GENERELLUTTALEOM MOGLEGEKONSEKVENSARFORVILLREIN AV AUKA

GENERELLUTTALEOM MOGLEGEKONSEKVENSARFORVILLREIN AV AUKA FERDSEL I UTVALDELØYPETRASEAR I SETESDALVESTHEI -RYFYLKEHEI ANE. Sak: Vurderingav aukaferdslei skiløyperi SetesdalVesthei-Ryfylkeheianefor villreinen. Førespurnad: Fylkesmanneni Aust-Agder,Miljøvernavdelingen. Omfattar: I sambandmed høyringav moglegforskriftsendringtil SetesdalVesthei-Ryfylkeheiene Landskapsvernområde, ynskjerfylkesmanneni Aust-Agderei villreinfaglegvurdering, av konsekvensarfor villrein av aukaferdsellangsnokonløypetrasear.forskriftsendringasomskal høyraster føreslegensomfylgjeav ynskjeom maskinprepareringav løypainn til Sloaros. Ein har då kometil at ein ynskjerei vurderingav alle løypene i områdetsamla.denvillreinfaglegevurderinga skalinngåsomdel av den kunnskapenfmleggtil grunni si høyringsuttalei sakaog verapå eit overordnanivå. Løypenedet gjelder vist i kart (sjåfig. 1, 2 og vedlegg1; kommunedelplanfor løyper,bykle kommune). Periode: Vintersesong(skiløyper). Annainformasjon: Tiltakaligginnom planområdetfor Heiplanen(Regionalplanfor SetesdalVesthei- Ryfylkeheianeog SetesdalAusthei),og SetesdalVesthei-RyfylkeheianeLandskapsvernområde. Fylkesmanneni Aust-Agderynskjer innspelfor å kunnekomamed uttale i sakapå såbreitt fagleg grunnlagsområd. Deiløypenesomskalvurderasti sambandmed høyringaer: - Hovden Sloarosi Bykle(Vedlegg1) - Storenos1 i Bykle(Vedlegg1) - Storenos2 i Bykle(Vedlegg1) - Enden-løypai Bykle(Vedlegg1) - Tjønnenut-løypai Bykle(Vedlegg1) - Ljosland Lakkenstovai Åseral - Knaben Knaberrøysai Kvinesdal - Sinnes Degevassbui Sirdal - Brokke Urdevatnet/ Kvislevatneti Valle(har til nå kun blitt kjørt opp i forbindelsemed Sesiloma,fra bom på brokke suleskarveienog inn forbi Kvislevatnet) - Borteli Pytteni Åseralkommune(Figur1) - Ljosland Stikebosshei i Åseralkommune(Figur2) 1

Fig1: Kartutsnitt Pyttenløypa,ei av fleire løypersomskalvurderast(kjelde:fylkesmanneni Aust-agder). Fig2: Kartutsnitt Bossløypa,ei av fleire løypersomskalvurderast(kjelde:fylkesmanneni Aust-agder). 2

Genereltom potensiellpåverking av aukaferdslefor villreinen: Det er dei seiste åragjennomførtfleire studiaravvillrein og menneskelegferdsel(gundersenet al. 2013a,Gundersenet al. 2013b,Strandet al. 2013, Strandet al. 2011og Strandet al. 2010). Fellesfor desse(somi hovudsaker utført av Norskinstitutt for naturforsking) er at ein har samanhaldedata over reinensarealbruk,ved bruk av GPS-merkarein, med menneskelegferdsel,vedbruk av ferdselsteljararog registreringsskjema(gundersenet al. 2013aog Strandet al. 2010).Dette har gitt nyemoglegheitertil å studereeffektanepå reinenav menneskelegferdsel,ikkjebarei rom, men ogsåi tid. Pådennemåtenhar ein fått eit innblikki korleiseffektanevarierergjennomsesong, gjennomdøgnetog gjennomulike landskap(strandet al. 2010). Korleisinfrastruktur og menneskelegferdselpåverkarvillreinensarealbruker mellomannavist på Hardangervidda,gjennomhabitatseleksjonsmodellering.Modelleringaer gjort for ulike sesongmessigehabitat; vinterbeite,sommarbeiteog kalvingsområde.i modellenfor sommarbeite hadde avstandentil det merkaløypenettet størsteffekt (Strandet al. 2010).Strandet al. (2010)viste ogsåat med aukaferdselsintensitetaukarbarriereeffekten.dette kansamanliknasmed barriere effektaneav lineærestrukturarsomvegar(eksrv45vedbjørnevatn)(panzacchiet al. 2013)og jernbane(eksbergensbanenmed Rallarvegen)(Strandet al. 2011og Strandet al. 2010), der reinen viserunnvikelsesadferdnår forstyrringseffektenblir for stor. At uroingarifrå infrastrukturog menneskelegferdselpåverkarvillreinensarealbruk,støttastogsåav analysergjort i Nordfjella,der ein fann at tettheten av rein var størei områdemed mindre infrastrukturog menneskelegaktivitet (Nellemannet al. 2001). PåHardangervidda, fann ogsåfalldorf(2013)at gjenvekstenav beitelavvar svakarepå dei sentraledelaneav vidda,enn i dei meir perifere områdasomhar meir menneskeleg aktivitet. I NINArapport 956,viserGundersenet al. (2013)nyedata knytt til frekvensenav ferdseli stinettet og barriereeffektar for villrein. Deihar gjort analyserpå ferdselsregistreringarav folk, og GPS-data frå villrein, i villreinområdanordfjella,snøhettaog Rondane.Herobservertedei at tettheten til løypenettet,avstandentil løypenettetog ferdselsintensitetenhar ein negativeffekt, vedat dei såg støreeffektar dersomtettheten var høg,ferdselsintensitetenvar stor og avstandenmellomreinenog det enkelteløypesegmentetvar mindre.gundersenet al (2013)kunnepåviseat reinenbyrjar å få problemmed å kryssestiar/vegarder det er fleire enn30 passeringarper dag.dersomdet er meir enn220passeringarper dagviserdata full barriereeffekt og ingenrein kryssar.i områdemed høg tetthet av løyper sågdei ei aukei kryssingarvedca10 passeringarper dag,men at dette reduserast igjenvedmeir enn30 passeringarper dag.denneaukentolkar dei somein kortvarigog direkte responspå forstyrringaneog at det er ein adferdsmessigreaksjonpå at hyppighetenav forstyrringar aukar.gundersenet al.(2013)fann ogsåat responsanepå løypenettetog ferdselsintensitetenogså er avhengigav reinensavstandtil løypenettet,og at dener målbarinnomein gjennomsnittsavstand på ca5 km. Ressurstilgangfor villreinen i SetesdalVesthei-Ryfylkeheianeog generellgraderingav konsekvens: GjennomGPS-merkeprosjektetpå villrein i Setesdalsheiane(2006-2010),fekkein god dokumentasjonpå dei ulike funksjonsområdafor villreineni Setesdalsheianegjennomåret (Strandet al. 2011). Herblei det, på samemåten sompå Hardangervidda,gjort ein habitatseleksjonsmodellering, somdokumentererkvarreinenhar sinekalvingsområde,sommar- og vinterbeiter(strandet al. 2011). Strandet al.(2011),påvisteogsåreinensressurstilgangpå dei same 3

habitatai Setesdalsheiane, samanliknamed andrevillreinområdei Noreg(habitatmodelleringpå regionalskala).hervistedei at når det gjeldkalvingsområdeog sommarbeiteskilikkje Setesdalsheianesegveldigfrå dei andrevillreinområda,med tankepå tilgjengelegehabitat. Men om ein serpåtilgangentil vinterbeite,har Setesdalsheianesærleglite av dette, somfylgjeav betydeleg kystklimatisk påverking(strandet al. 2011). Konsekvensaneav ulike tiltak for villreinen,vil varieregjennomåret, mellomår, mellomområdeosv. Generelter det slikat nokonsesongarer reinenmeir sårbarennandreog tilgangentil gode vinterbeiteer avgjerandefor overlevingog reproduksjoni bestanden(skogland1994og Hagenet al. 2006).Strandet al. (2011)anbefalerforvaltingaå gjebevaringaav vinterbeita, og tilgangentil desse, høgastprioritet. Detteblir ogsåviktig for alternativebeiteområdeog trekk-korridoranetil desse,sett i ljos av framtidigeklimaendringar(gundersenet al. 2013og Strand 2008). Dei endringaneein i størst gradforventar er størretettleik i snoensomgjevmeir isingog vanskelegebeiteforhold, og auka parasittbelastning(strand2008). I SetesdalVesthei-Ryfylkeheianehar klimaetvore viktig for villreinbestandeni mangeår, og det er gjennomovervakingsdataindikasjonarpå at rekrutteringa (antalkalvper 100simle/ungdyri bestanden)reduserastsommarenetter ein hardsnovinter(strand 2008). Strand(2008)oppsummererat SetesdalVesthei-Ryfylkeheianealt i dager eit områdeder klimaetset klareavgrensingarfor villreinen, og der det er grunntil å tru at effektaneav klimaendringanevil bli størei framtida.tekniskeinngrepi områdetkantruleg ogsåveramed og forsterke denneklimaeffekten(strand2008). Det nystartavillreinprosjektetog ny bestandsplani SetesdalVesthei-Ryfylkeheiane, medmål om å aukevillreinstamma(strandog Punsvik,2014), må ein kunneforventeat krev tilgangtil ennomeir vinterbeiteressursar. Strandet al.(2010)visertil at det er ulikeeffektar vedulik gradav forstyrring.deianbefalardifor å skiljemellomtilfeldige forstyrringar;somhar minst biologisktydingog systematiskeforstyrringar.i figur 3 somer hentafrå Strandet al. (2010), er dette skjematiskframstilt: Dennevisertil at økt regularitetellerforutsigbarheti forstyrrelsenevil endreresponsenehosdyra fra det somer kortvarig og naturlig fluktadferd,til effekter somvi vurderersomlangt mer betydningsfulle(strandet al. 2010). Figur3: Skjematiskframstilling av forholda mellom ferdsel,bruks- og påvirkingsgrad,ulike forvaltings- og tilretteleggingstiltak og biologiskeeffektar skalertfrå naturtilstand til sterkastpåverking(strandet al. 2010). 4

Det er altsåei fare for at dersomgradenav forstyrringblir omfattandenok,eller det i tillegger tekniskeinstallasjonarsomogsåfungerer sombarrierer,kandette gje funksjonelleeffektar somi verstefall kandelebestandar, eller medføreat reinenikkje lengrefår tilgangtil viktige funksjonsområder(strandet al. 2010). Dette er effektar somkanrammeein bestandinnomeitt villreinområde,men det kanogsåramme fleire bestandarinnomein fellesregion.gundersenet al. (2013)har satt opp ei tilsvarandegradering somvisersamanhengenmellomeffektar av bruksintensitet, infrastrukturog ressursutnyttingog populasjonsøkologiskeffektar dessehar i villreinbestanden(brukai NINARapport956somKUmetodikktil planforslagfor Regionalplanfor Nordfjella). Herskildei mellom3 ulike nivåav effektar på villreinen: A: Nasjonalt/europeisknivå. Kategoriengjeldfor områdeder storskala,sesongvisetrekkvegarhar stoggaog medført storenegativefunksjonelleeffektar på villreinbestanden,somer avskorefrå viktigebeite- eller kalvingsområde.brot i trekkvegvert definert dersommindre enn10 %av opphavlegtrekk har vore nytta dei siste20 år. Fokusområdei kategoria har somoftast nasjonale interesserknytt til infrastrukturog ressursutnytting,og tiltaka for å reetableretrekkvegenvil krevje store bruksendringarog fysiskeendringari lokaliteten. B: Regionaltnivå. Menneskelegaktivitet har ført til storeavgrensingar av arealbrukog trekk innanfor villreinområdet.dette gjeldområdeder viktigetrekkvegarer brote eller er sterkt redusert/ endra, og somgjevstorenegativeeffektar på areal- og ressursutnyttingi villreinområdet.dette gjeldog arealunnvikelseavområdesomutgjer meir enn10%av villreinområdetsinebeiteressursar,og som ikkje har vore nytta dei siste20 år. Fokusområdei kategori Bhar regionaleinteresser knytt til infrastruktur og ressursutnytting,og tiltaka for å få tilbaketrekkvegenvil ofte krevjebåde bruksendringarog fysiskeendringari lokaliteten. C:Lokaltnivå. Menneskelegaktivitet sommedførerredusertbeitetid og arealunnvikelsei delarav villreinområdeteller til nokretider av året, og somgjer at villreinenikkjefår utnytta ressursanei villreinområdet optimalt. Dette gjeldofte dagensnøkkelområdefor villreinenstrekk og ressursutnytting,der bruksintensiteten er på eit slikt nivåat den forstyrrarvillreinentilfeldig eller systematisk utan å føre til full arealunnvikelseeller brot på trekkveg.fokusområdei kategori Char lokaleinteresserknytt til bruk og ressursutnytting,og tiltaka for å betre situasjonenfor villreinener knytt til informasjon,sti- og løypeplanarog mindre fysiskeendringari lokaliteten. Konsekvensaneav tiltak på villrein kanaltsåvera: - Lokaleeffektar:Kan påverkekondisjonenog produksjonen. - Regionaleeffektar: Kanmedføreredusertebeiteområdeog redusertebestandsmål. - Nasjonaleeffektar:Brot i trekk mellomviktigetrekkområdeog redusertfunksjonaliteti bestanden. (Gundersenet al. 2013). Kvaveit me om villreinensbruk av aktuelle område, med fokuspå vintersesongen: Frå2006og fram til i daghar altsåover 50 villrein vore merkamed GPS-halsband for å kunne registreredyrasarealbruk. Desseposisjonane er eit nyttig verktøyi forvaltingssaker.einskallikevel merkesegat desseposisjonane ikkje representererheile bestanden.det kanha vore dyr utom dei 5

områdadet er registrera posisjonar. Fig.4 viseralle GPS-posisjonarfrå januartil april 2014. Spesielt for 2014-data er at det her ogsåinngårein del merkabukk,somhar ein langtmeir ekstensiv arealbrukennsimlerog fostringsflokkar(strandet al. 2011og Skogland1994). Figur 4: GPS-posisjonerfrå villrein i området i periodenjanuar-april 2014(Kjelde:NINA ). Hovudtyngdaav tilgjengelegelavbeiteer konsentrerttil dei nordaustlegedelaneav området,frå Roskreppfjordenog nordover,mellomsetesdalen(bykle)og vannskillet mot vest(mossing& Heggenes2010). Dettestadfestasogsågjennomhabitatmodelleringfor områdets vinterbeite(strand et al. 2011)(figur 5). 6

Figur5: PotensieltvinterbeiteområdeSetesdalsheiane,ved habitatmodellering,der raudeområdeer godt egna vinterbeite, og grøneområdeer ikkje egnasomvinterbeite (Strandet al. 2011). Strandet al.(2011)gavogsåeit oversynover kvalitetsskilnadanemellomvinterbeiteområdainnafor villreinområdetog mellomdei tilgrensandevillreinområda.dette er vist i figur 6. Somfylgje av den kystklimatiskepåverkingai villreinområdet, finn ein hovudtyngdaav tilgjengelegvinterbeitelengst austog nord i SetesdalVesthei-Ryfylkeheiane. 7

Figur6: Graderingav vinterbeiteområdene(lyst = størstkvalitet) (Strandet al. 2011). Strandet al.(2011)oppsummerervillreinensarealbrukvinterstid i SetesdalVesthei-Ryfylkeheiene, med at dyrai sørområdetserut til å trekkesøroverfor vinterbeite. I nord er det tilsvarande(men noko svakare)tendenstil at dyratrekker nordoverfor vinterbeite. Einhar sett ei endringi arealbrukenvinterstid,vedat vinterbeiteområdai sørhar fått ein noko redusertbruk og at det som var tamreinområdei nord, no er vinterbeiteområdefor dyralengstnord. Dette illustrerastogsåved figur 7, 8 og 9, somviseralle GPS-posisjonari periodenjanuar-april 2013. 8

Figur7: Alle GPS-posisjonar frå villrein i periodenjanuar-april 2013,SVR-nord. Kjelde:NINA Figur8: Alle GPS-posisjonarfrå villrein i periodenjanuar-april 2013,SVR-midtområdet. Kjelde:NINA 9

Figur9: Alle GPS-posisjonarfrå villrein i periodenjanuar-april 2013,SVR-sør. Kjelde:NINA Fokusområde: områdemed stor biologisktyding somogsåhar store samfunnsmessigeinteresser. I GPS-merkeprosjektetpå villrein i Setesdalsheiene2006-2010, blei det peikaut nokonfokusområde. Dette er områdeder det er peikaut særskilteutfordringar(strandet al. 2011)og somstrandet al. (2010) tilrår at forvaltingagjevsærskilt overvakingog prioritet i planarbeidet. ForSetesdalVesthei-Ryfylkeheianegjelddet desseområda: 1) Utvekslingmed Hardangervidda:Hardangerviddahar betydeligevinterbeiteressurser sammenlignetmedsr.tilgangtil disseer viktig medtankepå densværtbegrensavinterbeite situasjoneni SR.I et perspektivav framtidigeklimaendringerer det derforviktig at reinsdyra kanha tilgang til trekkområdenemellomområdene. 2) Hovdenområdet: Anbefalinger:Kryssingfra østtil vestsynesmestaktuelt seinhøstesog i områdenesørfor Breive(Bjåen?Red.anm.). Kryssingfra vestkanværeaktuelt overet lengre tidsrom,ogsågjennomhelevintersesongen.områdenenord for Breiveog vedsigursbusynes mestaktuelle.enradiomerkabukkkryssaher i april 2011Forå sikredyrastilgang til reservebeiterog utvekslingmellomområdeneer det sværtviktig at enunngårframtidig nedbyggingav disseområdene. Kommuneplanensarealdelog denkommunalesti og 10

løypeplanener viktigeinstrumentermht å bevaredissetrekkområdenesamtidigsomat en sørgerfor at det ikketilretteleggesfor utstrakt ferdseli innfallsportenetil trekkområdene. GPSdataeneomfatter sålangt merkasimlerog bukkersomhar gått i disseflokkene.andre observasjonsdataviserat bukkhar kryssetmellomøstog vest, nordfor Hovden. 3) Brokke-Suleskard(utdrag): Nærområdenetil BrokkeSuleskarder et viktig vinterbeiteområde somdyratrengertilgang til gjennomstoredelerav vinteren.vinteråpningav vegenvil kunne medføreat reinsdyrastilgang til disseviktigebeitenereduseresog i verstefall at områdene sørfor vegengår ut av bruk. 4) Steinbuskaret(utdrag): Generelter områdetmellomblåsjø,botsvatnetog StoreUrar svært lite brukt (mestbruk frå novembertil april -red. anm.). Urarjuveter en kritisk viktig passasje for områdeneøstfor StoreUrar. Omvinterenhar vi registrertat dyra krysserdennevegen60 ganger.fradataeneservi at dyra ogsåvednoenanledningerhar kryssetiseni denøstre delenav StoreUrevatn.I gjennomsnitter det ensignifikantstørrekrysningsfrekvensi løpetav vinteren. Områdenevestfor Svartevassmagasineter genereltlite brukt. Langtstørre konsentrasjonav GPSpunkt lengerøst. En del områderher somer kritisk viktigemht trekk lengervestover. 5) Brukenav randområda,utvekslingaust-vest: I tillegg til områdenenord for Hovdener det 4 ulikeområderder GPSdata indikererat dyra har krysningsområdermellomøstog vest. Dette er: Hoslemoen,Byklenord, Byklesør,Sørfor Låni(red. anm.). (Strandet al. 2011). Vurderingav konsekvensarfor villreinen av aukaferdseli løypene i SetesdalVesthei-Ryfylkeheiane og anbefalingar: Nårdet gjeldå vurderekonsekvensanefor villreinenvedaukaferdseli løypenettet, er det ikkje tenlegå sjåpå ei og ei løypekvarfor seg,men heileområdetundereitt. Gjennomarbeideti den tverrfaglegegruppa«villreinog samfunn», blei det framlagtfem sentralepilarari arbeidetfor å ta varepå berekraftige villreinstammerog villreinensleveområder: - Løfte villreinenfra menighettil samfunn. - Sterkerefokuspå arealforvaltningen. - Sluttpå «bit for bit» - forvaltningen. - Større sammenhengendeleveområderfor villrein. - Tilretteleggefor bærekraftig verdiskaping. (Andersen& Hustad2004). I denne samanhenger særlegpunkt 2-4 relevante.dennetenkingaer tydeleggjortog forsterka gjennomnaturmangfaldlovas 10 om samlabelastning.i eit villreinfaglegperspektivvil det vera avgjerande for villreinensinteresserat avgjerslerblir fatta ut ifrå eit samlabilete av områdets ressursar,belastningog framtidigeutfordringar. I SetesdalVesthei-Ryfylkeheian er det no påbyrjaeit nytt GPS-merkeprosjektpå villrein. Dette prosjektethar, somdei andretilsvarandeprosjekta rundt om i landet,ei openinnsynsløysingfor publikumgjennomwww.dyreposisjoner.no. Dette er eit viktig verktøyfor å innhentekvantitativog stadfestainformasjonom villreinens arealbrukgjennomåret. Det er likevelslik at områdesomikkje har posisjonarav GPS-merkarein, ogsåvil kunneha stor bruk av dyr somikkjeer GPS-merkaog generellverdi for villreineni området.i eit villreinfaglegperspektivvil det veraviktig å ikkje splitte opp område, somein gjennomdennetenestakansjå, har hyppigbruksfrekvensav rein. 11

Det er i nokresamanhengarlagt opp til ein bruk av desse GPS-data i forvaltninga, sombaserer segpå øyeblikksbilete. Ofte dreiar dette segom varslingsrutinar,basertpå om ein gjennomgps-data til ei kvartid kansjåom det er rein i det aktuelleområdet.eisliktype drift avt.d. løypereller annatype ferdsel,støttastikkjefrå forskingshald,då erfaringviserat tiltak i slikesamanhengarofte kjem for seintog at det medførerfor stor usikkerhetfor brukarsida(gundersenet al. 2013).Frå eit villreinfaglegperspektivvil det difor heller veratenlegå leggeopp til ei forvaltningder ein tar i bruk den bestetilgjengelegkunnskapenom reinensgenerellearealbrukgjennomåret, og søkerå kanalisereferdselutom dei viktigaste områdafor reineni den enkeltesesong. Gjennomviktig kunnskapfrå GPS-merkeprosjekt,habitatmodelleringog www.dyreposisjoner.nohar ein no mykjeog godkunnskapom villreinensfunksjonsområdei SetesdalVesthei-Ryfylkeheiane.I dennesakaer det reinensvinterbeiteog trekk til og frå dessesomer avgjerandeog sommå vurderastopp mot samfunnsmessigeinteresser.i tilleggtil dennekartfestaog kvantitative kunnskapensomvår uttale baserersegpå,er ogsådenerfaringsbasertelokalkunnskapensærsviktig her. Dette har det for vår del ikkjevore tid til å gjeranokoninnhentingav, til dette arbeidet,men til ei meir djuptpløyandekonsekvensutgreiing, vil dette absoluttveraviktig informasjonfor beslutningstakaraneå nytte segav. Fråeit villreinfaglegperspektivvil det bestefor villreinenveraå tilrettelegge infrastrukturog kanalisereferdselutanfor viktigevinterbeitefor villreinen,samt trekkområdatil, frå og mellomdesse. Deifokusområdasomer utpeikagjennom GPS-merkeprosjektetpå villrein i Setesdalsheiane,er områdeder forholdet mellomrein og menneskebør fylgjasttett. Der er bådeviktigeressursarfor villreinenog store samfunnsmessigeinteresser.i eit villreinfaglegperspektivvil det veratilrådelegå vurdereekstranøye, nyeog aukandetiltak/inngrep i desse områda.kanskjevil dette veradei mest aktuelleområdafor villreinensindel at det bør bli vurdert avbøtandetiltak, og i alle fall før- /ett erundersøkingarfør tiltak settasti gang. Vidareer det viktig, dersomein skalverai standtil å ta varepå villreinenog densleveområdei eit langsiktigperspektiv,at nyetiltak i områdetfaktisker reversible(bådefysiskog politisk) dersomkonsekvensanefor villreinenblir for store.i områdersomi dager lite brukaavreinen,der ein kanskjeogsåmanglarkunnskapeller verkemiddel, kanføre-var prinsippetveraavgjerande. Dei fokusområdasomfrå eit villreinfagleg perspektivbør handsamastvarsamter: - Utvekslingsområda(og trekk) til Hardangerviddaog SetesdalAusthei. - Hovdenområdet. - Områdarundt Brokke-Suleskardvegen. - Områdarundt Steinbuskaretog rundt Blåsjø-Botsvatnet og StoreUrar. - Randområda(i dette tilfellet dei med viktigevinterbeiteressursarog trekkpassasjaneut til desse) og trekkområdafor utvekslingmellomaustog vest. Generelter det ogsåslikat reinenpå sett og viskansamanliknasmed menneske,med tankepå vegval.i eit sålangt ikkje publisertarbeid, har analyserav GPS-data og topografiskekart, gjort av NINAvist at reinenviserein motstandmot å skulletrekkei områdemed hellingarbrattare enn30 grader(panzacchisubmitted, OlavStrandpersmedd.) Dette vil då medføreat det er visseområde reinenikkje brukar somtrekkområdeog somkanfungeresomnaturlegetopografiskebarrierer. Desse kandermed,frå naturensside, ha ein vissavskjerandeeffekt mellomfunksjonsområdainnom villreinområdet.antropogenpåverknadsominfrastruktur eller menneskelegferdseli tillegg, i 12

områdermed sliktopografi,kanveramed og forsterkeein slikavskjerandeeffekt. Deikanogsåbidra til ei ytterlegare«avsnøring» av områdapå kvarside,vedat vegenrundt dei stadigblir lengrefor reinen. Dettehar bådesamanhengmed denaukabarriereeffektensomkanoppstå,men ogsåat ein på dennemåtenlettare kanalisererfolk lengreinn i områdersomelleser mindretilgjengelege og har mindre gradav uroing. Eislikavsnøringkani verstefall medføreredusertbruk av områdapå kvar sideog reduksjoni dennaturlege trekkaktivitetendei imellom.fråeit villreinfaglegperspektivvil det veraynskjelegå kanalisereløyperog ferdselvekkifrå slike område,for å unngåei forsterkingav dei naturlegebarrierenesomliggder for villreinenfrå før. Strand et al.(2010) og Panzacchiet al. (2013)visertil at vedaukaferdseli områdermed alt eksisterandeinfrastruktur, kanbarriereeffektenbli såstor at det kangjefunksjonelleeffektar, som at bestandar kanbli delt eller medføreat viktigefunksjonsområdegårheilt ut av bruk. Gradenav slike effektar vil kunnevarieremellomulike bestandarog mellomgrupperav rein innom ein bestand. Til dømesveit me at simlerog fostringsflokkarer meir skyenn bukkane,somhar ein meir ekstensiv arealbrukog høgaretolegrense(strand et al. 2011). Akkuratkvardessegrenseneblir nåddi ulike områdeeller for dei ulike gruppenerein, er likevelvanskelegå sei.i eit villreinfaglegperspektiver det difor ynskjelegå kanalisereløyperog ferdselpå ein slikmåte at dei ikkje,samanmed infrastrukturi området,gjevein aukabarriereeffekt. Gundersenet al. (2013)fann at på stiarmed meir enn30 passeringarper dag,vil dessekunne medføreein barriereeffekt for villreinen.deifann ogsåat ein oppnårein absoluttbarriereeffekt ved meir enn220passeringarper dag.effektaneav slikebarriererfor bestanden,kanspenneheilt frå lokal til nasjonalskala.fråeit villreinfaglegperspektiv er difor det besteom ein kankanalisereferdsel der ein risikererslikeomfang,utom viktigefunksjons- og trekkområdefor villreinen,for å unngå negativeeffektarfor bestanden. I arbeidetmed Regionalplaner det lagt opp til eit eigeplanprogramog ei heilskapelegtenkingknytt til tiltak og ferdsel,som sti- og løypeplanar.i og med at villreinenkryssaradministrativegrenser,er det frå eit villreinfaglegperspektiv,viktig at slikesti- og løypeplanarblir vurdert ut ifrå eit regionalt perspektivog ikkjebareinnom kvarkommunegrense.ved ei eventuellkonsekvensutgreiingav slike sti- og løypeplanareller andreferdselstiltak,vil det for villreinensindel veratenlegå sjådessetiltaka opp mot andrekartlag,somviktigefunksjonsområde(kalvingsområde, vinter- og sommarbeite, samt trekkområde).dettekant.d. løysastgjennomulike GIS-tenester, men NorskVillreinsenterhar i dette arbeidetikkje gjennomførtnokonslikeanalyserav dei foreslegneløypene,då det vil veraeit meir djuptpløgandeku-arbeid. Med bakgrunni denkunnskapenein har om områdetog villreinbestanden, bør ein,frå eit villreinfaglegperspektiv, forsøkeå kanalisereløyperog ferdselutom viktigefunksjonsområdefor villreinenvinterstid. Vedå vurdereheileområdetsamla,kan ein hindreytterlegareoppsplittingav leveområdet,og sikrereinentilgang til viktigevinterhabitatog trekk mellomdesse. Skinnarbu03.06.14,LenaRomtveit, Norsk VillreinsenterSør. 13

Litteratur: - Andersen,R.& Hustad, H.2004.Villreinog samfunn.enveiledningtil bevaringog bruk av Europassistevillreinfjell. NINATemahefte27. 77pp. - Falldorf,T.2013.Habitatuseof wild reindeer(rangifert. tarandus) in Hardangervidda, Norway. NINAreport 982.254pp. - a Gundersen, V., Nerhoel,I., Strand,O. og M.Panzacchi,2013. Ferdseli Snøhettaområdet Sluttrapport. NINARapport932.70 s. - b Gundersen,V., Olsson,T.,Strand,O.,Mackay, M., Panzacchi,M. & B.vanMoorter. 2013. Nordfjellavillreinområde konsekvensav planforslagfor villrein, friluftsliv og reiseliv NINA Rapport956.71 s. - Hagen,D.,Gaare,E.,Erikstad,L.og HoemS.A. 2006.Beitressurskartleggingi Snøhetta villreinområde kartleggingav beite for villrein,moskusog saumed bruk av satelittbildetolkingog visuellpunkt-takseringfrå helikopter.ninarapport135.52 s. - Mossing,A. og Heggenes,J.2010.Kartleggingav villreinensarealbruki SetesdalVesthei- Ryfylkeheieneog SetesdalAusthei.NVSRapport6/2010.64 s. - Nellemann,C.,Vistnes,I., Jordhøy,P.& Strand,O.2001.Winter distribution of wild reindeer in relation to power lines,roadsandresorts.biologicalconservation101:351-360. - Panzacchi,M., Moorter, B.V.,og Strand,O. 2013.A roadin the middleof one of the last wild reindeermigrationroutesin Norway:crossingbehaviorandthreatsto conservation. Rangifer,33,SpecialIssueNo. 21,pp 15-26. - Panzacchi,M. 2014.Submitted. - Skogland,T.1994.Villrein fra urinnvånertil miljøbarometer.teknologiskforlag.143 s. - Strand, O., Flemsæter,F., Gundersen,V., & Rønningen,K.2013. HorisontSnøhetta_NINA Temahefte51.99 s. - Strand,O. og Punsvik,T.2014.ÅrbokaVillreinen,s.31. - Strand,O.,Panzacchi,M., Jordhøy,P.,VanMoorter, B.,Andersen,R.,og Bay,L.A. 2011. Villreinensbruk av Setesdalsheiene. Sluttrapportfra GPS-merkeprosjektet2006 2010.- NINA Rapport694.143s.+ vedlegg. - Strand, O., Jordhøy,P.,Mossing,A., Knudsen,P.A., Nesse,L.,Skjerdal,H.,Panzachi, M., Andersen,R.og Gundersen,V. 2011. Villreineni Nordfjella. Statusog leveområde.nina rapport 634.71 s + vedlegg. - Strand, O., Gundersen,V.,Panzacchi,M., Andersen,O.,Falldorf,T.,Andersen,R.,Van Moorter, B.,Jordhøy,P.& Fangel,K.2010. Ferdseli villreinensleveområder. NINARapport 551.101s. - Strand,O. 2008.Forventedeklimaendringerog ei framtid for villreinen.villreinen2008.pp 4-8. 14