T: 56553000 F: 56553001 E: postmottak@kvam.kommune.no Kvam herad Budsjett 2011 / Økonomiplan 2011-2014 www.kvam.no - 1
Innhaldsliste 1 HST-121/10 Vedtak... 4 2 Økonomisk oversiktar (korrigert etter vedtak)... 13 2.1 Hovudoversikt totalt 2011 2014 (inkl. prosjekt og VAR)... 13 2.2 Budsjett 2010 Økonomiske oversikt oppdelt... 15 2.3 Budsjettskjema 1A... 16 2.4 Budsjettskjema 1B... 17 3 Investeringar Kvam herad 2011-2014 (justert for vedtak)... 18 3.1 Økonomisk hovudoversikt - investeringar... 18 Økonomisk hovudoversikt investeringsbudsjett 2011... 18 3.2 Budsjettskjema 2A investeringar... 19 3.3 Budsjettskjema 2B investeringar... 19 4 Bremsane på... 20 5 Rammeområda samla... 29 5.1 Politisk verksemd... 30 5.2 Administrasjon, styring og fellesutgifter... 31 5.3 Barnehagar... 32 5.4 Grunnskuleopplæring... 33 5.5 Kommunehelse... 34 5.6 Pleie- og omsorg... 35 5.7 Sosialteneste og NAV... 36 5.8 Barnevern... 37 5.9 Bustader... 38 5.10 Fysisk planlegging, kulturminne, natur og nærmiljø... 39 5.11 Næringstøtte og kommunal forretningsdrift... 40 5.12 Brann og ulukkesvern... 42 5.13 Samferdsle og grøntanlegg... 43 5.14 Vatn, avlaup og renovasjon/avfall (VAR)... 44 5.15 Kultur... 45 5.16 Kyrkje... 47 5.17 Temaområde: Drift, vedlikehald og reinhald av bygg... 48 5.18 Skatt og rammetilskot... 49 5.19 Finans... 50 5.20 Tiltak og ynskjer det ikkje funne plass til... 51 5.20.1 Adminstrasjon... 51 5.20.2 Kommunehelse... 51 5.20.3 Pleie og omsorg... 51 5.20.4 Idrett... 52 5.20.5 Kultur... 52 5.20.6 Kyrkje... 52 5.20.7 Brann og redning... 52 6 Prosjekt i økonomiplanperioden 2010 2013(2014)... 53 6.1 Nye prosjekt... 53 6.1.1 3. kvartal 2010... 53 6.1.2 Øk.plan 2011-2014... 53 6.2 Vedtekne prosjekt... 54 6.2.1 Driftsprosjekt... 54 6.2.2 Investeringsprosjekt... 56 6.2.3 Aktive VA prosjekt... 59 6.3 Avslutta prosjekt... 61
3
1 HST-121/10 Vedtak Framlegg til budsjett Kvam herad 2011 og økonomiplanperioden 2011-2014 Hovudstrategi for Kvam herad A) Kvam herad skal i tillegg til lovpålagte oppgåver og servicetenester til innbyggjarane arbeida for å oppretthalda folketalet, auka sysselsetjing og verdiskaping i næringslivet. For å auka interessa for Kvam herad som etableringsstad med bustadbygging og næringsverksemd, er arealdisponering og eit godt vegnett internt og ut av heradet viktig. B) Kvam heradstyre viser til auke i samla drift og lønskostnader i Kvam herad, som med tillegg av kapitalutgifter ikkje er i samsvar med inntektsutviklinga. Når ein korrigerer for investeringsprosjekt og VAR, viser det ein samla auke i behov for nye inntekter og reduserte kostnader i storleiken 17 mill. kr. i 2011. Kvam herad har vedteke ei målsetjing om å oppnå eit årleg netto driftsresultat på 3 % i økonomiplanperioden. C) Kvam heradstyre viser til vedteke budsjett for 2010 og i samsvar til rapportering frå rådmannen vert kravet til netto driftsresultat vesentleg redusert. Kvam heradstyre ber rådmann og økonomiutvalet i året 2011 leggja særleg vekt på økonomisk drift og organisering av heile verksemda, for å oppnå årleg netto driftsresultat på 3% i økonomiperioden 2011-2014. D) Kvam heradsstyre vedtek eigedomsskatt med 2,5 promille i heile økonomiplanperioden. E) Lånegjelda til Kvam herad er ved utgangen av 2010 588, 6 mill. kr. Lånegjelda vil auka i 2011 til 626,4 mill. kr. inkl. investering i ny skule i Norheimsund med 75 mill. kr. Med bakgrunn i den høge lånegjelda vil Kvam heradstyre innføra investeringstopp for åra 2011-2012-2013. Målet er å redusera lånegjelda i perioden med 23,7 mill. F) Investeringsstoppen gjeld ikkje prosjekt ny skule i Norheimsund, kr. 75 mill. og følgjande prosjekt: Prosjektnr. Prosjektnamn Beløp i mill. kr. P71110 Kommunedelplan for industriområde i Steinsdalen 0,70 P 60111 Bustad Vikøy 0,25 P 15081 Økoløft 1,57 P 71101 Straumen Båthamna 1,875 P71102 Klima og energiplan 0,20 P 19092 Øystese Kraft 0,15 P 19091 E-takst 2010 0,75 P 60091 Ny barnehage Bjørketeigen 16,0 P 60101 Ålvik barnehage, tilleggsbygg 7,0 4
P 60102 Sjøfront ved Øystese parken 0,80 P 71092 Strandvegen ** 3,15 P 60093 Kompensasjonsmidlar veg 1 P 71091 Tettstadplan for Ålvik 1,25 P 11010 Næringsutvikling i Ålvik 1,1 P 50021 Regionalt kulturhus 0,68 P 71093 Oppgradering Mundheim sentrum 0,55 P 60071 Tørvikbygd barnehage * 0,3 *Tørvikbygd barnehage gjeld planlegging. Rådmannen må fremja sak om bygging når det foreligg endeleg godkjent regulering i Fredsvik. **Vidareføring av Strandvegen steg 2 skal finansierast ved fond i samsvar med tidligare heradsstyrevedtak. Kvam heradsstyre ber Rådmannen om å leggja fram forslag til revidert investeringsplan i januar/februar 2011. Investeringsstoppen gjeld ikkje rådmann sitt forslag til investeringar i VAR område. G) Framtidige investeringsprosjekt som kan fremjast i perioden 2011-2012-2013 må vera sjølvfinansierande med inntekter som dekkjer renter/avdrag og driftsutgifter med tiltaket. Kvam heradstyre ber administrasjonen greia ut og kvalitetssikra om prosjektet P 31091 Tilbygg/ombygging Toloheimen er sjølvfinansierande investeringsprosjekt. Større sjølvfinansierande prosjekt som skal nyttast i drifta skal det opprettast rapportering, som kan etterprøvast på kostnadssida ved dei første åra etter realisering. H) Ålvik Vekst vert avvikla. Kvam heradsstyre ber rådmannen i samarbeid med styret å leggja fram ein plan for dette. I) Kvam heradsstyre ber rådmannen i samarbeid med Kyrkjeverja i Kvam om å finna eventuelle innsparingar for Kyrkjeleg Fellesråd, gjennom tenesteyting frå heradet på områder som innkjøp, IKT(herunder programvare) og rekneskap. Resultatet av dette arbeidet skal leggjast fram for Heradsstyre ved 1.kvartalsrapport 2011. J) Kvam heradsstyre ber rådmannen fremja eit forslag til finansiering av behovet for vidareutvikling av Sjusete i samsvar med planar som føreligg. K) Kvam heradsstyre ber rådmannen imøtekomma behovet for ny stillinga på NAV med intern omplassering. 5
L) Kvam heradsstyre viser til framlegg til kommunedelplan for Kvamskogen. Nye tiltak som trafikksikring og andre tiltak for å auka attraktiviteten for brukarane av Kvamskogen, vert å utarbeida i ein plan når endeleg godkjenning for kommunedelplanen for Kvamskogenføreligg. M) Auka utgifter/inntekter utover budsjett for 2011 skal ikkje nyttast utan politisk godkjenning. Budsjettframlegg 2011 2014 Fellesframlegg Definering av inntektsbehov: 2010 2011 2012 2013 2014 Netto driftsres. i rådmannens budsjettframlegg 4 400 16 000 16 000 14 000 9 000 E skatt i rådmannens framlegg til budsjett 2010 (15 000) Korrigert netto driftsres. 2010 ekskl. ny e skatt (10 600) 16 000 16 000 14 000 9 000 Endringsframlegg: Legesenter Strandebarm (600) (700) (1 400) (1 400) (1 400) Innføre brukarbetaling på idrettsanlegg (1 000) (1 000) (1 000) (1 000) Avvikle dagsenter for eldre (1 000) (1 000) (1 000) (1 000) Auke i eigedomsskatten med 0,5 promille (2 500) (2 500) (2 500) (2 500) Dra ned drifta i pleie og omsorg (1 000) Utekontakt (150) 1 årsverk skule halvårsverknad 2010 (250) Kompetanseheving spes. ped (500) Auke i skulematriell 2010 (1 000) SFO ingen auke i betalinga (150) Reguleringsplan/arkeologi Sjusete (200) Ny stilling plan (ekskl. gebyr gebyra skal auka med 4,2 %) (600) Underskotsdekning Kyrkjeleg fellesråd (200) Auka tilskot Kyrkjeleg fellesråd (350) (350) (350) (350) Kulturskule (1 000) Auka forbruk utover rådmannen sitt framlegg (19 650) (6 550) (6 250) (6 250) (6 250) 2010 2011 2012 2013 2014 Auke i e skatt på verk og bruk (pga nye takstar) 2 000 Reduksjon i drift generelle kutt/innkjøp 6 000 9 000 11 500 14 000 Reduksjon i lønsvekst 1 000 1 000 1 000 1 000 Salg konsesjonskraft/heimfallsinntekter 2 000 2 000 3 000 5 000 Auke utbytte frå Kvam kraftverk 1 500 Redusert tilskot til Kvamskogen 400 6
Ingen ny konsulent til sosialkontoret 500 500 500 500 Auka inntekter frå eigarskap, kraft, salsinntekter 5 500 E skatt i heile kommunen 2,5 promille 16 700 Sum nye inntekter/kutt i drift 24 200 11 400 12 500 16 000 20 500 Netto driftsresultat i fellesframlegget 8 950 20 850 22 250 23 750 23 250 Krav til netto driftsresultat (3 %) iflg budsjettvedtak 2009 15 000 15 000 15 000 15 000 15 000 Differanse i høve kravet (6 050) 5 850 7 250 8 750 8 250 Oversendingsforslag frå Arild Berge: Graset på kyrkjegardane i Kvam skal vera slege til 16.mai kvart år. Rådmannen syter for at arbeidet vert utført. Budsjett 2011 / Økonomiplan 2011-2014 1. Skatt på eige og inntekt Skatt på eige og inntekt vil verta utlikna med maksimalsatsane. 2. Skattemargin Avsetnad til skattemargin er 9 % 3. Eigedomsskatt 2011 a) Med heimel for utskriving i medhald av Eigedomsskattelova 2 og 3 skal eigedomsskatten i 2011 gjelda heile heradet. b) Eigedomsskattesatsen i 2011 vert 7,0 promille i samsvar med eigedomsskattelova 13. c) Differensiering: I medhald av eigedomsskattelova 12 a vert skattesatsen (skattøyre) for bustader og fritidshus sett til 2,5 promille. d) Botnfrådrag: Det vert ikkje gjeve botnfrådrag på bustaddelen i eigedomar/fritidseigedomar. e) Fritak for eigedomar etter eigedomsskattelova 7 vert gjeve for eigedomar som fell inn under 7 a (Eigedom åt stiftingar eller institusjonar som tek sikte på å gagna ein kommune, eit fylke eller staten) og 7 b (bygning som har historisk verde). f) Nyoppført bygning som vert nytta til husvære vert etter søknad friteken for eigedomsskatt etter eigedomsskattelova i 7 i 5 år frå den tida bygningen vart ferdig eller heradsstyret endrar eller opphevar fritaket. 4. Refinansiering Rådmannen får fullmakt til å inngå avtalar om refinansiering av eksisterande lån, til å inngå avtale om lånetidspunkt og lånevilkår, samt underteikne lånekontraktar. Refinansiering av eksisterande lån skal ikkje medføre endring i den reelle avdragsplanen. 5. Låneavdrag Det skal betalast 22,26 mill.kr i avdrag i 2011. 7
6. Trekkrett I følgje vedteken plasseringsstrategi for Kvam herad vert det vedteke oppretthalde trekkrett i kontosystemet til Kvam herad. Trekkretten for 2011 skal vera på inntil 40 mill.kr. 7. Låneopptak Rådmannen får fullmakt til å inngå avtalar om opptak av nye obligasjonslån, sertifikatlån eller andre lån til finansiering av prosjekt etter kvart som dei vert vedtekne, samt å avtala nærare lånetidspunkt og lånevilkår, og underteikne lånekontraktar. Rådmannen får fullmakt til å inngå avtale med Husbanken om inntil 10,0 mill. kr. i lån til vidare utlån (Startlån). 8. Godtgjersle til politikarar (jfr. Reglement for arbeidsvilkår) Ordføraren si godtgjersle for 2011 vert kr.,-. Satsane for møtegodtgjersle til folkevalde vert som i 2010. 9. Delegeringsreglement Budsjettet for 2011 er definert gjennom obligatoriske hovudoversikter for drift og investering. Rådmannen får fullmakt til å fordela ramma i samsvar med underliggjande dokumentet og tabellar. Prosjekt vert vedtekne i særskilde tabellar. 10. Justering av prosjekt i tid. Rådmannen får fullmakt til å justera budsjetta for prosjekt i høve til endringar i tid. 11. Avgiftsbudsjett og gebyr Avgiftsbudsjett og kommunale gebyr vert vedteke i samsvar med føresetnader i eiga sak. 12. Satsar for økonomisk sosialhjelp Satsar for økonomisk sosialhjelp er i samsvar med statlege rettleiande retningslinjer for utmåling til livsopphald etter sosialtenestelova si 5-1 tredje ledd mv. 8
13. Driftsbudsjett i 2011-2014 Driftsbudsjettet vert vedteke i samsvar med tabellen nedanfor og underliggjande tabellar. (Mill kr.) DRIFTSINNTEKTER Ordinær drift 11 Ordinær drift 12 Ordinær drift 13 Ordinær drift 14 LN03 Brukarbetalingar 19 19 19 19 LN04 Andre sals- og leigeinntekter 45 45 46 46 LN05 Overføringar med krav til motyting 70 59 56 56 LN06 Rammetilskot frå staten 211 211 211 211 LN07 Andre statlege overføringar 36 31 32 34 LN08 Andre overføringar 16 15 15 15 LN09 Skatt på inntekt og formue 179 179 179 179 LN10 Eigendomsskatt 30 30 30 30 LN11 Andre direkte og indirekte skattar 4 4 4 4 LN12 Sum driftsinntekter B 610 594 592 594 DRIFTSUTGIFTER LN14 Lønsutgifter 334 325 322 320 LN15 Sosiale utgifter 88 86 86 86 Kjøp av varer og tenester som inngår i kommunal LN16 tenesteproduksjon 75 72 72 72 LN17 Kjøp av tenester som erstatter kommunal tjenesteproduksjon 29 29 29 29 LN18 Overføringar 46 43 42 42 LN19 Avskrivingar 30 30 30 30 LN20 Fordelte utgifter -2-2 -2-2 LN21 Sum driftsutgifter C 599 583 579 576 LN23 BRUTTO DRIFTSRESULTAT D=B-C 11 11 13 18 EKSTERNE FINANSTRANSAKSJONER LN25 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak 23 26 26 26 LN26 Mottekne avdrag på lån 0 0 0 0 LN27 Sum eksterne finansinntekter E 23 26 26 26 LN29 Renteutgifter, provisjon og andre finansutgifter 22 22 24 23 LN30 Avdragsutgifter 22 24 26 28 LN31 Utlån 0 0 0 0 LN32 Sum eksterne finansutgifter F 44 47 49 51 LN34 Resultat eksterne finansieringstransaksjoner G=E-F -21-21 -24-25 LN35 Motpost avskrivingar 29 29 29 29 LN36 NETTO DRIFTSRESULTAT I 19 20 19 22 AVSETNINGAR LN38 Bruk av tidligare års regnskapsmessige mindreforbruk 0 0 0 0 LN39 Bruk av disposisjonsfond 1 0 0 0 LN40 Bruk av bundne fond 25 24 24 24 LN41 Bruk av likviditetsreserve 0 0 0 0 LN42 Sum bruk av avsetningar J 27 24 24 24 LN44 Overført til investeringsrekneskapet 5 3 0 2 LN45 Dekning av tidligere års regnskapsmessige meirforbruk 0 0 0 0 LN46 Avsetningar disposisjonsfond 8 2 0 0 LN47 Avsetningar til bundne fond 26 26 28 26 LN48 Avsetningar til likviditetsreserve 0 0 0 0 LN49 Sum avsetningar K 39 31 28 28 LN50 Til inndekning seinare år (underskot) 0 0 0 0 LN51 Regnskapsmessig meirforbruk/mindreforbruk L=I+J-K 7 13 16 19 14. Rammeområde. Budsjettet fordelt på rammeområde, jfr. Økonomireglementet for Kvam herad (1000 kr) 9
Hovudoversikt drift 2011. Fordelt på Kostra tema Tema (i 1000 kr) Netto utg 2010 Netto utg 2011 Endring 2010/2011 Politisk verksemd 4 160 4 695 535 Adm. og fellesutgifter 32 806 37 133 4 327 Barnehagar 16 791 48 031 31 240 Grunnskule 125 447 126 468 1 022 Kommunehelse 22 393 23 571 1 178 Pleie og omsorgstenesta 150 139 154 078 3 939 Sosialteneste og NAV 20 482 21 158 676 Barnevern 11 325 11 790 465 Bustader 2 005 2 719 (714) Plan 7 676 8 222 545 Næringstøtte og komm. forretningsdrift 11 691 18 378 (6 688) Brann og ulykkesvern 6 615 6 613 (2) Samferdsle og grøntanlegg 11 086 10 665 (421) Vatn avløp og renovasjon/avfall 2 523 3 715 (1 192) Kultur 12 148 13 095 947 Kyrkje 5 049 5 092 43 Skatt og rammetilskot 394 239 443 267 (49 028) Finans 18 624 26 818 8 194 Motpost avskrivingar 34 283 29 351 4 931 Sum 0 0 (0) 10
15. Investeringsbudsjettet for 2011-2014 Investeringsbudsjettet vert vedteke i samsvar med tabellen nedanfor og underliggjande tabellar. Mill. kr.) INVESTERINGSINNTEKTER Bud11 Bud12 Bud13 Bud14 LN03 Sal av driftsmidler og fast eiendom 5 1 1 1 LN04 Andre salsinntekter 0 0 0 0 LN05 Refusjonar 0 0 0 2 LN06 Statlege overføringar 2 0 0 0 LN07 Andre overføringar 0 0 0 0 LN08 Renteinntekter og utbytte 0 0 0 0 LN09 Sum inntekter L 7 1 1 3 INVESTERINGSUTGIFTER LN11 Lønsutgifter 2 0 0 0 LN12 Sosiale utgifter 1 0 0 0 LN13 Varer og tenester i kommunal eigenproduksjon 75 43 8 8 LN14 Kjøp av tenester som erstatter eigenproduksjon 0 0 0 0 LN15 Overføringar 13 5 0 2 LN16 Renteutgifter og omkostningar 0 0 0 0 LN17 Fordelte utgifter 0 0 0 0 LN18 Sum utgifter M 90 49 9 10 FINANSUTGIFTER LN19 Avdragsutgifter 1 1 1 1 LN20 Utlån 10 10 10 10 LN21 Kjøp av aksjer og andeler 0 0 0 0 Dekning av tidl. Udekket 0 0 0 0 LN22 Avsetningar til ubundne investeringsfond 1 1 1 1 LN23 Avsetningar til bundne fond 0 0 0 0 LN24 Avsetningar til likviditetsreserven 0 0 0 0 LN25 Sum finanstransaksjonar N 12 12 12 12 LN26 Finanseringsbehov O=M+N-L 95 60 20 20 FINANSIERING LN28 Bruk av lån 80 54 18 17 LN29 Motteke avdrag på utlån 1 1 1 1 LN30 Sal av aksjer og andeler 0 0 0 0 Bruk av tidlegare års overskot 0 0 0 0 LN31 Overføringar frå driftsrekneskapet 5 3 0 2 LN32 Bruk av disposisjonsfond 7 2 0 0 LN33 Bruk av ubundne investeringsfond 2 0 0 0 LN34 Bruk av bundne fond 1 1 1 1 LN35 Bruk av likviditetsreserve 0 0 0 0 LN36 Sum finansiering R 95 60 20 20 LN38 Udekka/udisponert 0 0 0 0 11
16. Prosjekt 2011-2014 Prosjekt vert vedteke i samsvar med tabellen under (1000 kroner) Status aktive prosjekt Totalramme fordelt på år Tekst Bud 2011 Bud 2012 Bud 2013 Bud 2014 Rest på total ramme Sum Prosjektr amme D71110 Kommundelplan for industrområde i Steinsdalen 700 0 0 0 700-700 P60111 Bustad vikøy - gnr 7 bnr. 181 250 0 0 0 250-250 Sum nye prosjekt 950 0 0 0 950-950 P15081 Økoløft 533 0 0 0 896-1 571 P19091 E-takst 2010 750 0 0 0 1 401-7 750 P60093 Kompensasjonsmidlar veg 2 000 0 0 0 838-5 000 P71091 Tettstadplan for Ålvik 1 250 0 0 0 1 457-1 875 P71101 Straumen - Båthamna Nhs. aust (HST-173/08) 1 025 0 0 0 778-1 875 P71102 Klima- og energiplan, jfr. HST - sak 114/07 nr. 31. 200 0 0 0 200-200 Sum aktive driftsprosjekt 5 758 0 0 0 5 570-18 271 P19092 Øystese Kraft AS 140 0 0 0 142-150 P50021 Regionalt kulturhus 680 0 0 0 739-2 130 P60071 Tørvikbygd barnehage, utviding 300 0 0 7 875 8 060-9 000 P60091 Ny barnehage Bjørketeigen 11 000 0 0 0 12 630-16 000 P60101 Ålvik barnehage, tilbygg 5 500 0 0 0 5 545-7 000 P60102 Sjøfront ved Øysteseparken 500 0 0 0 515-623 P71093 Oppgradering Mundheim sentrum 550 0 0 0 565-577 Sum aktive investeringsprosjekt 18 670 0 0 7 875 28 196-35 480 P90074 Norheimsund barneskule 45 000 25 000 0 0 72 177-75 000 Sum aktive skuleprosjekt 45 000 25 000 0 0 72 177-75 000 P60062 Veg og VA Norheimsund sentrum/vest 200 0 0 0 (616) -17 900 P61073 Ny pumpestasjon P5, Tolo 670 0 0 0 1 158-1 340 P61074 Separering og vatn Sundsvik og Norheim 2 400 0 0 0 2 733-3 200 P61081 Utsleppsanering Evjo, Øystese 1 170 0 0 0 1 258-1 320 P61082 VA-anlegg mot Eikedalen 2 000 12 000 5 300 0 19 399-20 000 P61083 Oppgradering vassverk Kvamskogen 3 950 4 000 0 0 7 971-8 000 P61091 Felles slamavskiljar Vikøy 700 0 0 0 700-700 P61092 Sanering VA NHS sentrum 1 900 0 0 0 2 003-3 800 P61101 Kloakksanering Kvam 2 500 0 0 0 2 443-2 900 P61102 Vasssleidning Torpe, vidareføring 2 000 2 000 0 0 4 000-4 000 Sum aktive VA-prosjekt 17 490 18 000 5 300 0 41 049-63 160 Sum aktive prosjekt 87 868 43 000 5 300 7 875 147 942-192 860 12
2 Økonomisk oversiktar (korrigert etter vedtak) 2.1 Hovudoversikt totalt 2011 2014 (inkl. prosjekt og VAR) Tal i millionar kroner INVESTERINGSINNTEKTER Bud11 Bud12 Bud13 Bud14 LN03 Sal av driftsmidler og fast eiendom 5 1 1 1 LN04 Andre salsinntekter 0 0 0 0 LN05 Refusjonar 0 0 0 2 LN06 Statlege overføringar 2 0 0 0 LN07 Andre overføringar 0 0 0 0 LN08 Renteinntekter og utbytte 0 0 0 0 LN09 Sum inntekter L 7 1 1 3 INVESTERINGSUTGIFTER LN11 Lønsutgifter 2 0 0 0 LN12 Sosiale utgifter 1 0 0 0 LN13 Varer og tenester i kommunal eigenproduksjon 75 43 8 8 LN14 Kjøp av tenester som erstatter eigenproduksjon 0 0 0 0 LN15 Overføringar 13 5 0 2 LN16 Renteutgifter og omkostningar 0 0 0 0 LN17 Fordelte utgifter 0 0 0 0 LN18 Sum utgifter M 90 49 9 10 FINANSUTGIFTER LN19 Avdragsutgifter 1 1 1 1 LN20 Utlån 10 10 10 10 LN21 Kjøp av aksjer og andeler 0 0 0 0 Dekning av tidl. Udekket 0 0 0 0 LN22 Avsetningar til ubundne investeringsfond 1 1 1 1 LN23 Avsetningar til bundne fond 0 0 0 0 LN24 Avsetningar til likviditetsreserven 0 0 0 0 LN25 Sum finanstransaksjonar N 12 12 12 12 LN26 Finanseringsbehov O=M+N-L 95 60 20 20 FINANSIERING LN28 Bruk av lån 80 54 18 17 LN29 Motteke avdrag på utlån 1 1 1 1 LN30 Sal av aksjer og andeler 0 0 0 0 Bruk av tidlegare års overskot 0 0 0 0 LN31 Overføringar frå driftsrekneskapet 5 3 0 2 LN32 Bruk av disposisjonsfond 7 2 0 0 LN33 Bruk av ubundne investeringsfond 2 0 0 0 LN34 Bruk av bundne fond 1 1 1 1 LN35 Bruk av likviditetsreserve 0 0 0 0 LN36 Sum finansiering R 95 60 20 20 LN38 Udekka/udisponert 0 0 0 0 Kommentar til tabell: I = L23 (D) + L34 (G) + L35 (motpost avskrivingar) 13
Budsjett 2011 2014 Hovudoversikt drift (ekskl. prosjekt og VAR) DRIFTSINNTEKTER Ordinær drift 11 Ordinær drift 12 Ordinær drift 13 Ordinær drift 14 LN03 Brukarbetalingar 19 19 19 19 LN04 Andre sals- og leigeinntekter 25 25 26 26 LN05 Overføringar med krav til motyting 53 52 52 52 LN06 Rammetilskot frå staten 211 211 211 211 LN07 Andre statlege overføringar 35 31 32 34 LN08 Andre overføringar 15 15 15 15 LN09 Skatt på inntekt og formue 179 179 179 179 LN10 Eigendomsskatt 30 30 30 30 LN11 Andre direkte og indirekte skattar 4 4 4 4 LN12 Sum driftsinntekter B 571 567 569 571 DRIFTSUTGIFTER LN14 Lønsutgifter 329 321 319 316 LN15 Sosiale utgifter 87 85 85 85 Kjøp av varer og tenester som inngår i LN16 kommunal tenesteproduksjon 68 68 67 67 Kjøp av tenester som erstatter kommunal LN17 tjenesteproduksjon 27 27 27 27 LN18 Overføringar 42 42 42 41 LN19 Avskrivingar 24 24 24 24 LN20 Fordelte utgifter -3-3 -3-3 LN21 Sum driftsutgifter C 575 564 561 558 LN23 BRUTTO DRIFTSRESULTAT D=B-C -4 3 8 13 EKSTERNE FINANSTRANSAKSJONER LN25 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak 23 26 26 26 LN26 Mottekne avdrag på lån 0 0 0 0 LN27 Sum eksterne finansinntekter E 23 26 26 26 Renteutgifter, provisjon og andre LN29 finansutgifter 22 22 24 23 LN30 Avdragsutgifter 22 24 26 28 LN31 Utlån 0 0 0 0 LN32 Sum eksterne finansutgifter F 44 47 49 51 LN34 Resultat eksterne finansieringstransaksjoner G=E-F -21-21 -24-25 LN35 Motpost avskrivingar 29 29 29 29 LN36 NETTO DRIFTSRESULTAT I 5 11 14 17 AVSETNINGAR Bruk av tidligare års regnskapsmessige LN38 mindreforbruk 0 0 0 0 LN39 Bruk av disposisjonsfond 1 0 0 0 LN40 Bruk av bundne fond 1 1 1 1 LN41 Bruk av likviditetsreserve 0 0 0 0 LN42 Sum bruk av avsetningar J 1 1 1 1 LN44 Overført til investeringsrekneskapet 0 0 0 0 Dekning av tidligere års regnskapsmessige LN45 meirforbruk 0 0 0 0 LN46 Avsetningar disposisjonsfond 0 0 0 0 LN47 Avsetningar til bundne fond 4 4 4 4 LN48 Avsetningar til likviditetsreserve 0 0 0 0 LN49 Sum avsetningar K 4 4 4 4 LN50 Til inndekning seinare år (underskot) 0 0 0 0 Regnskapsmessig LN51 meirforbruk/mindreforbruk L=I+J-K 2 8 11 14 14
2.2 Budsjett 2010 Økonomiske oversikt oppdelt DRIFTSINNTEKTER Totalt bud 11 Herav prosjekt 11 Herav VAR 11 Ordinær drift 11 LN03 Brukarbetalingar 19 0 0 19 LN04 Andre sals- og leigeinntekter 45 0 20 25 LN05 Overføringar med krav til motyting 69 15 1 53 LN06 Rammetilskot frå staten 211 0 0 211 LN07 Andre statlege overføringar 36 1 0 35 LN08 Andre overføringar 16 1 0 15 LN09 Skatt på inntekt og formue 179 0 0 179 LN10 Eigendomsskatt 30 0 0 30 LN11 Andre direkte og indirekte skattar 4 0 0 4 LN12 Sum driftsinntekter B 609 17 21 571 DRIFTSUTGIFTER LN14 Lønsutgifter 334 1 4 329 LN15 Sosiale utgifter 88 0 1 87 LN16 Kjøp av varer og tenester som inngår i kommunal tenesteproduksjon 75 2 5 68 LN17 Kjøp av tenester som erstatter kommunal tjenesteproduksjon 29 0 2 27 LN18 Overføringar 46 3 1 42 LN19 Avskrivingar 30 0 5 24 LN20 Fordelte utgifter -2 0 1-3 LN21 Sum driftsutgifter C 599 6 19 575 LN23 BRUTTO DRIFTSRESULTAT D=B-C 9 11 2-4 EKSTERNE FINANSTRANSAKSJONER LN25 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak 23 0 0 23 LN26 Mottekne avdrag på lån 0 0 0 0 LN27 Sum eksterne finansinntekter E 23 0 0 23 LN29 Renteutgifter, provisjon og andre finansutgifter 22 0 0 22 LN30 Avdragsutgifter 22 0 0 22 LN31 Utlån 0 0 0 0 LN32 Sum eksterne finansutgifter F 44 0 0 44 LN34 Resultat eksterne finansieringstransaksjoner G=E-F -21 0 0-21 LN35 Motpost avskrivingar 29 0 0 29 LN36 NETTO DRIFTSRESULTAT I 18 11 2 5 AVSETNINGAR LN38 Bruk av tidligare års regnskapsmessige mindreforbruk 0 0 0 0 LN39 Bruk av disposisjonsfond 1 1 0 1 LN40 Bruk av bundne fond 25 1 24 1 LN41 Bruk av likviditetsreserve 0 0 0 0 LN42 Sum bruk av avsetningar J 27 2 24 1 LN44 Overført til investeringsrekneskapet 5 5 0 0 LN45 Dekning av tidligere års regnskapsmessige meirforbruk 0 0 0 0 LN46 Avsetningar disposisjonsfond 8 8 0 0 LN47 Avsetningar til bundne fond 26 0 23 4 LN48 Avsetningar til likviditetsreserve 0 0 0 0 LN49 Sum avsetningar K 39 13 23 4 LN50 Til inndekning seinare år (underskot) 0 0 0 0 LN51 Regnskapsmessig meirforbruk/mindreforbruk L=I+J-K 6 0 4 2 15
2.3 Budsjettskjema 1A Bud 2011 Bud 2012 Bud 2013 Bud 2014 Driftsinntekter 1. Skatt på inntekt og formue -179-179 -179-179 2. Ordinært rammetilskot -211-211 -211-211 3. Skatt på eigedom -30-30 -30-30 4. Andre direkte eller indirekte skatter -4-4 -4-4 5. Andre generelle statstilskot -36-31 -32-34 6. Sum frie disponible inntekter -459-455 -456-458 7. Renteinntekter og utbytte -23-26 -26-26 8. Renteutgifter, provisjon og andre finansutgifter 22 22 24 23 9. Avdrag lån 22 24 26 28 10. Netto finansinntekter / -utgifter 21 21 24 25 11. Til dekning av tidlegare underskot 0 0 0 0 12. Til ubundne avsetningar 8 2 0 0 13. Til bundne avsetningar 26 26 28 26 14. Bruk av tidlegare overskot 0 0 0 0 15. Bruk av ubundne avsetningar -1 0 0 0 16. Bruk av bundne avsetningar -25-24 -24-24 17. Netto avsetningar 7 4 3 2 18. Overført til investeringsrekneskapet 5 3 0 2 19. Til fordeling -426-427 -429-429 20. Sum fordelt til drift (skjema 1B) 426 427 429 429 21. Rekneskapsmessig meirforbruk(+)/mindreforbruk(-) 0 0 0 0 Kommentar til tabellen: Tabellen viser korleis Kvam herad får sine inntekter og kva som står til disposisjon til tenesteproduksjon. Midlane vert fordelte i budsjettskjema 1 B (sjå neste tabell). 16
2.4 Budsjettskjema 1B Driftsinntekter eksl. skatt og statstilskot Bud 2011 Bud 2012 Bud 2013 Bud 2014 LN03 Brukerbetalinger 19 19 19 19 LN04 Andre salgs- og leieinntekter 45 45 46 46 LN05 Overføringer med krav til motytelser 69 58 55 55 LN06 Rammetilskudd fra staten 0 0 0 0 LN07 Andre statlige overføringer 0 0 0 0 LN08 Andre overføringer 16 15 15 15 LN09 Skatt på inntekt og formue 0 0 0 0 LN10 Eiendomsskatt 0 0 0 0 LN11 Andre direkte og indirekte skatter 0 0 0 0 Sum driftsinntekter eksl. skatt og statstilskot B 149 138 135 135 Driftsutgifter LN14 Lønnsutgifter 334 325 322 320 LN15 Sosiale utgifter 88 86 86 86 LN16 Kjøp av varer og tjenester som inngår i kommunal t 75 72 72 72 LN17 Kjøp av tjenester som erstatter kommunal tjenestep 29 29 29 29 LN18 Overføringer 46 43 42 42 LN19 Avskrivninger 30 30 30 30 LN20 Fordelte utgifter -2-2 -2-2 LN21 Sum driftsutgifter C 599 583 579 576 Brutto driftsresultat, eksl. skatt og statstilskot D=B-C -450-444 -444-441 Andre eksterne finansieringstransaksjoner 0 LN25 Renteinntekter, utbytte og eieruttak 0 0 0 0 LN26 Mottatte avdrag på lån 0 0 0 0 Mottatte avdrag på lån E 0 0 0 0 LN29 Renteutgifter, provisjon og andre finansutgifter 0 0 0 0 LN30 Avdragsutgifter 0 0 0 0 LN31 Utlån 0 0 0 0 Sum utlån F 0 0 0 0 Resultat andre eksterne finansieringstransaksjoner G=E-F 0 0 0 0 LN35 Motpost avskrivninger 29 29 29 29 Sum fordelt til drift (skjema 1A) -420-415 -414-411 17
3 Investeringar Kvam herad 2011-2014 (justert for vedtak) 3.1 Økonomisk hovudoversikt - investeringar Økonomisk hovudoversikt investeringsbudsjett 2011 INVESTERINGSINNTEKTER Bud11 Bud12 Bud13 Bud14 LN03 Sal av driftsmidler og fast eiendom 5 1 1 1 LN04 Andre salsinntekter 0 0 0 0 LN05 Refusjonar 0 0 0 2 LN06 Statlege overføringar 2 0 0 0 LN07 Andre overføringar 0 0 0 0 LN08 Renteinntekter og utbytte 0 0 0 0 LN09 Sum inntekter L 7 1 1 3 INVESTERINGSUTGIFTER LN11 Lønsutgifter 2 0 0 0 LN12 Sosiale utgifter 1 0 0 0 LN13 Varer og tenester i kommunal eigenproduksjon 75 43 8 8 LN14 Kjøp av tenester som erstatter eigenproduksjon 0 0 0 0 LN15 Overføringar 13 5 0 2 LN16 Renteutgifter og omkostningar 0 0 0 0 LN17 Fordelte utgifter 0 0 0 0 LN18 Sum utgifter M 90 49 9 10 FINANSUTGIFTER LN19 Avdragsutgifter 1 1 1 1 LN20 Utlån 10 10 10 10 LN21 Kjøp av aksjer og andeler 0 0 0 0 Dekning av tidl. Udekket 0 0 0 0 LN22 Avsetningar til ubundne investeringsfond 1 1 1 1 LN23 Avsetningar til bundne fond 0 0 0 0 LN24 Avsetningar til likviditetsreserven 0 0 0 0 LN25 Sum finanstransaksjonar N 12 12 12 12 LN26 Finanseringsbehov O=M+N-L 95 60 20 20 FINANSIERING LN28 Bruk av lån 80 54 18 17 LN29 Motteke avdrag på utlån 1 1 1 1 LN30 Sal av aksjer og andeler 0 0 0 0 Bruk av tidlegare års overskot 0 0 0 0 LN31 Overføringar frå driftsrekneskapet 5 3 0 2 LN32 Bruk av disposisjonsfond 7 2 0 0 LN33 Bruk av ubundne investeringsfond 2 0 0 0 LN34 Bruk av bundne fond 1 1 1 1 LN35 Bruk av likviditetsreserve 0 0 0 0 LN36 Sum finansiering R 95 60 20 20 LN38 Udekka/udisponert 0 0 0 0 Kommentar til investeringsrekneskapen: Tabellen over viser det totale investeringsbudsjettet til Kvam herad. Investeringsprosjekt utgjer hovuddelen av investeringsbudsjettet til Kvam herad i planperioden. 18
3.2 Budsjettskjema 2A investeringar REKNESKAPSSKJEMA 2A Bud 2011 Bud 2012 Bud 2013 Bud 2014 1. Investert anleggsmiddel 90 49 9 10 2. Utlån og forskuttering 10 10 10 10 3. Avdrag på lån 1 1 1 1 4. Avsetninger 1 1 1 1 5. Årets finansieringsbehov 102 61 21 22 6. Finansiert slik: 7. Bruk av lånemidlar -80-54 -18-17 8. Inntekter frå sal av anleggsmiddel -5-1 -1-1 9. Tilskot til investeringar -2 0 0 0 10. Mottekne avdraq på lån -1-1 -1-2 11. Andre inntekter 0 0 0 0 12. Sum ekstern finansiering -88-56 -20-20 13. Overført frå driftsrekneskapet -5-3 0-2 14. Bruk av avsetningar -9-3 -1-1 15. Sum finansiering -102-61 -21-22 16. Udekka(+)/ udisponert(-) 0 0 0 0 Kommentar til tabellen: Tabellen over viser at rekneskapen for økonomiplanperioden er gjort opp i balanse (punkt 16). 3.3 Budsjettskjema 2B investeringar Investeringsutgifter Bud 2011 Bud 2012 Bud 2013 Bud 2014 LN03 Sal av driftsmidler og fast eiendom 0 0 0 0 LN04 Andre salgsinntekter 0 0 0 0 LN05 Refusjoner 0 0 0 0 LN06 Statlige overføringer 0 0 0 0 LN07 Andre overføringar 0 0 0 0 LN08 Renteinntekter og utbytte 0 0 0 0 LN11 Lønnsutgifter 2 0 0 0 LN12 Sosiale utgifter 1 0 0 0 LN13 Varer og tenester i kommunal eigenproduksjon 75 43 8 8 LN14 Kjøp av tjenester som erstatter egenproduksjon 0 0 0 0 LN15 Overføringar 13 5 0 2 LN16 Renteutgifter og omkostningar 0 0 0 0 LN17 Fordelte utgifter 0 0 0 0 LN18 Sum utgifter M 90 49 9 10 Finansutgifter LN19 Avdragsutgifter 1 1 1 1 LN20 Utlån 10 10 10 10 LN21 Kjøp av aksjer og andeler 0 0 0 0 Dekning av tidl. Udekket 0 0 0 0 LN22 Avsatt til ubundne investeringsfond 1 1 1 1 LN23 Avsetninger til bundne fond 0 0 0 0 LN24 Avsetninger til likviditetsreserven 0 0 0 0 LN25 Sum finanstransaksjonar N 12 12 12 12 Til investering (frå 2A) 102 61 21 22 Kommentar til tabellen: Tabellen over viser at finansieringsbehovet sett opp i budsjettskjema 2A (punkt 15) skal stemma med Til investering (frå 2A). 2B viser kva investeringane vert brukt til. 19
4 Bremsane på Rådmannen sitt framlegg til budsjett for 2011 Evna til nøyaktig observasjon vert til vanleg kalla kynisme av dei som ikkje har den. George Bernard Shaw Innleiing Dette året skriv eg ein noko meir kortfatta budsjettekst der eg svarar på fem spørsmål. 1. Kva er budsjettutfordringa for 2011? 2. Kvifor avvik budsjettutfordringa for 2011 frå økonomiplanen for 2011? 3. Korleis er det råd å saldere budsjettet for 2011? 4. Korleis vil rådmannen saldere budsjettet for 2011? 5. Er det råd å kutte meir i det kommunale byråkratiet? 1 Kva er budsjettutfordringa for 2011? Det fyrste spørsmålet eg stiller meg når statsbudsjettet er presentert og arbeidet med kommunebudsjettet for det komande året tek til, er dette: Kva kostar det å vidareføre driftsnivået frå dette året til det komande året, når ein samstundes tek høgd for dei nye tiltaka som kommunestyret, eller staten, har pålagd rådmannen å gjennomføre? I svaret ligg salderingsutfordringa. I Kvam er den 11,5 millionar, då er budsjettet i balanse. Står heradsstyret fast ved vedtaket om å drive heradet med eit overskot på 3 prosent, slik staten tilrår, gjev det ei ytterlegare salderingsutfordring på 17 millionar, altså samla nær 30 millionar. 2 Kvifor avvik budsjettutfordringa frå økonomiplanen? Finansdepartementet bommar stort sett alltid når det legg fram prognosane i nasjonalbudsjettet, skreiv journalist Jon Hustad i Dag og Tid den 8.oktober i år. Departementet er ikkje åleine, kommunane bommar stort seg òg. Noko kan forklårast med endringar i staten sin politikk overfor kommunane, noko med tilfeldige innslag og noko med reknefeil - ikkje sjeldan tilskunda av overdriven lokal optimisme. 2.1 Mindre pengar frå staten 1: Ikkje full kompensasjon for løns- og prisveksten Statsbudsjettet for 2011 legg til grunn ein prisvekst på 2,8 prosent, her i inkludert ein lønnsvekst på 3,25 prosent. I 2010 var prisveksten på 3,25 prosent, inkludert ein lønsvekst på 3,45 prosent. Denne manglande kompensasjonen for løns- og prisveksten betyr at Kvam manglar 4 millionar i budsjettet for 2011. 2.2 Mindre pengar frå staten 2: Omlegging av kommunane sitt inntektssystem Staten har for 2011 lagt om systemet for overføringar til kommunane. Dei største og viktigaste endringane som får verknader for Kvam er - skatten sin del av totalinntektene er redusert frå 45 til 40 prosent - omlegging av kostnadsnøklar for utgiftsutjamning - tidlegare øyremerka tilskot til barnehage er innlemma i rammeoverføringa 20
2.2.1 Skatt Den ordinære skatteinngangen i Kvam er om lag 93 prosent av landsnittet. Isolert sett er reduksjonen frå 45 til 40 prosent positiv for Kvam. Fordi den ordinære skatteinngangen i Kvam er lågare enn landsnittet, om lag 93 prosent, tener Kvam på at skatteinntektene har redusert betyding. Med omsyn til eit likeverdig tenestetilbod i kommunane har staten trappa opp inntektsutjevningsordninga slik at kommunar med skatteinngang under landssnittet får kompensert ein større del av dette gapet. 2.2.2 Omlegging av kostnadsnøklar Staten bereknar kvart år ein kostnadsindeks for kvar kommune for å jamne ut forskjellar mellom kommunar som kan drivast billig og kommunar som er tungdrivne. Til grunn skal leggjast forskjellar som kommunane vanskeleg kan påverke sjølve og som verkar inn på etterspurnaden etter kommunale tenester, så som alderssamansetjing, utdanningsnivå og sosiale tilhøve. Frå 2011 vert denne kostnadsindeksen berekna etter andre kriterium og med andre vektleggingar enn tidlegare. Kommunar som kjem best ut av det er dei som har stor del av barn og unge i sin befolkning, samt kommunar som scorar høgt på kriterium for fattigdom og andre sosiale problem. Omsynet til spreidd busetnad tel no mindre. Byane og vekstkommunane rundt byane profitterarar på omlegginga, Kvam tapar. Overføringane til barnehagesektoren har tidlegare kome som øyremerka tilskot. Frå 2011 er dette tilskotet trekt inn i den ordinære rammeoverføringa. Som så ofte før, i etterkant av statlege reformer finansiert med øyremerka midlar, vert beløpet noko avkorta før det vert del av dei frie midlane. Kommunaldepartementet held korta tett til brystet slik at det er vanskeleg å berekne nøyaktig kva effekt dette har for Kvam, men innlemminga av det øyremerka tilskotet ser isolert ut til å vere positivt for heradet. Samla utgjer omlegginga (punkt 2.2.1 og 2.2.2) ein reduksjon i overføringane på 5 millionar. 2.3 Høgare utgiftar til pensjon Pensjonskostnadane er eit usikkerheitsmoment. Kostnadane vert påverka av lønsoppgjeret og trygdeoppgjeret. Ved auke i løn/grunnbeløp må all framtidig pensjon oppjusterast med auken i løn og grunnbeløpet. Dermed vert auken i pensjon høgare enn auken i lønn skulle tilseie. I tillegg er kommunane pålagde å rekneskapsføre netto pensjonskostnader, som vert berekna av pensjonsselskapa ut frå føresetnadar gitt av Kommunal og regionaldepartementet (KRD). Dette er eit anna beløp enn det som vert betalt i premie. Dermed oppstår det eit avvik mellom premien og den rekneskapsførte kostnaden (premieavviket). Historisk har Kvam på lik linje med mange andre kommunar hatt eit høgt positivt premieavvik, som vert ført til inntekt det året det oppstår, og utgiftsført over dei neste 15 åra. For 2011 er det liten skilnad på prognose for innbetalt premie og berekna netto pensjonskostnad, premieavviket vert dermed lågt. Årsaka til dette er at KRD strammar inn føresetnadane for pensjonsberekningane slik at netto pensjonskostnad aukar. Målet med denne innstramminga er å redusere differansen mellom innbetalt premie og netto pensjonskostnad. Samla gjev desse elementa ei auke i pensjonskostnaden på om lag 4,5 mil. frå tredje kvartal 2010. Det einaste kommunane kan gjera for å påverka sine pensjonskostnader, er å holda igjen i lønnsoppgjera, forhandla om at arbeidstakarane skal betale meir enn 2 prosent av eiga lønn i pensjonspremie eller påverka KRD sine føresetnader for 21
pensjonsberekningar. 1 Dette er faktorar som Kvam herad åleine i liten grad kan gjera noko med, da dette i all hovudsak er styrt av KS og arbeidstakar- organisasjonane på nasjonalt nivå. KS jobbar for å få auka rammeoverføringar for å ta omsyn til auka pensjonskostnadar. Eg meiner heradet bør etablere eit fond for å sikre budsjettet for desse svingingane. Generelt må kommunane rekne med større utlegg til pensjon i åra framover, og det er allereie varsla ei ytterlegare auke i pensjonskostnadane frå 2012. 2..4 Renteendringar Kvam har lite pengar på bok. Det gjev 1,8 millionar i mindre renteinntekter enn venta i 2011. Renta har auka noko i 2010. Renteanslaget for 2011 gjer ei venta auka renteutgift på 2,3 millionar. Som resultat av punkta 2.1 til og med 2.4, som jamt over råkar alle kommunar i kongeriket, gav KS ein uttale til Stortinget der det slår fast at i kommune-noreg er det no bremsane på. 2.5 Redusert utbytte frå Kvam Kraftverk Grunna venta svakt resultat, pga lav vinterproduksjon, for Kvam Kraftverk i 2010, vert utbytte frå kraftlaget monaleg mindre i 2011, frå 8,6 til 5,5 millionar. 3 Korleis er det råd å saldere budsjettet for 2011? 3.1 Tre prinsipielle vegar Det er tre hovudvegar til eit saldert budsjett; enten å auke inntektene, redusere kostnadane eller tære på oppsparte midlar alle kjende og lite kjærkomne. Sist år vart budsjettet saldert med ei monaleg inntektsauke då eigedomsskatt vart utvida til også å gjelde private bustader og fritidshus. Det er sjølvsagt råd å auke satsane frå dagens 2,5 promille til maksimumssatsen på 7, men eg vil ikkje tilrå ei slik løysing. Det andre alternativet, kutte kostnader, har mykje i seg og mykje meir for seg. Her er råd å avvikle drift, redusere driftsnivå, utnytte stordriftsføremonn ved å samle tenester i større einingar, redusere låneopptaket, og dermed utgiftar til rentar og avdrag, ved å utsetje investeringar. Dei som undrar seg over kva alternativ som eigentleg ligg føre og kva verknader kvart av dei kan få, kan med utbytte studere dei 17 KOSTRA -notata frå budsjettprosessen i fjor. Eg vil ikkje gjenta noko av dette no, men snarare ta til meg den kritikken eg stundom høyrer vert retta mot sakshandsamarane som syslar med planar og byggjesakar her i heradet. Den lyder omtrent slik: Det må jo vere råd å skrive eit kortare saksframlegg når saka i det store og heile er kjent for komiteen. Eg lar kritikken få praktisk uttrykk og visar heradsstyret til dei 17 Kostra dokumenta frå i fjor og til budsjettframlegget mitt same år. Rett nok er tala litt forelda, men ikkje mykje - og prinsippa er sjølvsagt fullt ut som før. 3.2 Prinsippa bak framlegget til saldering 1 Eg gjorde grundig greie for heradet sin sjanse for å styre lønsutviklinga i framlegget til budsjett for 2010. 22
Dei 17 Kostra - dokumenta er alle utmerka, men ikkje gode nok til å starte det overordna ordskiftet om målsetningar, strategiar og midlar for heradet. 2 Eg ser ikkje for meg eit slikt ordskifte ved denne korsvegen. Like fullt må budsjettet salderast med smertefulle kutt i kostnadane, for fonda er noko nær tømde og ei ny, omfattande omdreiing av eigedomsskatteskruen vil eg fråråde. Før eg kjem til lista over kutt vil eg gjere greie for kva prinsipp eg har følgt når eg har utforma ho. Eg vender då tilbake til endringane i inntektssystemet. Desse kan lesast som incitament for korleis heradet bør innrette verksemda si: 3 Kvam herad bør sentralisere tenestetilbodet, og etter kvart busetnaden. Årsaka er at det vert gjeve mindre kompensasjon til kommunar der innbyggjarane bur spreidd. Vidare bør Kvam auke barnetalet. For i det nye kriteriesystemet er det barnerikekommunar som kjem best i frå det, og kommunar med ein relativt stor del over 80 år som kjem dårlegare i frå det. Og til sist bør Kvam søkje å auke utdanningsnivået i heradet. Dette siste kan best skje ved at heradet gjer meir for å trekkje til seg a) arbeidsplassar for høgare utdanna arbeidskraft eller b) innbyggjarar med idear og initiativ, kapital og risikovilje til å skape nye verksemder her. Av dette følgjer at eg lettare vil tilrå heradsstyret å leggje ned tilbod utanfor enn i sentrum, og til gamle framfor unge. Og det betyr at heradet må gjere sitt for å dra til seg høgare utdanna arbeidskraft, noko eg trur enklast (men likevel ikkje enkelt) kan gjerast ved å tilføre tomte- og bustadselskapet risikokapital. Eg vil for eiga rekning dra inn eit siste incitament. Det følgjer av at dei grep eg har peika på over er så vidt kontroversielle, og vil difor ta så lang tid å vedta og setje ut i livet, at heradet ved fleire høvet dei neste åra vil måtte bu seg på å søkje til både fylket og fylkesmann for å be for si sjuke mor i konkurranse med ein rad andre kommunar. Då kan det vere greitt å erkjenne at talet på institusjonar sentralt i heradet rett nok er høgt, men at heradet arbeider for å slå nokre av dei i hop argumentert fram av mellom anna betre veg mellom Norheimsund og Øystese. 4 Kan det så ikkje tenkjast at heradet si ulempe i fordelinga mellom kommunane på sett og vis vert kompensert ved at staten aukar dei samla løyvingane til kommunane? Eg trur ikkje det dei fyrste åra, snarare trur eg Regjeringa gradvis vil stramme inn finanspolitikken. Den gode nyheten: Nu går alt meget betre. Oljeprisen stiger. OECD sier Noreg blir det første landet ut av finanskrisen. Gjerdrem har satt opp renten. De lysere utsikter skyldes ikkje kun oljefond, men at regjeringens krisepakker er brukt på offentlige investeringar og forbruk hele 84 prosent. ( ) Den dårlige nyheten: Nu går alt meget betre. For betre tider betyr hardere tak. Derfor 2 Nokre døme på problemstillingar som vil vere verdt å drøfte: Skal målet vere folketalsvekst? Er det realistisk å vente folketalsvekst i alle bygder? Kor stor kapasitet har me til å ta imot ein folketalsvekst? Kor skal heradet leggje særleg til rette for vekst? Kva tiltak (t.d. bustader, idrettsanlegg) vil stimulere folketalsveksten? Kva type bustader treng me i så fall? Kor treng me dei? Kva type idrettsanlegg vil stimulere folkeveksten? Kva anleggshol lyt me fylle? Kor viktig vert prosjektet Tettstadutvikling i Mundheim? 3 Incitamentsperspektivet kan forsvarast fordi det jo er staten som i det alt vesentlege finansierer heradet si verksemd, gjennom omfordelte skattepengar. Og som alle som driv næringsverksemd veit gjelder det å rette verksemda si inn etter dei som betalar. I eit incitamentsperspektiv vil det difor handle om å gjere som staten seier som var det mor sjølv i huset. Så får det, spissformulert, våge seg at innbyggjarane stundom går inn i rolla som tanntrolla og roper til heradsstyret Ikkje gjer som mora di seier!. 4 På strekninga, der heradet no legg ned millionar for å sikre trafikkflyt og verne mjuke trafikkantar, er det tre ordinære pleieinstitusjonar, to store barneskular (om to år), to kunstgrasbanar, tre kyrkjar, to bibliotek, to brannstasjonar og to helsestasjonar - alt for omlag 6000 innbyggjarar. Og alt av god kvalitet. 23
har Jens gjort Sigbjørn til statsminister. ( ) Nå som norsk økonomi tar seg opp, må Johnsen ta krisepakkene ned og handlingsregelen frem. Derfor: Jo fleire terningkast Johnsen får for å holde styr på økonomien, desto færre terningkast får fagstatsrådene som budsjettvinnere. Sigbjørn Johnsen skal legemliggjøre vår kollektive fornuft og si nei til alle ønsker utover forsvarlige rammer. Gudmund Hernes i Morgenbladet 27. november 2009 No veit dei som har erfaring frå, eller har studert, politikk, at slik ei streng prioritering som eg her skisserar er noko nær uråd å gjennomføre, i det minste i reindyrka form. Det vil rett og slett ikkje bli forstått, rådmann, vil omkvedet lyde. Og det er rett. Difor er eg sjølvsagt budd på at også denne gongen vert budsjettet for heradet saldert ved den fremste -ismen i kommunalpolitikken; pragmatismen. Men eg vil minne om at heradsstyret med det skyv (i det minste nokre av) problema framfor seg. For når eg studerar statsbudsjettet, flyttemønsteret, sentraliseringa av politisk makt i kongeriket og utviklinga i lokalt næringsliv som set si lit til offentlege investeringar og har få arbeidsplassar for høgt utdanna arbeidskraft 5, er eg redd dette ikkje er nok, med mindre kvemmingane og fleire med dei i distrikts-noreg er budde på å betale med eigne midlar for sine lokale avvik frå statleg politikk. Eg skriv ikkje meir om dei lange liner i dette budsjettframlegget - av to grunnar. For det fyrste fordi stoffet er kjent for mange. Eg har framført tankerekker av dette slaget i fleire dokument og talrike politiske møter både i og utanfor heradsstyresalen. Erfaringa mi er at mange er samde med meg, men skifter perspektiv eit stykke uti rekka. Då seier dei noko slikt som at jojo, du har mykje rett rådmann, men me lyt vere optimistar, veit du. Utan optimisme hadde det kanskje ikkje budd folk her. Skifte frå kvalifiserte refleksjonar til tru åleine gjer at mangt og mykje av vettuge tiltak i det første perspektivet fell til marka. Og ikkje noko gale i det. Optimisme har stundom vist seg å bere frukter om han i utgangspunktet har vore like grunnlaus som botnlaus. Poenget mitt er at tross dokumenterte verknader bør heradsstyret vere varsam med å vere for optimistiske i salderinga av budsjettet. For det andre vil eg ikkje skrive meir om dette no, men heller returnere til temaet på nyåret med von om at våren kan nyttast til politisk refleksjon over utviklinga. Til ein slik refleksjon trengs eit supplerande dokument som oppdaterer fakta, utviklingstrekk og prognosar, som ser heilskap og dilemma, og som spissar politiske problemstillingar. Eit dokument som kort sagt får skrifta opp på veggen. Ein gong var det dei politiske partia som forfatta slike dokument og inviterte til temamøtar, studiesirklar og anna som kunne stimulere ordskiftet og oppslutnaden om ei politisk linje. I dag må eg sorgtungt vedgå at skal eit slikt dokument på bordet i Kvam, lyt eg skrive det sjølv og presentere det for alle dei som stundom finn at rådmannen har altfor stor makt. Det siste er eit paradoks sorgtungt det òg. Heradsstyret kjem ikkje i frå eit ordskifte om mål og strategiar, eg vil difor leggje til rette for eit slikt ut på våren. 4 Korleis vil rådmannen saldere budsjettet for 2011? Salderingsutfordringa er på 11,5 millionar, då er budsjettet i balanse. 4.1 Prinsipp og unntak Eg nærmar meg salderinga slik: 5 Tilstanden i det lokale næringslivet har vore slik nokre år. I årsmeldinga for 2005 skreiv min forgjengar Kvam herad er den suverent største arbeidsplassen i kommunen, og i røynda den einaste som er tilpassa den høgt utdanna ungdomen. Slik er det framleis, og eg ser ikkje nokon teikn på at dette vil snu den næraste åra. 24
For det fyrste vil eg halde fram med alle kutt som vart gjennomført i 2010, med to unntak. Det eine er ei rettleiarstilling ved sosialkontoret, kostnadsrekna til 500 tusen. Den vil eg ha på plass av di eg ser at arbeidsbelastninga for dei tilsette i det samla NAV er blitt større enn eg trudde då kontoret vart etablert i 2007. Halveringa av talet på statleg tilsette ved kontoret er mykje av årsaka til meirbelastninga. Det andre er ein halv million til satsing på infrastrukturtiltak på Kvamskogen. Her haustar heradet inn mykje eigedomsskatt og bør gradvis yte noko attende. Dette aukar salderingsutfordringa til 12,5 millionar. For det andre vil eg avvise alle nye investeringar som enno ikkje er inkludert i investeringsprogrammet fram til og med 2014. Eg vil ikkje endre programmet, men heller ikkje utvida det. Det tyder sjølvsagt ikkje at eg vil å avvise velfunderte og velfinansierte framlegg til investeringsprosjekt som måtte dukke opp. Men eg vil sterkt understreke at heradskassa må fyllast opp att dei neste fire åra, og at kvemmingane alt har fått, og vil få, ein særs god offentleg infrastruktur. Eg har difor ikkje dårleg samvit når eg tilrår dette, det vert korkje hungersnaud eller auka tilstrømming til kriminelle kretsar av at nokon må vente. Eg gjer likevel to unntak også frå dette. Først ved å tilrå å ruste opp kaien framfor parken i Øystese med trappetrinn mot fjorden. Parken er mykje nytta og heradet får mykje for dei 800 tusen som må til. Dernest ved å tilrå å tilføre Kvam tomte- og bustadstifting ein monaleg kapital som gjer selskapet i stand til å kjøpe tomteland. Eg viser her til eiga sak. 4.2 Framlegget Salderingsutfordringa på 12 millionar tilrår eg å løyse slik, og då med eit forsiktig anslag på overskot på 2 millionar: 1. Inndra 3 årsverk i nye Bjørketeigen barnehage frå hausten 2011 600 2. Halde på dagens arbeidsordning i fysioterapitenesta 300 3. Avvikle opplegget for lærarar på etter- og vidareutdanning 600 4. Ytterlegare redusere bruken av kursmidlar i heradet 500 5. Inndra eit årsverk ved Avdeling for byggesak og private planar 700 6. Omorganising av det spesialpedagogiske arbeidet 500 7. Innføre brukarbetaling på idrettsanlegga 1000 8. Avvikle dagsenter for eldre 1000 9. Dra ned drifta i pleie- og omsorg med opp i mot 5 prosent 1000 10. Avvikle legekontoret i Strandebarm frå hausten 700 11. Gjennomgå sosialhjelpa med sikte på reduserte utbetalingar 800 Dette gjev i sum 7,7 millionar. Salderingspunkta over har ulik realiseringspotensial både politisk og teknisk. Punkta 1-5 er teknisk sett overkommelege å realisere, resten har ymse grader av voodoo. Punkt 5 er usikkert, omorganiseringa kan gje ei mindre innsparing, men òg ei større. Punkta 7-11 er på same vis teknisk usikre og dertil (vil eg anta) politisk usikre. For så vidt punkt 7 vil rådmannen tidleg på året fremje sak for heradsstyret som gjer klår kva profil som bør leggjast på brukarbetalingane og satsane for desse. Punkt 9 vert utdjupa under samlinga på Hardingasetet 16. november. Ytterlegare omstillingar ser eg ikkje for meg er råd å realisere før eit meir omfattande ordskifte om mål og strategiar. Difor vil eg tilrå bruk av ekstraordinære midlar for å saldere budsjettet i 2011. 25
Auke eigedomsskatten med 0.5 promille 2500 Nytte ekstra heimfallsinntekter 4000 Då er budsjettet saldert med eit overskot på 2 millionar tilrådeleg fordi fleire av punkta over jo er usikre. 4.3 Alternativ saldering Fordi lista over vert dramatisk for mange, vil eg peike på nokre alternativ. Den vanlege frasen eg vert møtt med når eg finn det naudsynt å presentere kutt som dei over, er at eg skulle gått grundigare inn i tenestene. Frasen er oftast følgt av eit von om at det er råd å kutte i budsjetta utan at nokon, utanom dei tilsette, merkar noko altså ved rein effektivisering. Eg er redd at frasane fell på steingrunn, for slik eg ser det er det lite å hente gjennom effektivisering innanfor heradet. I samvirke med andre kommunar kan der vere råd å spare noko men mykje vert det ikkje. Alternativt kan salderinga gjerast slik: Det vert ikkje budsjettert med overskot. Det vert ikkje ny konsulent ved sosialkontoret 500 Det vert ikkje midlar til infrastruktur på Kvamskogen 500 Stillingsheimelen til leiar av prosjektavdelinga vert lagd på is 700 Vidareføre følgjande kutt i framlegget frå rådmannen i avsnitt 4.2: Inndra 3 årsverk i nye Bjørketeigen barnehage frå hausten 2011 600 Halde på dagens arbeidsordning i fysioterapitenesta 300 Avvikle opplegget for lærarar på etter- og vidareutdanning 600 Omorganisere det spesialpedagogiske arbeidet 500 Ytterlegare redusere bruken av kursmidlar i heradet 500 Inndra eit årsverk ved Avdeling for byggesak og private planar 700 Då er salderingsutfordringa redusert til 7,6 millionar, med fleire uvisse innslag. Utfordringa kan salderast ved ekstraordinære heimfallsinntekter (4 millionar), auke i eigedomsskatt (2,5 millionar) og generell effektivisering (1,1 millionar). Ved dette alternativet går heradet (så vidt) klår smertefulle kutt i 2011, og vinner tid til ein strategidebatt på nyåret i det gamle eller nye heradsstyret. På sikt bør ikkje driftsbudsjettet salderast korkje med auka eigedomsskatt eller kraftinntekter. Desse pengane bør nyttast til å skape den veksten og utviklinga som eg etter fire år i Kvam konstaterar at berre heradet har potensial til å skape. Pengane bør nyttast til investeringar i naudsynt infrastruktur og til attraksjonar av ymse slag så som eit stort privat eller offentleg symjebasseng, Hardinghus, skytebane eller skiskyttarbane. 5 Kutt i byråkratiet? Då eg tiltredde i 2006 hadde heradet vore igjennom driftskutt på 30 millionar. Etter det har det vore kutta meir, spesielt i staben rundt rådmannen. Eg gjorde greie for desse kutta i budsjettframlegget mitt for 2010. I 2011 er talet på stillingar redusert ved at prosjektleiar Hans Atle Soldal er løna av Hardangerrådet for å arbeide med samhandlingsreforma. Dertil har innkjøpsrådgjevar 26