Regional areal- og transportplan for Bergensområdet -Temaområde 2: Næringsareal

NOTAT Regional areal- og transportplan for Bergensområdet -Temaområde 2: Næringsareal Asplan Viak AS - Fabrikkgaten 3-5059 Bergen asplanviak.no

1 Skrevet av: Øyvind Sundfjord KS: Paal Grini Oppdragsleiar: Øyvind Sundfjord Dato: 2014-11-21 Oppdrag: 534022 Regional areal- og transportplan for Bergensområdet FORORD Asplan Viak har vore engasjert av Hordaland fylkeskommune for å sjå på næringsareal i Bergensområdet. Dette inngår i arbeidet med regional areal- og transportplan for Bergensområdet. Hans-Christian Engum har vore Hordaland fylkeskommune sin kontaktperson for oppdraget. Øyvind Sundfjord har vore Asplan Viaks oppdragsleiar for arbeidet med regional areal- og transportplan. Steinar Onarheim har vore fagansvarleg for deltema næringsareal og Paal Grini har vore KS-ansvarlig. Forord 1

2 INNHALDSLISTE 1. Samandrag... 3 2. Innleiing... 5 3. Bakgrunn... 5 4. Om metode og data... 6 5. Trendar som påverkar arealetterspurnaden... 8 5.1 Mobilitet, pendling og arbeidsmarkeder... 8 5.2 Fortetting og flyttekjeder... 10 6. Dagens nærings- og sysselsettingsstruktur... 11 6.1 Sysselsetting- dagens situasjon og endringar... 11 6.2 Utbygd næringsareal; geografiske skilnader.... 15 6.3 Utbygd næringsareal; endringar over tid... 20 7. Arealtilbudet... 22 8. Arealbehovet... 24 8.1 Framtidig arealbehov utifrå framskriving av siste års arealbruk... 25 8.2 Framtidig arealbehov utifrå forventa vekst i yrkesaktive... 27 8.3 Oppsummering arealbehov fram til 2040... 34 8.4 Behov for ulike typar areal... 34 9. Fortetting i bergensområdet... 36 9.2 Tetthet i dagens næringsområder... 39 9.3 ABC- kartlegging- Rett verksemd på rett plass... 41 9.4 Kva type næring finn ein i A, B og C-områda i dag?... 44 9.5 Tetthetspotensial på næringsstedene... 44 9.6 Næringsarealkapasitet i høve senterstrukturen... 51 10. Kartlegging av potensiale for nye større næringsområder... 53 10.1 Kriterier for kartlegging av mulige næringsområder... 53 10.2 Kandidatområder for nye næringsareal... 57 10.3 Andre mulige framtidige søkeområde... 58 Forord 2

3 1. SAMANDRAG Utbygging av næringsareal i Bergensområdet varier svært mykje frå år til år, og mykje meir enn til dømes svingingane i sysselsettinga. Det er også årlege variasjonar for kva type næringsbygg som vert bygd. Nokre år dominerer forretningsutbygging og andre år vert det bygd mest kontorbygg. Samstundes ser ein store geografiske skilnader på kva type areal som vert bygd. I Bergen er andelen utbygd kontor, industri/lager og forretningsbygg om lag jamt fordelt, medan det i nabokommunane i hovudsak vert bygd industri- og lagerbygg. Dette tyder at ein må ha is i magen, og planlegge nye næringsareal sjølv i nedgangstider. Ein må også planlegge ulike typar areal slik at ein har kapasitet til å fange opp dei mange ulike geografiske og arealmessige behova som finst. Dagens pendlingsmønster viser også at det er ulike arbeidsmarknader i ulike delar av regionen, og at folk ser på pendling gjennom Bergen som ei barriere. Dette forsterkar behovet for at det må etablerast næringsareal både aust, vest, nord og sør for Bergen. Ei rein framskriving av næringsarealforbruket 2000-2013 viser eit årleg næringsarealbehov på 130 000 m² BRA gulvareal. Omrekna til brutto arealbehov (der vegareal, grøntareal, parkering etc er inkludert) gir dette eit årleg «planarealbehov» på 309-386 daa. Ein anna framskrivingsmetode, basert på vekst i sysselsatte kombinert med arealtal frå 7 eksempelområder i Bergensområder, gir eit årleg arealbehov på 129 000 172 000 m² BRA gulvareal, og 392-447 daa bruttoareal. Nærings- og sentrumsareala som ligg nært einannan er gruppert i næringssteder (gruppering gjort kun for å betre den visuelle framstillinga i karta). For kvart næringssted er det beregna ein områdetetthet utifrå kor mange kvadratmeter gulvareal som er innafor nærings/sentrumsareala på næringsstedet. Ein ser då at stader som Bergen sentrum, Nesttun, Fyllingsdalen og Sandsli har høgast tetthet, og at områder lengst unna Bergen har lågast tetthet. For å finne ut kor lenge eksisterande næringsareal i Bergensområdet vil vare, er det gjennomført ei fortettingsanalyse. Det er eit mål at mest mogleg av næringsutbygginga skal skje som fortetting, og ikkje berre i nye næringsområder. Fortettingsanalysen er gjort med utgangspunkt i ABC-prinsippet, der verksemder vert lokalisert utifrå deira transportbehov for å dempe transportbehovet og auke bruken av miljøvenlege transportmiddel. Til dømes bør ansatteintensive bedrifter ligge der det er god tilgjengelighet for kollektiv, sykkel og gange dvs. i A-område. Arealkrevjande bedrifter, med færre ansatte per dekar, har derimot eit større behov for god tilgjengelighet for bil og tungtrafikk (C- eller D-område). Utifrå om næringsareala ligg i hhv. A, B, C eller D-områder er det gjort ei estimering av dagens utnytting, og kor mykje meir gulvareal det er plass til (kapasitet). Ein ser då at næringsareal i D områda har best kapasitet, medan næringsareal i C-områda har minst kapasitet. Om ein tenkjer seg at alle ansatteintensive bedrifter skal etablere seg berre i A og B områdene, samt i regionsentra, så kan ein fortetta 34-40 år framover i tid. For dei arealkrevjande bedriftene er kapasiteten derimot mykje dårlegare. Dersom slike bedrifter berre skal etablere seg i C-områda (bynære område med god bilgjengelighet), så er det berre ledig kapasitet i 6-10 år fram i tid. Om ein i tillegg etablerer arealkrevjande bedrifter i D-områda lengre frå byen (men ikkje i offshore retta næringsområde på Mongstad, Sture og Kollsnes) så vil ein ha kapasitet som varer 22-37 år fram i tid. Fortettingsanalysen viser at det er eit behov for nye regionale næringsområde fram mot 2040, og då fyrst og fremst for arealkrevjande verksemder. For å finne mulige områder for framtidige Forord 3

4 næringsareal er det gjort ei arealanalyse der det er søkt i 2 km.frå hovudvegnettet, men berre i C og D-områda. I denne søkekorridoren er det sett på arealkonfliktar i høve naturmangfald, friluftsliv, kulturminne mm, og det er skilt mellom områder med «Søkeområde med sannsynleg lavt konfliktnivå» og «Søkeområde med sannsynleg middels konfliktnivå». Analysen viser at det finst fleire potensielle areal til næring, og dei mest aktuelle kandidatområdene er peika ut. Alle kommunane har minst eit kandidatområde, men nærare vurderingar vil vere naudsynt før ein går vidare med områda. Forord 4

5 2. INNLEIING I samband med arbeidet med Regional Areal og Transportplan for Bergensområdet 1 er regionale næringsområder eitt av fire utredningstema. Dei tre andre tema er senterstruktur, transport og natur, kulturmiljø og landskap. I tillegg har fylkeskommunen sjølv sett på tema boligstruktur. Innafor tema regionale næringsområde kan utgreiingane, som følge av Hordaland Fylkeskommune si tinging, summerast opp i 3 deloppgåver: 1. Kartlegging av dagens nærings- og sysselsettingsstruktur, og differensiere (det fremtidige) behovet for areal på ulike næringer. 2. Kartlegging av fortettingspotensialet i eksisterende sentra 3. Kartlegging av potensialet for større regionale næringsområder i tilknytning til hovedveg Undervegs i prosessen har det vore tett dialog med fylkeskommunen. Det har også vore fleire møter med styringsgruppa, samt at det vart avholdt eit medverknadsmøte/ temagruppemøte 24.juni. 3. BAKGRUNN Det er forventa ei kraftig befolkningsvekst i Bergensområdet fram mot 2030. I følge SSB vil regionen auke med inntil 160.000 personar i denne perioden. Fram mot 2040 vil det kunne bu bortimot ein halv million mennesker i dette området. Befolkningsveksten vil også bety ei sterk vekst i sysselsatte i regionen. Som tommelfingerregel er veksten i sysselsatte om lag halvparten av befolkningsveksten. Sjølv om det skjer ein fortettingsprosess, då særskilt sentralt i Bergensområdet, vil det likevel vere behov for nye næringsareal i regionen. Historisk ser ein at utbygging av næringsareal varierer mykje, men at det jamt og trutt aukar år for år. I Bergensområdet vil veksten ikkje vere lik i alle kommunane, men truleg sterkare i kommunane nærmast Bergen. Dette tyder at etterspurnaden ikkje er «flat» i heile området, men varierer frå kommune til kommune. Kva transportårer som vert bygd ut, og senterstrukturen som utviklar seg i regionen, vil også påverka kvar det blir størst etterspurnad etter næringsareal. I tillegg er det slik at ein ikkje berre må sjå på volumet av næringsareal, men også tenke på kva type næringsareal som skal etablerast. Dei ulike næringane har svært ulike kriterier når dei skal velje si lokalisering. 1 Bergensområdet består av kommunane Bergen, Fjell, Sund, Øygarden, Askøy, Os, Samnanger, Vaksdal, Osterøy, Lindås, Radøy og Meland. Det er dette som utgjer studieområdet i alle analysar i rapporten. Forord 5

6 4. OM METODE OG DATA Analysene av næringsareal baserer seg på ulike typar geografiske data. Dei tre viktigaste datakjeldene som er brukt i deloppgåve 1 og 2 er Bedrifts- og foretaksregisteret, Matrikkeldata og kommuneplandata. I deloppgåve 3, kartlegging av større regionale næringsområde er det i tillegg brukt ei rekkje datasett innan naturmangfald, kulturminne, landskap, friluftsliv og landbruk 2. Bedrifts- og foretaksregisteret (bedriftsregisteret), baserer seg på kvartalsvise uttak fra Brønnøysundregisteret og inneheld blant anna tal ansatte og bransjetilhørighet for kvar enkelt bedrift i regionen-. Stadfestinga blir gjennomført av SSB ved hjelp av en metode som gjer at dataene kan bli upresis utanfor bysentra. For nokre bedrifter er det også feilregistreringar i tal ansatte. Eit anna problem med bedriftsregisteret er at den viser til bedriftene sin bransjetilhørighet, heller enn kva dei faktisk driv med. Bedriftene kategorisert etter den sokalla NACE-standarden, som er utvikla av SSB i henhald til internasjonale standarder for klassifisering av bedrifter sin økonomiske aktivitet. Det er med andre ord bedriften si økonomiske og organisasjonsmessige funksjon som avgjer kvar bedriften høyrer heime. Eit døme er Statoil på Sandsli som tilhøyrer bransjen «Råolje og naturgass, utvinning og transport». Dei fleste ansatte på Sandsli har ein «vanlig» kontorjobb, men dette er ikkje ei eiga næringsgruppe. Grunna desse svakhetane vert bedriftsregsietert i hovudsak nytta for å sjå på dagens syselsettingsstruktur for heile regionen samla. Bedriftsregisterdataene som er brukt i analysene er frå våren 2013. Matrikkeldata (tidlegare kalla GAB- Grunneiendom-, Adresse- og Bygningsregisteret) inneheld stadfesta data om alle offentleg godkjende bygningar i studieområdet. Blant anna er det data om bygningstype, bruksareal og når bygningene er tatt i bruk. 65% av bygga i basen er nybygg, 30% er tilbygg og resten er påbygg, underbygg eller ombygging (rekna i antall bygg). Matrikkeldata er av svært god kvalitet og er nytta til å sjå på historisk utvikling i utbygging, både på region-, kommune- og bydelsnivå. Ein kan altså sjå kvar og til kva tid utbygginga faktisk har skjedd. Matrikkelsdataene er også nytta til å sjå på framskriving av næringsarealbehovet, og tetthetspotensiale innafor eksisterande næringsområde. Matrikkeldataene er henta ut i oktober 2013. I figurane som viser kvm. utbygd næringsareal er både nybygg, påbygg og tilbygg teke med. Kommuneplandata er henta inn frå alle kommunane i studieområdet og sydd saman til ein kommuneplandatabase. For enkelte områder er det også kommunedelplanar der det ikkje er kommuneplan 3. Det varierer frå kommune til kommune kor nye planane er. I analysene har me nytta siste vedtatta plan, med unnatak av kommuneplanar i Meland og Øygarden der plan som er til høring er nytta. Planane er mellom anna brukt til å vise dagens nærings- og sentrumsformål, og til fortettingsanalyser. 2 Detaljar om dette datagrunnlaget finn ein i eigen rapport for temaområde 4 i Regional Areal- og Transportplan. 3 For Straume er det også nytta gjeldande kommunedelplan i fortettingsanalysene. Årsaka er at i kommuneplanen for Fjell er heile Straume angitt som sentrumsområde, inkludert allereie utbygde bustadområder. Kommundelplanen gir eit meir nyansert bilete og betre grunnlag for å rekne fortettingspotensial. Forord 6

7 Kategoriseringa av planområda varierer frå kommune til kommune. I analysene er det brukt eit hovudskilje mellom sentrumsformål og næringsformål. Sentrumsformål er klart definert i planane 4, medan næringsformål er meir springande. Følgande typar arealformål er teke med under sekkeposten næringsformål: Næringsbebyggelse, Kjøpesenter, Forretning, Erverv, Forretning, Industri, Terminal, Havn 5. Områder som vart vurdert å ta med, men som ikkje er med i databasen: Næringsareal i sjø, Masseuttak, råstoffutvinning, offentlig bygning, offentlig eller privat tjenesteyting. 4 I planar utarbeidd etter ny plan- og bygningslov er slike areal kategorisert som «Sentrumsformål» (SOSIkode 1130) medan planar ihht gammal love er kategorisert som «Senterområde» (SOSIkode 120). 5 Næringsbebyggelse, Kjøpesenter og forretning er ihht ny plan- og bygningslov. Resterande er ihht. gammal lov. Forord 7

8 5. TRENDAR SOM PÅVERKAR AREALETTERSPURNADEN 5.1 Mobilitet, pendling og arbeidsmarkeder Reisevaneundersøkelser viser at gjennomsnittslengden for arbeidsreiser hadde en årlig vekst på 0,9 prosent i perioden 1984-2005, tilsvarende en økning fra 10,4 km til 12,5 km. Økningen var størst tidlig i perioden, for så å ligge mer stabilt de siste årene. Det har ikke funnet sted en tilsvarende økning i reisetid. Denne har ligget svært stabilt i hele perioden med et gjennomsnitt på rundt 20 minutter. Vi har altså relativt stabile preferanser ift reisetid, men kommer lenger enn vi gjorde tidligere innenfor den samme reisetiden. De samme undersøkelsene viser at når reisetiden til et regionhovedsenter kommer opp mot 60 minutter er det nesten ingen som pendler. Skal man ta hensyn til befolkningens faktiske reisepreferanser, må man derfor legge til grunn en maksimal reisetid på 20-30 minutter. Går man nærmere inn i tallene, viser det seg at det er en negativ eksponentiell sammenheng mellom reisetid og antall reisende 6. Figur 1: Sannsynlighet for at en yrkesaktiv pendler til et regionsenter- etter reisetid med bil. Gyldighet for regionsentre (tettsted) med minst 1000 innbyggere. Hele landet. Kilde TØI rapport 978/2008 I 2009 så en nærmere på pendlingstallene innenfor Bergensregionen 7, der andelen arbeidstakere som jobber i egen kommune var relativt høy (mellom 77 og 85 prosent av samlet sysselsetting i de fleste kommunene i regionen). Pendlingstallene viste også en klar regional inndeling i arbeidsmarkedene i Bergens-regionen (jfr pendlingsmatrise, vedlegg 5). Her var det særlig tydelig at region Vest (Fjell, Sund, Øygarden, Askøy) og Nordhordland (Austrheim, Radøy, Meland, Lindås) utgjør egne arbeidsmarked. Pendlingstallene var ikke brutt ned på bydelsnivå, men sett i lys av TØI s funn om sammenhengen mellom reisetid og sannsynlighet for pendling, er det nærliggende å anta at pendling mellom Bergen og disse regionene, kommer fra tilsvarende regioner innenfor Bergen 6 Øystein Engebretsen, Regionforstørring og utslipp av kllimagasser. TØI rapport 978/2008 7 Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser, Asplan Viak for Business Region Bergen, 2009. Forord 8

9 kommune. På bakgrunn av dette ble det utarbeidet et kart som viser faktiske arbeidsmarkedsområder i sentrale deler av Bergensregionen (Figur 2). Figur 2: Skjematisk fremstilling av lokale arbeidsmarkeder i Bergensregionen. Markedene er i stor grad overlappende. Kilde: Asplan Viak AS, 2009. Figur 2 er sentral i forståelse av næringslivets lokaliseringspreferanser. Figuren er skjematisk og grensene mellom arbeidsmarkedsområdene er flytende, men den indikerer at Bergen sentrum Forord 9

10 utgjør en betydelig reisemotstand. For pendling mellom Bergen vest/-sør og Bergen nord, utgjør Nygårdstangen/ Danmarksplass en barriere. Arbeidsmarkedene i vest og sør er mer overlappende, men også her finner vi et skille langs aksen Bergensdalen-Flesland. Det er for eksempel få personer som bor i Os og jobber i Fyllingsdalen, Loddefjord eller Straume. Dersom man bor eller jobber i- eller nær Bergen sentrum vil arbeidsmarkedet derimot strekke seg ut i alle retninger (se stiplet sirkel). Fra/til sentrum er det god bil- og kollektivtilgjengelighet både fra nord, sør, øst og vest. Å pendle mellom sentrum og Straume oppleves som lettere enn å pendle mellom Fyllingsdalen og Åsane, selv om distansen er omtrent den samme. I forhold til behovet for nye regionale næringsareal viser figuren behovet for at det etableres næringsareal i ulike deler av regionen. Ikke bar sentralt i Bergen, men sør, øst, vest og nord for Bergen. 5.2 Fortetting og flyttekjeder De siste årene har det vært et betydelig fokus på fortetting i eksisterende utbyggingsområder, både av hensyn til jordvern, men også for å legge til rette for at mer av transportarbeidet kan overføres fra bil til mer miljøvennlige transportformer. Dette er også langt på veg sammenfallende med etterspørselstendenser i næringslivet, der en ser at mange av de arbeidskraftintensive virksomhetene ønsker seg inn i sentralt beliggende næringsområder med høy arealutnyttelse og høy kollektivdekning, mens de arealkrevende virksomhetene ønsker seg ut av trengselen. Utfordringen ligger i å fasilitere disse flytteprosessene på en slik måte at fortetting blir mulig. Første trinn i de fleste transformasjonsområdene vil være å flytte ut de mest arealkrevende virksomhetene. Hvorvidt det er mulig å flytte ut disse virksomhetene vil avhenge av hvor mobile de er og hvor motiverte de er for å flytte, og ikke minst hvor godt tilrettelagt det er for en flytteprosess. Å etablere slike næringsflyttekjeder krever tilgang på alternative arealer utenfor storbyområdene, og fører derfor i første omgang til økt arealforbruk i regionen, selv om effekten på lengre sikt vil være arealøkonomisering og høyere arealutnyttelse i sentrale områder. Fortetting fører også til en økt integrering av boliger og arbeidsplasser. For mange virksomheter er en slik integrering uproblematisk, men for andre fører det til økt konfliktnivå og dårligere rammevilkår. Enkelte av virksomhetene vil det heller ikke være samfunnsmessig ønskelig å flytte, eller de har så spesialisert infrastruktur at det ikke vil være økonomisk mulig å forsvare en flytting (f.eks skipsverft). Forord 10

11 6. DAGENS NÆRINGS- OG SYSSELSETTINGSSTRUKTUR 6.1 Sysselsetting- dagens situasjon og endringar Figur 3: Ansattekonsentrasjonar i regionen. Største ansattekonsentrasjon finn ein i Bergen sentrum, Årstad og Sandsli/ Kokstad. Forord 11

12 Figur 3 viser ansattekonsentrasjoner basert på bedriftsregisteret. Tyngdepunktet av ansatte ligg i Bergensdalen, Fyllingsdalen og Åsane. I tillegg er det ein del ansatte i kommunesentrene. Utanfor Bergen kommune er det Straume og Ågotnes som har høgast ansattekonsentrasjon. I tillegg til bedriftsregisteret har matrikkeldata vorte nytta for å sjå på dagens nærings- og sysselsettingsstruktur. Eit hovedskille som ofte vert nytta innan planlegging er arealkrevande bedrifter vs. ansatteintensive bedriftene. I matrikkeldataene er det her eit relativt eintydig skille mellom kontor, som kan karakteriserast som ansatteintensive, og industri/lager som er arealkrevjande. Når det gjeld bedriftsregisteret er grensene mellom arealkrevjande- og ansatteintensive bransjar meir uklare. Til dømes er forretningsmessig tjenestyting kategorisert som ansatteintensiv, men kan ofte vere relativt arealkrevjande. Jordbruk, skogbruk og fiske 1 % Transport og kommunikasjon 6 % Bygge- og anleggsvirksomhet 7 % Kraft- og vannforsyning 1 % Offentlig forvaltning og annen tjenesteyting 39 % Finans og forretningsmessig tjenesteyting 17 % Industri og bergverksdrift 9 % Varehandel, hotellog restaurantvirksomh et 16 % Råolje og naturgass, utvinning og rørtransport 4 % Figur 4: Dagens sysselsettingsstruktur i Bergensområdet. De mest arealkrevende bransjene er uthevet i grå- og brune tonar og handel/hotell/restaurant i blått. Figur 4 viser at for heile regionen samla så sysselset tenesteyting og offentleg forvaltning 56% av arbeidsstokken. Desse næringane vert rekna som dei mest ansatteintensive, medan næringane som er utheva i gråtonar og brunt er rekna som meir arelakrevjande, med større arealforbruk per ansatt. Arealkrevjande bedrifter utgjer 28% av sysselsettinga i regionen. Varehandel, hotell og restauranvirksomhet utgjer 16% av sysselsettinga, og i denne gruppa så står handel for brorparten. Arealbruken for handel vil vanlegvis ligge ein stad mellom dei arealkrevjande og dei ansatteintensive bedriftene. Forord 12

13 Sysselsetting, kommunevis 180000 160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Offentlig forvaltning og annen tjenesteyting Finans og forretningsmessig tjenesteyting Transport og kommunikasjon Varehandel, hotell- og restaurantvirksomhet Bygge- og anleggsvirksomhet Kraft- og vannforsyning Industri og bergverksdrift Råolje og naturgass, utvinning og rørtransport Jordbruk, skogbruk og fiske Figur 5: Sysselsatte innafor ulike bransjar fordelt på kommunar. Dei tre søylene lengst til høgre viser summering av sysselsatte i regionane rundt Bergen. I 2012 var det ca. 205 000 sysselsatte i Bergensområdet 8. Nærare 80% av desse var sysselsatt i Bergen kommune. Fjell, Sund, Askøy og Øygarden er regionen med nest flest sysselsatte. Om ein ser på bransjesamansetnaden så har Bergen over 50% av sine sysselsatte i ansatteintensive næringar, og ein større andel enn dei andre kommunane. 8 Tal frå PANDA (som igjen henter data frå SSB). 2013-tal var ikkje klar ved uthenting av data. Forord 13

14 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % Offentlig forvaltning og annen tjenesteyting Finans og forretningsmessig tjenesteyting Varehandel, hotell- og restaurantvirksomhet Råolje og naturgass, utvinning og rørtransport Industri og bergverksdrift Kraft- og vannforsyning Bygge- og anleggsvirksomhet Transport og kommunikasjon Jordbruk, skogbruk og fiske 10 % 0 % Bergensområdet Norge Figur 6: Sysselsettingstruktur i Bergensområdet sett opp mot Norge. Sysselsettingsstrukturen i Bergensområdet skil seg ikkje vesentleg frå det som er i resten av landet (Figur 6). Bergensområdet har noko høgare andel sysselsatte innan finans og forretningsmessig tenestyeyting og råolje og naturgass, utvinning og rørtransport. Forord 14

15 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Figur 7: Endring i sysselsettingsstruktur 1992-2012, Bergensområdet. Frå 1992 til 2012 har det vore store endringar i sysselsettingsstrukturen i regionen. Særskilt dei ansatteintensive bedriftene innan tenesteyting og forvaltning har hatt sterk vekst. Varehandel, hotell og restaurantvirksomhet har også hatt sterk vekst. Dei andre næringane er meir stabile 9. 6.2 Utbygd næringsareal; geografiske skilnader. Matrikkeldata er nytta for å sjå på utbygd bygningsmasse dei siste åra. Variasjonen er stor frå år til år, men dersom ein ser på perioden 2000-2013 så er nesten 50% av utbygd BRAnæringsbygg av typen industri/lagerbygg. Kontor og Forretning står begge for om lag 25% av utbygginga. 9 I perioden 2009-2010 var det ei relativt stor endring i definisjonen av nokon bedrifter til knytta olja, dei vart redefinert frå «Industri og bergverksdrift» til «Råoljeutvinning og naturgass, utvinning og rørtransport». For Bergen gjeld dette om lag 1.800 arbeidsplassar i perioden 2009-2010. Forord 15

16 100 % 80 % 60 % 40 % Fordeling, bergensområdet Kontor Industri/La ger Hotell/Rest 20 % Forretning 0 % Figur 8: BRA- tatt i bruk 2000-2013. Prosentfordeling i høve type bygg. Sum av alle 12 kommunane i Bergensområdet. Om ein ser nærare på kommunale og regionale skilnader så er desse store. 1 102 774 m² av 1 672 354 m², dvs. 66% av utbygd næringsareal i bergensregionen 2000-2013, har skjedd i Bergen kommune. 21% har skjedd i vest (Fjell, Sund, Øygarden Askøy), 8% I Nordhordland og 5% i øvrige kommunar i regionen. Fjell er kommunen med mest utbygd næringsareal utanfor Bergen. I Fjell vart det bygd ut 165 566 m² i perioden 2000-2013, noko som er meir enn heile Nordhordland. Det er også store geografiske skilnader i type utbygd næringsareal 2000-2013. I Bergen var 28% kontorbygg, medan det i vest var 12% og i øvrige kommunar (Os+ Samnanger+ Osterøy+ Vaksdal) var 2%. 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 Utbygging av næringsareal, kommunevis Kontor Industri/Lager Hotell/Rest Forretning Figur 9: Kvm næringsareal tatt i bruk 2000-2013, etter kommune og type bygg. Dei tre søylene lengst til høgre viser summering av kommunar i regionane rundt Bergen. Forord 16

17 Også innafor bydelane i Bergen er det store geografiske skilnader. I Årstad er nærare 60% av nytt BRA-næringsareal i 2000-2013 kontorbygg. Bergenhus og Ytrebygda har også mange kontorbygg med hhv. 37% og 41%. I Åsane står derimot kontorbygg for berre 5% av utbygd næringsareal, medan forretningsbygg står for heile 54%. I Arna og Fana er det industri og lagerbygg som dominerer. 350000 Utbygging av næringsareal, bydelsvis 300000 250000 200000 150000 100000 50000 Kontor Industri/Lager Hotell/Restaurant Forretning 0 Figur 10: Kvm næringsareal tatt i bruk 2000-2013, etter bydel og type bygg. Figur 11 og Figur 12 syner utbygd næringsareal, hhv. kontor og industri/lager, i to ulike femårsperiodar. Som tidlegare vist har det meste av utbygd kontorareal skjedd i Bergen kommune, og då med eit tyngdepunkt i aksen Sentrum- Minde- Kokstad. Dette gjeld for begge femårsperiodar. Den siste femårsperioden skil seg ikkje ut vesentleg, men det har vore noko meir utbygging like sør for sentrum, frå Solheimsviken til Minde. Sandsliområdet og Fyllingsdalen har hatt mindre utbygging enn føregåande periode. Utanfor Bergen kommune er kontorutbygging spredt, og skjer hovudsakleg i Fjell og på Askøy. Mongstad har også hatt ein del kontorutbygging siste fem åra. Forord 17

18 Figur 11: Utbygd BRA-kontorbygg (nybygg, tilbygg og påbygg) i Bergensregionen. Sammenligning av periodene 2004-2008 og 2009-2013. Kvar prikk viser sum utbygd BRA-kontorbygg innafor ei rute på 1000m x1000m. Ruter der det er utbygd mindre enn 100 m² kontor er ikkje teke med. Når det gjeld utbygging av kontor- og lagerbygg så skjer dette mykje meir spredt enn for kontorbygg. Tyngdepunktet er i ytre delar av Bergen og i kommunane rundt. Dette «ringmønsteret» er enda tydelegare i 2009-2013 enn i 2004-2008. Ein ser mellom anna at Kokstad/ Flesland, Ågotnes, Storebotn (Askøy), Hylkje/Hordvik, sørlige Nordhordland, vestlige Osterøy og Mongstad har hatt en del utbygging. Forord 18

19 Figur 12: Utbygd BRA-industri-og lagerbygg (nybygg, tilbygg og påbygg) i Bergensregionen. Sammenligning av periodene 2004-2008 og 2009-2013. Kvar prikk viser sum utbygd BRA-industri/lagerbygg innafor ei rute på 1000m x1000m. Ruter der det er utbygd mindre enn 100 m² industri/lager er ikkje teke med. Forord 19

1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 kvm BRA Sysselsatte 20 6.3 Utbygd næringsareal; endringar over tid Dersom ein ser på utviklinga i utbygd næringsareal frå 1986 til 2012 så har variasjonane vore svært store sett i høve til dømes endringa i sysselsette som er mykje meir stabil. Jamvel frå eit år til det neste kan utbygd areal endre seg betydeleg. Til dømes vart det utbygd over dobbelt så mange kvadratmeter i 2012 som i 2011. Nokon trendar er det likevel. Frå slutten av 90-talet til midten av 2000-talet har det, med unnatak av år 2000, vore lågare byggeaktivitet enn på 80-talet og frå midten av 2000-talet. Utviklinga følgjer konjunkturane og dette viser at det er viktig å ha tilgjengeleg næringsareal også når det er lavkonjunktur slik at ein har arealberedskapen på plass når konjunkturen går opp. Ein ser også at type bygg varierer stort. I 2012 var over 50% av utbygd areal forretningsbygg, medan industri- og lagerbygg var dominerande i åra før. Også antall kvadratmeter utbygd kontorbygg varierer svært mykje. Dette tyder at ein ikkje berre må ha nok næringsareal, men også nok av ulike typar areal. Industri- og lagerbygg vil ofte ha behov for ein heilt anna type tomt enn eit kontorbygg, med til dømes skjerming frå boligområde, god tilkomst for større køyrety, «albureom» for lagerutviding etc. 250000 250000 200000 200000 150000 100000 150000 100000 Kontor Industri/Lager Hotell/Rest Forretning Sysselsatte 50000 50000 0 0 Figur 13: Utbygd næringsareal og endring i sysselsatte, Bergensregionen, 1986-2012. Forord 20

21 Dersom ein ser på samanhengen mellom endring i sysselsatte og utbygd areal er det interessant å sjå skilnaden mellom kontor og industri/lager (Figur 14). Ansatteintensive bedrifter er i dette datagrunnlaget offentlig og privat tjenesteyting og forvaltning (ref. Figur 4) og held gjerne til i kontorbygg. Som ein ser av figuren så stig antall kvadratmeter kontorbygg (akkumulert for heile Bergensområdet) om lag likt med vekst i sysselsette. I 1992 hadde ein 7 kvm-bra per ansatt og i 2012 var det 8. Når det gjeld kvadratmeter industri- og lagerbygg så har dette auka betydeleg meir enn veksten i antal sysselsatte i dei arealkrevjande næringane. I 1992 var det 10 kvm-bra per ansatt, medan det i 2012 var det 25. Arealkrevjande bedrifter er altså langt mindre arealeffektive, samstundes som arealeffektiviteten vert lågare år for år. Her må ein samstundes hugse på at det ikkje er direkte samanheng mellom BRA og tomteareal. Sjølv om BRA per ansatt aukar så er det ikkje nødvendigvis slik att tomtearealbehovet aukar proposjonalt. Figur 14: Totalt utbyg BRA og totalt antal sysselsatte i Bergensområdet 1992-2012. Forord 21

22 7. AREALTILBUDET Figur 15 viser kva areal som per våren 2014 låg inne som sentrums- eller næringsformål i kommuneplanar og kommunedelplanar i Bergensområdet. Totalt er det ca. 37 500 daa til næringsformål og 16 800 til daa. sentrumsformål i området. I kartet ser ein at utanfor Bergen kommune så er mange av dei største næringsområda retta mot olje- og gass, slik som Mongstad, Sture og Kollsnes. Desse tala seier derimot ikkje noko om kor mykje av planområda som har ledig areal. For slike data må det i tilfelle gjerast eigne analysar. Vidare er det ikkje alle kommunane som bruker sentrumsformål i sine planar, og det er også store skilnader mellom kommune og korleis dette formålet vert brukt. Til dømes har ein i Fjell definert heile Straume og Ågotnes som sentrumsområde, medan Lindås, Askøy og Os i hovudsak berre har indre del av kommunesenteret som sentrum 10. 10 Meir info. om plandataene i kap.4 Forord 22

23 Figur 15: Areal i kommuneplanar og kommunedelplanar som er satt til næringsformål og sentrumsformål (planstatus våren 2014. Se kap.4 for nærmare info. om plandataene). Forord 23

24 Om ein ser på totalt volum av sentrums- og næringsformål i kommuneplanane og kommunedelplanane så har Bergen det største arealet (sjå Figur 16), med over 1800 daa. Lindås, Øygarden og Fjell har alle over 6 000 daa. til nærings/sentrumsformål. 20 000 000 18 000 000 16 000 000 14 000 000 12 000 000 10 000 000 8 000 000 6 000 000 4 000 000 2 000 000 0 Nærings- og sentrumsareal Figur 16: Sum nærings- og sentrumsareal i kommuneplanar og kommunedelplanar i Bergensområdet. 8. AREALBEHOVET Ei estimering av framtidig arealbehov er naudsynt når ein skal sjå på fortettingspotensiale og på nye moglege næringsområder. Det er brukt to ulike metodar for å berekna eit framtidig arealbehov. A) Rekna arealbehov utifrå framskriving av siste års arealbruk B) Rekna arealbehov utifrå forventa vekst i yrkesaktive Dei to metodane har sine føremon og ulemper. Metode A baserer seg på faktiske data frå dei siste åra, men samstundes så veit ein ikkje om utbygginga vil vere den same framover i tid. Metode B tek føre seg eit forventa framtidsbilete som jo inneber ein del usikkerhet. I tillegg er det lagt inn ein del føresetnader om kvadratmeter per sysselsatt o.l. som også vil variere mykje og endre seg over tid. For begge metodane er det også usikkerhet knytt til å gjere om BRAnæringsareal (omtala som gulvareal i Figur 17) til eit brutto arealbehov som kan nyttast i plansamanheng. I Det vil til dømes vere svært ulike frå bygg til bygg kor mykje uteareal som trengs (tal parkeringsplassar etc) og dermed kor stort tomtearealet er. Vidare, dersom ein skal rekne om tomteareal til brutto arealbehov (planareal) er det også usikkerhet. Kor mykje grøntareal og vegareal skal ein til dømes legge til? I nokre planar er vegareal t.d. inkludert i tomten, medan det andre stader ligg mellom tomtane. Forord 24

25 Figur 17: Forenkla illustrasjon av skilnad mellom golvareal (BRA), netto arealbehov (tomteareal) og brutto arealbehov. 8.1 Framtidig arealbehov utifrå framskriving av siste års arealbruk I kapittel 6 såg me korleis årleg utbygd næringsareal endra seg frå 1986 til 2012. Om ein tek føre seg perioden 2000-2012 så er gjennomsnittet av utbygd næringsareal 130 000 kvm årleg. Figur 18: Utbygd næringsareal i Bergensregionen 2000-2012. Rosa strek syner gjennomsnitt. Dersom ein ynskjer å finne kva tilsvar dette gir i tomteareal (nettoareal) må ein bruke ei omrekningsfaktor frå BRA til nettoareal. Asplan Viak gjorde i 2006 ei analyse på gjennomsnittleg utnyttingsgrad for næringsbygg i Stavangerregionen basert på eigedomsnivå 11 (Tabell 1). Det er ingen grunn til å tru at Bergensområdet skil seg vesentleg frå dette. 11 Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser (Asplan Viak, 2006). Forord 25

26 Av den årlege utbygginga på 130 000 kvm gulvareal så fordeler dette seg som følger på ulike byggtypar: Forretning: 27%, Kontor: 22%, Industri/lager: 49%, Hotell/overnatting/rest: 2%. Tabell 1: Arealutnytting lagt til grunn for å regne ut netto arealbehov (tomteareal) (Kjelde: Asplan Viak, 2006) Arealformål Gj.snittlig %BRA (gjeld kommuneplanareal eksklusive overordna vegareal) Forretning 90 Kontor 80 Industri/lager 50 Hotell/overnatting/rest. 85 I planleggingssamanheng ynskjer ein gjerne å vete kor stort planareal ein må planlegge for. Det er derfor naudsynt å regne om frå netto til bruttoareal (ref. Figur 17). Tilhøvet mellom brutto og nettoareal varierer mykje. Bergen tomteselskap fann at dei hadde omsett 80-100 daa nett per år i perioden 2000-2005, medan brutto utgjorde ca.150 daa 12. Konverteringa mellom brutto og nettoareal er altså at brutto næringsareal er 1,5 1,875 gonger større enn netto næringsareal. Tabell 2: Arealbehov per år utifrå framskriving av arealbruken i perioden 2000-2012. Gulvareal per år Netto (tomte)areal per år Brutto (plan)areal per år Forretning 34 000 kvm 38 daa 57-71 daa Kontor 29 000 kvm 36 daa 54-68 daa Industri/lager 64 000 kvm 128 daa 192-240 daa Hotell/overnatting 3 000 kvm 4 daa 6-8 daa Næringsbygg totalt 130 000 kvm 206 daa 309-386 daa 12 Kjelde: Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser, Asplan Viak 2009, for Business Region Bergen (BRB). I denne analysa var det også med med 8 andre kommunar utover Bergensområdet. Dette var: Austevoll, Stord, Fusa, Modalen, Masfjorden, Gulen, Austrheim og Fedje. Framskrivinga vart gjort på grunnlag av utbygging frå 1999-2008. Forord 26

27 I 2009 var det gjort ei berekning av arealbehov for Bergensregionen utifrå same metode og dei same konverteringstala, ref. fotnote 12. Same framskrivings- og omrekningsmetode frå golvareal til nettoareal og vidare til bruttoareal vart altså nytta for BRB i 2009. I denne rapporten kom ein fram til eit årleg behov på 142 000 m² golvareal, netto arealbehov på 230 daa og brutto arealbehov på 340-430 daa per år. 8.2 Framtidig arealbehov utifrå forventa vekst i yrkesaktive Den andre metoden for å rekne ut arealbehovet er å sjå på forventa vekst i yrkesaktive, og kva tilsvar dette gir ifht. arealbehov. I byutviklingsdebatten høyrer ein at befolkninga i Bergensregionen vil auke kraftig, og 160 000 fleire personar fram mot 2040 er eit tal som ofte vert brukt. Som tommelfingerregel er antal arbeidsplassar om lag halvparten av befolkning, og i så fall vil sysselsettinga auke med om lag 80 000 fram til 2040. Eit kjernespørsmålet er kvar alle desse nye sysselsatte skal jobbe. Kor mange av arbeidsplassane kan ein få plass til innafor sentrumsområder, knutepunkt og eksisterande næringsareal, og kor mange må etablerast i nye næringsområder? Kor store næringsområder treng ein då? Kva type områder, og kvar skal desse ligge? Når det gjeld framtidige arbeidsplassar tek me utgangspunkt i Hordaland Fylkeskommune si framskriving av yrkesaktive (2014) 13. Sidan framskrivinga berre er gjort fram til 2030, og planhorisonten for Regional areal- og transportplan er 2040, har det vore naudsynt med ei tilleggsframskriving. Dette vart gjort ved å forlenga gjennomsnittlig årleg vekst i perioden 2013-2030, fram til 2040 (Figur 19). Ved ei slik framskriving får ein vel 260 000 yrkesaktive i 2030 og over 290 000 yrkesaktive i 2040 (sum av kommunane i Bergensområdet). I 2013 var tal yrkesaktive 205 000 slik at veksten er på 85 000. 13 Fylkesprognosar Hordaland: Arbeidsliv 2014-2030. AUD-rapport nr.03-14. Hordaland Fylkeskommune, 2014. I rapporten er det gjort framskriving av yrkesaktive, ikkje sysselsatte. Yrkesaktive = summen av lønnstakarar og sjølvstendige etter bustad, medan sysselsatte er etter arbeidsstad. Forord 27

28 350000 300000 250000 200000 150000 100000 Yrkesaktive- framskriving HFK (2013-2030) Yrkesaktive- lineær framskriving (2030-2040) 50000 0 Figur 19: Framskriving av yrkesaktive 2013-2030 (av Hordaland Fylkeskomme), og vidareframskriving av denne veksten (raud strek). For å gjere tal yrkesaktive om til eit arealbehov må ein legge inn ein del forutsetningar. Til dømes må ein sette eit tal på kor mange kvadratmeter næringsareal kvar einskild yrkesaktiv forbruker. Og skal ein her legge inn ei forventning om at næringane vert meir eller mindre arealeffektive i framtida? Og korleis vert fordelinga mellom arealkrevjande og arbeidsplassintensive bedrifter framover; vil den sterke veksten i kontorarbeidsplassar halde fram? Når det gjeld spørsmålet om tal kvadratmeter per ansatt vil dette naturleg variere med type næring. Industri og lager har færre kvadratmeter per ansatte enn kontor. Forretning ligg ein stad mellom desse. Ei studie frå 2003 14 synte at kontor hadde eit gjennomsnittleg forbruk av gulvareal på 35 m² per ansatte, detaljhandel og industri hadde hhv. 50 m² og 83 m² per ansatt (sjå Tabell 3). 14 ABC-konseptet i norsk planlegging- Eksempel på bruk i kommunal og fylkeskommunal planlegging, Asplan Viak 2003. Forord 28

29 Tabell 3:Arbeidsplasstetthet utifrå ei studie av ulike bedrifter. Kjelde: Asplan Viak 2003. I føreliggande rapport har me sett på tettheten i sju ulike eksempelområder i Bergensområdet. Dette for å ha gode og kvalitetssikra data frå regionen. I tillegg er det pedagogisk nyttig å vise til kjente områder når ein snakkar om ulik grad av tetthet. Utval av dei sju eksempelområda er basert på følgande: -Geografisk spreiing: Kommunar med ulik sentraliseringsgrad er representert, ikkje berre områder i Bergen kommune. - Type område/ bedrift: I utvalet er det både kontorbedrifter, industri/lager og forretning. - Kvalitet på data: Data som vert mest brukt er her bedriftsregisteret, matrikkeldata og plandata (både kommuneplan, kommunedelplan og reguleringsplan). - Storleik på området: Både næringsområder og enkeltbedrifter er med i utvalet. Føremonen ved å ikkje bruke for store områder med mange bedrifter er at får betre data på mindre områder og enkeltbedrifter. Forord 29

30 Dei sju områda/ bedriftene som er valt ut er: Straume Næringspark 15 (Fjell), Fjell industrier (Fjell), Os rådhus (Os), Statoil Sandsliveien (Bergen), Arnadalen Terminalområde (Bergen), Mesterbakeren AS (Bergen), Osterøy Næringspark (Osterøy). For kvart av desse område/bedriftene så vart det henta inn data om BRA, grunnflate, tomteareal, tal ansatte, planføremål og tal p-plassar. Sidan bedriftsregisteret inneheld noko feil og manglar så vart det gjort ein kvalitetsjekk ifht. tal ansatte. Bedriftene vart kontakta per mail eller telefon. Utifrå denne kartlegginga er laga eit oversyn over tomteareal per ansatt og BRA per ansatt. Som ein ser av Os rådhus Statoil, Sandslivn. Straume Næringspark, vestre del. Fjell Industrier Mesterbakeren AS Osterøy Næringspark Arnadalen Terminalområde Snitt Type bedrifter Arealkrevjande: Tomteareal per ansatt (m²) BRA per ansatt (m²) Arbeidsplass -intensive: -Kontor, litt handel og off.tenester Arbeidsplass -intensive: -Kontor Arbeidsplassintensive og arealkrevjande -Kontor, industri, lager (AGR, Fjell Ind. M.fl) -Industri (mekanisk) -Industri (produksjon Arealkrevande: -Industri, lager, transport, handel («Alt frå bunad til bil») Arealkrevjande: Arealkrevjande: -Lager, transport, litt handel (ASKO, Langeland transp m.fl) 39 41 92 230 137 76 202 117 37 30 38 70 96 76 114 67 Tabell 4 varierer tomteareal per ansatt frå 39 til 202 m². BRA (gulvareal) per ansatt varierer frå 30-114 m². Det er naturleg nok dei typiske kontorbedriftene som har høgast tetthet, som Os rådhus og Statoil Sandsliveien. Også Straume Næringspark har høg ansattetetthet, noko som mellom anna skuldast at ABB har kontor med mange ansatte innafor området. Tabell 4: Arbeidsplasstetthet for sju utvalde eksempelområder/bedrifter. Maks.- og minimumsverdiar er understreka. Os rådhus Statoil, Sandslivn. 16 Straume Næringspark, vestre del. Fjell Industrier Mesterbakeren AS Osterøy Næringspark Arnadalen Terminalområde Snitt 15 Berre vestre del, Smålonane, er teke med i dette omrdået. 16 Her er siste utviding austover mot Sandsliveien teke med. Opnar i 2014 (?). Forord 30

31 Type bedrifter Arealkrevjande: Tomteareal per ansatt (m²) BRA per ansatt (m²) Arbeidsplass -intensive: -Kontor, litt handel og off.tenester Arbeidsplass -intensive: -Kontor Arbeidsplassintensive og arealkrevjande -Kontor, industri, lager (AGR, Fjell Ind. M.fl) -Industri (mekanisk) -Industri (produksjon Arealkrevande: -Industri, lager, transport, handel («Alt frå bunad til bil») Arealkrevjande: Arealkrevjande: -Lager, transport, litt handel (ASKO, Langeland transp m.fl) 39 41 92 230 137 76 202 117 37 30 38 70 96 76 114 67 Kombinert med tetthetstala i tabellen over kan ein finne kor mykje arealbehov den forventa auken på 85 000 i yrkesaktive vil gi. Sidan tettheten varier mykje frå område til område så har me teke utgangspunkt i to alternative utrekningar for å vise eit spenn i arealbehovet. Dei to alternativa har me kalla Høg tetthet og Låg tetthet. Arealbehov utifrå høg tetthet I dette alternativet er det lagt til grunn følgande føresetnader: HFK si framskriving av yrkesaktive (vidareframskrevet til 2040) Sterkare vekst i ansatteintensive enn i arealkrevjande arbeidsplassar 17. For ansatteintensive verksemder: Samme tetthet som Statoil i Sandsliveien (30 kvm BRA-gulvareal per ansatt, 41 kvm netto tomteareal per ansatt). For arealkrevjande verksemder: Samme tettthet som Fjell Industrier/ Straume Næringspark (70 kvm BRA-gulvareal per ansatt, 92 kvm netto tomteareal per ansatt). For handel, hotell og restaurant: Same tetthet som i Tabell 3, dvs 50 kvm BRA-gulvareal per ansatt. Konverteringsfaktor på 1,5 frå netto-tomteareal til bruttoareal. (ref. omregning basert på Bergen Tomteselskap sine data, sjå tekst over Tabell 2). 17 Her reknar ein at 62% av dei yrkesaktive vil jobba i ansatteintensive verksemder. I dag er andelen 57%. Andelen ansatte i arealkrevjande næringar vert tilsvarande redusert med 5%. Andelen ansette innan handel, hotell og restaurant settes lik som i dag, dvs.16%. Forord 31

32 Figur 20: Venstre: Statoil sitt kontorbygg i Sandsliveien (flyfoto er teke før siste utviding mot aust).høgre: Fjell industrier sitt næringsbygg i Straume Næringspark. Tetthet for desse to områda er lagt til grunn i alternativ «Høg tetthet». Alternativ Høg tetthet gir oss eit totalt arealbehov på 3 600 000 kvm BRA-gulvareal fram mot 2040. Det tilsvarer 129 000 kvm per år. Av dette er ca. 44% areal til ansatteintensive bedrifter, 36% til arealkrevjande og 20% til handel, hotell og restaurant. Omregna til brutto (plan)arealbehov er dette 11 000 daa, fram mot 2040, eller 392 daa. per år. Tabell 5: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ høg tetthet. Type bedrift Gulvareal per år Brutto (plan)areal per år Ansatteintensive 57 000 kvm 117 daa Arealkrevjande 47 000 kvm 93 daa Handel, hotell, restaur. 25 000 kvm 42 daa Næringsbygg totalt 129 000 kvm 392 daa Arealbehov utifrå låg tetthet I dette alternativet er det lagt til grunn følgande føresetnader: HFK si framskriving av yrkesaktive (vidareframskrevet til 2040) Sterkare vekst i ansatteintensive enn i arealkrevjande arbeidsplassar 18. 18 Her raknar ein at 62% av dei yrkesaktive vil jobba i ansatteintensive verksemder. I dag er andelen 57%. Andelen ansatte i arealkrevjande næringar vert tilsvarande redusert med 5%. Andelen ansette innan handel, hotell og restaurant settes lik som i dag, dvs.16%. Forord 32

33 For ansatteintensive verksemder: Samme tetthet som Os rådhus (37 kvm BRAgulvareal per ansatt, 39 kvm netto tomteareal per ansatt). For arealkrevjande verksemder: Samme tettthet som Arnadalen Terminalområde (114 kvm BRA-gulvareal per ansatt, 202 kvm netto tomteareal per ansatt). For handel, hotell og restaurant: Same tetthet som i Tabell 3, dvs 50 kvm BRA-gulvareal per ansatt. Konverteringsfaktor på 1,875 frå netto-tomteareal til bruttoareal. (ref. omregning basert på Bergen Tomteselskap sine data, sjå tekst over Tabell 2). Figur 21: Venstre: Os rådhus. Høgre: Arnadalen Terminalområde. Tetthet for desse to områda er lagt til grunn i alternativ «Låg tetthet». Alternativ Høg tetthet gir oss eit totalt arealbehov på 4 800 000 kvm BRA-gulvareal fram mot 2040. Det tilsvarer 172 000 kvm per år. Av dette er ca. 40% areal til ansatteintensive bedrifter, 45% til arealkrevjande og 15% til handel, hotell og restaurant. Omregna til brutto (plan)arealbehov er dette 12 500 daa, fram mot 2040, eller 447 daa. per år. Tabell 6: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ låg tetthet. Type bedrift Gulvareal per år Brutto (plan)areal per år Ansatteintensive 70 000 kvm 140 daa Arealkrevjande 77 000 kvm 256 daa Handel, hotell, restaur. 25 000 kvm 51 daa Næringsbygg totalt 172 000 kvm 447 daa Forord 33

34 8.3 Oppsummering arealbehov fram til 2040 Årlig arealbehov på 130 000 m² gulvareal og 309-386 daa. brutto planareal utifrå ei rein framskriving av siste 12års utbygging. Årlig arealbehov på 129 000 m² gulvareal og 392 daa. brutto planareal utifrå forventa vekst i yrkesaktive og der ein legg høg tettleik til grunn for utbygging. Årlig arealbehov på 172 000 m² gulvareal og 447 daa. brutto planareal utifrå forventa vekst i yrkesaktive og der ein legg låg tettleik til grunn for utbygging. Forutsetningane som ein legg inn i beregningane, mellom anna kvm per ansatt, gir store utslag på arealbehovet. Det er derfor viktig at desse tala viser eit mogleg spenn i framtidig arealbehov, og ikkje gir eit «fasitsvar». 8.4 Behov for ulike typar areal I plansamanheng er det ikkje berre behov for å vete kor mykje areal ein skal planlegge for, men også kva type areal. Me har tidlegare sett (ref.figur 8) at industri/lager dominerer utbygginga (ca. 50%), og kontor og forretning er om lag like store (ca.25% kvar), men og den historiske utviklinga i utbygd næringsareal (ref.figur 13) viser også at variasjonane er svært store frå år til år. I ei spørjeundersøking for BRB i 2009 19 vart bedriftene spurd om deira lokaliseringspreferansar (Figur 22). Undersøkinga viste at langsiktige avtaleforhold med eigar, gode parkeringsmoglegheiter, og lave etableringskostnader var dei tre viktigaste lokaliseringspreferansane. Når det gjeld lokaliseringsfaktorane som er meir direkte knytt til arealbruk og transport, kan nokre viktige funn oppsummerast slik: 45% av dei arealkrevjande bedriftene svarer at skjerming frå annan arealbruk er heilt nødvendig, svært viktig eller viktig. 25% av ansattintensive bedrifter svarer det same. 80% av dei arealkrevjande bedriftene svarer at nærleik til hovudveg er heilt nødvendig, svært viktig eller viktig. 70% av dei ansattintensive bedriftene svarer det same. Rundt 3% av dei arealkrevjande bedriftene svarer at nærleik til hamn er heilt nødvendig. Med utgangspunkt i at det er ca.13 500 bedrifter i regionen så utgjer dette ca 400 bedrifter. Det kjem imidlertid ikkje klart fram av undersøkinga om dei 3% faktisk må ha eigen kai. 60% av dei ansatteintensive svarer at nærhet til kollektivtilbud er heilt nødvendig, svært viktig eller viktig. 30% av dei arealkrevjande bedriftene svarer det same. Rundt 5% av arealkrevjande bedrifter synes det er heilt nødvendig eller svært viktig å ligge nær jernbane. Dette er lågare score enn nærleik til flyplass,kollektivtilbod og hamn. 19 Næringslivets arealbehov og lokaliseringspreferanser, Asplan Viak 2009, for Business Region Bergen (BRB). Her vart det mellom anna gjennomført ei elektronisk spørjeundersøking der det kom inn 626 svar frå medlemsbedriftene i Bergensregionen. Forord 34

35 Ansatteintensive bedrifter Arealkrevjande bedrifter Gode/ Langsiktige avtaleforhold med eier Gode parkeringsmuligheter Lave kostnader ved etablering Områdets omdømme/ profilering Nærhet til hovedveg Estetiske forhold/ omgivelser Fleksible lokaler/ gode utvidelsmuligheter Nærhet til arbeidskraft Områdets miljøprofil Nærhet til kollektivtilbud Gode/fleksible uteområder Nærhet til flyplass Gode/ Langsiktige avtaleforhold med eier Gode parkeringsmuligheter Lave kostnader ved etablering Nærhet til hovedveg Områdets omdømme/ profilering Fleksible lokaler/ gode utvidelsmuligheter Nærhet til arbeidskraft Gode/fleksible uteområder Områdets miljøprofil Estetiske forhold/ omgivelser Skjerming fra annen arealbruk Nærhet til havn Nærhet til havn Nærhet til flyplass Skjerming fra annen arealbruk Nærhet til bybane Nærhet til kollektivtilbud Nærhet til jernbane Nærhet til jernbane 0 % 50 % 100 % Nærhet til bybane 0 % 50 % 100 % Figur 22:Lokaliseringspreferanser for bedrifter dersom de skulle flytte i dag (Sortert etter sum "Helt nødvendig" + "Svært viktig").kjelde: Asplan Viak, 2009. Forord 35

36 9. FORTETTING I BERGENSOMRÅDET Så mykje som mogleg av framtidig næringutvikling bør skje som fortetting. Ved å fortette innafor eksisterande sentrums- og næringsområder byggjer ein opp under etablerte kollektivtårer og hindrar at byen spreiar seg meir enn daudsynt. Ei for spreidd utbygging vil medføre at det blir fleire og lengre reiser mellom bu- og arbeidstad, og mellom bedriftene, noko som skapar ulemper som auka belastning på miljøet, meir støy, meir trafikkork og større arealbeslag (vegareal). Det er også vanskelegare å bygge opp eit godt kollektivsystem rundt ei spreidd utbygging. Det er særskilt utbygging av areal til ansatteintensive bedriftene som bør koma som fortetting fordi dei har det største potensialet for kollektiv-, gang- og sykkelreiser. Arealkrevjande bedrifter har færre ansatte og dermed færre potensielle kollektivreiser. Ikkje minst har dei eit større behov for å ligge nær hovudvegsystem og skjerming frå anna arealbruk, noko som gjer dei mindre aktuelle for fortetting. For å få eit lite inntrykk av kor mykje av utbygginga som har skjedd som fortetting kan ein sjå på utbygginga i perioden 2000-2013 (Figur 23 og Figur 24). Medan utbygging av kontor skjer i om lag like stor grad innafor sentrums- og næringsformål så ser ein at industri/lagerutbygging i stor grad finn stad utanfor områda som er definert som sentrum i kommuneplanar og kommunedelplanar. 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 Industri/lagerbygg tatt i bruk 2000-2013 Næringsformål Sentrumsformål Figur 23: Industri/lagerbygg tatt i bruk i Bergensområdet 2000-2013, fordelt på føremål i kommuneplan/kommunedelplan Forord 36

37 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Kontorbygg tatt i bruk 2000-2013 Næringsformål Sentrumsformål Figur 24:Kontorbygg tatt i bruk i Bergensområdet 2000-2013, fordelt på føremål i kommuneplan/kommunedelplan Figurane over gir likevel eit begrensa bilde på kor mykje av utbygginga som har skjedd som fortetting. Som peika på i kapittel 7 har kommunane har svært ulike måtar å kategorisere sine planområder på. Til dømes har Fjell kommune definert heile Straume, inkludert bolig og næringsparken, som sentrumsområde, medan andre kommunar ikkje nyttar dette arealformålet i det heile. Bergen kommune har definert Bergen sentrum, bybaneholdeplassane, samt andre lokalsenter som sentrumsområde i sin kommuneplan (ref. Figur 15). Innad i Bergen kommune gir det derfor meining å sjå på utbygging i hhv. sentrums- og næringsområder. Om ein ser på dei ulike bydelane (Figur 25) så har industri- og lagerbygg i lita grad skjedd innafor sentrumsområde. Unntaket er Årstad og Bergenhus med hhv.60% og 30 % utbygging innafor sentrumsområder. Dette har naturleg nok samanheng med at ein stor andel av desse bydelane er definert som sentrumsområder, mellom anna delar av Minde, Solheimsviken, Sandviken og mykje av sentrum. Forord 37

38 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Industri/lagerbygg tatt i bruk 2000-2013, bydelsvis Sentrumsformaal Naeringsformaal Figur 25: Andel (etter kvm.) industri/lagerareal tatt i bruk 2000-2013, fordelt på sentrumsformål og næringsformål. Bydelsvis. For Kontorbygga så er biletet meir ulikt frå bydel til bydel (Figur 26). Årstad, Bergenhus, Fana og Fyllingsdalen har alle fått over 50% av sine nye kontorbygg i sentrumsområder. I Ytrebygda ser ein at så godt som 100% har kome i næringsområde, noko som kanskje ikkje er så overraskande med tanke på at det meste av Kokstad og Sandli er definert som næringsområde. 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Kontorbygg tatt i bruk 2000-2013, bydelsvis Sentrumsformaal Naeringsformaal Figur 26: Andel (etter kvm.) kontorareal tatt i bruk 2000-2013, fordelt på sentrumsformål og næringsformål. Bydelsvis. Forord 38

39 9.2 Tetthet i dagens næringsområder For å sjå på tettleiken innafor dagens næringsområder er det teke utgangspunkt i utbygd BRAgulvareal næring frå matrikkelen, samt nærings- og sentrumsareal i kommuneplanar og kommundelplanar (ref. kap.4). Metoden har vore å finne ein områdetetthet ved å dividere BRAnæring på nærings-/sentrumsområdet sitt areal. Både matrikkeldata og kommuneplandata er av særs god kvalitet og også oppdatert slik at kombinasjon av dei to gir eit godt bilde på kor tettbygd området er i dag. Vidare har det vore naudsynt å slå saman fleire nærings-/sentrumsområder til næringssteder. Dette er fyrst og fremst gjort for å få ei god visuell presentasjon av tettheten i regional skala, og for å unngå eit hundretals flekkvise planområder. Til dømes er Kokstad samla som eit næringssted, heller enn at det blir presentert som fleire mindre planområder 20. For kvart næringssted har ein laga ein gjennomsnittlig tetthet for alle nærings- og sentrumsområda som ligg på næringsstedet. Til dømes består næringsstedet Sandsli av 14 ulike planområder (næring- og sentrumsformål) og har ein områdetetthet på 0,57. Kokstad består av 9 ulike planområder og gjennomsnittleg tetthet er 0,26. Tettheten i Blomsterdalen er på 0,15. Figur 27: Eksempel på tetthet innafor tre ulike næringssteder; Sandsli, Kokstad og Blomsterdalen. Skraverte områder syner dei nærings- og sentrumsområda som inngår i kvart næringssted. 20 Næringstedene er laga utifrå næringsarealprosjektet for BRB i 2009 (Asplan Viak 2009, for Business Region Bergen), men har vorte noko tilpassa regional areal- og transportplan. Mellom anna er nokre næringsteder frå 2009 delt opp, og det er i tillegg lagt til enkelte nye næringssteder der det har kome næringsområder etter 2009. Forord 39

40 For dei ulike næringstadene i regionen så varierer dagens tetthet mykje. Ikkje overraskande så har Bergen sentrum hø tetthet. I same gruppa finn ein også Laksevåg, Mindemyren, Midttun, Sandsli, Fyllingsdalen og Loddefjord. Knarvik og Osøyro er døme på nærinsgssteder som har litt lågare tetthet (0,21 0,45). Figur 28: Områdetetthet innafor næringsstedene i Bergensområdet (gjennomsnittlig tetthet for alle nærings- og sentrumsområder innafor næringsstedet). Forord 40

41 9.3 ABC- kartlegging- Rett verksemd på rett plass Den sokalla ABC-metoden er brukt for å sjå på samanhengen mellom arealbruk og transportbehov 21. Metodikken handlar om å styre «rett type verksemd på rett stad», og blir brukt til å styre lokaliseringa av arbeidsplassar og tenestetilbod hensiktsmessig ut frå krav til transport. Føremålet er tredelt: å dempe behovet for transport å auke bruken av miljøvenlege transportmidlar å sikre rasjonell trafikkavvikling i pressområde ABC-metodikken er å betrakte som ein egnethetsanalyse for lokalisering av næringsverksemd. ABC-områda er karakterisert slik: A-områder: egna for verksemder med høg arbeidsplassintensitet og besøksintensitet og som er lite avhengig av bilbruk/ biltilgjengelighet. B-områder: egna for verksemder med middels arbeidsplass- og besøksintensitet og som er delvis avhengig av bilbruk/ biltilgjengelighet. C-områder: egna for verksemder med lav arbeidsplass- og besøksintensitet og som er avhengig av/ basert på bilbruk/ biltilgjengelighet. D-områder: Øvrige områder med lav tilgjengelighet ABC-kart er utarbeida for Bergensområdet for å skildre områder sin tilgjengelighet med ulike transportformer. Ein har delt inn i følgande områdetypar: A-områder; God tilgjengelighet for kollektivtrafikk, saklister og fotgjengarar. B-områder: Middels god tilgjengelighet for kollektivtrafikk, syklistar og fotgjengarar 22. C-områder: God tilgjengelighet for bil og tungtrafikk. B- og C-områda er ytterlegare delt inn i B1/B2 og C1/C2 for å bedre få fram nyansane mellom områda. D1-områder: Byområde med relativt god tilgjengelighet, men utan hovudårer for bil og kollektivtrafikk. D2-områder: Områder med relativt dårlig tilgjengelighet for alle. ABC-kartlegginga (Figur 29) viser at Bergen, sentrum, Åsane, Fyllingsdalen og Loddefjord ligg i A-områda og derfor er svært godt tilgjengeleg for gåande, syklande og kollektivreisande. I B- områda finn ein sentrale delar av Bergen, Straume/ Litle Sotra, Kleppestø/ Florvåg, Arna og Osøyro. Dette er områder som kjem i B-kategorien mellom anna fordi det er tett busetnad innafor gang- og sykkelavstand. ABC-kartlegginga er gjort i eit regionalt perspektiv og klassifiseringa vil kunne endre seg etter kvart som mobiliteten endrar seg, og transportnettet endrar seg. 21 Sjå eige notat om ABC-kartlegging som er utarbeida i samband med regional areal- og transportplan. 22 Det har vore nødvendig å klassifisere B-områda i B1 og B2, og C-områda i C1 og C2, for å i større grad synliggjere variasjonar i datasettet. Forord 41

42 Figur 29: ABC-kartlegging for Bergensområdet, gjennomført som del av regional areal- og transportplan (tema transport). Forord 42

43 I Figur 30 er dei ulike næringstedene klassifisert utifrå om dei ligg i A, B, C eller D områder. Ein har her altså valgt å ikkje skilje mellom B1-B2 og C1-C2. For næringsstedene som låg på grensa mellom to kategoriar er desse sett inn i den kategorien med høgast tilgjengelighet. Til dømes er Kokstad klassifisert som B-område sjølv om berre dei austre delane ligg i B-områda (resten ligg i C-område). Eit anna næringssted som kan nemnast er Ågotnes som ligg like utanfor C-område og er difor klassifisert som D-område i kartet. 5 Figur 30: Klassifisering av næringsstedene ifht om dei ligg i A, B, C og D-områder. Forord 43

44 9.4 Kva type næring finn ein i A, B og C-områda i dag? 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % Kontor Industri/Lager Forretning 30 % Annet 20 % 10 % 0 % A-område B-område og regionsenter C-område Figur 31: Fordeling av ulike typar næringsareal i hhv. A, B og C-områder. Vist i %fordeling i høve kvm BRA-gulvareal. Figur 31 viser kva type næringsareal (utifrå BRA-gulvareal) som finnes i hhv. dei A, B og C- områda som er vist i Figur 30. Ein ser at C-områda har ei klar dominans av industri/lagerbygg, og at det i B-områda er ei meir jamn fordeling mellom industri/lager, forretning og kontor. A- områda har høgast innslag av kontorbygg, men her er også andre typar bygg dominerande. I «annet»-kategorien finn ein i hovudsak følgande type bygg: idrettsbygg, kulturbygg, museum, landbruksbygg, veksthus, sjukehus, sykehjem og andre helsebygg, parkeringshus, bank, post, klinikkar/lege, skular, barnehagar. 9.5 Tetthetspotensial på næringsstedene For å finne kor stort fortettingspotensialet er i dei ulike nærings- og sentrumsområda er det teke utgangspunkt i om dei ligg i A, B, C eller D-område. Følgande forutsetningar er lagt til grunn for utrekning av tetthetspotensial 23 : Fortettingspotensiale i A-næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,60 (dette er på nivå med indre delar av Bergen sentrum (utenom havne- og terminalområder) og Sandsli i dag) Fortettingspotensiale i B- næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,45 (dette er på nivå med Åsane og Minde i dag) Fortettingspotensiale i C- næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,15 (dette er på nivå med Blomsterdalen og Storebotn i dag) 23 Tetthet er rekna utifrå Kvm BRA-næringsareal dividert med kvm nærings-/sentrumsareal i kommuneplan/kommundelplan. Forord 44

45 Fortettingspotensiale i D- næringsstedene vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,15 (dette er på nivå med Blomsterdalen og Storebotn i dag) Fortettingspotensiale i regionsentrene (Osøyro, Straume og Knarvik) vert gitt utifrå ein ønska tetthet på 0,45 ( dette er på nivå med Åsane og Minde i dag) Utifrå desse forutsetningane er det gjort ei analyse av kor stor utnyttelsen er i dag på dei ulike næringsstedene (Figur 32: Dagens utnytting på næringsstedene utifrå om dei er kategorisert som A,B,C eller D-område.Figur 32). Næringsstedene med lav utnytting har altså god fortettingskapasitet, dvs. at det er plass til å bygge langt fleire kvm. næringsareal innafor nærings/ sentrumsområda som ligg på næringsstedet. Tilsvarande vil dei områda med høg utnytting ha lite rom for fortetting. Forord 45

46 Figur 32: Dagens utnytting på næringsstedene utifrå om dei er kategorisert som A,B,C eller D-område. Forord 46

47 Næringsarealkapasitet på næringsstedene Den ledige næringsarealkapasiteten er totalt på rundt 6 850 000 m² i Bergensområdet og kapasiteten er størst lengst unna Bergen (Figur 33). Det kan vere to årsaker til at et nærinsted har stor kapasitet. For det fyrste kan næringsstedet inneha eit eller fleire store næringsområde. For det andre kan det vere låg prosent utnytting i høve den kapasiteten området har. Figur 33: Ledig gulvarealkapasitet for næringstedene utifra om de ligger i A, B, C eller D-område. Forord 47

48 Næringsområda som ligg i C-områda har minst kapasitet, og D-områda har samla sett mest kapasitet (Tabell 7). D-områda, altså områder med dårlegast tilgjengelighet, har nær halvparten av den ledige næringsarealkapasiteten i Bergensområdet. Det er verd å merka seg at ein stor andel av areala i D-områda er direkte eller indirekte knytta mot off-shore industrien. Til dømes har Mongstadområdet ein kapasitet på 845 000 m², Kollsnesområdet ein kapasitet på 735 000 m² og Stureområdet ein kapasitet på 250 000 m². Dette er gjerne areal som også i framtida er mest aktuell for same type virksomhetar som ligg der i dag. Særskilt vil ledige næringsområder like ved Kollsnesanlegget og ved Stureterminalen vere mest aktuell for verksemder som er direkte knytta mot dagens olje- og gassvirksomhet. Tabell 7: Kapasitet på kvm BRA-næring og kapasitet på antal ansatte i hhv. A, B, C og D-områder. Kapasitet, kvm BRA A-områder 759 000 B-områder og regionsentra 2 495 000 Sentrale områder: (A+B-områder og regionsentra) 3 254 000 C-områder 460 000 D-områder 3 131 000 C og D-områder, ekskl. Mongstad, Sture og Kollsnes 1 760 000 Totalt A+B+C+D-områder 6 845 000 I kap. 8 vart det årlege arealbehovet estimert til å vere 129 000-172 000 kvm BRA-gulvareal per år uifrå alternativ med hhv. høg eller låg tetthet. I høve den totale kapasiteten på 6 845 000 kvm så vil dette gi ein arealreserve som kan vare i 40-53 år. Næringsarealkartlegginga som vart gjort for BRB (Asplan Viak, 2009) viste imidlertid at bedriftene ynskjer å ligge sentralt og langs transportkorridorane. Samstundes er det også ei målsetjing at bedriftene skal ligge på ei lokalisering som høver med deira transportbehov og arealbruk. Dersom ein forutset at ansatteintensive bedrifter og handel vert lokalisert i A- og B-områdene, og dei arealkrevjande bedriftene i C-områda, får ein ei meir differensiert oversikt over arealreserven, som nok også stemmer betre overens med bedriftene sine lokaliseringspreferansar (Tabell 8). Forord 48

49 Tabell 8: År til eksisterende næringsareal er oppbrukt utifra ulike scenarier. Mulige strategiar for framtidig næringsarealutvikling Næringsarealstrategi for ansatteintensive bedrifter: -Alle ansatteintesive bedrifter + handel, hotell og restaurant vert etablert berre i A og B-områder, og i regionsentra År til areal er oppbrukt dersom utbygging skjer med høg tetthet 24 År til areal er oppbrukt dersom utbygging skjer med låg tetthet 25 40 34 Næringsarealstrategi for arealkrevjande bedrifter: -Alle arealkrevjande bedrifter vert etablert berre i C-områder 10 6 -Alle arealkrevjande bedrifter vert etablert berre i C-og D-områder, men ikkje på Mongstad, Kollsnes og Stureområdet 37 22 Dersom alle ansatteintensive bedrifter, samt handel, hotell og restauranter vert etablert i A- områder, B-områder og regionsentra så vil ein gjennom fortetting ha kapasitet i 34-40 år fram i tid (Tabell 8). Om ein ser på dei arealkrevjande bedriftene, og desse i framtida berre vert etablert i C-områda, så ser ein at kapasiteten i desse områda er mykje mindre. Då er det berre 6-10 år før næringsområda er fulle og det må tilretteleggast med meir næringsareal. Dersom det i tillegg vert etablert handel, hotell eller restaurantverksemd i C-områda vert areala brukt opp på enda kortare tid. Imidlertid er det truleg at ikkje alle arealkrevjande bedriftene vert etablert i C-områda, men også i D-områda. Til dømes så har ein store arealreservar i kommunane rundt Bergen som befinn seg i D-områda, men likevel har relativt god tilgjengelighet. Dersom ein tenkjer seg eit scenario der alle arealkrevjande bedriftene etablerer seg i C- eller D-områda, men ikkje på Mongstad, Sture eller Kolltveit, så vil arealreserven kunne vare i 22-37 år. 24 Utifrå årleg arealforbruk oppgitt i framskriving i Tabell 5: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ høg tetthet. 25 Utifrå årleg arealforbruk oppgitt i framskriving i Tabell 6: Årleg arealbehov fram til 2040 utifrå alternativ låg tetthet. Forord 49

50 Ansattekapasitet på næringsstedene Figur 34: Ledig kapasitet for næringstedene utifra om de ligger i A, B, C eller D-område. Talla på kartet viser kapasitet på ansatte. Forord 50

51 Det er også gjort ei beregning av kor mange ansatte det er plass til på næringsstedene (sjå tallfesting på Figur 34). Dette potensialet/kapasiteten er gjort utifrå følgande forutsetnader 26 : Næringssteder i A-områda har ein tetthet på 35 kvm per ansatt. Dette er eit gjennomsnittstal for kontorbedrifter. Næringssteder i B-områda har ein tetthet på 50 kvm per ansatt. Dette er eit gjennomsnittstal for detaljhandel, og også ein mellomting mellom kontorbedrifter og industri. Næringssteder i C- og D-områda har ein tetthet på 83 kvm per ansatt. Dette er eit gjennomsnittstal for industribedrifter. I Tabell 9 er ansattekapasiteten i hhv. A, B, C og D-områda summert opp. Det er B-områda som har størst kapasitet. Der er det plass til 50 000 fleire ansatte. I C-områda er det plass til under 6000 ansatte. Den totale kapasiteten er på 115 00 ansatte i heile Bergensområdet. Tabell 9: Ledig kapasiet på ansatte i hhv. A, B, C og D-områder. Kapasitet, ansatte A-områder 21 750 B-områder og regionsentra 49 950 Sentrale områder: (A+B-områder og regionsentra) 71 700 C-områder 5 550 D-områder 37 650 C og D-områder, ekskl. Mongstad, Sture og Kollsnes 15 600 Totalt 114 900 Ein ser at i tillegg til olje- og gassrelaterte områder så har regionsentrene god kapasitet. 9.6 Næringsarealkapasitet i høve senterstrukturen I tillegg til å sjå på kapasitet på næringsstedene er det også vurdert kapasitet i høve senterstrukturen; fylkessenter, regionsenter, kommunesenter, bydelssenter, i hhv. 600, 1000 og 2000 meter avstand frå senterpunkt. Kapasiteten er berekna utifrå same metode som for næringsarealkapasitet på næringsstedene. 27 26 Verdiane er henta frå «ABC-konseptet i norsk planlegging- Eksempel på bruk i kommunal og fylkeskommunal planlegging», Asplan Viak 2003. Sjå Tabell 3 i denne rapporten. 27 BRA-næringsareal (gulvareal) dividert på planområde (sentrums- eller næringsområde i KPA eller KDP) for å finne dagens tetthet. Deretter finn ein næringsarealkapasitet for næringsareala utifrå om senterpunktet (fylkessenter, regionsenter, kommunesenter eller bydelssenter) ligg i A, B, C eller D- område, gitt eit visst tetthetspotensiale (kulepunkta i kap. 9.5 viser kva potensiale som er lagt inn på hhv. A,B,C og D-områda). Forord 51

52 400000 350000 300000 250000 200000 150000 100000 50000 1000-2000m 600-1000m 0-600m 0 Figur 35: Ledig nærings- og sentrumsareal i ulike avstandar frå senter. Kapasiteten er basert på fortettingspotensial i høve om senteret ligg i A, B, C eller D-område. Kleppestø er senterområdet som har størst kapasitet innafor 2000m. frå sentrum. Det er to ting som avgjer denne kapasiteten. Det fyrste er kor mykje nærings- og sentrumsareal som finnes i kommuneplanen innafor 2000m. Det andre er dagens tetthet i områda utifrå om det er eit A,B, C eller D-område. Kleppestø er eit B-område i ABC-kartlegginga, og her er derfor lagt til grunn eit relativt høgt tetthetspotensiale (på nivå med Åsane og Minde) i kapasitetsberegninga. Kommunesentera lenger vekk frå Bergen ligg derimot i C og D-område og får difor ein lågare kapasitet (i C- og D-områda er det lagt til grunn eit tetthetspotensiale på nivå med Storebotn og Blomsterdalen). Bergen sentrum har også god kapasitet. Sjølv om det tett bebygd i indre deler av sentrum 28 så er det også store areal med god kapasitet, og som særskilt gir utslag i 1000-2000m-sona. Dette er i hovedsak havne- og terminalområder langs sjø, inkludert puddefjord- og Laksevågsiden, der det er lite tett. 28 Indre sentrum er brukt som referanseområde for tetthetspotensial for A-områder, ref. kulepunkta i kap. 9.5. Forord 52