Områdereguleringsplan for Sogndal omsorgssenter

Sogndal kommune Områdereguleringsplan for Sogndal omsorgssenter Del 2 - Konsekvensutgreiing 2012-10-29

E04 2012-12-03 For bruk endeleg versjon og utgreiinga er justert ihht. siste tiltaksskildring. (Oppdragsgjevar sine kommentarar til versjon C03 er ivareteke/avklart) C03 2012-11-21 For gjennomgåing hjå oppdragsgjevar. (Dokumentet er ferdig ihht. oppdragsavtale) B02 2012-11-13 For kommentar frå oppdragsgjevar. (Gjennomgang av løysingar og struktur). A01 2012-11-04 Til intern bruk disposisjon og innhald i dei ulike kapittel. JOHM HIRUU JOHM JOHM JOHM JOHM HIRUU Rev. Dato: Omtale Utarbeidet Fagkontroll Godkjent Dette dokumentet er utarbeida av Norconsult AS som del av det oppdraget som dokumentet omhandlar. Opphavsretten tilhøyrer Norconsult. Dokumentet må berre nyttast til det formål som framgår i oppdragsavtalen, og må ikkje kopierast eller gjerast tilgjengeleg på annan måte eller i større utstrekning enn formålet tilseier. Norconsult AS Pb. 514, NO-6803 Førde Firdavegen 6, NO-6800 Førde n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 2 av 74

Forord Sogndal kommune har sida 2007 jobba med ulike alternativ for utviding av Sogndal omsorgssenter. Ulike nasjonale føringar har verka inn på føresetnaden for dette arbeidet. Den nasjonale politikken som er nedfelt i samhandlingsreforma som kom i 2009 har hatt stor innverknad på arbeidet. Reforma har som mål at meir av helsetenestene skal skje nærmare der pasientane bur, samt at ulike tenester vert samlokalisert. Dei økonomiske verkemidla skal støtte opp om betre arbeidsdeling, samhandling og tverrfagleg samarbeid mellom nivåa i helsetenestene. Samhandlingsreforma danna eit nytt grunnlag for utbygging av Sogndal omsorgssenter. Hausten 2010 sette rådmannen ned ei tverrfagleg prosjektgruppe som utarbeidde romprogram for utbygginga. Rapporten vart lagt fram for formannskapet i januar 2011. På bakgrunn av romprogrammet vart det utarbeidd eit skisseprosjekt som vart presentert for kommunestyret sommaren 2012. Planprogram for planarbeidet vart utarbeidd med utgangspunkt i dei politiske prinsippavklaringane som låg føre sommaren 2012. Fastsett planprogram er utgangspunktet for framlegg til områdereguleringsplan med denne tilhøyrande konsekvensutgreiinga. Formålet med plan- og utgreiingsarbeidet har vore å avklare rammene for vidare arbeid med Sogndal omsorgssenter. Planarbeidet er styrt av planutvalet i Sogndal kommune. Ei arbeidsgruppe har hatt ansvaret for å utarbeide planframlegget: Einar Nedrelo, leiar Diana Husum Ekren, arealplanleggar med fagansvar for plan med tilhøyrande konsekvensutgreiing Markus Mohn Werner, arealplanleggar med ansvar for plankart og planføresegner Norconsult har avlasta Sogndal kommune med utarbeiding av denne konsekvensutgreiinga, med Johannes- Henrik Myrmel som oppdragsleiar og Hilde Ruud som oppdragsmedarbeidar og fagansvarleg for temautgreiingane. Sogndal, desember 2012 n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 3 av 74

Innhald 1 Innleiing 9 1.1 planframlegget 9 1.2 konsekvensutgreiingsprosessen 9 2 Tiltaksskildring og tekniske føresetnader 11 2.1 Lokalisering 11 2.2 Alternativ 0 referansealternativet 12 2.3 Skildring av tiltaket 12 2.4 Naudsynte løyve frå offentleg mynde 15 3 Tekniske føresetnader 17 3.1 Infrastruktur 17 3.2 Trafikk kapasitet i kryss 17 3.3 Støy 18 4 Metode 19 4.1 Datagrunnlag 19 4.2 Influensområde 19 4.3 Metodikk for konsekvensutgreiinga 19 4.4 Avbøtande tiltak 21 4.5 Uvisse og robustheit 21 5 Konsekvensar for miljø og samfunn 22 5.1 Kulturminne og Kulturmiljø 22 5.2 Nærmiljø og friluftsliv 34 5.3 Landskap og landskapsbilde 43 6 Risiko og sårbarheit 49 6.1 Analyseobjektet 49 6.2 Metodikk 50 6.3 Risikoanalyse 54 6.4 Konklusjon og risikoreduserande tiltak 65 6.5 Krav til tryggleik i plan- og bygningsloven 66 7 Samanstilling 67 7.1 kulturmiljø, landskap, nærmiljø og friluftsliv 67 7.2 Tekniske føresetnader 69 7.3 ROS-analyse 69 8 Tilråding 70 9 Avbøtande tiltak og oppfølgjande granskingar 71 n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 4 av 74

Samandrag - kortutgåve Kortutgåve og spørsmål som vert utgreiia Sogndal kommune har sett i gang planlegging for etablering av Sogndal omsorgssenter. Planarbeidet er basert på prinsippa i samhandlingsreforma om at meir av helsetenestene skal skje nærmare der pasientane bur, samt at ulike tenester vert samlokalisert. Planområdet femnar om eit areal på 70 daa, der vel 20 daa er planlagt nytta for utbygging av Sogndal omsorgssenter. Planarbeidet er utgreiingspliktig etter føresegnene om konsekvensutgreiingar i plan- og bygningslova. Det er Sogndal kommune som er ansvarleg mynde og skal godkjenne konsekvensutgreiinga. Planprogrammet vart fastsett av Sogndal kommune den 6. september 2012 i sak 0042/12. Sogndal omsorgssenter skal ivareta prinsippa som er nedfelt i samhandlingsreforma. Intensjonen er at senteret skal innehalde sjukeheimsplassar for både kort- og langtidsopphald, lokalmedisinsk senter med legesenter, ambulansestasjon og område for rehabilitering, base for heimetenestene, lager for hjelpemiddel og betre lokale for undervisning, kantine, møterom og garderobe for tilsette. I tillegg vert det drøfta om helsestasjon og jordmorteneste òg skal lokaliserast som ein del av Sogndal omsorgssenter. Planen opnar for nytt utbyggingsareal på område som er sett av til Sogndal omsorgssenter. Dei andre byggetomtene i planen er bygd ut, og det er i utgreiinga lagt til grunn at planen ikkje opnar for vesentleg med nytt bruksareal i desse områda. Unntaket er byggetomta til skulen der bustadtomter som kommunen har erverva, har fått endra formål som sikrar mogeleg utvidingsareal for skulen. Følgjande alternativ er lagt til grunn for utgreiingsarbeidet: Alternativ 0 Sogndal omsorgssenter med samla bygningsmasse på 7.500 m 2 og eit samla bruksareal innanfor planområdet på 16.000 m 2 utan parkering Alternativ Utbygging Sogndal omsorgssenter med samla bygningsmasse på 18.500 m 2 og eit samla bruksareal innanfor planområdet på 29.300 m 2 utan parkering Det er for utbyggingsalternativet vurdert: Innvending ombygging av prestebustaden til lokale for omsorgssenteret Fjerning av prestebustaden og utbygging av prestegarden som ein del av omsorgssenteret Tilkomst frå Dalavegen mellom trygdebustaden og prestegarden med parkeringsanlegg Tilkomst frå Dalavegen ved Sognekraftbygget til Stitoppen med parkeringsanlegg Ambulansetilkomst mellom prestebustaden og omsorgssenteret Ambulansetilkomst mellom omsorgssenteret og Trudvang skule Det definerte utgreiingsbehovet i planprogrammet er sortert under tekniske føresetnader, utgreiingar samt risiko og sårbarheitsanalyse. Utgreiingane vart ytterlegare sortert under kulturminne og kulturmiljø, landskap samt nærmiljø og friluftsliv. Formålet var å avgrense planarbeidet til vedtaksrelevante problemstillingar samtidig som utgreiingsarbeidet ikkje vart gjort unødvendig omfattande. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 5 av 74

Bygg- og anleggsfasen er ikkje utgreiingstema. På bakgrunn av det store terrenginngrepet, tilgrensande arealbruk (omsorgssenter, skule og bustader) og utfordringane knytt til etablering og trygging av byggegropa, er det avdekt at det bør sjåast spesielt på denne utfordringa. Dette gjeld både i høve risiko for hendingar og i høve konsekvensar for noverande arealbruk. Tekniske føresetnader Det er naudsynt å etablere nye transportsystem for vatn og avlaup fram til og inn i området. I tillegg skal det etablerast anlegg for fjernvarme som Sogndal omsorgssenter skal knytast til. Tilkomstane til Sogndal omsorgssenter må utbetrast som ein del av utbygginga slik at området vert trygga tilkomst(ar) frå Dalavegen. Det er ikkje gjort berekningar av kapasiteten i krysset mellom Gravensteinsgata og Dalavegen. Trafikken vert i kortare periodar tilbakeblokert på Dalavegen og det er til tider forseinkingar i krysset. Krysset skal byggast om til rundkøyring. Det er venta at dette vil berte utfordringa. I tillegg ligg det føre vedteken plan for oppgradering av lokalvegen mellom Fjærlandsvegen og Dalavegen over Kvåle. Lokalvegen er òg venta å avlast krysset mellom Gravensteinsgata og Dalavegen. Støy er ei utfordring for bygg som er lokalisert langs med Dalavegen. Dette gjeld t.d. bustader og barnehagen som er lokalisert inn til Dalavegen. Ved utbetring av Dalavegen vart det gjort avbøtande tiltak for å ivaretak krava til støy. Kulturminne Kulturmiljø er i denne utgreiinga definert som kjelde til kunnskap om fortidas samfunn og levevilkår. Temaet kulturmiljø tek utgangspunkt i den kulturhistoriske verdien av områda som vert omfatta av planen, og vurderer om tiltaket vil redusere eller styrke verdien av desse. Sogndal prestegard som er vedtaksfreda er lokalisert innanfor planområdet. I tillegg er det registrert to bygg som er registrert i SEFRAK-registeret. Historia til Sogndal prestegard går attende til mellomalderen, slik som Sogndal kyrkje. Den noverande kyrkja frå 1867 ligg omkring 1,5 km frå prestegarden. Framleis utgjer hovudbygningen det berande element i det gamle prestegardsmiljøet i Sogndal, med hagen og dei istandsette uthusa som viktige element. Det freda hovudhuset vart bygd i 1836. Hovudhuset er ført opp i to og halvanna høgde. Huset har opphavleg hatt midtkammerplan. Planen vart endra noko då hovudinngangen vart flytta frå sør- til nordfasaden. Prestegarden er eit godt døme på at bergensk kjøpmanns- og embetsmannsarkitektur spreidde seg utover bygdene på Vestlandet. Prestegarden vert rørt av planen på ulike måtar. Fjerning av prestebustaden er vurdert til å få meget stor negativ konsekvens. Utbygging kring prestebustaden vil ikkje direkte røre ved verken prestebustaden eller tomta direkte, men som eit nabobygg vert miljøet påverka. Tiltaket vil svekke den historiske samanhengen mellom kulturmiljøet og omgjevnadane med tanke på at terrassen som prestebustaden ligg i framkant av i dag vert borte. Utbyggingskroppane sin storleik er antatt å få ei utforming som vil verke framand i området og er lite tilpassa eit miljø i nær tilknyting til prestegarden. Nærmiljø og friluftsliv Nærmiljø og friluftsliv er i denne utgreiinga, knytt til brukarar og innbyggjarar og dei fysiske omgjevnadene som har innverknad for desse. Nærmiljø er definert som mennesket sitt daglege livsmiljø. Friluftsliv er definert som opphald og fysisk aktivitet i friluft i fritida med sikte på miljøforandringar og naturopplevingar. Begge definisjonane skildrar opphald og fysisk aktivitet i friluft knytt til bustad- og tettstadnære uteområde, tettstadrom, parkar og friluftsområde. Motoriserte aktivitetar inngår ikkje i definisjonen i denne utgreiinga. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 6 av 74

Tettstaden Sogndal er lokalsert ved Sognefjorden. Samtidig er kommunen rik på høgfjell med gode føresetnader for eit aktivt friluftsliv. Planområdet er lokalisert inn til den kommersielle delen av Sogndal i overgangssona mot bustadområde. Det er eit relativt godt utbygd gang og sykkelvegnett. Eiga plan for samband og grøntstrukturar er utarbeidd. Sogndal omsorgssenter er lokalsert inn til Trudvang skule. Planen legg til rette for nedbygging av friområde på Stitoppen. Området er eit grøntområde i sentrum som samtidig framstår som eit landskapselement som er med å gjev staden identitet. Friområdet vert nytta av skulen i undervisningssamanheng samtidig som det er ein viktig korridor for ferdsel. Gjennom planframlegget vert det lagt til rette for nedbygging av friområde med omsorgssenter og parkeringsanlegg. Landskap Landskap er i denne utgreiinga, definert som eit område som er forma under påverknad frå samspelet mellom naturlege og menneskelege faktorar. Omgrepet landskapsbildet vert brukt om dei visuelle omgjevnadene. Temaet omfattar dei visuelle kvalitetane i omgjevnadane og korleis desse vert endra som følgje av tiltak. Temaet tar føre seg både korleis tiltaket er tilpassa landskapet sett frå omgjevnadene og korleis landskapet vert opplevd sett frå tiltaket. Sogndal kan opplevast som ei vanleg indre Vestlandsbygd. Bygda ligg langt inn i landet, i austre del av Sogn og Fjordane. Sogndal er ei fjordbygd som klimatisk kan samanliknast med innlandsbygder. Sogndal har ikkje den same ville naturen som ein kan finne i andre bygder i indre Sogn. Sogndal sentrum ligg på nordsida av Sognefjorden. I vika mellom gardane Stedje og Nes ligg den gamle strandstaden og bygdesenteret Sogndslsfjøra i ein bakke opp frå fjorden og på den store terrasseflata ovanfor. Fjella rammar inn Sogndalsbygda. Sjølve kulturlandskapet i denne tettstaden har endra seg mykje i nyare tid. Planområdet ligg i bakkant av den gamle strandstaden, Sogndalsfjøra, godt inne på terrasseflata. I NGU sine kart for lausmasse syner det at planområde i hovudsak består av elveavsetningar, unnateke eit belte med tjukt dekke av hav- og fjordavsetning (mellomblå) langs Leitevegen. Stitoppen ligg innanfor område med elveavsetning. Det er ikkje synleg vatn eller vassdrag i området, men forma på terrenget vitnar om at elvene har greve og lagt att sand- og grusavsetningar i form av ein terrasse, som Stitoppen er ein del av. Vegetasjonen er hovudsakleg knytt til Stitoppen, der ein i hovudsak finn lauvskog. Utbygging av Sogndal omsorgssenter i skråninga opp mot Stitoppen vil fjerne terrengforma, det geologiske språket i Sogndal sentrum vert «viske» litt meir ut. Den grøne lunga med dei kvalitetane som ligg der i dag, sentralt i Sogndal sentrum vert borte. Konsekvensane vil vere avhengig av korleis området vert bygd ut. Ein låg bygning som ikkje bygger ned heile Stitoppen, men som kan ta vare på og utnytte terrengforma og som ikkje når toppen av Stitoppen vil ein kunne skimte korleis landskapet slik det ein gong var utforma. Dersom ein bygger opp mot eller over toppen slik planen opnar for vil planframlegget ha større konsekvens. Risiko og sårbarheit Risikoanalysen har hatt til formål å gje eit representativt bilde av risiko for planområdet som bl.a. femnar om bustadområde, omsorgssenter og skule. Analysen har hatt som formål å gje ei brei, overordna, representativ og vedtaksrelevant framstilling av risiko for tap av verdiar knytt til liv og helse, ytre miljø (forureining) og materielle verdiar. Analysen syner at området er sårbart for trafikkulykker ved Trudvang skule og i krysset mellom Dalavegen og krysset opp mot Stitoppen. Ved Trudvang skule er risikoreduserande tiltak tydeleg markering av kryssingspunkt samt unngå løysingar som resulterer i at motorvogn må rygge. I krysset mellom Dalavegen og tilkomsten opp på Stitoppen må det utarbeidast plan for strekka frå Dalavegen og opp på Stitoppen. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 7 av 74

Tilråding Alternativ plassering vart vurdert før arbeidet med områdereguelringsplanen starta. Denne utgreiinga klargjer konsekvensane av planen. Planen skal følgjast opp med arkitektkonkurranse. Planen trekker opp ytre rammer for grad av utnytting, høgde og plassering av bygg. Arkitektkonkurransen og gjennomføring av prosjektet vil klargjere kva som vert bygd ut. Fyrst når det konkrete prosjektet ligg føre vil dei konkrete konsekvensane kunne klargjerast. Konsekvensane i utgreiinga er basert på rammene i planen og antakingar om mogleg tiltak. Dei prinsippielle spørsmåla er knytt til: Nedbygging av friluftsområde på Stitoppen Nedbygging av skråninga opp til Stitoppen og heving av bygg over grensa for platået og til gesimshøgda for bustadblokkene på Ulvehaugen Innvending ombygging eller fjerning av prestebustaden Det er kulturminnestyresmaktene som tek stilling til spørsmålet om fjerning eller innvending bruk som føreset ombygging av prestebustaden. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 8 av 74

1 Innleiing På bakgrunn av vedtak om oppstart av arbeidet vart det utarbeidd planprogram. Planprogrammet vart fastsett av kommunestyret 6. september 2012 i sak 0042/12. Planframlegget og konsekvensutgreiinga er utarbeidd med utgangspunkt i fastsett planprogram. 1.1 PLANFRAMLEGGET Formålet med planarbeidet er å avklare rammene for vidare utvikling innanfor planområdet som femnar om plan og tiltaksområdet kring noverande omsorgssenter, Trudvang skule og bustadområdet i og kring Prestedalen. Planen skal legge rammer for utvikling av Sogndal omsorgssenter, Trudvang skule og bustadområda som er lokalisert innanfor planområdet nord og sør for noverande omsorgssenter og skulen. Planen skal for Sogndal omsorgssenter følgjast opp med arkitektkonkurranse som vil klargjere korleis området, bygningsmassen og uteområda vert utvikla innanfor rammene. Planframlegget legg innafor areal som er sett av til Sogndal omsorgssenter til rette for utbygging av ein samla bygningsmasse med bruksareal 18.500 m 2 medrekna eksisterande bygningsmasse på om lag 7.500 m 2. Parkeringsareal på om lag 2.500 m 2 kjem i tillegg. Det prinsipielle spørsmålet i høve arealbruk er knytt til bruken av prestebustaden, dvs. skal prestegarden nyttast som ein del av omsorgssenteret eller skal den rivast/flyttast for å gje rom til nybygg. I denne delen av planen har kommunen av omsyn til arkitektkonkurransen som skal gjennomførast ikkje ønska å legge for sterke føringar. Dette er gjort for at planen skal vere både robust og fleksibelt verktøy for det vidare arbeidet. Samtidig stiller planen krav som skal ivareta omsynet til omgjevnadene, samfunnstryggleik, forureining, uteopphald og tilgjenge. I den øvrige delen av planen som femnar om Trudvang skule og bustadområde i nord/nordaust og sør er fokuset å klargjere grensene mellom ulike formål, samt klargjere krav til fysisk utforming og kvalitet i områda, dvs. konkrete føringar for kva planen opnar for på dei einskilde eigedommane. Planen opnar ikkje fortetting som i vesentleg grad påverkar talet på einingar. For nærmare gjennomgang av innhaldet i planen vert det synt til planomtalen som følgjer planframlegget. 1.2 KONSEKVENSUTGREIINGSPROSESSEN Konsekvensutgreiing er ein integrert del av planlegginga av større utbyggingsprosjekt. Utgreiinga skal trygge at forhold knytt til miljø og samfunn vert inkludert i planarbeidet på lik linje med tekniske n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 9 av 74

tilhøve, og på denne måten bidra til å gje mynda eit best mogeleg grunnlag for å gjere vedtak, og på kva vilkår prosjekt kan gjennomførast. Konsekvensutgreiinga skal bidra til å etablere eit grunnlag som kastar lys over vedtaksrelevante spørsmål, der planen eller tiltaket som planen legg til rette for kan få vesentlege verknader. 1.2.1 Utgreiingsplikt Forskrifta om konsekvensutgreiingar skil mellom planer og tiltak som alltid skal konsekvensutgreiast ( 2), og planer og tiltak som skal konsekvensutgreiast dersom planen eller tiltaket kjem i konflikt med eit eller fleire av kriteria i 4 i forskrifta ( 3). Dette planarbeidet fell, sidan det skal utarbeidast områdereguleringsplan, innafor virkeområdet til 2 fyrste ledd bokstav d i forskrifta om konsekvensutgreiingar, der det går fram at områdereguleringsplan som inneber utlegging av nye område til utbyggingsformål skal konsekvensutgreiast. Trudvang skule og bustadområda nord og sør for skulen er ikkje sett av til utbyggingsformål verken i reguleringsplan eller gjeldande kommuneplanen. 1.2.2 Planprogrammet For tiltak som skal konsekvensutgreiast, skal ansvarleg mynde fastsette planprogram på bakgrunn av framlegg til plan- og utgreiingsprogram og uttaler til dette. I samsvar med føresegnene i forskrifta om konsekvensutgreiingar har kommunen utarbeidd planprogram. Seinsommaren 2012 vart det sendt på høyring. Totalt mottok kommunen 12 merknader til planprogrammet. Med utgangspunkt i framlegget til program, fastsette kommunestyret planprogrammet 6. september 2012 i sak 0042/12. 1.2.3 Handsaming av konsekvensutgreiinga På bakgrunn av fastsett planprogram, skal konsekvensutgreiinga gjere greie for tiltaket/planinnhaldet, aktuelle alternativ og tiltaket/planen sine vesentlege verknader i høve miljø og samfunn. I tillegg skal det utarbeidast ei ROS-analyse som følgjer planframlegget. Som ein del av konsekvensutgreiinga er det gjort greie for avbøtande- og risikoreduserande tiltak. Sogndal kommune er ansvarleg mynde og skal sende planen med tilhøyrande konsekvensutgreiing på høyring til regionale og statlege styresmakter, grunneigarar og interesseorganisasjonar med høyringsfrist på minimum 6 veker. Med utgangspunkt i konsekvensutgreiinga og uttaler til denne samt planframlegget godkjenner kommunen utgreiingsplikta og gjer planvedtak. Dersom det vert avdekt nye tilhøve som kan få vesentleg verknad for tiltaket sine verknader for miljø og samfunn, kan det krevjast tilleggsutgreiingar. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 10 av 74

2 Tiltaksskildring og tekniske føresetnader 2.1 LOKALISERING Sogndal kommune har jobba med plan for Sogndal omsorgssenter (SOS) og Sogndal lokalmedisinske senter. Det er avklart at utviklinga skal skje som ei utviding av eksisterande senter med utviding inn på prestegarden og opp på Stitoppen som er ein del av Ulvahaugen. Figur 2.1: Lokalisering, avgrensing av planområdet med noverande arealbruk. Følgjande reguleringsplaner inngår delvis eller heilt: 1. Del av Prestedalen, vedteken 26. juni 1975 2. Sogndal sentrum område B2, Leighota, vedteken 25. mai 2001 3. Aarvoll-Hove, vedteken 30. mai 1989 4. Aarvoll-Hove, endring felt B og I, vedteken 18. februar 2005 5. Del av Studentheimen Rutlin Ulvahaugen, endring, vedteken 15. desember 2005. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 11 av 74

Planområdet er på om lag 70 daa og er lokalisert ved/i Sogndal sentrum. Planområdet femnar om Sogndal omsorgssenter, Sogndal prestegard, Trudvang skule, Stitoppen, bustader i Prestedalen og nord til Leitevegen/Rutlinslid, samt del av Aarvoll-Hove. Området er utvida til desse kringliggande eigedommane slik at omsynet til dei vert ivareteke. Byggetomta for Sogndal omsorgssenter er på 19 daa, medan prestegarden er på vel 3 daa. Det er utarbeidd eit skisseprosjekt som klargjorde at det let seg gjere å jobbe vidare med Sogndal omsorgssenter på Stitoppen. Arbeidet har klarlagt at det er ønskjeleg at senteret inneheld sjukeheimsplassar for både kort- og langtidsopphald, lokalmedisinsk senter med legesenter, ambulansestasjon og område for rehabilitering, base for heimetenestene, lager for hjelpemiddel og betre lokale for undervisning, kantine, møterom og garderobar for tilsette. I tillegg vert det drøfta om helsestasjon og jordmorteneste òg skal lokaliserast som ein del av Sogndal omsorgssenter. Gjennom det vidare arbeidet vil innhaldet i senteret mest truleg verte justert. Den økonomiske ramma for utbygginga er 170 mill. kroner. 2.2 ALTERNATIV 0 REFERANSEALTERNATIVET Tabell 2.1: 0-alternativet er dagens situasjon. Dagens situasjon femnar om dei offentlege funksjonane med skule, omsorgssenter, velferdssenter, prestegard med den freda prestebustaden, eksisterande bustader i Prestedalen og nord til Leitevegen/Rutlinslid og del av Aarvoll-Hove samt grønt/friluftsområde på Stitoppen. Nøkkeltal som syner dagens situasjon. Areala og tala på parkeringsplassar er ikkje basert på gjennomgang av arkivet i kommunen, men utrekk av flater og estimering av bruksareal samt talet på parkeringsplassar. Områdenummera samsvarar med nummera som er nytta på figur 2.2. Område Bruk P-plassar BRA BRA m/pp Møne 1 Prestedalen Bustad* (20) 30 3.000 m 2 3.750 m 2 2 Trudvang skule Skule 25 4.100 m 2 4.725 m 2 Kote + 25 Bustader* (6) 9 900 m 2 1.125 m 2 3 Sogndal omsorgssenter Omsorgssenter 58 7.500 m 2 9.000 m 2 Kote +26 4 Stitoppen Friluftsområde 5 Prestegarden Bustad 4 500 m 2 600 m 2 Kote + 30,5 Sum 126 16.000 m 2 19.300m 2 * Det er lagt til grunn at bustadene har eit gjennomsnittleg bruksareal (BRA) på 125 m 2. Reguleringsstatus er varierande. Deler av området er ikkje regulert, medan andre delar er regulert i eldre planer. Vedtekne planer opnar for avgrensa utbygging. Det er difor lagt til grunn som føresetnad at alternativ 0 er noverande bruk utan eventuelle tiltak som vedtekne planer opnar for. 2.3 SKILDRING AV TILTAKET Tiltaket som planen opnar for er lokalisert ved Stitoppen, ved Sogndal omsorgssenter. Det er ikkje aktuelt med vurdering av alternativ lokalisering. Planarbeidet er ei oppfølging av vedtak gjort av n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 12 av 74

Tabell 2.2: Sogndal kommunestyre i møtet den 26. april 2012 i sak 0013/12 om å jobbe vidare med Sogndal omsorgssenter/sogndal lokalmedisinske senter. Planen femnar i tillegg til Sogndal omsorgssenter om skulen og nokre bustader. Det er lagt til grunn som føresetnad at planen ikkje opnar for utbygging av nye bustadtomter. Nøkkeltal som syner omfanget planen opnar for i dei ulike områda. Områdenummera samsvarar med nummera som er nytta på figur 2.2. Område Bruk P-plassar BRA BRA m/pp Gesims 1 Prestedalen Bustad* (20) 30 3.000 m 2 3750 m 2 2 Trudvang skule 25 25 7.500 m 2 8.125 m 2 Kote +25 Bustader* (2) 3 300 m 2 375 m 2 3 Sogndal omsorgssenter Omsorgssenter 165 18.500 m 2 22.625 m 2 Kote + 40 4 Sogndal omsorgssenter - Stitoppen Kote + 51,5 5 Prestegarden Kote + 40 Sum 225 29.300 m 2 34.900 m 2 * Det er lagt til grunn at bustadene har eit gjennomsnittleg bruksareal (BRA) på 125 m 2. Figur 2.2: Inndeling av plan og utgreiingsområde. 2.3.1 Utbygging Innanfor planområdet vert noverande bruk med moglegheit for fortetting vidareført samtidig som den legg til rette for etablering av Sogndal omsorgssenter Stitoppen (4), fortetting innanfor det eksisterande området (3) og utvikling av Sogndal prestegard (5) som ein del av arealet til Sogndal omsorgssenter. I tillegg opnar planen for utviing av bruksarealet innanfor byggetomta til Trudvang skule som følgje av at byggetomta har vorte større etter at kommunen har erverva fleire bustadtomter. Det ligg ikkje før konkrete utbyggingsplaner. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 13 av 74

Byggetomter lagt til rette for utbygging: Sogndal omsorgssenter Stitoppen (område 4 på figur 2.2) Sogndal omsorgssenter (område 3 på figur 2.2) Det er lagt til grunn som antaking at det vert bygd ut om lag 1.200 m 2 pr daa byggetomt, dvs. %- BRA = 120 %. Sogndal Prestegard (område 5 på figur 2.2): Sogndal prestebustad vert ein del av Songdal omsorgssenter Sogndal prestebustad vert erstatta av ny bygningsmasse med antaking om at det vert bygd ut om lag 1.200 m 2 pr daa byggetomt Byggetomta til Trudvang skule er utvida som følgje av at 4 bustadtomter er erverva og arealbruken endra til offentleg og privat tenesteyting (skule). Som følgje av at byggetomta er utvida, vert utbyggingsmoglegheitene utvida med om lag 3.000 m 2. 2.3.2 Tilkomstar og parkeringsanlegg Planen opnar for 2 tilkomstar med parkeringsanlegg til Sogndal omsorgssenteret. Parkeringsanlegga må ligge på ulike nivå. Begge tilkomstane tek av frå Rv 5 og går via Dalavegen (fv 211). Begge tilkomstane er etablert, men dei må delvis byggast om eller veg må forlengast. Figur 2.3: Tilkomstane frå Dalavegen, synt med blå strek. I tillegg syner kartet alternativ for ambulansetilkomst, synt med svart stipla strek. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 14 av 74

Tilkomst og parkeringsanlegg 1. Frå Dalavegen ved Sognekraft-bygget og opp på Stitoppen med parkeringsanlegg som går over 2 plan oppe på toppen av Stitoppen 2. Frå Dalavegen mellom Sogndal prestegard og Sogndal omsorgssenter med parkering i parkeringsanlegg bak trygdebustadane Tilkomst for ambulanse må ligge på same plan som lege- og rehabiliteringssenteret. To alternativ for ambulansetilkomst er vurdert. Alternativ: a) Ambulansetilkomst og -parkering mellom Sogndal omsorgssenter og Trudvang skule b) Ambulansetilkomst og -parkering frå Dalavegen til trygdebustadane /omsorgssenteret 2.4 NAUDSYNTE LØYVE FRÅ OFFENTLEG MYNDE Ønska bruk av området føreset at det vert gjeve ei rekkje løyver frå offentleg mynde. Kommunen skal godkjenne, konsekvensutgreiinga, områdereguleringsplan, gje byggeløyve, sikre tilknyting til fjernvarmeanlegg. Riksantikvaren er mynda som kan oppheve vedtaksfreding av Sogndal prestegard etter kulturminnelova. Nedanfor er det gjeve ei nærmare omtale av nokre av dei naudsynte løyva som må innhentast for gjennomføring av planen. 2.4.1 Tilkomst Statens vegvesen gjev løyve til etablering av kryss og tilkomstar samt utvida bruk. Tilkomstar vist i plan treng ikkje ny vurdering etter føresegnene i veglova. Statens vegvesen ønskjer normalt å godkjenne detaljplaner for kryss og avkjørsler. Tilsvarande er kommunen godkjenningsmynde for kryss og tilkomstar på kommunale vegar. Vegen frå Dalavegen og opp på Stitoppen må utbetrast. For å sikre at vegen settar krava til samleveg bør den regulerast for å klargjer, bl.a. utforminga av kryssent mot Dalavegen og sikre ei trafikktrygg løysing forbi bustadene på veg opp på Stitoppen 2.4.2 Vatn og avlaup Kravet om veg vatn og avlaup følgjer direkte av føresegnene i plan- og bygningslova. Det må etablerast nye anlegg for transport av vatn og avlaup. 2.4.3 Grunneigartilhøve Før utbygging må utbyggar ha hand om naudsynt grunn og rettar enten gjennom avtale eller ekspropriasjon. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 15 av 74

2.4.4 Prestebustaden - avfredning Oppheving av avfredning må gjerast i samsvar med dei allmenne handsamingsreglane for enkeltvedtak. Riksantikvaren kan t.d. oppheve eller avgrense ei fredning dersom det syner seg å oppstå så tungtvegane behov at omsynet til kulturminne må vike. Vedtak om oppheving er ikkje eit enkeltvedtak og kan ikkje påklagast. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 16 av 74

3 Tekniske føresetnader 3.1 INFRASTRUKTUR Det skal etablerast nytt anlegg for vatn, avlaup og overvatn. I tillegg skal omsorgssenteret forsynast med varme frå det planlagde fjordvarmeanlegget (fjernvarme). Anlegga vert bygd ut etter kommunal norm for slike anlegg. 3.2 TRAFIKK KAPASITET I KRYSS Fylkesveg 211, Dalavegen, er ein viktig samleveg vest for Sogndal sentrum. Vegen tek opp om lag all trafikk frå Fosshaugane Campus, samt trafikk frå næringsareal, offentlege institusjonar, landbruk og fleire bustadfelt. Trafikken til krysset ved Sogn Billag der fv 211 (Dalavegen) møter rv 5 (Gravensteinsgata) er stor, og utfordringar i høve trafikkavvikling morgon og ettermiddag, samt i samband med heimekampane til Sogndal. Tal frå Nasjonal vegdatabank syner ÅDT 1 i Gravensteingsgata på 8.400 mellom rundkøyringane aust og vest for sentrum. På Dalavegen syner Nasjonal vegdatabank (NVDB) ÅDT = 3.100 på strekka opp til avkøyrsla til trygdebustadene. Deretter synk trafikken til ÅDT1.500. Ved teljepunkt på fv 211 ved Helsetunet vart trafikkmengda i 2006 målt til ÅDT = 3.465. Songdal omsorgssenter er planlagt med tilkomst frå Dalavegen (fv 211). Dalavegen munnar ut i Gravensteinsgata ved skysstasjonen. I tillegg vil det vere mogeleg å nytte tverrsambandet mellom Fjærlandsvegen og Dalavegen som tilkomst. Det er planlagt tiltak for å redusere trafikken til Campus-området gjennom utbetring av tverrsambandet mellom Fjærlandsvegen og Dalavegen. I tillegg vert det etablert rundkøyring i krysset mellom Gravensteinsgata og Dalavegen, noko som er venta å redusere trafikkutfordringane i tilslutningspunktet mellom Gravensteinsgata og Dalavegen. Det er ikkje gjort vurdering av kapasitet i krysset. Planen opnar for vel 13.000 m 2 med nytt bruksareal. Funksjonane i omsorgssenteret vil ikkje vere verken arbeidsplassintensive eller besøksintensive, og trafikkauken vil truleg vere avgrensa. 1 ÅDT årsdøgntrafikk, total mengde køyretøy som passerer eit snitt på vegen i løpet av eit år, dividert med 365. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 17 av 74

3.3 STØY Statens vegvesen har utarbeidd støyvarselkart for Sogndal kommune, med trafikkprognoser for år 2025. Støyvarselkartet er utarbeidd etter Miljøverndepartementet sine retningsliner for handsaming av støy i arealplanlegging (T-1442). Støyvarselkartet syner raud (L den >65 db) og gul (L den >55 db) støysone. Kartet er eit varsel om kor støy kan innebere ei støykonflikt for bygg langs veg. Figur 3.1: Støyvarselkart for del av Sogndal kommune som syner støy langs fv 211 og rv 5 for prognoseår 2025 [13]. Støykartet syner at areala langs Dalavegen ligg i gul støysone, dvs. i sokalla «vurderingssone». Ved utarbeiding av Dalavegen og bygging av fortau langs Dalavegen i 2008 vart det utarbeidd ei støyvurdering [14]. Denne synte at sjølv med avbøtande tiltak i form av redusert køyrefart og støysvak asfalt vert støysituasjonen utfordrande for delen av studentbustadane og barnehagen som vender seg mot Dalavegen. Etter at støyvurderinga vart utarbeidd har kommunen vedteke plan for tverrsambandet mellom Fjærlandsvegen og Dalavegen. Det er venta at noko av trafikken som skal til Fosshaugane Campus vil forflytte seg til tverrsambandet. Samtidig vil nye bustadområde og omsorgssenteret tilføre ny trafikk på vegen. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 18 av 74

4 Metode Konsekvensutgreiinga skal i samsvar med det fastsette planprogrammet: klargjere og samanstille konsekvensane av dei ulike alternativa på ein systematisk måte, og klargjere potensialet for uønska hendingar og konsekvensane av desse i samsvar med DSB sin rettleiar og hovudprinsippa i NS5814 [21]. 4.1 DATAGRUNNLAG Datagrunnlaget som er nytta er lista opp under kvart enkelt deltema. Det er hovudsakleg lagt til grunn offentleg fagdata og kartgrunnlag frå kommunen, fylkeskommunen, Fylkesmannen og Statens vegvesen. Det er ikkje gjennomført nye registreringar i planområdet, men det har vore synfaring. På bakgrunn av synfaring er fagdata supplert med utgreier sine eigen observasjonar. 4.2 INFLUENSOMRÅDE Influensområdet er definert som alle samanhengande miljø som vert påverka av endringa som planen opnar for. 4.3 METODIKK FOR KONSEKVENSUTGREIINGA Formålet med konsekvensutgreiinga er å avdekke tiltaket sine konsekvensar for miljø og samfunn med utgangspunkt i fastsett planprogram. I dei følgjande kapitel vert det gjeve ei skildring av dagens situasjon for dei ulike utgreiingstemaene, kva effektar/endringar planen/tiltaket har for desse temaene samt kva konsekvensar både direkte og indirekte dette kan føre til. Referansealternativet/alternativ 0 dagens utbygde situasjon. I samsvar med kriterium for vurdering av verknadstema er det ikkje vekta mellom ulike deltema. Metoden og framstilling av verknadane skal vere open og etterprøvbar. Om nokon ønskjer å leggje større vekt på nokre tema, skal materialet gje høve til å sjå kva endra resultat dette vil gje. Som del av konsekvensutgreiinga er avbøtande tiltak vurdert. Mogelege avbøtande tiltak er omtalt for kvart deltema. For å unngå dobbeltvekting ved at dei same forholda vert konsekvensvurdert innafor fleire tema, er det definert avgrensingar mellom tema. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 19 av 74

4.3.1 Verdi Verdivurderinga klargjer basert på påførehand fastsette kriterium området/miljøet sin verdi. Det er nytta ein tredelt skala som går frå liten via middels til stor verdi. Kriterium for verdsetting av miljø/område sin verdi er klarlagt innleiingsvis for det einskilde utgreiingstemaet. 4.3.2 Omfang Omfang er ei klargjering av kva endringar ein kan vente at tiltaket vil føre til for dei ulike miljøa eller områda. I vurderinga av omfang vert det ikkje teke omsyn til området sin verdi. Omfang vert vurdert etter ein 5-delt skala som går frå stort negativt via intet til stort positivt omfang. Kriterium for vurdering av omfang er klarlagt innleiingsvis for det einskilde utgreiingstemaet. 4.3.3 Konsekvens Konsekvens er ei samanstilling av verknadstema sin verdi og endringa som planen/tiltaket fører til, omtalt som omfang. Figur 4.1 er ein matrise som gjev konsekvensen ut frå den verdien og omfanget av endringa som planen/tiltaket fører til. Som det kjem fram av figur 4.1 er det i konsekvensvurderinga nytta ein ni-delt skala for rangering av konsekvensane frå meget stor positiv konsekvens (++++), via ubetydeleg konsekvens (0) og til meget stor negativ konsekvens (----). Figur 4.1: Konsekvensvifte. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 20 av 74

4.4 AVBØTANDE TILTAK Planfastsette tilhøve som inngår i det definerte «tiltaket», er lagt til grunn ved vurdering av omfang. Andre tiltak som vert tilrådd eller føreslått for å redusere verknadane, er omtalt som avbøtande tiltak. Moglege avbøtande tiltak er skildra for kvart einskild utgreiingstema. 4.5 UVISSE OG ROBUSTHEIT Det er stor skilnad mellom omfanget av forprosjektet (skisseprosjekt) og omfanget som planframlegget opnar for. Kor tid og om potensialet i planen vert gjennomført, utforming og val av tekniske løysingar vil verte endra. Desse tilhøva saman med evt. kvaliteten på data og kjelder som har vore nytta påverkar uvissa og robustheita ved analysen. Spesiell uvisse som er avdekt er kommentert under det einskilde utgreiingstemaet. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 21 av 74

5 Konsekvensar for miljø og samfunn I det fastsette utgreiingsprogrammet er det avdekt at følgjande deltema skal utgreiast: Kulturminne og kulturmiljø Nærmiljø og friluftsliv Landskap Dei tilhøva som skulle utgreiast vart i møte med oppdragsgjevar før arbeidet starta sortert under ovannemnde tema. Formålet var å ikkje gjere arbeidet unødvendig omfattande samtidig som Statens vegvesen si handbok 140 [25] om konsekvensutgreiingar klargjer kriterium som ofte vert nytta og som er godt kjende i forvaltninga. Risiko og sårbarheit er omtalt i eige kapittel. 5.1 KULTURMINNE OG KULTURMILJØ Kulturmiljø er i denne utgreiinga definert som kjelde til kunnskap om fortidas samfunn og levevilkår. Temaet kulturmiljø tek utgangspunkt i den kulturhistoriske verdien av områda som vert omfatta av planen, og vurderer om tiltaket vil redusere eller styrke verdien av desse. Definisjonar: Kulturminne og kulturmiljø: Med kulturminne meiner ein alle spor etter menneskeleg verksemd i vårt fysiske miljø, som lokalitetar det knyter seg historiske hendingar, tru eller tradisjon til. Med kulturmiljø meiner ein område der kulturminne inngår som del av ein større heilskap eller samanheng. Eldre tids kulturminne: Alle kulturminne eldre enn reformasjonen, som var i år 1536, er automatisk freda etter Kulturminnelova (KML). Lova tek føre seg både synlege og ikkje synlege kulturminne (spesifisert i KML 4). Dersom ei utbygging kjem i konflikt med eit freda kulturminne, må planane leggjast om eller det må søkjast om dispensasjon frå lova ("frigjeving"). Dersom dispensasjon vert aktuelt, vert oftast ei fagleg gransking av kulturminnet føresett (utgraving eller anna). Nyare tids kulturminne: Nyare tids kulturminne er definert som kulturminne som er yngre enn middelalder. Skilje er sett ved reformasjonen i 1536. Ståande bygg eldre enn 1650 er automatisk freda etter KML. Nyare tids kulturminne kan fredast ved vedtak etter KML 22. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 22 av 74

5.1.1 Hovudproblemstilling og influensområdet Problemstillinga som vert teke opp knyter seg til tiltaket/planen si direkte og indirekte innverknad på kjende kulturminne og kulturmiljø. Potensiale for ytterlegare kulturminne og kulturmiljø er ikkje vurdert. Det er lagt stor vekt på tidlegare kulturhistoriske registreringar og vurderingar. Dette femnar bl.a. om freda bygg (hovudbygget på Sogndal prestegard) samt to SEFRAK-registrerte bygg. Fokus er bygningsmiljø og estetikk, samt kulturminne og kulturmiljø. Dei visuelle tilhøva knytt til kulturlandskap, kulturminne og kulturmiljø vert handtert under landskap. Influensområdet er definert som alle samanhengande kulturmiljø/område som vert direkte påverka av den planlagde utbygginga. Influensområdet omfattar også kulturlandskap som indirekte vert påverka av tiltaket. 5.1.2 Registreringar av kulturmiljø Registreringar av kulturmiljø og kulturminne er gjort gjennom kartanalyse, litteraturstudie, lokale informantar, synfaring og informasjon frå Sogndal kommune. Følgjande kjelder er nytta som grunnlag for registreringa: Askeladden database for kulturminne Sogndal bygdebok Fylkesatlas (nettutgåve) Fylkesatlas Sogn og Fjordane Miljøstatus 5.1.3 Metode Som grunnlag for konsekvensutgreiinga er saksdokument for gjennomførte registreringar gjennomgått og vurdert. I tillegg er Riksantikvaren sin fornminnedatabase Askeladden og fylkesatlas gjennomgått for å få oversikt over kulturminna innanfor eit større influensområde som tiltaket/planen kan ha indirekte innverknad på. Sogndal bygdebok og skriftlege historiske kjelder med informasjon er gjennomgått. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 23 av 74

Historisk samanheng og struktur Kulturminne og kulturmiljø 5 si endring og lesbarheit Andre kulturmiljø 4 Kulturmiljø knytt til primærnæring 3 Fornminne 2 Områdereguleringsplan for Sogndal omsorgssenter Del 2 - Konsekvensutgreiing Tabell 5.1: Kriterier for vurdering av verdi av kulturminne og kulturmiljø. Liten verdi Middels verdi Stor verdi Vanleg førekommande enkeltobjekt ute av opphavleg samanheng Representativ for epoken/funksjonen og inngår i ein kontekst eller i eit miljø med noko tidsdjupne Stader det knyter seg tru/tradisjon til Sjeldan eller spesielt godt døme på epoken/ funksjonen, og inngår i ein særs viktig kontekst eller i eit miljø med stor tidsdjupne Særskilt viktig er stader som det knyt seg tru/tradisjon til Miljøet ligg ikkje i opphavleg kontekst Bygningsmiljøet er vanleg førekommande eller inneheld bygningar som bryt med tunforma Miljøet ligg delvis i opphavleg kontekst Einskapleg bygningsmiljø som er representativt for regionen, men ikkje lenger vanleg og der tunforma er teke i vare Miljøet ligg i ein opphavleg kontekst Bygningsmiljø som er sjeldan eller særskilt godt døme på epoken/ funksjonen og der tunforma er teke i vare Inneheld bygningar av avgrensa kulturhistorisk/ arkitektonisk tyding Inneheld bygningar med kulturhistorisk/ arkitektonisk tyding Inneheld bygningar med stor kulturhistorisk/ arkitektonisk tyding Miljøet er vanleg førekommande og/eller fragmentert Miljø som er representativt for epoken, men ikkje lenger vanleg Miljø som er sjeldan og/eller er eit særskilt godt døme på epoken Bygningar utan særskilte kvalitetar Vanleg kulturlandskap med endra topografi Bygningar/objekt med arkitektoniske/ kunstnarleg kvalitetar Vanleg kulturlandskap med noko endra topografi Bygningar/objekt med særs høg arkitektonisk/ kunstnarleg kvalitet Sjeldan/gamalt kulturlandskap Tabell 5.2: Kriterier for vurdering av tiltaket sitt omfang for kulturminne og kulturmiljø Stort negativt omfang Middels negativt omfang Lite eller ikkje noko omfang Middels positivt omfang Stort positivt omfang Tiltaket vil øydelegge kulturminne/ -miljø Tiltaket vil øydelegge den historiske lesbarheita Tiltaket vil medføre at kulturminne/ miljø vert skada Tiltaket vil redusere den historiske lesbarheita Tiltaket vil stort sett ikkje endre kulturminne/ miljø Tiltaket vil stort sett ikkje endre den historiske lesbarheita Tiltaket vil betre tilhøva for kulturminne/ miljø Tiltaket vil betre den historiske lesbarheita Tiltaket vil i stor grad betre tilhøva for kulturminne/ miljø Tiltaket vil i stor grad auke den historiske lesbarheita Tiltaket vil bryte den historiske samanhengen mellom kulturmiljø og omgjevnaden deira Tiltaket vil øydelegge historisk struktur Tiltaket vil svekke den historiske samanhengen mellom kulturmiljø og omgjevnaden deira Tiltaket vil redusere historisk struktur Tiltaket vil stort sett ikkje endre den historiske samanhengen mellom kulturmiljø og omgjevnaden deira Tiltaket vil stort sett ikkje endre historisk struktur Tiltaket vil styrke den historiske samanhengen mellom kulturmiljø og omgjevnaden deira Tiltaket vil forsterke historisk struktur Tiltaket vil i stor grad styrke den historiske samanhengen mellom kulturmiljø og omgjevnaden deira Tiltaket vil i stor grad forsterke historisk struktur 2 Automatisk freda. 3 Gardsmiljø/fiskebruk/småbruk o.l. 4 Miljø knytt til enkeltbygningar, kyrkjer, kulturlandskap, parkar o.l. 5 Også historiske kommunikasjonsårar n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 24 av 74

5.1.4 Skildring av kulturminne og kulturmiljøet verdi Det er funn frå i alt seks gardar i bygdelaga i Sogndal: Kvam, Rutlin, Stedje, Slinde og Lomelde. Desse ligg alle på område med god og drivande jord med naturleg drenering. Truleg har busetjinga i eit bygdelag starta med ein eller nokre få gardar, primærgardar. Etter kvart har desse vorte delte opp. I tillegg har folk flytta ut og rydda seg gardar i utmarka [20]. Rike gravfunn frå om lag 600 e.kr. viser at garden Kvåle har vore ein storgard i Sogndal heilt frå eldre jernalder. Garden ligg på ein terrasse i dalføret like ovanfor Sogndalsfjøra. På Kvåle har ein grave ut eit heilt tun med 25 bygningar som viser at Kvåle har vore buplass heilt sidan steinalderen. Like aust for Kvåle ligg garden Rutlin, her har ein funne tufter etter ein stor gard frå bronsealderen. På Rutlin var det også tingstad på slutten av 1600-talet [32]. Sogndal har tradisjonelt vore ei fruktbygd og vi ser alt frå 1800-talet hadde Stedje som då var ein stor gard den største frukthagen i Norden. I alt skulle det vere planta ut 6666 frukttre [32]. Figur 5.1: [32]. Teikning av Stedje frå tidleg 1800-talet. På denne tida skulle det vere 6666 frukttre på garden Kulturminna i Sogndal sentrum er i hovudsak knytt til dei store gardane og til kyrkjestadane på Stedje og Åberge. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 25 av 74

Figur 5.2: Kart viser kulturminner sentralt i Sogndal, Prestegarden om lag midt i kartutsnittet [35] Strandsitjarstaden Sogndalsfjøra var i eldre tid ein av dei største tettstadane i Sogn. Fjøra var bygd på ein eldgamal allmenning, og var for 200 år sidan å rekne som ein slum. Her budde dei fattigaste i bygda, jordlause strandsitjarar og andre fattigfolk [32] Figur 5.3 er teikna av Ivar Åsen og viser Sogndalsfjøra og dei nærmaste gardane omkring, skissa er frå omkring 1842/43 [20]. Figur 5.3: Dei nummererte namna til venstre: 1 Fjæren, 2. Aarvold, 3 Prestegaarden, 4 Bahuus, 5 Øvre Stedje, 6 N. Stedje, 7 Næs, 8 Loftesnes [20]. Utover 1800-talet skifta Sogndalsfjøra karakter til eit meir mangslunge bygdesenter. Folketalet auka og kring 1850 hadde fjøra kvitta seg med stempelet som «bygdeslum» og fattigkvarter. Sogndal starta å utvikle seg til ein skulestad alt tidleg på 1800-talet og mot slutten av 1800-talet styrka staden seg også som eit kulturelt senter [35]. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 26 av 74

Figur 5.4: Bilete frå Sogndal med Stedje kyrkje fremst, mellom 1915 og 1920 [20]. Figur 5.5: Sogndalsfjøra slik vi kjenner tettstaden i dag med Stitoppen midt i lengst framme [39]. Det er definert 2 SEFRAK-registrerte bygg innanfor planområdet, eit bustadhus og eit stabbur, Årvoll. Bygga ligg på gbnr 17/5 i utkanten av planområdet i aust. SEFRAK er eit landsdekkande register over eldre bygningar og andre kulturminne. Desse to SEFRAK-bygga er ikkje freda. Sogndal prestegard er lokalisert innanfor planområdet samtidig som den er mogleg byggetomt for Sogndal omsorgssenter. Hovudhuset på Sogndal prestegard er vedtaksfreda. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 27 av 74

Figur 5.6: Kartet syner registrerte kulturminne og SEFRAK-bygg. (SEFRAK-bygg: Raud trekant meldingspliktig bygg etter 25 i kulturminnelova, Gul trekant anna SEFRAK-bygg, Grå trekant ruin eller fjerna objekt) [32] Figur 5.7: Foto viser eitt av dei to SEFRAK-registrerte bygningane, bustadhushuset [44]. Historia til Sogndal prestegard går attende til mellomalderen, slik som Sogndal kyrkje. Den noverande kyrkja frå 1867 ligg omkring 1,5 km frå prestegarden. Framleis utgjer hovudbygningen det berande element i det gamle prestegardsmiljøet i Sogndal, med hagen og dei istandsette uthusa som viktige delement. Det freda hovudhuset vart bygd i 1836. Hovudhuset er ført opp to og halvanna høgde. Huset har opphavleg hatt midtkammerplan. Planen vart endra noko då hovudinngangen vart flytta frå sør- til nordfasaden. Prestegarden er eit godt døme på at bergensk kjøpmanns- og embetsmannsarkitektur spreidde seg utover bygdene på Vestlandet [37]. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 28 av 74

Figur 5.8: Bilete av den freda hovudbygningen på Sogndal prestegard [37]. Fylkeskommunen skriv i sin merknad at huset er ført opp med ein høg kvalitet på handverket og gode snikkardetaljar som framleis er bevart. Sjølv om det berre er hovudhuset som er freda har dei øvrige bygningane på eigedommen samt hagen også ein kulturhistorisk verdi. I fredningsvedtaket av 1992 står det mellom anna: «Hovudbygningen utgjer det berande elementet i det gamle prestegardsmiljøet i Sogndal, med hagen og dei istandsette uthusa som viktige delelement. Dette miljøet er ein viktig del av historia til Sogndal, og viktig i den noverande tettstaden, etter som det er mest innebygd av nyane hus.» Vidare kjem omgjevnadane sin betydning for det freda huset tydeleg fram i fredningsvedtaket der Riksantikvaren mellom anna skriv: «Førebels finst ikkje regulert verneområde kring Sogndal prestegard. Riksantikvaren vil derfor ta kontakt med Sogndal kommune og be om at Sogndal prestegard med hage vert regulert til spesialområde vern.» Areala kring prestebustaden er bygd ut slik at området bustaden er ein del av har endra karakter. Prestebustaden er relativt høg og har ei stor grunnflate, som saman med hagen gjer at bygget framleis har rom kring seg. n:\512\44\5124472\5 arbeidsdokumenter\52 ku\rapport ku_sogndal omsorgssenter_e04_2012-12-03.docx 2012-10-29 Side 29 av 74