Kvam herad Sakspapir SAKSGANG Styre, utval, komite m.m. Møtedato Saksnr Sakshands. Kvam eldreråd 03.12.2007 048/07 KASA Kvam administrasjonsutval 03.12.2007 004/07 KASA Kvam heradsstyre 18.12.2007 107/07 KASA Avgjerd av: Saksh.: Kari Sagen Arkiv: N-040 Objekt: Arkivsaknr 07/1192 Seniorpolitiske tiltak i Kvam herad gjeldande frå 01.01.08 Samandrag: Kvam herad inngjekk 01.04.03 Avtale om eit meir inkluderande arbeidsliv. Eitt av måla i avtalen er å auka den gjennomsnittlege pensjoneringsalderen i kommunen. Seniorpolitikk som eit livsfaseorientert personalpolitisk tiltak, er også nedfelt i Personalpolitisk handlingsplan (vedteken i HST 22.06.04.) Behovet for å utvikla ein seniorpolitikk heng saman med det framtidige arbeidskraftbehovet som vil vera i offentleg sektor. Temaet er nedfelt i Hovudtariffavtalen for KS-området og avtalen har endra ordlyd frå at arbeidsgjevar kan utvikle verkemiddel til at ein skal utvikle seniorpolitiske verkemiddel (HTA kap. 3 pkt. 3.2.3.). Kommunen sin forsikringsrådgjevar innan pensjon, Aon Grieg, har utarbeidd ein demografisk analyse av Kvam herad sin arbeidsstokk. Analysen gjev oss fakta vedk. dagens pensjoneringsåtferd og eit bilete av omfanget av mogleg uttak av tidlegpensjon i åra framover. På grunnlag av denne analysen har Aon Grieg kome med forslag til ulike tiltak for å bremse utviklinga, og dermed oppnå ein vinn-vinn-situasjon for både arbeidsgjevar og den einskilde arbeidstakar. Dei individuelle tiltaka skal gjelda for arbeidstakarar som har fylt 62 år og som arbeider i eit fast forpliktande arbeidsforhold med min. 14 timar pr. veke (grense for medlemsskap i pensjonsordninga). Situasjonen i Kvam herad er samanfallande med utviklinga generelt i offentleg sektor. Gjennomsnittsalderen blant dei tilsette ligg på ca. 46 år. Store årskull fødd i etterkrigstida er ferd med å nå alder for AFP-uttak (avtalefesta førtidspensjon). Samtidig er det ei stor utfordring å klare å rekruttere unge på fleire fagområde. Det betyr at vi treng seniorane som arbeidskraft. Mange kommunar har innført ulike seniorpolitiske tiltak. I samband med eit seniorseminar som vart arrangert for tilsette i Kvam herad over 55 år, vart det gjort ei spørjeundersøking for å kartlegge kva tiltak som ville få størst betydning for avgjerda om å halda fram i arbeid etter fylte 62 år. Tiltaket som fekk størst oppslutning var høve til redusert arbeidstid, samtidig som ein fekk behalde lønn. Andre tiltak var lønnsauke, bonus og meir ferie. Side 1 av 32
Den kollektive pensjonsordninga Tal pr. 01.01.07 syner at vi i Kvam herad har 123 tilsette over 58 år, fordelt slik at det i aldersgruppa 65 67 år er 10 personar, i aldersgruppa 62-64 år er 44 personar, i aldersgruppa 60-61 er 34 personar og i aldersgruppa 58-59 er 35 personar. Dei fleste av kommunen sine tilsette er medlemmer i pensjonsordninga i Storebrand (ca 500 aktive). Per 1.1.2007 er det 11 personar som får AFP 62 ytingar frå denne pensjonsordninga. Totalt utgjer AFP ytingane ca kr 1, 5 mill pr. år. Kvam herad har i dag full eigenrisiko og betaler då alle utgiftene sjølv. I tillegg kjem AFP-uttaket i Statens pensjonskasse (lærarar) og KLP (sjukepleiarar), men desse ordningane har ei heilt anna finansieringsordning og inneber ikkje eigenrisiko for kommunen. Premien vert berekna som ein fast %sats av pensjonsgrunnlaget og utjamna på landsbasis. Ser vi på årskullsgrafen (figur 1 ) ser vi at i 2007 er det heile 12 personer som blir 62 år og frå 2010 vil talet ligge på 12-13 personar årleg fram til 2015. Ut frå prognosen er det grunn til å frykte aukande AFP utgifter i åra framover. Dette skuldast først og fremst dei store årskulla som vart fødd i etterkrigstida. Vi føreset at ein tilsett som har teke ut AFP, ikkje kjem tilbake i arbeid. For Kvam herad vil då AFP kostnadane auke jamnt og trutt. Dersom 40% av alle som har høve til det, tek ut AFP, vil kostnadane auke frå 1,5 til 3 mill pr. år. Figur 1 Årskull i Kvam herad Storebrand medlemmer 14 12 10 10 12 11 12 13 12 11 12 8 6 5 7 6 7 4 2 0 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 Fig.1 Vi ser at årskulla for medlemsmassen i Storebrand veks betydeleg dei komande åra. Finansiering Dei seniorpolitiske tiltaka er ikkje tenkt som tiltak som alle automatisk kan løysa ut når alderen er der, men som moglegheiter og naturleg del av medarbeidarsamtalen for dei som er i målgruppa for tiltaka, men som må tilpassast individuelt og få form av ein skriftleg avtale med arbeidstakaren. Dei 3 ulike pensjonsselskapa har utforma og prisa produkta ulikt. Statens pensjonskasse prisar AFP-premien som ein fast prosentdel av pensjonsgrunnlaget for alle kommunar i landet. KLP Side 2 av 32
tilbyr ein kombinasjon av 100% utjamning og 50% utjamning blant medlemene. Kvam herad har valt 100% utjamning. Storebrand bereknar premien med grunnlag i AFP-uttaket i den enkelte kommune. Storebrand gjev dermed kvar kommune større høve til å påverke AFPkostnaden enn Statens pensjonskasse og KLP. Det er signal om at Statens pensjonskasse vil tilby individuell premieberekning tilsvarande Storebrand, men dette vil tidlegast kunne skje frå 2009. Dersom tilsette i alle 3 pensjonsordningane skal ta del i dei seiorpolitiske verkemidla og seniorpolitikken skal vera finansiert av redusert uttak av AFP, er det redusert uttak blant 62-65 åringane med medlemsskap i Storebrand, som må finansiere ordninga for dei andre. Det er stor usikkerheit knytt til ein slik finansieringsmåte. Vi kan difor ikkje forvente at det ligg eit innsparingspotensiale i mindre uttak av AFP, som er større enn forventa kostnadar knytt til dei seniorpolitiske tiltaka. Innføring av seniorpolitiske tiltak vil difor først og fremst ha som målsetjing å imøtegå det framtidige arbeidskraftbehovet i kommunen og unngå ein vesentleg auke i pensjonskostnadane i åra framover. For å halde på likskapsprinsippet og den kompetansen som seniorane representerer, foreslår rådmannen at dei seniorpolitiske verkemidla vert gjort gjeldande for alle tilsette, uavhengig av finansieringsmåte. Rådmannen sitt framlegg til vedtak: a) Kvam heradstyre vedtek seniorpolitiske retningslinjene for Kvam herad: 1) Utviklingssamtale ved fylte 58 år med fokus på framtidig jobbutvikling. 2) Seniorseminar for tilsette som har fylt 58 år. 3) Høve til å nytta 20 % av tida til andre relevante oppgåver i organisasjonen, eller: 4) Tilsette i heile stillingar som har fylt 62 år kan få redusert arbeidsplikt med inntil 20% i kombinasjon med delvis AFP og gåvepensjon, eller: 5) Bonus på kr 20 000,- for kvart år den tilsette står i 100% stilling utover fylte 63 år. Beløpet vert redusert høvesvis ved deltidsarbeid. eller: 6) Pensjonsgjevande tillegg på kr 10 000,- pr. år for kvart år den tilsette står i stillinga si etter fylte 63 år. 7) Tilskot til tilrettelegging av arbeidsvilkår/utstyr på arbeidsplassen på inntil kr 10 000,- pr. år for kvar tilsett som har fylt 62 år høvesvis ved deltid/delvis AFP. 8) Lokalt forhandla seniortillegg for lærarar som har fylt 60 år kan erstattast med lokalt seniorpolitisk tiltak ved fylte 62 år. b) Dei seniorpolitiske tiltaka skal finansierast ved at ein på sikt får ein reduksjon i høve til forventa meirkostnader til AFP-pensjon. Tiltaka er innarbeidde i budsjettforslaget for 2008. c) Tiltaka vert gjort gjeldande frå 01.01.08 som ei prøveordning i to år. Side 3 av 32
d) Retningslinjene skal evaluerast av administrasjonen innan 31.12.09 eller på eit tidlegare tidspunkt dersom det skjer vesentlege endringar i noverande AFP-ordning. Evalueringa må spesielt analysera den finansielle sida av tiltaka. 03.12.2007 Kvam eldreråd Fellesframlegg frå Kvam eldreråd: Som rådmannen sitt framlegg til vedtak med følgjande merknad: Kvam eldreråd er einig i forslaget til vedtak som ligg føre. Eldrerådet meiner det er positivt både for arbeidstakarane og heradet som arbeidsgjevar at eldre som har ønskje om - og evne til å arbeide vidare i stillingane sine gjer dette. Mange eldre arbeidstakarar har ofte mykje å bidra med på arbeidsstaden og pensjonisttilvære kan ofte utsetjast nokre år viss tilhøva for å fortsetja i arbeidet er rimeleg gode. Røysting: Fellesframlegget fekk 7 røyster og vart samrøystes tilrådd. KER-048/07 Tilråding: a) Kvam heradstyre vedtek seniorpolitiske retningslinjene for Kvam herad: 1) Utviklingssamtale ved fylte 58 år med fokus på framtidig jobbutvikling. 2) Seniorseminar for tilsette som har fylt 58 år. 3) Høve til å nytta 20 % av tida til andre relevante oppgåver i organisasjonen, eller: 5) Tilsette i heile stillingar som har fylt 62 år kan få redusert arbeidsplikt med inntil 20% i kombinasjon med delvis AFP og gåvepensjon, eller: 7) Bonus på kr 20 000,- for kvart år den tilsette står i 100% stilling utover fylte 63 år. Beløpet vert redusert høvesvis ved deltidsarbeid. eller: 8) Pensjonsgjevande tillegg på kr 10 000,- pr. år for kvart år den tilsette står i stillinga si etter fylte 63 år. 7) Tilskot til tilrettelegging av arbeidsvilkår/utstyr på arbeidsplassen på inntil kr 10 000,- pr. år for kvar tilsett som har fylt 62 år høvesvis ved deltid/delvis AFP. Side 4 av 32
8) Lokalt forhandla seniortillegg for lærarar som har fylt 60 år kan erstattast med lokalt seniorpolitisk tiltak ved fylte 62 år. b) Dei seniorpolitiske tiltaka skal finansierast ved at ein på sikt får ein reduksjon i høve til forventa meirkostnader til AFP-pensjon. Tiltaka er innarbeidde i budsjettforslaget for 2008. c) Tiltaka vert gjort gjeldande frå 01.01.08 som ei prøveordning i to år. d) Retningslinjene skal evaluerast av administrasjonen innan 31.12.09 eller på eit tidlegare tidspunkt dersom det skjer vesentlege endringar i noverande AFP-ordning. Evalueringa må spesielt analysera den finansielle sida av tiltaka. Kvam eldreråd er einig i forslaget til vedtak som ligg føre. Eldrerådet meiner det er positivt både for arbeidstakarane og heradet som arbeidsgjevar at eldre som har ønskje om - og evne til å arbeide vidare i stillingane sine gjer dette. Mange eldre arbeidstakarar har ofte mykje å bidra med på arbeidsstaden og pensjonisttilvære kan ofte utsetjast nokre år viss tilhøva for å fortsetja i arbeidet er rimeleg gode. 03.12.2007 Kvam administrasjonsutval Framlegg til vedtak Knut Aage Vikøy, leiar: ADM legg fram Seniorpolitikk slik den ligg føre og bed om ein prognose frå rådmann dersom ein vel å gå inn for å erstatta bonusbeløpet med eit pensjonsgjevande tillegg på kr. 20 000. Røysting: Framlegg til vedtak Knut Aage Vikøy vart samrøystes vedteke. ADM-004/07 Vedtak: ADM legg fram Seniorpolitikk slik den ligg føre og bed om ein prognose frå rådmann dersom ein vel å gå inn for å erstatta bonusbeløpet med eit pensjonsgjevande tillegg på kr. 20 000. Side 5 av 32
18.12.2007 Kvam heradsstyre Framlegg til vedtak Knut Aage Vikøy, Ap: Kvam heradsstyre ber rådmannen vurdera å gje pensjonsgjevande tillegg på 20 000 kr. I staden for bonus og leggja saka fram for heradsstyret i februarmøtet. Røysting: Rådmannen sitt framlegg til vedtak med tillegg frå Knut Aage Vikøy, Ap vart samrøystes vedteke. HST-107/07 Vedtak: a) Kvam heradstyre vedtek seniorpolitiske retningslinjene for Kvam herad: 1) Utviklingssamtale ved fylte 58 år med fokus på framtidig jobbutvikling. 2) Seniorseminar for tilsette som har fylt 58 år. 3) Høve til å nytta 20 % av tida til andre relevante oppgåver i organisasjonen, eller: 6) Tilsette i heile stillingar som har fylt 62 år kan få redusert arbeidsplikt med inntil 20% i kombinasjon med delvis AFP og gåvepensjon, eller: 9) Bonus på kr 20 000,- for kvart år den tilsette står i 100% stilling utover fylte 63 år. Beløpet vert redusert høvesvis ved deltidsarbeid. eller: 10) Pensjonsgjevande tillegg på kr 10 000,- pr. år for kvart år den tilsette står i stillinga si etter fylte 63 år. 7) Tilskot til tilrettelegging av arbeidsvilkår/utstyr på arbeidsplassen på inntil kr 10 000,- pr. år for kvar tilsett som har fylt 62 år høvesvis ved deltid/delvis AFP. 8) Lokalt forhandla seniortillegg for lærarar som har fylt 60 år kan erstattast med lokalt seniorpolitisk tiltak ved fylte 62 år. b) Dei seniorpolitiske tiltaka skal finansierast ved at ein på sikt får ein reduksjon i høve til forventa meirkostnader til AFP-pensjon. Tiltaka er innarbeidde i budsjettforslaget for 2008. e) Tiltaka vert gjort gjeldande frå 01.01.08 som ei prøveordning i to år. f) Retningslinjene skal evaluerast av administrasjonen innan 31.12.09 eller på eit tidlegare tidspunkt dersom det skjer vesentlege endringar i noverande AFP-ordning. Evalueringa må spesielt analysera den finansielle sida av tiltaka. Kvam heradsstyre ber rådmannen vurdera å gje pensjonsgjevande tillegg på 20 000 kr. I staden for bonus og leggja saka fram for heradsstyret i februarmøtet. Side 6 av 32
Høyringsuttalene, sjå omtale pkt. 6: http://www.kvam.no/innsyn5/wfdocument.aspx?journalpostid=2007016893&dokid=277670& http://www.kvam.no/innsyn5/wfdocument.aspx?journalpostid=2007016921&dokid=277699& http://www.kvam.no/innsyn5/wfdocument.aspx?journalpostid=2007017069&dokid=277858& http://www.kvam.no/innsyn5/wfdocument.aspx?journalpostid=2007018294&dokid=279165& Side 7 av 32
Saksopplysningar/vurderingar: 1.0 SENIORPOLITISKE RETNINGSLINJER FOR KVAM HERAD SENIORPOLITIKK ER: - PERSONALPOLITISKE TILTAK FOR Å BEHALDA TILSETTE TIL ORDINÆR PENSJONSALDER 1.1 Bakgrunn Seniorpolitikk er ein konsekvens av ei samla vurdering både når de gjeld økonomi og arbeidsgjevarpolitikk. Det er eit faktum at store årskull nærmar seg pensjonsalderen, medan det er små årskull som no gjer seg ferdig med skulegong og studiar. Kommunen må iverksetje tiltak for å rekruttere ungdom, samstundes som seniorpolitikken er viktig for å behalde dei eldste arbeidstakarane lengst mogleg. Kvam herad inngjekk 01.04.03 Avtale om eit meir inkluderande arbeidsliv. Eitt av måla i avtalen er å auka den gjennomsnittlege pensjoneringsalderen i kommunen. Seniorpolitikk som eit livsfaseorientert personalpolitisk tiltak, er også nedfelt i Personalpolitisk handlingsplan (vedteken i HST 22.06.04.) I arbeidet med å utvikla eit balansert styringsverktøy for kommunen (BMS), fokuserte vi på fire kjerneverdiar for Kvam herad som også gjenspeglar seg i personalpolitikken. Kommunen ønskjer å føra ein personalpolitikk som stimulerer til kjerneverdiane engasjement, kompetanse, samspel og integritet. I dette ligg det óg eit ønskje om: ü Å kunne sikre at alle tilsette i Kvam herad er kvalifiserte, engasjerte, fleksible og kjenner seg ivaretekne og verdsett gjennom heile yrkeskarriera. ü For arbeidstakarar som nærmare seg ein alder der dei kan ta ut førtidspensjon, betyr dette at dei er sikra reelle moglegheiter til å velja, t.d. ved økonomiske føremoner, ved å arbeida færre timar, få andre arbeidsfunksjonar eller avslutta yrkeskarriera med pensjon. ü Å vedlikehalde og utvikle arbeidstakarane sine ressursar i samsvar med dei behov organisasjonen har til ei kvar tid og ein individuelt tilpassa seniorpolitikk. ü Å ha ein dialog om og å legge tilhøva til rette slik at dei tilsette kan arbeide til ordinær pensjonsalder (haldningar, fysiske arbeidstilhøve, vilkår, miljø. m.m..) ü Arrangere seniorseminar i samarbeid med pensjonsselskap/forsikringsrådgjevar der tilsette over 58 år får informasjon om Folketrygd, pensjonsordningar og økonomiske rammevilkår, helse og juridiske spørsmål. Side 8 av 32
1.2 Utviklingstendensar i samfunnet Behovet for å utvikla ein seniorpolitikk heng saman med det framtidige arbeidskraftbehovet som vil vera i kommuane i åra som kjem. I strategisk kompetanseplan for Kvam herad har vi analysert organisasjonen mop. kva kompetansebehov vi vil ha framover. Kvam har ei negativ utvikling i talet på innbyggjarar i aldersgruppa 25-34 år, samstundes som kommunen skal rekruttere arbeidstakarar blant denne gruppa. Konkurransen om arbeidskrafta til denne gruppa vert stor. Det er difor ei utfordring for kommunen å sikre seg eit positivt omdømme som arbeidsgjevar og ein arbeidsgjevarpolitikk som tek omsyn til dei ulike livsfasane medarbeidarane er i. 1.2.1. Alderssamansetjinga i arbeidslivet generelt På landsbasis viser statistikken at i dei neste 10 åra vil talet på 50-69 åringar auka sterkt, medan talet på 34-åringar og yngre blir langt færre. Talet på personar i alderen 45-66 år vil auka med vel 40%, samstundes som gruppa 20-34 år venteleg vert redusert med 13%. Utviklinga har synt at pensjonsalderen synk og at stadig fleire eldre går ut av arbeidslivet før dei fyller 67 år. Trenden er óg at yngre personar brukar lengre tid på utdanning enn før. Resulatet er at det vert færre personar i yrkesaktiv alder. Den gjennomsnittlege pensjoneringsalderen i Noreg har vore vesentleg lågare enn 67 år dei siste åra. Det har versert ulike tal når det gjeld kva som er den gjennomsnittlege pensjoneringsalderen i offentleg sektor og enkelte har hevda at den er nede i 55-57 år. Signala er i alle høve tydelege: vi vert stadig færre yrkesaktive. Den sentrale oppfordringa til norske kommunar og bedrifter, er å stimulera til tiltak som kan utvikla seniormedarbeidarane og tilpassa personalpolitikken slik at dei ynskjer å stå lenger i arbeid. 1.2.2. Alderssamansetjinga i Kvam herad Situasjonen i Kvam herad er samanfallande med utviklinga generelt i samfunnet. Tal pr. 01.01.07 syner at vi har: ü 68 personar over 62 år (i løpet av 2007). Av desse er 56 registrerte medlemmer i pensjonsordninga (resterande fyller ikkje krav til opptak pga. for låg stillingsstorleik) ü 147 tilsette over 58 år (i løpet av 2007) av desse er 118 registrerte medlemmer i pensjonsordninga. Side 9 av 32
Aldersprofil blant medlemsmassen i dei ulike pensjonsselskapa kan framstillast i følgjande figurar: Fig. 2 Aldersprofil Storebrand (hovudordning): 200 150 100 50 0 0-20 20-29 30-39 40-49 50-59 60+ Menn Kvinner Fig. 3 Aldersprofil Statens pensjonskasse: Aldersprofil Lærere 50 40 30 20 10 0 0-20 20-29 30-39 40-49 50-59 60+ Menn Kvinner Fig. 4 Aldersprofil KLP (sjukepleiarar): 30 25 20 15 10 5 0 0-20 20-29 30-39 40-49 50-59 60+ Menn Kvinner Side 10 av 32
1.3 Haldningar Arbeidslivet har lenge vore prega av haldningar som gjer at eldre arbeidstakarar har opplevd å verta diskriminerte i samband med rekruttering, kompetanseheving og karriereutvikling. Dette er bygd på myter om at eldre arbeidskraft er svekka i høve til yngre og har ikkje vitskaplege haldepunkt, t.d. viser det seg at det ikkje skjer noko tydeleg forringing av yrkesprestasjonar og læringsevne med aukande alder (AFI- forskingsrapport 2000: Arbeidsmiljø og omstilling ). Regjeringa la hausten 2006 fram Stortingsmelding nr. 6 Om seniorpolitikk. Regjeringa meinte at prosessen med å utarbeide ei stortingsmelding i seg sjølv ville kunne bidra til endra haldningar og forståing for meir moderne måtar å sjå eldre arbeidstakarar som ein ressurs for samfunnet og bedrifter. Mykje tyder på at haldningane til seinorarbeidstakarar er i ferd med å endra seg, og at stadig fleire blir klar over at seniorar har unik kompetanse som det er viktig for arbeidsgjevarar å halde på lengst mogleg. Med ei gunstig AFP-ordning som alternativ, må tiltaka for å halda på arbeidskrafta kunne stimulere til eit arbeidsliv som både utviklar og utfordrar seniorane, men som óg gjev moglegheiter for meir fritid eller økononomisk kompensasjon. 1.4 Seniorpolitikk verkar Gjennom FoU-prosjektet Livsfasepolitikk der erfaring og visdom teller - 2007, som KS er ansvarleg for, kjem det fram ei rekke positive resultat og effektar av seniorpolitiske tiltak. Tiltaka i dei 6 prosjektkommunane viser m.a. at seniorane står lenger i arbeid fordi dei vert sett på som ein viktig ressurs, vert verdsett, sett og høyrt. Utdanningsforbundet har gjennomført ei undersøking som viser at lærarar står lenger i jobb og at den gjennomsnittlege pensjoneringsalderen er auka frå 56,5 år i 2001 til 60 år i 2005. Samstundes viser statistikken at gjennomsnittleg avgang med uførepensjon også har auka frå 53 år i 2001 til 55 år i 2005. Årsakene til denne positive utviklinga er m.a. at : Fleire vel å stå i arbeid til AFP-alder og tala viser eit jamnt uttak av AFP på ca. 63 år Sentrale forhandlingar har redusert lærarane si undervisningsplikt frå fylte 55 år Talet på nye uførepensjonar er redusert nærmare 30% Mange kommunar har innført seniorpolitiske tiltak som likestiller alle arbeidstakarar, uavhengig av kva pensjonsordning ein er medlem av Tabellen nedanfor viser uttak av uførepensjon for medlemmer i dei ulike pensjonsordningane i Kvam herad. Samanlikna med undersøkinga til Utdanningsforbundet, kan ein merka seg at snittalder for uttak av uførepensjon blant lærarar i Kvam herad (SPK) er 62,2 år for menn og 56,3 år for kvinner. Side 11 av 32
Dagens uføreuttak i dei 3 selskapa Kvam herad STB SPK KLP Uføreuttak 13,28 % 14,95 % 11,43 % Antall 79 29 8 Mannsandel 8,86 % 27,59 % 12,50 % Kvinneandel 91,14 % 72,41 % 87,50 % Snittalder kvinner 54,18 56,27 51,68 Snittalder menn 50,17 62,20 46,44 Snitt uføregrad menn 71,43 % 87,75 % 8,00 % Snitt uføregrad kvinner 68,90 % 68,90 % 62,86 % Fig. 5 Uføreuttak Når det gjeld snittalder for uttak av AFP for Kvam herad, så har vi berre tal frå Storebrand og desse viser ein snittalder på 64 år for dei som gjekk av i 2005 og 63 år for dei som gjekk av i 2006. For dei som har gått av pr. 1. juli inneverande år, er snittalderen 63,4 år - alle ordningane sett under eitt. 1.5 Oppsummering På bakgrunn av desse saksopplysningane finn rådmannen det rett å koma med forslag til seniorpolitiske tiltak som kan bidra til å gjera leiarar og medarbeidarar medvitne om at seniormedarbeidarar si deltaking i arbeidsfellesskapet vert heilt avgjerande for å oppretthalda eit godt tenestenivå i åra som kjem. I neste delen av dokumentet peikar rådmannen på nokre aktuelle tiltak for å behalde seniorane og kva tiltaka vil koste. Tiltaka må ha grunnlag i ein dialog mellom leiar og medarbeidar om kva som skal til for at seniormedarbeidaren skal stå lenger i arbeid. Frå fylte 58 år skal dette vera eit punkt i medarbeidarsamtalen som den tilsette skal ha med nærmaste leiar minst ein gong i året. Side 12 av 32
2. DAGENS KOLLEKTIVE PENSJONSORDNING 2.1 Generelt Den kommunale pensjonsordninga krev 30 års medlemstid for å sikra arbeidstakaren full tenestepensjon (ved fulle rettar utgjer dette 66% av sluttlønna). Arbeidstakarar med kortare medlemstid eller deltidsstilling vil få avkorta tenestepensjonen tilsvarande. Frå fylte 67 år vert tenestepensjonen samordna med Folketrygda. For dei fleste arbeidstakargrupper er pensjonsalderen 70 år med høve til å gå av 3 år før. Nokre grupper har særaldersgrense: 60 år brannsjef, brannkonstabel, 65 år reinhaldar, sjukepleiar, hjelpepleiar, helsesyster, fysioterapeut, rådmann, ordførar, Dei som har særaldersgrense kan ta ut full alderspensjon 3 år før særaldersgrensa dersom alder + medlemstid i pensjonsordninga = 85 år el. meir (85-års regelen). 2.2 Avtalefesta pensjon (AFP) Avtalefesta pensjon (AFP) er ei pensjonsordning der partane i arbeidslivet har avtalt vilkåra for ei fleksibel pensjonering før vanleg pensjonsalder, gjeldande frå fylte 62 år. Både heiltids-/og deltidstilsette kan ta ut AFP og ein kan velja å gå heilt eller delvis av med AFP. Ein kan likevel ikkje ta ut lågare AFP-pensjon enn 10%. Lærarane må stå igjen med minst 60% stilling i følge reglane til Statens pensjonskasse. Vilkåra for å kunne ta ut AFP er: at ein er yrkesaktiv på pensjoneringstidspunktet at ein har minst 10 år med opptening i Folketrygda etter fylte 50 år at ein i dei 10 beste inntektsåra har hatt ei gjennomsnittleg inntekt på minst 2G at ein dei siste 2 åra har hatt ei inntekt på minst 1 G vore tilsett samanhengande i 3 år hos same arbeidsgjevar eller innan off. sektor (andre reglar for SPK) I 2006 var det 12 tilsette i Kvam herad som valde å ta ut heil eller delvis AFP, medan me hadde 15 personar som fylte 62 år akkurat det året. Pr. 01.07.07 er det 7 personar som har vald å gå av med AFP, og av desse har 3 vald deltidspensjon. Av desse 7 er 3 av dei 62- åringar, 3 av dei er 64-åringar og 1 er 66 år. Kvam herad har no 68 personar som er fylt 62 år, 51 av desse er medlemmer i Storebrand, og dei fleste innfrir kravet til å kunne gå av med førtidspensjon. Det er ei generell oppfatning at årleg kostnad for kommunane for kvart AFP-uttak er ca. kr 200 000,- pr. år. Forsikringsrådgjevar i Aon Grieg vurderer at dersom vi ikkje klarer å redusere uttak av AFP, vil den framtidige AFP-kostnaden for Kvam herad auke frå dagens 1,5 mill. til ca. 4 mill. kroner pr. år. Dette gjeld dersom ein reknar at 40% av dei som har høve til å ta ut AFP, gjer det. Klarer vi å redusere uttaket til 25%, får det utslag i vel 1 mill. kroner i redusert kostnad. Frå sentralt hald er det no fokus på at uttaket av AFP er for høgt, og ulike mottiltak vert prøvd ut. Enkelte kommunar, t.d. Andebu og Askøy, har forsøkt å få AFP-pensjonistar til å koma attende til arbeidslivet ved å tilby angrefrist på AFP-søknaden, utan heilt å lukkast. Side 13 av 32
Fig. 6: AFP-uttaket på landsbasis og utviklinga i perioden 1996-2005. Før 01.08.00 hadde ein arbeidstakar høve til å tene 1G utan at AFP-ytinga vart redusert. Etter 01.08.00 vart dette redusert til kr 4000,-, medan ein seinare har auka det igjen til kr 15 000,-. På grafen ser vi ein topp i forkant av regelendringa 01.08.00 og deretter ein nedgang før det igjen stig oppover og flatar ut på eit nivå rundt 10-11 000 arbeidstakarar i året. 2.3 Kostnader knytt til AFP i Kvam herad Utgiftene til AFP-ordninga kan ikkje forsikrast, dvs. at kostnaden vert fakturert direkte til arbeidsgjevar fram til vanleg tenestepensjon tek over. Dette inneber at det er arbeidsgjevar som ber kostnadene knytt til AFP. Etter arbeidsrettsdommen som fall 8.10.02, mellom LO og dei 11 kommunane (deriblant Kvam) som flytte ut av KLP 1.1.99, vart det gjort klart at : tenestepensjonsordninga skal vera basert på eit finaniseringssystem som er kjønnsnøytralt og som ikkje verkar utstøytande på eldre arbeidstakarar. I Hovudtariffavtalen for 2006-2008 er dette ytterlegare forsterka ved at formuleringa i kap. 2 pkt.2.1.8 tredje ledd lyder: Tenestepensjonsordninga skal vera basert på eit finaniseringssystem som er kjønnsnøytralt og som ikkje verkar utstøytande på eldre arbeidstakarar. Under henvisning til dette skal premien minst beregnes på grunnlag av eit kollektiv som hos den enkelte leverandør utgjøres av samtlige kommunekunder og bedriftskunder eller fylkeskommunekunder. Dei ulike produktelementa i pensjonspremien er dermed underlagt eit utjamningssystem blant alle kundane i same selskap. Den einaste premien som er mogleg å berekna individuelt pr. kommune og som lokale tiltak får effekt for, er AFP 62-65 for tilsette som har medlemsskap i Storebrand. Både KLP og Statens pensjonskasse prisar AFP som %-del av pensjonsgrunnlaget (ca. 2,3-2,4%) lokale tiltak for å redusere uttaket av AFP får dermed ikkje innverknad på premienivået. Side 14 av 32
2.3.1 Trong for differensiering mellom ordningar? Flesteparten av dei tilsette i Kvam herad har pensjonsordninga si i Storebrand. Ordninga har 516 aktive. 81,6% av dei er kvinner og gjennomsnittsalderen er 45,77 år. Det er 79 registrerte uførepensjonistar. Aon Grieg peikar i sin analyse på spørsmålet om det burde vore utarbeidd eigne tiltakspakkar for dei forskjellige pensjonsinnretningane. Dette har samanheng med at ein ikkje har same økonomisk effekt av tiltaka. Aon Grieg tilrår ikkje at ein differensierer ut frå likskapstenkinga i offentleg sektor, og rådmannen har vurdert dette prinsipielt. Enkelte kommunar som har utarbeidd seniorpolitiske tiltak (t.d. Bærum kommune), har ikkje gjeve tilsette som har pensjonsordninga si i Statens pensjonskasse høve til å nytte seg av tiltaka. Dette har samanheng med finansieringsordninga i Statens pensjonskasse som vil medføre at reduksjonen i AFP-uttaket måtte vera uventa høg for at det skulle kunne finansiere kostnadsauken ved å innføre tiltak. Uttaket av AFP blant lærarar i Kvam herad er på 12% pr. i dag, medan for Storebrand sine medlemmer er uttaket i underkant av 30%. Ut frå ei økonomisk vurdering burde ikkje dei seniorpolitiske tiltaka som bonus og gåvepensjon verta gjort gjeldande for tilsette som har pensjonsordninga i Statens pensjonskasse. Undervisningspersonell har dessutan gjennom sentrale og lokale lønnsforhandlingar alt oppnådd seniorpolitiske tiltak som redusert undervisningsplikt ved fylte 55 år og individuelle lønnstillegg ved fylte 60 år. Stilt ovafor framtidige rekrutteringsutfordringar må perspektivet på seniorpolitikk gå utover det reint økonomiske. Kvam herad ønskjer å tilby ein seniorpolitikk som inkluderer alle tilsette over 62 år og rådmannen foreslår difor at også undervisningspersonell får ta del i dei seniorpolitiske tiltaka Ekisterande seniortiltak som er framforhandla i lokale lønnsforhandlingar må tilpassast den generelle seniorpolitikken sjå elles avsnittet om undervisningspersonell i punkt 3.6. 2.4 Føremoner arbeid kontra pensjon Økonomisk sett er det visse føremoner for den tilsette å stå lenger i arbeid: Så lenge ein går i ordinært arbeid i kommunen, er ein også tilknytt gunstige forsikringsordningar i kommunen (gruppeliv, yrkesskadeforsikring). Som AFP-pensjonist må ein sjølv betale for å vera med i gruppelivsforsikringa. Pensjonsgrunnlaget vil kunne auke som følgje av lønnsregulering. Ved uttak av AFP vil pensjonen berre verte regulert i takt med auken i grunnbeløpet i Folketrygda. Tilsette som ikkje har opparbeidd fulle rettar i pensjonsordninga, dvs. som manglar tenestetid opp mot 30 år, får høve til å framleis opparbeide seg slik rett og reduserer eller unngår avkorting i tenestepensjonen. Seniorpolitiske verkemiddel som vert opplevd som positive og som den tilsette kan nyte godt av fram mot ordinær pensjonsalder gjev ein fleksibel overgang til pensjonisttilværet. Side 15 av 32
3 TILTAK FOR Å BEHALDE SENIORANE I KVAM HERAD 3.1 Tilpassing av arbeidssituasjon til ulike livsfasar Å ta ut førtidspensjon er ein rett som arbeidstakarane har forhandla seg fram til og som mange har behov for å nytte seg av. Mange eldre arbeidstakarar har likevel både evne og vilje til å arbeide lengre, men ønskjer tilrettelegging av arbeidstilhøva etter individuelle behov. Sidan AFP-ordninga vart innført, har mange av kommunen sine tilsette og verdfull kompetanse sannsynlegvis forsvunne ut av arbeidslivet, utan å ha blitt spurt kva som skulle til for at vedkomande ville ha halde fram i stillinga nokre år til. Truleg ville ei fleksibel tilpassing av arbeidstilhøva stimulert fleire til å stå til ordinær pensjonsalder. Hovudårsaker til at eldre arbeidstakarar forlét aktiv teneste har bakgrunn i : ü Uførepensjon ü AFP-pensjon ü Vanleg alderspensjon Det er dei to første punkta som har ført til at den gjennomsnittlege pensjoneringsalderen har gått ned. Gjennom ei sterkare fokusering på tilpassing av arbeidstilhøva etter kva tidspunkt den tilsette er i yrkeskarrieren si, dvs. ein livsfaseorientert arbeidsgjevarpolitikk, vonar ein å auka trivnaden. Gjennom auka trivnad og auka kjensle av å bli ivareteken og verdsett som arbeidstakar, vil dei tilsette ønskje å stå lenger i arbeid. Vonleg vil ein livsfaseorientert arbeidsgjevarpolitikk også redusere talet på tilsette som vert uførepensjonistar. Arbeidsmiljø er ofte ein sterk motivator for å halde fram i stillinga. Leiarane si rolle i arbeidet med å skape gode arbeidsmiljø skapar ein viktig stimulans. Kvam herad må difor kvalifisere leiarane i leiarrolla, slik at dei er medvitne om desse faktorane. Gjennom innføring av tiltak for seniorane er det viktig å presisere at arbeidsgjevar sine tiltak må ha innebygd at arbeidstakar vil velja: g) å utsetje pensjoneringstidspunktet, eller h) i samarbeid med arbeidsgjevar redusere AFP-prosenten med delvis arbeid/delvis pensjon og delvis gåvepensjon frå Kvam herad (sjå under). Det er også viktig å presisere at det må vera rom og forståing for at tilsette som ønskjer det, nyttar seg av høvet til å ta ut førtidspensjon. Dei tiltaka som vert foreslått nedanfor bygger på modellar i andre kommunar, Aon Grieg AS sin analyse og tilbakemeldingar frå kommunen sine eigne tilsette om ønska tiltak. Side 16 av 32
3.2 Generelle seniorpolitiske tiltak 3.2.1 Utviklingssamtale ved 58 år Seniortiltak startar med å bli sett og høyrt. I medarbeidarsamtalen det året arbeidstakaren fyller 58 år, skal leiar og medarbeidar drøfta og verta samde om ei ønskeleg jobbframtid som er realistisk innafor kommunen sine rammer. Særlege punkt som gjeld seniorar vert innarbeidd i medarbeidarsamtaleskjemaet (ref. HMS-systemet). Medarbeidarsamtalen skal både utfordre den tilsette til å vurdere eigne ønske og utviklingsmoglegheiter og arbeidsgjevar til å legge til rette for utviklingsmoglegheiter, gje signal og tilbakemeldingar, følge opp og evt. redefinere jobbinnhaldet. Samtalen må ha spesielt fokus på behov for generell kompetanseheving, etter-og vidareutdanning og bruk av senioren si erfaring som veiledar/mentor for yngre medarbeidarar. Eit godt arbeidsmiljø er i seg sjølv ein sterk motivator for å fortsetja i arbeid, og leiaren har i medarbeidarsamtalen og i arbeidsmiljøet generelt eit særleg ansvar for å vera løysingsorientert og skapa viktig stimulans for medarbeidarane. 3.2.2 Tilskot til arbeidsplassen For kvar medarbeidar i 100% stilling som har fylt 62 år får arbeidsplassen eit tilskot på kr 10 000,- pr. år som kan nyttast til å tilrettelegge arbeidsvilkåra for seniorar. Tilskotet vert høvesvis redusert for deltidstilsette/tilsette med delvis AFP. Vilkåret er at det vert utarbeidd skriftleg avtale mellom arbeidsgjevar og arbeidstakar. Døme på aktuelle tiltak som tilskotet kan nyttast til: Arbeidstid/arbeidsoppgåver: trening i arbeidstida, kortare arbeidsdagar, fleksibel arbeidstid, ta inn ekstrahjelp, ta ut ekstra fridagar, arbeide færre helgar/kveldar/netter (ubekvemme vakter), frikjøp av kontaktlærarfunksjon, mindre reingjeringsareal, ansvar for færre brukarar, opplærings/rettleiingsoppgåver for yngre tilsette m.m.. Denne lista er ikkje uttømmande, men viser noko av spennvidda i aktuelle tiltak. Det er gjennom dialog mellom leiar og tilsett at ein finn kva tiltak som er mest aktuelle og eigna for den einskilde. 3.2.3 Seniorseminar Kvam herad vi i samarbeid med pensjonsrådgjevar og pensjonsleverandørar arrangere seniorseminar for tilsette som har fylt 58 år. Føremålet er å informere om pensjonsrettar, bevisstgjere i høve til kva ein ønskjer i samband med vidare yrkeskarriere og motivere til å stå i stillinga fram til ordinær pensjonsalder. Side 17 av 32
3.3 Individuelle tiltak Tiltaka kan nyttast frå fylte 62 år. Den tilsette kan velje eitt av følgjande tiltak i tillegg til at vi skal praktisere fleksible arbeidstidsordningar innanfor arbeidstidsbestemmelsane i Arbeidsmiljølova. 3.3.1 Bonus Rådmannen trur at ein bonus for å stå lenger i den ordinære stillinga både kan vere eit viktig økonomisk tilskot i tillegg til at det vert opplevd som eit positivt signal til medarbeidaren. Senioren kan difor velja å få utbetalt ein sum på kr 20 000,- som bonus for å halda fram i full stilling. Deltidstilsette kan ta del i denne ordninga med ein høvesvis prosentdel i forhold til stillingsstorleik ved starten på det året bonusen gjeld for. Bonus skal kome i tillegg til evt. lønnsjustering og er ikkje pensjonsgjevande. Bonus skal utbetalast etterskotsvis for kvart år senioren står i arbeid etter fylte 62 år. Ein tilsett som vel dette tiltaket kan få maksimalt kr 100 000,- utbetalt (fram til fylte 67 år). Det skal utarbeidast skriftleg avtale mellom arbeidsgjevar og arbeidstakar om tiltaket. 3.3.2 Redusert arbeidsplikt med økon. kompensasjon Tilsette som har rett til å ta ut AFP kan frå fylte 62 år få redusert arbeidsplikt med 20% og samstundes oppretthalde disponibel inntekt (lønn og pensjon) gjennom ein kombinasjon av lønn, delvis AFP og gåvepensjon frå Kvam herad. Tiltaket skal gjelda for tilsette som står att med minst 80% stilling og er tenkt å stimulere tilsette som går i fulltidsstilling, men som ynskjer å trappe ned litt. Eit alternativ til fritid kan vera andre oppgåver i kommunen som arbeidgjevar og arbeidstakar finn nyttige. Gåvepensjon vert skattlagt som ein pensjon. Den er ikkje pensjonsgjevande inntekt og vil dermed ikkje avkorte AFP. Føresetnaden er at gåvepensjonen ikkje vert gjeve før uttak av AFP, då dette kan resultere i at vedkomande misser retten til AFP. Nødvendig dokumentasjon for å kunne berekne gåvepensjonen må framleggast for personalavdelinga for at gåvepensjonen skal kunne fastsetjast. Den reduserte arbeidstida må innarbeidast i ein arbeidsplan og arbeidsgjevar avgjer kva som høver med driftssituasjonen, t.d. kan den reduserte arbeidsplikta ikkje takast ut berre som færre helgevakter i pleie og omsorg utan at dette høver med driftssituasjonen. For lærarar over 62 år som er medlemmer i Statens pensjonskasse gjeld særskilte reglar i punkt 3.6. Det skal utarbeidast skriftleg avtale mellom arbeidsgjevar og arbeidstakar om tiltaket (sjå vedlegg). Side 18 av 32
3.3.3 Pensjonsgjevande tillegg Tilsette som står i full stilling i alderen 62-67 år, får eit pensjonsgjevande tillegg på kr 10 000,- pr. år. Ved lågare stillingsprosent vert tillegget redusert høvesvis. Det skal utarbeidast skriftleg avtale mellom arbeidsgjevar og arbeidstakar om tiltaket (sjå vedlegg). 3.4 Leiarar Tilbodet om redusert arbeidsplikt skal kunne omfatte tilsette i leiarstillingar. Redusert arbeidstid må ikkje medføre at leiaransvaret vert fordelt på fleire personar. Reduksjonen må eventuelt medføre at adminstrative/praktiske oppgåver kan delegerast til underordna, medan leiaransvaret kan ikkje delegerast. Skuleleiarar med undervisningstid som ynskjer redusert arbeidstid, må redusere denne av undervisningsdelen. I prøveperioden er det 10 leiarar som fyller 62 år. 4 av desse er skuleleiarar. I komande 7 års periode (dei som er over 55 år i dag), omfattar det 23 leiarar og 10 av desse er skuleleiarar. 3.5 Vilkår og avtale For å kunne nytta Kvam herad sine seniortiltak er det visse vilkår som må vera oppfylt. Eitt av vilkåra er at den tilsette må ha vore lønna i fast stilling i Kvam herad dei 3 siste åra og fylle krava til AFP ved ønskje om tiltaket med redusert arbeidstid. Arbeidstakar som nyttar seg av verkemidla må vera innforstått med at kommunen einsidig kan endre/avvikle seniorpolitiske tiltak som følge av vedtak i heradsstyret og/eller som følge av endringar i kommunen si AFP-ordning/sentral pensjonsordning etc. Seniorpolitiske tiltak skal til ei kvar tid vere innanfor rammene i kommunen sitt budsjett. Det er utarbeidd eit eige avtaleskjema som skal nyttast når ein inngår avtale mellom arbeidsgjevar og arbeidstakar om seniorpolitiske tiltak. 3.6 Spesielt for undervisningspersonell Undervisningspersonell har fått innvilga eit sentralt seniorpolitisk verkemiddel. I pkt 6. Seniortiltak i arbeidstidsavtalen for undervisningspersonell heiter det: For undervisningspersonell f.o.m. 55 år reduseres årsrammen for undervisningstid med 5,8 %. For undervisningspersonale over 60 år reduseres årsrammen for undervisningstid med 12.5 %. Reduksjon gjennomføres fra skoleårets begynnelse det kalenderår læreren fyller 55 henholdsvis 60 år. Årsrammereduksjonen innbærer en omfordeling av arbeidsoppgavene innenfor det ordinære årsverket. Side 19 av 32
3.6.1 Kvam Herad si løysing for undervisningspersonell I ei intervjuundersøking som Aon Grieg har gjort nemner mange av lærarane at mindre undervisningstid er det som ville ha letta kvardagen mest. Dei lokale seniortiltaka bør difor koma i tillegg til den sentrale årsrammereduksjonen for å ha slik effekt. Nokre kommunar har valt å innføra 100 prosent lønn med arbeidsplikt i 80 prosent stilling for lærarane. Det sentrale verkemiddelet med 12,5 reduksjon i årsramma er då blitt supplert med 7,5 prosent lokalt verkemiddel, slik at den totale årsramma for lærarane har vorte redusert med 20 prosent og dei treng ikkje vera til stades på skulen. Dette verkemiddelet medfører ikkje nødvendigvis mindre undervisning. Kvam herad har difor valt å kunne tilby lærarar med 100 prosent stilling som tek ut delvis AFP og står igjen med minst 80 % stilling, ein gåvepensjon som kompenserer differansen mellom full lønn før stillingsreduksjonen og lønna etter stillingsreduksjonen, medrekna delvis AFP. Summen av lønn, AFP og gåvepensjon kan ikkje overstiga brutto lønn før skatt. Sum netto utbetaling etter skatt kan i nokre tilfelle verta høgare enn før uttak av delvis AFP. Årsaka er at gåvepensjon vert skattlagd som pensjon. Siden vedkomande har teke ut delvis pensjon vil dette naturleg nok medføra mindre undervisning med same disponible inntekt. 3.6.2 Kvifor er Kvam Herad si løysing med delvis AFP og gåvepensjon ei betre løysing for lærarane? Forslaget ovafor er ei svært gunstig løysing for lærarane. Dei får færre undervisningstimar som lettar kvardagen utan at det går på bekostning av disponibel inntekt. I tillegg er det økonomisk gunstigare for kommunen ved at delvis AFP heilt og fullt vert dekka av fellesskapet i Statens Pensjonskasse. 4 KOSTNADER VED INNFØRING AV SENIORTILTAK Gjennom seniorpolitikken ynskjer vi å finne fram til tiltak som kan redusere uttaket av full avtalefesta pensjon. Finansieringa av seniortiltak bør skje ved at tiltaka på sikt vil føre til reduksjon i kommunen sine forventa utgifter knytt til AFP-ordninga. Slik pensjonskassane har utforma produkta sine pr. i dag, er det den individuelle premieberekninga for AFP 62-65 i Storebrand, som utgjer potensialet. Dersom vi klarer å redusere uttaket av AFP blant tilsette som er tilknytt KLP eller Statens pensjonskasse, så vil ikkje dette påverke pensjonskostnaden i noko særleg grad. For å få eit bilete av kva uttakspotensiale som fins, må vi ha ein oversikt over demografien i medlemsmassen i pensjonsordninga. Figuren nedanfor viser ein oversikt over tilsette fordelt på dei 3 ulike pensjonsleverandørane. Side 20 av 32
Som figuren viser vil vi få ein topp i 2007, 2010 og 2011. Det betyr at det er sannsynleg at sjølv med gode seniortiltak, så vil kommunen kunne oppleve vekst i AFP-kostnadane. Årskull fordelt mellom dei 3 pensjonsleverandørane 14 12 10 8 6 4 2 0 1943 1944 1945 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 STB 6 10 12 11 7 12 13 12 11 12 SPK 4 4 7 8 7 5 2 7 7 5 KLP 0 0 1 1 0 3 0 1 0 1 STB SPK KLP 4.1 Kor mange vil ta ut AFP og kva kostar det? Spørsmålet er ikkje lett å svare på, difor har vi gjort nokre føresetnader. I tabellen nedanfor har ein føresett at det i åra framover kjem henholdsvis 40 % og 25 % nye AFP pensjonistar av dei personane som er i aldersgruppa 62-65, men ikke har teke ut AFP i dag. 4.2 Kostnader ved AFP-uttak Dersom 40% av dei som har høve til å ta ut AFP, gjer det, vil kostnaden auke til vél 4 mill. i 2010, medan eit lågare uttak (25%) vil det medføre ein kostnad på nærmare 3 mill kroner. Dagens AFP-kostnad er på 1,5 mill. Side 21 av 32
4 500 000 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000-2007 2008 2009 2010 2011 2012 Årets faktiske AFP 40% ind. Årets faktiske AFP 25% ind fig. 7: Prognose 40% og 25% uttak av AFP 4.3 Prognose AFP-uttak kun 62 åringar Figur 8 viser forventa AFP utgifter (40% eller 25% uttak) dersom vi kun fokuserer på dei som vert 62 år det gjeldande året. Figuren viser jamn stiging. 4 000 000 3 500 000 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000-2007 2008 2009 2010 2011 2012 Årets faktiske AFP 40% ind. Årets faktiske AFP 25% ind fig. 8: Prognose 40% og 25% uttak av AFP kun 62 åringar Det er knytt ein del usikkerheit til kor lenge noverande AFP-ordning vil bestå. Aon Grieg forventar at dagens AFP-ordning vil bestå i alle fall til 2010 då den nye folketrygda er på plass. Dersom det vert signalisert at AFP-ordninga vert avvikla, kan det medføre at uttaksfrekvensen aukar fram mot opphøyr. Det er ikkje teke høgd for dette i desse prognosane. Side 22 av 32
Dersom vi gjennom seniorpolitiske verkemiddel klarer å redusere uttaket av AFP til 25% i 2008, vil vi kunne unngå ein kostnad på ca. kr 800 000. Tilsvarande vil vera ca. 1 mill kroner i 2009 og 1,2 mill. i 2010. Nedanfor viser ulike alternativ til bruk av seniorpolitiske verkemiddel og innverknad på AFPkostnaden hos dei 3 pensjonsleverandørane: Vi har lagt til grunn følgjande tall i 3 ulike eksempel: Grunnlag AFP per år AFP i 3 år a) 30 års medlemstid og 100 % stilling med kr 360.000 b) 30 års medlemstid og 65 % stilling med kr 174.850 c) 20 års medlemstid og 65 % stilling med kr 174.850 213.618 640.854 129.395 388.185 129.395 388.185 I tabellen under punkt 4.4 har vi gjeve den tilsette høve til å arbeide i 10% redusert stilling, men vedk. får behalde full lønn og i tabellen under pkt. 4.5 tilsvarande, men med 20% reduksjon. Kolonna verkemiddel og AFP syner kommunen sin kostnad i dei ulike døma. 4.4 Stilling redusert med 10 % og oppretthald av lønn Virkemiddel kontra full AFP i 3 år Storebrand KLP SPK a) 108.000 640.854 108.000 0 108.000 0 Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP b) 52.455 388.185 52.455 0 52.455 0 c) 52.455 388.185 52.455 0 52.455 0 Det vil koste kr 108 000,- å oppretthalde full lønn i 3 år for ein person med årslønn på kr 360 000,-, kr 52 455 å oppretthalde full lønn i 3 år for ein person i 65% stilling og årslønn kr 174 850, osv. 4.5 Redusert stilling med 20% og oppretthald av lønn Virkemiddel kontra full AFP i 3 år Storebrand KLP SPK a) 216.000 640.854 216.000 0 216.000 0 Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP b) 105.000 388.185 105.000 0 105.000 0 c) 105.000 388.185 105.000 0 105.000 0 Side 23 av 32
I desse døma har personane fått redusert stillinga med 20% og fått oppretthalde lønnsnivået vedkomande hadde før redusert arbeidplikt. Dersom alternativet for desse var å ta ut full AFP, ser vi at kostnaden ved å innføre verkemiddelet (kr 216 000 i døme a) er mykje lågare enn AFP kostnaden (kr 640 854 i døme a)). Kva med å opne opp for at arbeidstakaren kan ta ut delvis AFP? Arbeidsgjevar og arbeidstakar har høve til å gjera avtale om delvis AFP i stadenfor full AFP. Arbeidsgjevar har styringsretten på dette, men dersom vi opnar for at den tilsette kan ut delvis AFP vert kostnadsbiletet slik: 4.6 Arbeid i komb. med delvis AFP: Stilling redusert med 10 % Delvis AFP (10 % reduksjon) kontra full AFP i 3 år Storebrand KLP SPK a) 83.217 640.854 0 0 0 0 Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP b) 77.280 388.185 0 0 0 0 c) 77.280 388.185 0 0 0 0 4.7 Arbeid i komb. med delvis AFP: Stilling redusert med 20 % Delvis AFP (20 % reduksjon) kontra full AFP i 3 år Storebrand KLP SPK a) 147.231 640.854 0 0 0 0 Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP Virkemiddel AFP b) 135.864 388.185 0 0 0 0 c) 135.864 388.185 0 0 0 0 Vi ser at AFP-kostnaden ved 100% uttak i løpet av dei 3 åra (62-65) utgjer i døme a) kr.640.854. Dersom den tilsette gjer avtale om delvis AFP istadenfor full AFP, vil ein 20% uttak av AFP koste kr 147.231. Det er difor betre om den tilsette tek ut delvis AFP enn om vedk. sluttar heilt. Avtale med den tilsette som har medlemsskap i Storebrand om delvis AFP-uttak, vil alltid vere billegare for kommunen enn om arbeidstakarane tek ut full AFP. Pensjonskostnaden for tilsette med medlemsskap i KLP eller SPK vert ikkje påverka i desse eksempla. Side 24 av 32
4.8 Gåvepensjon I ei undersøking kommunen som er gjort blant deltakarane på Kvam herad sitt seniorseminar våren 2007, var det tiltaket redusert arbeidstid med oppretthald av lønn som fekk størst tilslutnad. Fleire kommunar har innført dette som eit verkemiddel og tek kostnaden med å betale full lønn for redusert arbeidstid. Eit godt alternativ til denne måten å gjera det på er bruk av gåvepensjon. Gåvepensjon er eit tiltak som arbeidsgjevar kan iverksetja i kombinasjon med delvis AFP og som gjer at den tilsette kan redusere arbeidsplikta, men oppretthalde same disponibel inntekt (lønn og pensjon) som før. Gåvepensjonen vert skattlagd som ein pensjon og er ikkje pensjonsgjevande. Skattemessig vert den også handsama som pensjon. Døme: Kommunen ønskjer å gje ein fridag i veka til ein senior med full opptening. Eit alternativ er då at vedkomande senior går ned til 80 % stilling og tek ut delvis pensjon -til dømes AFP. Tilsett med full opptening og lønn på kr 400.000 Lønn AFP Gåvepensjon Ein lærar (SPK-medlem) med lønn på kr 400.000 som har teke ut delvis AFP og held fram i 80 prosent stilling: Lønn i 80% stilling 320 000 Delvis AFP 50842 Gåvepensjon 29158 Sum lønn og pensjon 400 000 I dette tilfellet ville Kvam herad spart over 50.000 kroner kvart år i staden for å utbetale full lønn fordi premien til Statens pensjonskasse er lik uansett AFP-uttak. Tilsvarande innsparing vil ikkje gjelda for Storebrandmedlemmer med inividuell AFP-premiefastsetjing (62-65), men for aldersgruppa 65-67 er premien utjamna på Storebrandfellesskapet og uttaket belastar dermed felleskapet. På denne måten tenkjer ein seg at bruk av seniorpolitiske verkemiddel som dette vil redusere uttaket av full AFP både ved at tilsette som får bonus vel å stå lenger i ordinær stilling og ved at kombinasjonar av gåvepensjon/delvis AFP og lønn, vil få tilsette til å utsetje eller avstå frå uttak av full førtidspensjon. Side 25 av 32
4.9 HMS-fondet for seniorpolitikk i Storebrand Fondet er tilgjengeleg for kommunar og offentlege virksemder med tenestepensjon i Storebrand. Formålet med fondet er å hjelpe offentlege verksemder til å betre arbeidsmiljøet for sine tilsette. Et helsefremjande og trygt arbeidsmiljø for tilsette reduserer sjukefråvær og uførepensjonering. Samtidig bidreg det til at fleire vel å arbeide lenger framfor å gå av med førtidspensjon. Økonomisk støtte til HMS-tiltak Fondet gjev økonomisk støtte til følgande tiltak: utgreiingar eller konkrete HMS-tiltak retta mot tilsette helsefremjande, ergonomiske eller skadeforebyggande tiltak seniorpolitiske tiltak kurs og opplæring innanfor HMS og seniorpolitikk Døme på tiltak som har fått støtte er blant anna tilrettelegging for seniorar, kurs i endringskompetanse, kurs i forebygging av vold og trugsmål, treningstilbud med instruktør, interkommunalt prosjekt for oppfølging av langtidssjukmelde og kvalifisering av forflytningsveiledarar. Kvam herad bør nytta seg av slike stimuleringstiltak frå pensjonsleverandørane. 4.10 Samla finansiering - effektar Aon-Grieg har kosnadsrekna innføring av dei seniorpolitiske verkemidla med følgjande føresetnader: o Gjeld berre 80% arbeidstid for personer med 100 % stilling o Gjeld også leiarar o At 60 % tek ut ein dag fri, mens 40 % tek bonus. Bonus gjeld alle frå 63 år o Alle over 62 år får tilskot til arbeidsplass også dei som tek delvis AFP o Teke omsyn til ulik finansiering i perioden (STB ulik afp 62, afp 65, og SPK utjamning heile perioden) Effekt innføring av verkemiddel for alle tilsette Tabellen nedafor viser årleg effekt ved innføring av seniorpolitiske verkemiddel for alle tilsette. Kostnaden til AFP-uttak (føreset 40% uttak) for aldersgruppa 62-65 i Storebrand kr vil utgjera kr 3 064 319 utan innføring av tiltak. Tilsvarande tal for Statens pensjonskasse vil vera kr 1 418 834. Ved forventa reduksjon i AFP-uttaket til 25% og innføring av seniorpolitiske verkemiddel for medlemmer i Storebrandordninga (62-65 år) er kostnaden i 2008 estimert til kr 2 936 280. Effekten av verkemidla medfører ei innsparing på kr 128 039 i forhold til om vi ikkje gjer noko og forventa uttak framleis blir på 40%. Side 26 av 32