunktet vil dette også gjelde argumentasjonen kring den førre eigaren sin burett og hans situasjon. Til liks med kommunen har vi forståing for denne problematikken, men som nemnt føreset ein at ein utsetjingsperiode vert nytta til m.a. å løyse slike spørsmål, jf. det som er føresett i konsesjonssaka om å legge dei bygningsmessige forholda til rette for tilflytting innan den utsette fristen. Når det gjeld subjektive og «sosiale» sider ved saker som denne, vil vi nemne at ein persons kjenslemessige tilknyting til eigedom og område ofte kunne avhjelpast ved fråskiljing av ei tomt eller ein parsell, med eller utan bygning/bygningar, som kan nyttast til fritidsføremål. Vi ser ikkje bort ifrå at slikt kan vere aktuelt også i dette tilfellet, men vi understrekar at det her er tale om eventuelle disposisjonar som krev aksept og samtykke, først og fremst frå kommunalt hald, dersom det skulle bli aktuelt. Eventuell opprusting av fjøset på gnr. 63 bnr. 1, Bergheim, som Sørheim er inne på fleire stader, er etter vårt syn eit såpass perifert tema i forhold til spørsmålet om ytterlegare utsetjing av buplikta, at vi ikkje går nærare inn på det her. Vi er difor komne til at klaga ikkje bør takast til følgje. Torgeir Sørheim må difor få ein ny frist for å flytte til eigedomen. I følgje folkeregistreringslova vert ein familiefar som har born i skulepliktig alder, rekna som busett der resten av familien bur. Då det er denne registreringa som er kriteriet for om buplikta vert oppfylt, lyt heile familien Sørheim flytte til Luster for at Torgeir si buplikt skal kunne oppfyllast, jf. konsesjonslova 6. Tilflyttingsfristen bør fastsetjast i lys av dette, og vi meiner at 01.03.2015 kan vere høveleg. Av konsesjonslova 16 andre ledd går det fram at dersom vesentlege vilkår vert brotne, kan konsesjonen bli trekt tilbake. Om så skjer, skal det setjast ein frist for eigaren til å overdra eigedomen til nokon som lovleg kan overta den, jf. 16 tredje ledd. Om den aktuelle tilflyttingsfristen vert overskriden, må såleis Sørheim vere budd på at konsesjonen vert trekt tilbake, og at han må avhende eigedomen. Dette er klårt signalisert av kommunen, som også har angitt ein avhendingsfrist. Som det går fram av 16, er det ikkje heimel for eit slikt påbod på dette stadiet. Pålegget om avhending er såleis utan rettsverknader, og ein kan sjå bort frå det. For ordens skuld bør dette kome til uttrykk i vårt vedtak i saka her. Vedtak Klaga vert ikkje teken til følgje. Luster kommune sitt vedtak av 04.02.2014 vert oppheva. Torgeir Sørheim får frist til 01.03.2015 med å flytte til gnr. 57 bnr. 2 og gnr. 63 bnr. 1 i Luster. * * * Dette vedtaket er endeleg og kan ikkje klagast vidare i medhald av forvaltningslova, jf. 28 tredje ledd.

7/7 Med helsing Christian Rekkedal landbruksdirektør Terje Øvrebø seniorrådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor ikkje underskrift. Kopi til Luster kommune Rådhuset 6868 Gaupne