FylkesROS Hordaland 2015 ( og litt anna om ROS) Innlegg på "Kommuneplankonferansen 2014" 28. og 29. oktober 2014 ved seksjonsleiar plan og beredskap/fylkesberedskapssjef Arve Meidell Føremålet med FylkesROS er å: Gje eit heilskapleg oversyn over risikobiletet i Hordaland fylke som region, både med omsyn til naturgjevne og menneskeskapte hendingar. Auke den generelle kunnskapen om risikotilhøve i fylket. Auke merksemda omkring samfunnstryggleik. Vere eit basisdokument for vidare ROS-analysar på regionalt og lokalt nivå. Denne forståinga er det viktig å ha med seg før ein tek FylkesROS i bruk! 1
3. generasjon Fylkes- ROS i Hordaland! FylkesROS Hordaland 2015 okre faktaopplysningar Vert lagt ut på våre nettsider ultimo 2014 (pdf) Revisjonsarbeidet (som vart meir omfattande enn tenkt) er primært gjennomført av ei prosjektgruppe sett saman av Egil Haugland og Tor Stafsnes Prosjektgruppa stod fritt til å foreslå endringar i innhald og struktur frå 2009-utgåva Alle som deltok i arbeidet i 2009 vart invitert til å kome med innspel, og prosjektgruppa har gjennomført møte med om lag 50 representantar frå relevante fagmiljø etter tema Som sist, opplevde vi eit stort og verdfullt engasjement I alt 11 kapittel, av desse er 6 reine fagkapittel 2
FylkesROS Hordaland 2004 2009 2015 Fagkapittel med vurdering av risiko og sårbarheit aturulukker Klimaendringar og naturulykker aturhendingar Svikt i energiforsyning Svikt i kritisk infrastruktur Svikt i kritisk infrastruktur Epidemiar og helseberedskap Epidemiar og helseberedskap Epidemiar og helseberedskap Fiskeoppdrett, dyresjukdomar, og landbruk Fiskesjukdomar og oppdrett, dyresjukdomar og landbruk Ikkje med Masseskadar og transportulukker Storulykker og masseskadar Store ulykker og masseskadar Ikkje med Atomulykker og radioaktiv stråling Atomulykker og radioaktiv stråling Akutt forureining Akutt forureining Akutt forureining Ikkje med Ikkje med Viljestyrte hendingar Frå 184 til 27 til 13 prioriterte tiltak! Kva er endra/nytt i FylkesROS Hordaland 2015 Dei største skilnadene i FylkesROS frå 2009-utgåva til 2015-utgåva er: Vi har lagt større vekt på at FylkesROS skal omhandle hendingar som er så store eller uvanlege at ein ikkje kan rekne med at korkje naudetatane eller samfunnet elles kan ta hand om hendingane eller følgjene av dei på ein kvardagsleg måte. Vi fokuserer dermed på hendingar vi meiner vil setje samfunnet på ei uvanleg stor prøve. Det er lagt vekt på at FylkesROS skal ha eit regionalt perspektiv med fokus på hendingar der det vert trong for samordning av kompetanse og ressursar frå ulike etatar og verksemder. okre tema frå 2009-versjonen er tatt ut av dokumentet fordi uønskte hendingar i hovudsak må handterast innan ei næring (til dømes landbruk og fiskeoppdrett) eller ein kommune (til dømes drikkevassforsyning). 3
Kva er endra/nytt i FylkesROS Hordaland 2015 Dei største skilnadene i FylkesROS frå 2009-utgåva til 2015-utgåva er: Andre tema er tatt ut av dokumentet fordi hendingane utviklar seg så sakte at det meir er ei oppgåve for ordinær samfunnsplanlegging enn eit tema for samfunnstryggleik og beredskap (til dømes høg vasstand/stigande havnivå). Samstundes har òg nokre tema kome til sidan førre versjon, som til dømes følgjene oskeskyer kan få for sivil luftfart (underkapittel under Svikt i kritisk infrastruktur). Samanlikna med førre versjon av FylkesROS er risikomatrisene endra frå 3 x 3-matriser til 5 x 5-matriser. Dette for å gjere skaleringa meir presis og nyansert. Kva er endra/nytt i FylkesROS Hordaland 2015 I tillegg har vi i dei innleiande kapitla i FylkesROS 2015 innarbeidd nokre nye tema: Utfordringar knytt til klimautviklinga Generell omtale av Hordaland fylke Trongen for å ha tilgang til og gjere bruk av digitalt kartverk (GIS) Utfordringar knytt til organisering av innsatsen innan tryggleik og beredskap 4
Samandrag og konklusjonar Det er utarbeidd 10 risikomatriser med i alt 46 tenkte hendingar. Dei mest alvorlege scenarioa med omsyn til liv og helse er knytte til pandemi, ulykker med farleg stoff og ulykke med cruiseskip. Tilsvarande for økonomi er straumstans over fem døger og sesonginfluensa vurdert som mest alvorleg. Òg naturgjevne hendingar, akutt forureining og utslepp, storulykker og masseskadar kan få dramatiske konsekvensar for liv og helse, natur og miljø og økonomi. Avdekte risikotilhøve vil måtte følgjast opp på ulike nivå i samfunnet nasjonalt, regionalt og kommunalt, så vel som av den einskilde borgar. Samandrag og konklusjonar Samstundes må ein vere klar over at det på somme område er lite vi kan gjera for effektivt å redusere risikoen. Klimaendringar har fått vesentleg meir merksemd i denne utgåva av FylkesROS. F sitt klimapanel er kome til at mykje av endringane som vert dokumenterte og prognostiserte kjem av menneskeleg aktivitet. Vi må vere budde på fleire alvorlege naturhendingar enn før. Ekstremnedbør, flaumar, ras og høgare havnivå er noko av det som kan medføre omfattande konsekvensar for liv og helse og økonomi. 5
Samandrag og konklusjonar Følgjekonsekvensar Ved ein del hendingar, slik som naturulykker, større brannar og samferdselsulykker, vil det kunne oppstå følgjekonsekvensar som er omtalte i andre kapittel. Eit døme kan vere brot på vassforsyninga som følgje av jordskjelv, som igjen kan medføre sjukdomsutbrot og mangel på sløkkevatn. Det er viktig at kommunane og andre instansar i sitt ROS-arbeid og i beredskapsplanlegginga tek høgde for slike følgjekonsekvensar. Samandrag og konklusjonar Samlokaliseringsproblematikk Vest Tank, Sløvåg 24. mai 2007 Vidare kan uheldig samlokalisering representere ein vesentleg risiko. Eit døme er hendinga ved godsterminalen i Bergen sentrum i 2008, der det var fare for gasseksplosjon etter at ein container med gassflasker velta under omlasting. Mellom anna bussterminalen, jernbanestasjonen, Bergen hovudbrannstasjon og Bergen Storsenter låg i evakueringssona, og vart avsperra medan redningsarbeidet pågjekk. Ein eksplosjon ville fått store konsekvensar for veg- og jernbanenettet samt mange verksemder og bustader i omgivnaden. Vi har mange verksemder i fylket som handterer store mengder farleg gods og kjemikaliar. Dessverre har vi òg mange døme på uheldig samlokalisering, der desse verksemdene er plasserte nær institusjonar og bustader. Samlokaliseringsproblematikk er såleis eit viktig tema i arealplanlegginga. 6
SASY SASY SASY FORKLARIG FORKLARIG FORKLARIG RISIKOMATRISE (LIV & HELSE) S1 - Usannsynleg S2 - Lite sannsynleg Mindre enn ei hending kvart 100. år Mindre enn ei hending kvart 25. år og meir enn ei hending kvart 100. år aturhendingar Mindre enn ei hending kvart 5. år og S5 S3 - Middels sannsynleg meir enn ei hending kvart 25. år Mindre enn ei hending årleg og meir S4 S4 - Sannsynleg enn ei hending kvart 5. år S3, F S, V S5 - Særs sannsynleg Ei eller fleire hendingar kvart år S2 K1 - Særs små konsekvensar Inntil 50 alvorleg sjuke/skadde S1 J K2 - Små konsekvensar K1 K2 K3 K4 K5 K3 - Middels konsekvensar 50-200 alvorleg sjuke/skadde og/eller inntil 20 døde 200-1 000 alvorleg sjuke eller skadde og/eller 20-100 døde A T U R H E D I G A R S5 S4 K4 - Store konsekvensar K5 - Særs store konsekvensar S1 - Usannsynleg S2 - Lite sannsynleg S3 - Middels sannsynleg S4 - Sannsynleg 1 000-5 000 alvorleg sjuke/skadde og/eller 100-500 døde Meir enn 5 000 alvorleg sjuke/skadde og/eller meir enn 500 døde Mindre enn ei hending kvart 100. år Mindre enn ei hending kvart 25. år og meir enn ei hending kvart 100. år Mindre enn ei hending kvart 5. år og meir enn ei hending kvart 25. år Mindre enn ei hending årleg og meir enn ei hending kvart 5. år S3 S V, F S5 - Særs sannsynleg Ei eller fleire hendingar kvart år S2 KOSEKVES RISIKOMATRISE (ATUR OG MILJØ) K1 - Særs små konsekvensar S1 J K2 - Små konsekvensar K1 K2 K3 K4 K5 K3 - Middels konsekvensar KOSEKVES K4 - Store konsekvensar K5 - Særs store konsekvensar Ubetydelege skadar på natur og kulturmiljø Skadar på natur og kulturmiljø som krev avgrensa avbøtande tiltak atur- og miljøskadar som krev store avbøtande tiltak Omfattande og langvarige skadar på natur og kulturmiljø Svært alvorlege og varige skadar på natur og kulturmiljø A T U R H E D I G A R RISIKOMATRISE (ØKOOMI) S5 S4 S1 - Usannsynleg S2 - Lite sannsynleg S3 - Middels sannsynleg S4 - Sannsynleg Mindre enn ei hending kvart 100. år Mindre enn ei hending kvart 25. år og meir enn ei hending kvart 100. år Mindre enn ei hending kvart 5. år og meir enn ei hending kvart 25. år Mindre enn ei hending årleg og meir enn ei hending kvart 5. år S3 F, S V, S5 - Særs sannsynleg Ei eller fleire hendingar kvart år S2 K1 - Særs små konsekvensar Skade/tap opp til 100 mill. kr S1 J K2 - Små konsekvensar Skade/tap mellom 100 mill. kr og 1 mrd. kr K1 K2 K3 K4 K5 K3 - Middels konsekvensar Skade/tap mellom 1 og 5 mrd. kr KOSEKVES K4 - Store konsekvensar Skade/tap mellom 5 og 25 mrd. kr K5 - Særs store konsekvensar Skade/tap over 25 mrd. kr FORKLARIG V = Sterk vind, = Ekstremnedbør, F = Flaum, S = Skred, J = Jordskjelv over styrke 6 aturhendingar yare forsking viser liten eller ingen auke i tal stormar på Vestlandet, men vindstyrken kan kanskje auke litt. Det vil kome meir nedbør særleg om vinteren, og med høgare intensitet. Forventa auke i nedbørsmengde: + 20 % fram mot år 2100, samt meir ekstremnedbør (meir enn 70 mm på under ein time). - 14.09.2005 kom det 156,5 mm nedbør på Florida i Bergen. Hatlestad terrasse 14.09.2005 Hetlebakk 14.11.2005 7
ROS-HIERARKIET ASJOALT RISIKOBILDE (DSB) Ikkje lovfesta plikt FYLKESROS HORDALAD (FYLKESMAE I HORDALAD) Ikkje lovfesta plikt HELHETLIG ROS (KOMMUE) Jf. forskrift om kommunal beredskapsplikt, 2 Helhetlig risiko- og sårbarhetsanalyse ROS I AREALPLASAMAHEG KP/KDP/OR/DR (KOMMUE) Jf. plan- og bygningslova 4-3 Samfunnssikkerhet og risiko- og sårbarhetsanalyse TEMATISKE ROS-AALYSAR Lovpålagt... (t.d. vatn, helse, brann ) TEMATISKE ROS-AALYSAR Ikkje lovpålagt (t.d. på tenestestad) Forventingar til kommunane sitt arbeid med samfunnstryggleik og beredskap kva inneber den generelle kommunale beredskapsplikta? 8
Samfunnstryggleik og beredskap sin plass i planstrukturen Illustrasjon henta frå: Veileder for kommunal planstrategi, Miljøverndepartementet 2011 Krav til samfunnstryggleik og beredskap i plan- og bygningslova (gjeldande frå 01.07.2009) 3-1 Oppgaver og hensyn i planlegging etter loven h) fremme samfunnssikkerhet ved å forebygge risiko for tap av liv, skade på helse, miljø og viktig infrastruktur, materielle verdier mv. 4-3 Samfunnssikkerhet og risiko- og sårbarhetsanalyse Ved utarbeidelse av planer for utbygging skal planmyndigheten påse at risiko- og sårbarhetsanalyse gjennomføres for planområdet, eller selv foreta slik analyse. Analysen skal vise alle risiko- og sårbarhetsforhold som har betydning for om arealet er egnet til utbyggingsformål, og eventuelle endringer i slike forhold som følge av planlagt utbygging. Område med fare, risiko eller sårbarhet avmerkes i planen som hensynssone, jf. 11-8 og 12-6. Planmyndigheten skal i arealplaner vedta slike bestemmelser om utbyggingen i sonen, herunder forbud, som er nødvendig for å avverge skade og tap. Kongen kan gi forskrift om risiko- og sårbarhetsanalyser. 9
Forskrift om tekniske krav til byggverk (TEK10), gjeldande frå 01.07.2010 med tilhøyrande rettleiing OBS: Kap. 7 Risikopersepsjon - Akseptkriteria Kor tid er det på tide å kome seg vekk frå faren? Våre val vert m.a. påverka av korleis vi oppfattar risiko. 10
Avsluttande ord ederlag er sikret den som på forhånd ikke har alle ting i orden, folk kaller det uhell! Mens seier er sikret den som på forhånd har visst å forberede seg, folk kaller det hell! Roald Amundsen 1872 1928 11