Altas bosetningshistorie Den problematiske personhistoria Universitetet i Tromsø 19.06.2008 Arnfinn Kjelland Høgskulen i Volda Dagens samfunn er komplekst: Page 1
«Krav» til personinformasjon i ei moderne bygdebok: ingen «Norsk Standard» d finst må vere forståeleg organisert, dvs. lett å finne fram i (godt system for krysstilvisingar, gode register) må vere fullstendig når det gjeld bustad- og personinformasjon, dvs. «feilfri» må vere gjennomillustrert med bilde og kart bør vere ajourført så langt fram i tid som muleg kva skal dei forteljane historie-delane innehalde? Det gamle gards-/ættesogemodellen: utvikla for å skildre eit ukomplisert bygdesamfunn fram til midten av 1900-talet ofte organisert etter gardsnummer / bruksnummer også i tettbygd strøk vanskeleg å finne fram i mangelfullt system for krysstilvisingar (m.a. fordi ikkje alle bustader har eller har hatt gnr / brnr) problem med «gardshistorie» dhit i for dei siste generasjonane, gardane ikkje lenger den sentrale bu-, arbeids- og sosiale eininga i lokalsamfunna Page 2
Kompleksitet i slike prosjekt, generelt: tidsdimensjonen, frå i dag og bakover i tid til 1600 forståing for dette lokalsamfunnet skal formidlast i dagens menneske, særleg dei unge økonomi: innsamling av informasjon og behandling av den fram til sluttproduktet, bygdeboka, krev mykje og kompetent arbeid, som må organiserast skikkeleg (krev kompetent prosjektleiing) arbeidskostnader aukar meir enn betalingsvilje i høve kjøp av bøker positivt: kostnader ved produksjon av bøker lågare Kjeldematerialet, kompleksitet: dekkjer perioden frå 15- / 1600-talet til i dag utfordring i lesing/tolking av det eldre materialet tilgjenge til det eldre materialet (Arkivverket) tilgjenge til det nyare materialet (personvernomsyn) omfanget når ein samlar «alt» som gjeld eit område: prosjektarkiveringssystem metode: tolking av kjeldematerialet i høve det ein nyttar det til, system for «lenking» og «kopling» regionale variasjonar: kjeldesituasjonen varierer kjeldematerialet utanom bygda lettare tilgjengeleg Page 3
Kjelder frå den nyaste tida: samanhengande seriar knapt nok tilgjengelege av personvernomsyn problem med innsamling av skjema frå husstandane: manglande oversyn over bustader og utflytting når ein ikkje har eldre bygdebøker, må ein ha inn informasjon attende til først på 1900-talet kompliserte skjema, folk orkar ikkje å fylle ut skjema som blir liggande i fleire år med utdatert informasjon motstridande informasjon i skjema frå forskjellige husstandar problemet «den nyaste tids busetnadssoge» Fagleg kompleksitet: den kronologiske dimensjonen (perioden ca 1600-dd) den tematiske dimensjonen korleis avgrense? «objekta» som blir behandla i slike bygdebøker (personar, «familiar» i vid tyding og bustader etter ein tidsdimensjon) utgjer beingrinda, som ein så legg på «kjøt» (andre element) i eit visst omfang: nye / gamle bilde, andre illustrasjonar, kart, rammetekstar, gards- / bustad-historier, grendehistorier arbeidet krev kompetanse på mange felt det ikkje finst historiefagleg relevant utdanning i Page 4
Økonomisk kompleksitet: som alle bokprosjekt: storparten av utgiftene kjem lang tid før inntektene, medfører kapitalkostnader (renter), ikkje tilpassa offentleg budsjettsystem særs vanskeleg å kalkulere omfanget av arbeidet avheng av dugnadsvilje og personar «bordet fangar» om ein tidsplan sprekk, må utgjevar nesten halde fram, sjølv om prosjektet kan bli vesentleg dyrare enn opphavleg planlagt ikkje ubetydeleg inntektspotensiale ved boksal Tidspunkt for prosjektavslutning: 1900, 1950, 1980 eller «dags dato» (nærast trykketidspunktet som praktisk muleg? fordel med «dags dato»: den lokale interessa og dermed salspotensialet er størst ulempe med «dags dato»: arbeidsmengda problemet «den nyaste tids busetnadshistorie» t i prosjektøkonomien krev ofte bindvis utgjeving, det kan gå mange år frå første til siste bind, og dermed blir det første tidlegare «utdatert» Page 5
Ei muleg løysing for den nyaste tida: all personinformasjon i eit databaseformat som gjer at det kan oppdaterast t fortløpande ein satsar først på å få stoffet fram til eit bestemt årstal, t.d. 1920, 1950 o.l. så komplett som muleg, og publiserer dette i tradisjonell bokform, illustrert og med med forteljande historie om bustader og evt. grender ein oppdaterer så bustad- og personinformasjonen fortløpande og får utvikla løysingar for visning av bustader vha. internett og ein enkel, billeg, sjølvbetjent «print on demand»-funksjon for sal av utskrifter Om ei «Print on demand»-løysing for den nyaste tida: fordeler: databasen med personinformasjon kan oppdaterast fortløpande av lokal, friviljug kompetanse, t.d. eit historielag, utan kostnader for ein offentleg utgjevar historielaget kan få inntektene av «print on demand»-salet, og dermed motivasjon til vidare innsamlings- og oppdateringsarbeid ulemper: ein slik nettbasert «print on demand»-funksjon er ikkje utvikla, og kostnadene er ukjende krev systematisk organisering og kunnskap om metodikken det må arbeidast etter i det lokale historielagmiljøet Page 6
Vegen vidare: forprosjekt fordelar: får oppsummert og kostnadsvurdert alle aktuelle/mulege arbeidsoperasjonar i eit slikt prosjekt frå A til Å ulemper: kostbart, ubetydelege ringverknader lokalt særs vanskeleg/umuleg å ta høgd for absolutt alle sider ved historia til lokalsamfunnet det kan vere ønske om å handsame vanskeleg å ta høgd for individuelt arbeidstempo, oppseiingar i prosjekttida bør brukast aktivt gjennom heile prosjektperioden (fortløpande oppdateringar / justeringar) ikkje to slike prosjekt / lokalsamfunn har same føresetnader Vegen vidare: kompetanseutvikling lokalt? nøkkel i slike prosjekt: lokal kompetanse vurdere å kurse eit korps av lokale medarbeidarar i dei forskjellige arbeidsoperasjonane som må utførast i prosjektet i ei slik kurspakke kan ein legge inn innføring i spesielle tema, før ein avgjer om ein vil inkludere dei i prosjektet i full skala slike kurs kan gjerast kompetansegjevande (studiepoeng) Høgskulen i Volda kan utvikle slike kurs (ei slik kurspakke kan interessere også andre kommunar) Page 7