D/S Oster. Innreiing av forskip og s.b. side hovuddekk Av Gunnar Furre. HFS rapport nr. 4-2005 Hardanger Fartøyvernsenter

D/S Oster Innreiing av forskip og s.b. side hovuddekk Av Gunnar Furre HFS rapport nr. 4-2005 Hardanger Fartøyvernsenter 1

D/S Oster Innreiing av forskip og s.b. side hovuddekk Av Gunnar Furre Rapport nr 4-2005 Hardanger Fartøyvernsenter juni 2005 Teikningar/skisser: Erik Småland m f.l. Foto: HFS Utforming: Åsmund Kristiansen ISSN 1503-9927 2

Innhald 1.0 Hovudpunkt - teknisk historie... 4 2.0 Samandrag... 5 3.0 Salong og lugarar i forskip... 6 3.1 Garnering/ventilkassar... 6 3.2 Rominndeling / Skottoppbygging... 8 3.3 Himlinga... 8 3.5 Dørk... 10 3.6 Innreiing av lugarar... 10 3.7 Gang og trapp... 11 3.8 Dører... 11 3.9 Overflatehandsaming forskip... 11 3.10 Ventilasjon, drenering og el. opplegg... 12 4.0 Innreiing S.B. side hovuddekk... 13 4.1 Skottoppbygging og rominndeling... 13 4.2 Lugarar... 14 4.3 Messe... 15 4.4 Sterits... 15 4.5 Dørk... 15 4.6 Dører... 16 4.7 Overflatehandsaming hovuddekk... 16 4.8 El.opplegg / lufting... 16 5.0 Tileggsarbeid... 17 5.1 Lettbåtar... 17 5.2 Rekkeportar... 17 5.3 Trallverk... 17 5.4 Servantskap i dekkssalongar... 18 5.5 Stativ for brannpøsar... 18 5.6 Brannskap... 18 5.7 Skap i styrehus... 18 5.8 Div. arbeid... 18 6.0 Leverandørar... 19 7.0 Vedlikehaldsråd... 20 7.1 Linoleum... 20 7.2 Skinn... 20 8. Vedlegg... 21 3

1.0 Hovudpunkt - teknisk historie 1908 Levert som byggjenummer 131 frå Christianssands Mekaniske Værksted til Indre Nordhordlandske Dampskibsselskapb (frå 1923: Indre Nordhordland Dampbåtlag). Lengde 106,1 fot, breidde 21,7 fot, djuptgåande 9,7 fot. Trippel maskin på 300 IHK. 1915 Forlenga hjå Mjellem & Karlsen i Bergen til 118,6 fot. Akterskipet vart demontert omlag til maskinskottet og nytt 12,5 fot lengre akterskip bygd opp. Akterskipet fekk eit heit nytt arrangement i tråd med verkstaden sin praksis. På promenadedekket vart det sett opp eit salonghus av tre med eitt rom. 1928-29 All innreiing i framskipet vart rive ut i samband med 20-års klassing. Evje & Andersen Slip & Mekaniske Verksted i Bergen utførte diverse stålarbeid i samband med klassinga. Etter skrogarbeidet bygde dei opp ei innreiing med nytt arrangement i tråd med det som var vanleg i Bergen. Nedgangskappa til salongen vart flytta frå babord side til senter. 1932 ca Salonghuset frå 1915 på promenadedekk vart bytt ut med eitt nytt av jern. I det nye salonghuset var det to salongar som med oppslagsryggar, slik at desse kunne konverterast til to firmannslugarar om natta. Leider frå hovuddekket vart flytta frå aktanfor maskincasinga til eit nytt trappehus i forlenginga av det nye salonghuset. 1939 Rekvirert av marinen som vaktskip og m.a. utstyrt med 76 mm kanon. 1940-45 Teke som krigsbytte av den tyske krigsmarine og omdøypt til Marder. Overført til Hafenschutzflotille Bergen, seinare til Forpoostenflotille. I 1944 vart formasta fjerna og ny enhetsmast sett opp inn til brufronten. I løpet av krigen vart den bakre meteren av promenadedekket kappa av, venteleg for å kunne setje ut miner frå akterdekket. Også andre endringar på dekk kan ha funne stad under krigen. 1945-46 Sett i stand og delvis ombygd hjå Storemøllens Mekaniske Verksted i Bergen. Ny bru og kapteinslugar. Brua vart laga av tre med dørken heva omlag 60 cm. høgare enn den gamle. Ny kapteinslugar i dekkshus av stål i sveist utføring bak brua. Leider frå hovuddekk ned til aktersalong vart endra frå tverrskips til langskips. Der var ein lugar mot skutesida på kvar side av den gamle trappa. Desse vart rivne og erstatta av to nye med nær symmetrisk utføring. Som følgje av dette vart også frontskottet i salongen endra. Ny formast av stål. 1950 ca Opninga over rekka langs sidene i akterskipet vert kledd inn til litt aktanfor postlugaren og forsynt med fire glas. Kring 1960 vart dette forlenga bakover med eitt glas og eit akterskott montert på hovuddekket. No vart overbygget på hovuddekket tett. 1962 Nytt framdekk og utbetring av rennesteinar vart uført av Mjellem & Karlsen i Bergen. Sjølve dekket vart skifta i Florvåg på Askøy. I samband med dette vart heile himlinga framme under dekk også riven. Ny himling vart bygd opp etter at dekksarbeidet var ferdig. 4

1965-66 Gjennomgripande ombygging til dieseldriven fraktebåt hjå Berge sag og Trelast i Ølensvåg. Omdøypt M/S Vaka. Gjenbruk av mange originale innreiingsdelar. 1996- Overteken av Nordhordland Veteranbåtlag. Gjendøypt til Oster. Riksantikvaren gjev båten status som verneverdig skip og restaurering og attendeføring til utsjånaden frå 1964 tek til. I august 2000 går Oster for eigen dampmaskin til Nordsteam i Bergen. På grunnlag av originalinventar og historisk dokumentasjon vert innreiinga slik den var fram til 1964 bygd opp att hjå Hardanger Fartyvernsenter i Norheimsund. 2.0 Samandrag Hovudoppgåva var denne gangen å innreia 2. klasse salong og 4 lugarar i forskipet, dessutan lugarar/messe/sterits langs styrbord side på hovuddekk. I tilegg kom diverse tilleggsarbeid som reperasjon av livbåtar og tillaging av trallverk forut og akter. Arbeidet starta opp umiddelbart etter at båten kom til fartøyvernsenteret den 02.10.04. Båtbyggjarane starta i forskipet der det var lagt dørk og der stålet var fint reingjort og malt. I den delen som skulle bli salong blei det laga ei utkassing som skjuler stringarane. Lugarar og gang blei skilt frå salongen ved hjelp av skott bygde opp av pløgde bord som blei spikra opp i dekk og ned i dørken. Langs skutesidene og på for- og akterskott blei det slått opp underpanel, papp og faspanel. I himlinga blei det slått opp faspanel mellom bjelkane som blei lista inn men elles var synlege under himlinga. I salongen blei det bygd opp ein sitjebenk langs båe skutesider og frontskott, benkane blei stoppa og trekte med svart skinn med basis i gamle delar. Innreiinga i salongen omfatta elles tre bord på støypejernsøyler som var tilpassa den avgrensa plassen i rommet. Lugarane fekk ei standard innreiing med etasjekøyar, benk, skap, vask og nedfellbart bord. Unnataket var den fremste lugaren på styrbord side som skulle bera preg av denne var skilt frå salongen i løpet av driftsperioden. Her var det såleis ikkje dobbeltkøy men benk lang skutesida av same typen som i salongen. I salongen blei akterskottet malt brunt opp til same høgd som benkeryggane medan rommet elles blei kvitmala. Lugarane fekk på si side eit grønt felt frå dørken opp til vasken. Romma elles blei kvitmala med brune køyefrontar og dørar. I området som skulle innreiast langs styrbord skuteside på hovuddekk var plassen svært avgrensa. For å vinna nokre cm blei såleis underpanelet plassert mellom spanta, medan faspanelet akkurat kom klar. Både skottet mot gangen og skiljeskotta mellom romma blei bygde opp ved hjelp av sviller og stolpar der panelet blei montert først når dette rammeverket var på plass. Dei to lugarane blei eins innreia. Dei fekk benk langs skutessida, kommode på forskottet og vaskeservant på akterskottet. Messa blei utstyrt med tilsvarande benk som i lugarane, i tilegg blei det sett opp eit bord langs skottet mot gangen. I sterits blei det sett opp arbeidsbenkar langs tverrskipsskotta og tallerkenhyller over desse. Alle romma blei utstyrte med teakdørar, det same gjaldt toalettet som er å finna aktafor dei nye romma. 5

Verftsformann Morten Hesthammer har vore leiar for prosjektet. Alf Storaas har vore bas for arbeidet i forskipet medan Sune Rosendahl leia arbeidet på hovuddekket. Med seg har dei hatt: Arne Jostein Jensen, Torstein Lehmann, Kasper Krogh Hansen, Måns Jonson, Håvard Gjerde, Åge Hjortland, Thomas Finderup, Pernille Voss, Olgar Neteland, Axel Bjelke, Mikkel Rust og Karsten Mæhl. Underteikna har stått for dokumentasjonen undervegs. Arbeidet vart avslutta til avtalt tid den 4.3.05. Som tidlegare har Erik Småland stått for den dokumentasjonen som har vore grunnlag for arbeidet. Materialet hans har gjeve svar på dei fleste spørsmål og når det har dukka opp nye problemstillingar har han alltid vore tilgjengeleg for å diskutera løysingar. I tilegg til Erik har Vidar Lehmann og Tor Bjørgaas vore kontaktpersonar. Me opplever at dette tredje oppdraget vårt på Oster har verka til å styrka eit allereie godt samarbeid og me gler oss saman med laget over at båten no er så godt som ferdig. 3.0 Salong og lugarar i forskip 3.1 Garnering/ventilkassar Då arbeidet starta var heile forskipet eit ope rom der berre dørken var lagt. Alt stål var rustpikka og overflatehandsama slik at det var råd å gå rett laust på trearbeidet. Som vanleg starta me med spikarslaga langs skutesida, desse blei kilte fast mot vinkeljerna. Framgangsmåten blei likevel ikkje den heilt vanlege sidan me denne gangen måtte ta omsyn til dei to solide stringarane som følgjer skutesidene. Under den langsgåande benken som skulle gå langs skutesidene i salongen, kunne panelet følgja sida. Frå benken og opp til overkant av ryggen måtte derimot panelet trekkast inn i rommet i form av ei utkassing som skjulte stringarane. I overkant av den øvste stringeren kunne panelet igjen følgja skutesida. Ferdig utført arta dette seg på den måten at ein fekk ei ganske rett skuteside opp til overkant av benkeryggen der det vart ei hylle av jamn breidd. Frå hylla og opp følgjer panelet skutesida på vanleg måte. Den fremste lugaren på styrbord side kom til i driftsperioden ved at ein skilte den frå salongen som tidlegare også omfatta dette rommet. Dette blei det teke omsyn til under oppbyggina ved at det blei laga ei samanhengande utkassing/hylle gjennom salongen og inn i den nemnde lugaren (skisse 1 og 2). Etter at spikarslag og underpanel var slått opp i området som ville koma under benken, gjekk båtbyggjarane i gang med ventilkassane som blei laga til av 30 mm bord. For å sikra at kassane kom til å liggja på linje blei det først slått opp eit hjelpebord i underkant av ventilopningane. 6

Bordet nede i ventilkassa blei vinkla i høve til hjelpebordet slik at denne sida fekk same hellingsvinkel i alle kassane. Den øvre kanten av ventilkassane blei plassert på linje ved at ein målte seg ned frå dekket. For å kompensera for at ventilopningane ikkje låg heilt på linje kom vinkelen på den øvre sida til å variera noko. Til ein viss grad blei vinkelen også påverka av at blindlokka skulle vera råd å slå opp utan å stoppa i treverket. Med sida oppe og nede ferdig tillaga blei sideborda tilpassa og etterkvart monterte. Då ventilkassane var ferdige kunne det panelast ut mot skutesida i feltet over den øvre stringeren. Med underpanelet på plass over og under benkeområdet, starta arbeidet med rammeverket for utkassinga av skutesidene. Rammeverket (2 x 2 ¾ ) blei bygt opp slik biletet syner og festa til panel og spikarslag. For å sikra at benk og hylle fekk same kurve blei det laga eit malbord med utgangspunkt i fasongen på skutesida. Før det blei slått opp panel måtte skotta i endane opp slik at det var noko å avslutta konstruksjonen mot. Forut mot frontskottet var det ei utfordring å finna ei god løysing på utforminga av skottet. Her måtte ein både ta omsyn til både jernknea i forlenginga av stringarane og til inspeksjonsluka i kollisjonsskottet. Løysinga ein her kom fram til var å kassa ut den nedre delen av frontskottet slik at benkeryggen akkurat kom klar knea. Når utkassinga av frontskottet ikkje har same høgd som utkassingane langs skuteisida, er dette for å sikra grei tilkomst til den nemnde inspeksjonsluka. På babord side skulle utkassinga avsluttast mot skiljeskottet mellom salongen og den fremste lugaren. På styrbord side skulle utkassinga gå gjennom den fremste lugaren og slutta mot skottet mellom dei to lugarane, dette i tråd med opphavleg planløysing. I det området som skulle skiljast frå som lugar blei det ikkje slått opp panel under benkenivå då skutsida i dette området ligg så pass lite at utkassinga kunne gå rett frå dørken og opp til nivået på hylla Med ferdig rammeverk og skott til å slutta mot i begge endar, blei det slått opp liggjande rupanel slik at ein fekk ei samanhengande utkassing langs begge skutesidene. Ettersom langskipsavstivingane tok opp mesteparten av plassen inne i kassa blei det ikkje laga til luker eller anna form for tilkomst til kassa. Med underpanel på plass i heile høgda frå dørk til himling blei det stifta opp bygningspapp og deretter panela med liggjande faspanel frå dørk til himling (skisse 4a/4b). 7

3.2 Rominndeling / Skottoppbygging Utgangspunktet for rominndelinga i forskipet var teikningar, informantopplysningar og plasseringa av viktige konstruktive delar, elles var plassen i seg sjølv så avgrensa at det ikkje fanst store spelerommet. Når det gjaldt skottet mellom dei fremste lugarane og salongen gav plasseringa ut frå generalplanen. Spikarmerke i det gamle dekket stadfesta desse opplysningane. Etter at salongskottet var plassert blei gangen teikna inn og deretter skiljeskotta mellom lugarane. Visse mindre justeringar blei gjort ut frå praktiske omsyn, såleis blei døropninga inn til den akterste lugaren på babord side vridd litt akterover for å gje betre plass i gangen. I arbeidet med å plassera skotta blei det tydeleg at båten ikkje er symmetrisk i forskipet. Det måtte såleis takast ei rekkje kontrollmål inn frå skutesida for å finna den reelle senterlinja. Det viste seg likeeins at me måtte ta ein del kontrollmål for å finna rette vinkelen på skotta. Me enda her opp med å bruka den gamle søyla som no står akterut i salongen som referanse i vertikalplanet. Medan skotta elles om bord er bygd opp ved hjelp av rammeverk og panel på sviller, så skulle panelborda i forskipet spikrast direkte til dørk og dekk. Når denne løysinga verkar sannsynleg her, er det ut frå at dørane i gangen må kunne slå ulike vegar, noko som er problematisk å kombinera med ei svill-løysing. At oppbygginga i forskipet er avvikande kan også ha samanheng med at dette arbeidet blei utført ved eit anna verft (Evje og Andersen) enn dei som har stått for arbeidet elles. Paneleborda blei skråspikra ned i dørken og opp mot dekk, og dessutan til nabobordet med spikar inni nota. For å unngå problemet med manglande spikarfeste i område med strekkplater blei det slått opp ei list mot dekk som panelet blei festa til. Ved døropningane blei det ikkje laga noko eigentleg karm, det blei berre slått opp ei list på innsida som døra stoppa mot. Vidare blei det slått på ein dørstokk nede før det til sist blei lista rundt døropninga. 3.3 Himlinga Etter at alle skiljeskotta var på plass kunne himlinga setjast opp. I denne delen av båten skulle bjelkane ikkje kassast inn, men stikka ca. 10 cm under himlinga (skisse 2). Etter at spikarslaga (35 x 70 mm)var på plass blei det slått opp langsgåande faspanel ( 15 x 89 mm) mellom bjelkane. I utgangspunktet var tanken å lista bjelkane inn ved hjelp av holkillister, men undervegs blei det bestemt å bruka flatslist (12 x 45 mm) i staden. At holkillista blei forkasta hadde samanheng med at bjelkane både bulka seg og hadde ein del doblingar. Dette innebar at lista måtte skjerast i fasong, noko ei holkillist gjev lite rom for. Sjølv om lista blei skoren i fasong var det vanskeleg å få denne til å slutta heilt inn til bjelken alle stader, det blei difor kitta i overgangen før maling. 8

3.4 Innreiing av salong Langs skutesider og frontskott skulle det opp ein veggfast benk. Under utforminga av benken blei det teke utgangspunkt i to gamle sete og ein modifisert rygg. Desse delane tilsa at breidda på benken skulle vera ca. 52 cm medan ryggen skulle vera 66 cm høg. Når det gjaldt høgda på benken baserte me oss på ei sitjehøgd i tråd med vanleg standard 45 cm. Dette innebar ein avstand frå dørk til øvre kant benkeramme på vel 40 cm. Benkefundamemtet blei laga til av 2 x 4 plank som blei felt saman. Mot skutesida blei fundamentet festa til garneringa medan fronten blei støtta opp av provisoriske bein. I utgangspunktet blei fundamentet laga til med ein liten knekk for kvar sitjepute, denne skulle kompensera for krumminga av skutesida. Denne løysinga blei sidan modifisert slik at fronten på benkeramma fekk ei jamn kurve tilsvarande skutesida. Med benkefundamentet på plass blei rammene for sete og rygg laga til. Inndelinga av rygg og seter i rammer av høveleg lengd (3 på kvar side) blei gjort med utgangspunkt i oppmålingsteikninga frå 1936. Denne teikninga stadfestar også at det skal vera endeputer mot lugarskotta. For å få puter som sat godt utan å klemma for mykje blei det teke omsyn til tjukna på skinntrekk og stopping under tillaginga av rammene Utgangspunktet var ein avstand på 4 mm mellom kvar ramme, denne blei så dobla i endane der sitjeputa møter endeputa. Mellom sitjepute og rygg blei det laga ei glipe på ca 12 mm. Generelt blei det teke omsyn til at det i 2. klasse salongen skulle vera tynnare stopping enn akterut på 1. klasse. Over ryggene blei det sett opp ei mahognylist (45 x 10 mm) som både held ryggane på plass og gjev ei fin avslutning. Også langs fronten av sitjebenken blei det sett opp ei mahognylist. Etter at linoleumen var på plass blei dei mellombels beina erstatta av firkanta, avsmalnande bein i beisa furu. Dei tre borda i salongen er av same typen som dei akterut (skisse 5). Dei er såleis laga i furu med linoleum på bordplata og mahognylister rundt denne. For at linoleumen skulle vera stabil blei den limt til bordplata Alle borda er monterte på to støypejernsbein som er skrudde fast til dørken. For 9

at det fremste bordet skulle vera funksjonelt i forhold til den trange plasseringa, blei det utstyrt med skrå klaffar slik biletet syner. Borda lenger akter i salongen er også tilpassa den avgrensa golvplassen ved at dei er smalare framme (ca. 40 cm) enn akter (ca. 60 cm). 3.5 Dørk På dørken i salongen er det lagt mørk brun linoleum. Oppmåling av eit stykke bevart linoleum frå forskipet tilsa at linoleumen opphavleg var lagt tverrskips (skisse 6). Frå handverkarhald vart dette sterkt frårådd sidan det ville innebera at ein måtte skjera store splittar i belegget av omsyn til søylene Alternativet var å leggja belegget langskips med utgangspunkt i ein skøyt langs senterlinja. Med ei beleggbreidde på 180 cm ville ein då unngå fleire skøytar med unnatak av heilt akterut i salongen der det måtte leggjast ein trekant under benken for å nå heilt ut. Resultatet blei ein kombinasjon av langskips og tverrskips legging i den forstand at det blei lagt ei breidd på tvers fremst i båten (i tråd med oppmålingsopplysningane). Vidare akterover blei belegget lagt langskips. For at linoleumen skal ha høve til å veksa utan å bulka seg blei den berre stifta til dørken i skøytane. Ettersom belegget veks i breidda vil det auka ut mot skutesida der det kan bli naudsynt å løysa listene. Det kan også verta naudsynt å utvida hola for boltane som held borda dersom det belegget skulle bulka seg. For å unngå at det skulle festa seg skit til den ubehandla linoleumen blei den bona rett etter at den var lagt. 3.6 Innreiing av lugarar Som tidlegare nemnt skulle den fremste lugaren på styrbord framstå som om den var skilt frå salongen. Benken langs skutesida i denne lugaren blei såleis laga som ei forlenging av salongbenken og utstyrt med same type trekk (svart skinn) og stopping som denne. På kvar side av benkebeinet, som også er av same type som i salongen, blei det montert ei skuffe. Skuffene heng oppunder benken der det er montert ei vinkellist tilpassa sleidene på skuffene. Av andre møblar blei det mot frontskottet montert ein kommode med brunmalt front i furu og linoleumsplate (skisse 3). Den aktre lugaren på styrbord side blei utstyrt med etasjekøy langs akterskottet. I køyefronten blei det laga til to skuffer. I forlenginga av køyene ut mot skutesida blei det laga til eit skap i full takhøgd. Frå lugaren er det også tilgang til rommet under trappa via ei dør i skottet. Elles omfatta innreiinga ein smal sitjebenk med skinntrekk langs skutesida og dessutan eit lite klaffbord og ein vask på frontskottet. Den aktre lugaren på babord side blei innreia på same måten som den 10

på styrbord. Her verka skapet ut mot skutesida til å skjula eit lufterøyr til brennoljetanken som elles ville vore synleg. Den fremste lugaren på denne sida blei utstyrt med etasjekøy langs frontskottet mot salongen og ein smal benk langs skutesida Mot gangen blei det skilt av eit skap i full takhøgd. Klaffbord og vask blei montert på akterskottet. 3.7 Gang og trapp Trappa ned i forskipet har høyrt til om bord og var mellombels montert då me starta arbeidet. At trappa ikkje hadde spikarmerke i akterkant av trinna tilsa at det ikkje hadde vore botn i denne. Det verka samstundes lite truleg at det hadde vore opning mellom trinna sidan dette ville medført at all skiten frå trappa hamna inne i skapet. Det som blei gjort var å fjerna trappa for så å setja opp rammeverk og panel som uavhengig av trappa danna ein botn i denne. Elles er trappa noko smalare enn nedgangen og det blei difor fora på med eit bord mellom trappevangane og skotta. På trinna blei det lagt linoleum av same type som elles i forskipet. Belegget blir halde på plass ved hjelp ei messingskinne ytst på trinnet og ei ca. midt på trinnet. 3.8 Dører I forskipet er alle dørene av same type. Det er tale om brunmalte fyllingsdørar i furu av den typen som blei målt opp om bord i Hindholmen (skisse 7). Dørene blei utsyrte med låsar av varianten der det er ring på eine sida og vridbar knott på den andre. Det blei vidare montert kastekrokar til å halda dørene opne. Elles blei det bøygd til messingplate over alle dørtersklane for å unngå oppflising og slitasje. 3.9 Overflatehandsaming forskip På bakgrunn av det ikkje heilt vellukka resultatet i akterskipet skifta me denne gangen over til ein ny produsent av linoljemaling, det svenske firmaet Allbäck. Her var det ikkje minst avgjerande at denne malinga skulle ha langt kortare tørketid enn den me har brukt før. Før me sette i gang med malinga gjekk me på vanleg måte over med kvistlakk, deretter blei treverket grunna med rå 11

linolje. Etter å ha smurt to strok med maling var me ikkje heilt nøgde med resultatet. Problemet var at malinga danna ei ujamn overflate og dessutan seig ein del. I denne situasjonen kontakta me produsenten som kom med gode råd med omsyn til påføring. Han tilrådde at me påførte malinga med vanleg pensel i tynne strøk og at me deretter gjekk over med ein fordrivar for å få ei fin overflate. Etter at me byrja å følgja desse råda blei resultatet fullt ut tilfredsstillande. Tørketida viste seg også å vera i tråd med forventningane (ca. eit døger med gunstig lys/varme). I salongen blei himling og skott malt 3 strøk med kvitt. Unnataket var akterskottet der det nedste feltet (opp til 120 cm) blei mala brunt (S 5040-Y50R). Også i gangen blei den nedste delen av skottet malt brunt. Lugarane fekk også tofarga skott, men her var det nedre feltet på skotta ikkje brunt, men grønt (S 0520 G20Y, same fargen som på brua). 3.10 Ventilasjon, drenering og el. opplegg For å sikra lufting bak garneringa er det laga til luftespalter både oppe mot himlinga og nede mot dekk. Spalta oppe er skjult bak listverket som er klossa ut for å gje lufta passasje. Luftespalta nede blei plassert like under benkeramma der den ikkje vil vera synleg med mindre ein legg seg ned og kikkar under benken. For å få god lufting i lugarane var det i utgangspunktet snakk om å laga luftekanalar kopla til ventilopningane på nedgangskappa. Denne ideen blei forkasta då eit slikt arrangement ville koma i konflikt med bjelkane. Det er no er satsa på er lufting gjennom hol i dørane, noko som er i tråd med informantopplysningane. Det var her tale om fire hol gjennom øvre og nedre ramtre på kvar dør. På innsida oppe er det montert ei rist som kan stengjast. Elles er alle ventilkassane utstyrte med ein oppsamlingsvinkel for kondensvatn. Frå denne er det lagt eit koparrøyr som leier vatnet gjennom treverket og ut mot skutesida. Til å halda blindlokka oppe laga smeden T-krokar med tilhøyrande augneskruar som blei monterte over kvar ventil. Prinsippet når det gjeld el. opplegg om bord i Oster er at installasjonar knytt til moderne pålegg vert lagt skjult. Det elektriske anlegget elles vert freista rekonstruert mest mogeleg i tråd med korleis 12

det var då båten var i drift. Det som blei lagt opp i samband med innreiinga av forskipet var røyr for installasjon av brannvarslarar. Røyra er lagt skjulte bak garneringa i ei sløyfe fram langs babord skuteside og deretter akterover langs styrbord side. I samband med kvart rom går sløyfa via ein koplingsboks som er montert i himlinga. 4.0 Innreiing S.B. side hovuddekk 4.1 Skottoppbygging og rominndeling Det var her tale om avdeling og innreiinga av fire små rom (2 lugarar, messe og sterits) langs styrbord skutesida frå frontskottet og bak til toalettet som er ein del av stålkonstruksjonen (skisse 8a/8b, 9, 10 og 11a/11b). Då me skulle i gang med arbeidet synte det seg at lysventilane var plasserte eit spanterom for langt fram. I denne situasjonen blei det vurdert å flytta alle ventilane, men resultatet blei at berre den fremste blei flytta. Hadde denne ventilen blitt ståande ville det skapt problem i forhold til hyllene i sterits, feilplasseringa av dei andre ventilane hadde derimot ikkje direkte følgjer for innreiinga. Flyttinga av ventilen blei utført av HFS sin mekanikar/smed. Litt anna stålarbeid blei også utført, såleis blei nokre av vinkeljerna i overgangen skuteside rennestein skorne bort for å gje plass til benkane i lugarane. Det var her tale om forsterkningar frå fraktebåttida. For å få utnytta plassen i dei små lugarane var det viktig at treverket langs skutesida stal minst mogeleg plass. Spikarslaga blei difor laga slik til at underpanelet kunne monterast mellom spanta. Før panelet kom opp blei det laga til ventilkassar. Her blei det nytta ei rei for å få dei fint på linje, noko som kanskje ikkje var noko stort poeng ettersom dei alle hamna i ulike rom. Ventilkassane blei sett saman på same måte som i forskipet, men blei mykje grunnare på grunn av at flensen rundt ventilane her er langt grunnare enn dei tilsvarande i forskipet. Etter at underpanelet var kappa til og montert blei det stifta opp bygningspapp før faspanelet blei slått opp i fulle lengder. Med panelet langs skutesida på plass starta arbeidet med skottet inn mot gangen. Plasseringa av dette 13

skottet gav seg ut frå breidda på toalettet. Det runda fremre hjørnet på toalettet blei påsveist eit vinkeljern slik at det skulle bli ein jamn front inn mot gangen. Når det gjaldt oppbygging av treskotta så blei det henta informasjon frå byggjeteikningane. Desse teikningane tilseier at dei opphavlege skotta var baserte på eit rammeverk av sviller og stolpar, ein variant som også elles er vanleg når dørene skal slå same vegen. Å ta utgangspunkt i byggjeteikningane var mogeleg sidan det her var tale om eit området om bord som ikkje hadde gjennomgått større endringar i løpet av rutebåttida. Lugarane og sterits skal ha vore uendra i løpet av heile denne perioden medan messa fekk ei noko endra innreiing i samband med overgangen frå opphavleg funksjon som bilettkontor til messe. 4.2 Lugarar I dei to lugarane bygde me først opp fundamentet for benken langs skutesida. Denne benken skulle ikkje ha front men utrustast med eit bein på midten og ei skuff på kvar side av dette (skisse 13 og 14). Den svært avgrensa plassen i lugarane fastsette utforminga av skuffene som vart 30 cm høge og 35 cm djupe. Då benkefundamentet var på plass blei det laga ramme for benk og endeputer. Rammene blei så sende til møbeltapetseraren som utstyrte dei med ei moderat stopping i tråd med oppmålinga av sofabenken frå messa (skisse 15). Denne benken hadde trekk i ein form for kunstskinn (behandla lerret, type Pergamoid e.l.), eit produkt som ikkje er råd å få tak no til dags. I denne situasjonen blei det satsa på ei alternativ løysing der benkane blei trekte med tettvoven linduk og deretter malte. For å få ei elastiske overflate som ikkje krakelerer ved bruk valde me å bruka eit moderne alkydoljeprodukt til føremålet (Demidekk, fargekode 6318 Y55R). Utover benken skulle det i kvar av lugarane vera ein kommode og eit servantskap. Desse møblane blei laga i tråd med teikningane (16a/16b, 17). Når det gjaldt servantskapet så skulle dette byggast rundt ein nyprodusert servant (skisse 18). Denne var halvkuleforma i tråd med den gamle typen som hadde stått om bord, men mangla den firkanta topp-plata som originalen hadde. For å 14

skapa eit mest mogeleg korrekt inntrykk blei det laga til ei topp-plate i teak som skulle illudera porselensplata. Plata var tillaga slik at falsen på vasken greip over plata. For å få ein tett overgang mellom treverk og porselen blei det lagt ei stripe med syntetisk tettemasse i overgangen mellom vask og plate. Treverket blei malt med ei hard og blank maling (Penguin Hardtop) for at plata skulle få ei mest mogeleg porselensliknande overflate. I tråd med teikninga er plate og vask montert innvendig i skapet medan det på toppen ligg eit hengsla mahognylok. Elles er skapet malt kvitt inni medan mahognyen er beisa og lakka. Mahognyen på kommoden fekk same type overflatehandsaming. 4.3 Messe Messa blei utstyrt med same type sitjebenk som i lugarane. På skottet mot gangen blei det laga til eit fast bord med linoleumsplate, i tilegg blei det sett opp eit lite hengsla bord på skottet mot sterits. Når dette bordet er slått opp så stengjer det for serveringsluka som er skoren ut i dette skottet. 4.4 Sterits Sterits blei utstyrt med ein skap- /skuffeseksjon langs begge tverrskipsskotta (skisse 19a/19b/19c/ 19d). Det var her tale om fast innreiing som blei bygd på staden. Oppå båe seksjonane blei det laga arbeidsbenkar i furu med linoleumsbelegg. Over arbeidsbenkane blei det montert hyller for tallerkar og glas. Desse var utforma i tråd med teikningane men det synte seg vanskeleg å få plass til det talet på tallerkenstablar som var føresett. For å vinna plass blei det nytta ei tynn aluminiumsplate som skilje mellom kvar stabel. Elles så skapte ei kneplate like inntil akterskottet ein del vanskar under arbeidet med hylla her. Etter å prøvd å tilpassa hylla til kneplata med eit lite vellukka resultat, blei kneplata rett og slett skoren bort. Etter å prøvd å tilpassa hylla til kneplata med eit lite vellukka resultat, blei den delen av kneplata som stakk nedafor flensen på bjelken skoren bort. 4.5 Dørk Dørken i alle romma var svært ujevn og måtte difor rettast av. Noko blei teke med høvel, andre stader måtte det flisast under. Dei stadene der dekket var mest ujamt blei heile flater retta av ved hjelp av Husfix-sparkelmasse. Frå frontskott og bak til 1. støttevinkel i sterits blei det fylt betong i rennesteinen. Langs resten av skutesida står rennesteinen open, slik vil den sikra både drenering 15

og ein viss luftsirkulasjon mellom romma. I siste fase blei det lagt linoleum på dørken. Denne ligg laust, berre halden fast av listene. 4.6 Dører Alle dørene som blei laga er fyllingsdørar i teak av same typen som finst mot damesalong og postkontor (skisse 20).Utover dei fire nye romma blei det også montert ei tilsvarande dør inn til toalettet, der før stod ei ståldør. Her måtte det lagast ein døropning som harmonerte med dei andre døropningane før karm og dør kunne monterast. Over alle dørtersklane blei det bøygd til ei messingplate. Dette gjaldt også terskelen under døra i frontskottet. Her måtte det først opp spikarslag og panel. I same slengen blei det også panela over døra. 4.7 Overflatehandsaming hovuddekk I lugarar, messe og sterits gjekk me først over med kvistlakk før me grunna og deretter påførte tre strok med same type kvite linoljemaling som i forskipet. I gangen var fargevalet litt meir variert. Her blei svillene malte med ein grønfarge (S 2060- G20Y), den nedre delen av skottet blei påført eit mønster ved hjelp av ein teknikk som vert kalla stopling medan skottet elles var kvitmala. Stopling inneber at ein lagar eit mønster ved å trykka eit samankrølla papir eller plaststykke mot ei flata med våt maling som er påført oppå eit grunnstrøk. Me hadde ikkje noko erfaring med teknikken og måtte difor prøva oss fram i samråd med Erik som hadde eit bilete av korleis det ferdige resultatet burde vera. Som eit første steg påførte me grunnfargen, denne var guloransj medan stoplinga skulle ha ein variant av brun. Til sjølve stoplinga prøvde me oss med både samankrølla papir og plast. Det me fann best eigna var ein vanleg bærepose i plast. Denne blei krølla godt saman og så pressa punktvis mot den våte malinga på skottet. For å få rette mønsteret fann me ut at malinga måtter setjast av ved ei inn ut rørsle og ikkje dragast utover skottet. For å få rette konsistensen på malinga tilsette me ein del ekstra linolje. Me erfarte at det var viktig å røra opp malinga hyppig undervegs for å unngå fargenyansar. Det stopla feltet blei avslutta med ei rand øvst der same fargen som var nytta til stoplinga blei påført heildekkande. 4.8 El.opplegg / lufting Også i romma på hovuddekket blei det lagt opp ei røyrsløyfe for brannvarlarar. Røyret kjem gjennom dekk ved frontskottet og går så akterover med forgreiningar til dei einskilde romma og deretter fram til frontskottet og gjennom dekk att. For å få lufting bak garneringa blei panelet kappa litt over rennesteinen slik at det her vert ei luftespalte. Tilsvarande er det laga til ei spalte ved overgang skott himling der lista er klossa ut på vanleg måte. 16

5.0 Tileggsarbeid 5.1 Lettbåtar Medan den eine lettbåten var i rimeleg brukbar forfatning var den andre ganske skral. Elles skulle båtane framstå som mest mogeleg like. Dette innebar at den båten som var dårlegast ikkje berre måtte vølast, men også hevast med to omfar. I denne samanhengen måtte stamn og speil påskøytast, dessutan måtte ribbene skiftast ut. For å stå i stil med den andre båten blei den også påskrudd ei griperekke i vasslinja. Båten som var i best forfatning gjennomgjekk først og fremst ei generell oppussing. I tilegg blei nokre roteskader i kjølen utbetra ved at dårleg ved blei hoggen vekk og friskt treverk limt inn. Utgangspunktet var at båtane skulle vera i sjødyktig stand, men undervegs blei det sagt at akseptabel utstillingsstand var tilstrekkeleg. Med det arbeidet som no blei gjort vurderer me det slik at berre mindre tiltak skal til for å få båtane i sjødyktig stand. 5.2 Rekkeportar For å hindra passasje i opninga mellom rekka og kvar ende av livbåtane fekk me i oppdrag å laga eit stengsel av den typen som hadde stått her før. Den konkrete utforminga blei basert på det historiske fotomaterialet som gjev gode haldepunkt. Kort oppsummert var det tale om ei forlenginga av rekka vinkla inn mot livbåtane. Basis for konstruksjonen var eit rammeverk (4,5 cm) med panel (1,5 x 9,0 cm) på sida som vender innover. Øvst på porten blei det montert eit stykke teak tilsvarande topprekka som blei felt inn på denne (skisse 21). Til dekk blei porten festa ved hjelp av vinkeljern. For å få spylt og drive under porten blei den montert med god klaring til underlaget. 5.3 Trallverk Me fekk i oppdrag å laga til trallverk heilt forut på hovuddekket og over styremaskina akter på båtdekket. Det var også snakk om å laga trallverk akter på hovuddekket, men det blei utsett i denne omgangen. Trallverket framme på hovuddekket blei montert 17

heilt i baugen, frå kjettingsaksene og framover. Til feste for plattinga blei det sveist opp fire lepper på skansekledninga som trallverket blei bolta til. Når det gjaldt trallverket på båtdekket så blei plattinga tillaga, men konstruksjonen blei ikkje montert ettersom høgda på styremaskina skulle justerast (skisse 22). 5.4 Servantskap i dekkssalongar Til båe salongane på båtdekk blei det laga servantskap tilsvarande dei som blei laga til lugarane. 5.5 Stativ for brannpøsar Dette stativet, som står oppå taket på salonghuset, blei laga med utgangspunkt i historiske foto. 5.6 Brannskap Etter at me først hadde laga 4 skap, tinga laget eit skap nummer fem. Skapa er i teak og laga etter modell av skap frå M/S Atløy (skisse 23). 5.7 Skap i styrehus For å skjula nyare installasjonar i styrehuset blei det laga til to mahognyskap på akterskottet. 5.8 Div. arbeid Tetting av lekkasje på styrbord side, båtdekk. Her måtte det skjerast nokre cm. av skansekledninga for at det skulle vera råd å driva det feltet der lekkasjen var lokalisert. Tillaging av brevluke i døra på postlugaren Utbetringar på 1. klasse. Her blei linoleumen på dørk og over benkeryggar løyst og det som belegget hadde vakse sidan det blei lagt, blei skore bort. Arbeidet blei utført av Norheimsund Fargehandel. Elles høvla me av lukene i dørken som no var vanskelege å få opp og ned. Me lagde også til ein lampesokkel som var integrert i midtlista i himlinga. 18

6.0 Leverandørar Benkebein Børve Tredreieri 5610 Øystese Tlf 56 55 50 71 Dørhengsler Carl Engholm Låsar Dortheavej 43 Dørhandtak DK2400 København NV E-post: ce@engholm.dk Heimeside: http://www.engholm.dk Tlf. 00453810222 / Fax. 004538330220 Furumaterialer: Linoleumsbelegg Linoljemaling Maling og lakk Messingskinner Papp og div. bygningsvarer Polstring av møbler Skruar Teak og mahogny I. Netland Trevarefabrikk A/S 5635 Hatlestrand Tlf 53 48 30 90 Fax 53 48 30 91 Halfdan Solberg & Sønn A/S Storbotn 112 5106 Øvre Ervik E-post solberg-gulv@online.no http.//www.solberg-gulv.no Tlf. 55 19 37 50 Allbäck Linoljeprodukter Bjäresjö Skola, 271 91 Ystad, Sverige Tlf. +46 (0)411 60202 www.linoljeprodukter.se Norheimsund Fargehandel 5600 Norheimsund Tlf 56 55 17 33 Astrup AS, Bergen Pb. 83 Godvik, N-5882 Bergen Leirvikflaten 3, N-5179 Godvik Tlf. 55 50 61 00 Fax 55 50 61 90 E-post: bergen@astrup.no Bygger`n Hardanger Hardangerfjordvn. 63 5600 Norheimsund Tlf. 56 55 32 00 Polstringsteknisk Servicesenter 5610 Øystese Tlf 56 55 61 14 Fax 56 55 53 62 Industrisalg Gamleveien 85 Forus Øst/Lura 4300 Sandnes Tlf 51 67 82 22 Fax 51 67 86 07 Tre og Finer A/S Lønningshaugen 6p 5828 Bergen Tlf 55 98 64 50 Fax 55 99 00 52 19

7.0 Vedlikehaldsråd 7.1 Linoleum Dørkar med linoleum skal haldast reine ved feiing eller tørking med klut fukta i kaldt vatn (evt. mikrofiberklut).dersom ein skal vaska brukar ein handlunka vatn og mild såpe (t.d.sunlight, evt.mildt syntetisk vaskemiddel ph 7-8). Ein må passe på å ikkje bruke for mykje eller for varmt vatn og heller ikkje sterke reingjeringsmiddel som grønsåpe,salmiakk,skurepulver o.l. Stygge flekkar kan fjernast med terpentin. Etter behandlinga bør ein polera det aktuelle området med bonevoks. Stader med mykje slitasje bør voksast ca. annankvar månad, medan ein heile golvet bør få ein omgang med voks minst ein gong i året. (Kjelder Ove Elnan, www.husbyggeren.no / Hjemmets vedlikehold, Oslo 1957). 7.2 Skinn For at skinnet skal halda seg mjukt og elastisk over tid er det viktig med regelmessig vedlikehald. Som regel er skinnet sett inn med ein eller annan for overflatevern. Utan vedlikehald vert dette stoffet etter kvart slite vekk eller oppløyst. Som ei følgje av dette vil fett og væsker trekkja inn i skinnet og føra til misfarging. For å førebyggja slike skader bør ein jamt gå over skinnet med ein rensekrem. Ein bør væra særleg merksam på dei områda der skinnet er utsett for hudkontakt t.d. i nakken. To til fire gonger i året bør ein gå over møblane med lærkrem for på denne måten å styrka skinnet sitt overflatevern. (Notert etter samtale med Rolf Augestad, Polstringsteknisk Servicesenter). Aktuelt produkt: Leather Master A/S: Leather Cleaning and Protection (Pakke som inneheld både rense- og lærkrem). 20

8. Vedlegg 1) D/S Oster. Utsnitt av arrangementsteikning. Teikna om til 1964 status v. Erik Småland 2) Bjelkeavstand og breidd ved bjelkar i forskip. v. Gunnar Furre 3) D/S Oster. Framlegg til innreiing i forskip. Snitt langskips gjennoim lugarar, babord side. v. Erik Småland 7/10-03. 4) D/S Oster. Framlegg til himling 2. plass framme. v Erik Småland 6/10-03 ( a og b) 5) M/S Granvin. Bord i aktersalong på hovuddekk. Erik Småland 30/3-02 6) D/S Oster Linoleumsflak frå 2. pl. Salong. v. Erik Småland 7) M/S Hindholmen. Lugardør, akterskip v. Gunnar Furre 8) D/S Oster. Framlegg til innreiing s.b. side hovuddekk. 18/10-04. v. Erik Småland (a og b) 9) D/S Oster. Mål Styrbord skuteside, hovuddekk v. Gunnar Furre 10) D/S Oster. Område bak frontskott. Styrbord side hovuddekk v. Gunnar Furre 11) D/S Oster. Framlegg til langskipsskott s.b. side hovuddekk. 18/10-04. v. Erik Småland (a og b) 12) D/S Oster. Framlegg til utføring, s.b. side hjørne mellom frontskott og langskipsskott. 18/10-04 v. Erik Småland. 13) D/S Oster. Akterskott, lugarar på hovudddekk s.b. Snitt langskipsskott v. Erik Småland. 14) D/S Oster. Dreidde bein damesalong og salong under dekk. Etter Erik Småland 15) D/S Oster. Rygg frå sofabenk i messe (tidlegare bilettkontor) 16/10-04. v. Erik Småland 16) D/S Oster. Framlegg til servantskap i lugarar på s.b. side hovuddekk. 3/11-04. v. Erik Småland (a og b). 17) D/S Oster. Kommode frå lugar (ant. Kaptein). Sekundært nytta etter ombygginga til fraktebåt. v Erik Småland. 18) Teikning rund servant. Thomas Crapper & Co. 19) D/S Oster. Framlegg til prinsipp for tallerkenhyller i sters. 21/12-04. (Modell frå M/S Atløy). v. Erik Småland. (a-d) 20) M/S Tysnes (1930). Dør til aktersalong på hovuddekk v. Erik Småland. 21) D/S Oster. Samanføyning topprekke og rekkeportar v. livbåtar. Frå Askeland-filmen 1960. v. Erik Småland 22) Oppbygging trallverk etter M. Hesthammer 23) M/S Atløy. Foto av brannslange-skap m. dimensjonar 21

1) D/S Oster. Utsnitt av arrangementsteikning. Teikna om til 1964 status v. Erik Småland 22

2) Bjelkeavstand og breidd ved bjelkar i forskip. v. Gunnar Furre 23

3) D/S Oster. Framlegg til innreiing i forskip. Snitt langskips gjennoim lugarar, babord side. v. Erik Småland 7/10-03. 24

4a) D/S Oster. Framlegg til himling 2. plass framme. v Erik Småland 6/10-03 25

4b) D/S Oster. Framlegg til himling 2. plass framme. v Erik Småland 6/10-03 26

5) M/S Granvin. Bord i aktersalong på hovuddekk. Erik Småland 30/3-02 27

6) D/S Oster Linoleumsflak frå 2. pl. Salong. v. Erik Småland 28

7) M/S Hindholmen. Lugardør, akterskip v. Gunnar Furre 29

8a) D/S Oster. Framlegg til innreiing s.b. side hovuddekk. 18/10-04. v. Erik Småland 30

8b) D/S Oster. Framlegg til innreiing s.b. side hovuddekk. 18/10-04. v. Erik Småland 31

9) D/S Oster. Mål Styrbord skuteside, hovuddekk v. Gunnar Furre 32

10) D/S Oster. Område bak frontskott. Styrbord side hovuddekk v. Gunnar Furre. 33

11a) D/S Oster. Framlegg til langskipsskott s.b. side hovuddekk. 18/10-04. v. Erik Småland 34

11b) D/S Oster. Framlegg til langskipsskott s.b. side hovuddekk. 18/10-04. v. Erik Småland 35

12) D/S Oster. Framlegg til utføring, s.b. side hjørne mellom frontskott og langskipsskott. 18/10-04 v. Erik Småland. 36

13) D/S Oster. Akterskott, lugarar på hovudddekk s.b. Snitt langskipsskott v. Erik Småland. 37

14) D/S Oster. Dreidde bein damesalong og salong under dekk. Etter Erik Småland 38

15) D/S Oster. Rygg frå sofabenk i messe (tidlegare bilettkontor) 16/10-04. v. Erik Småland 39

16a) D/S Oster. Framlegg til servantskap i lugarar på s.b. side hovuddekk. 3/11-04. v. Erik Småland 40

16b) D/S Oster. Framlegg til servantskap i lugarar på s.b. side hovuddekk. 3/11-04. v. Erik Småland 41

17) D/S Oster. Kommode frå lugar (ant. Kaptein). Sekundært nytta etter ombygginga til fraktebåt. v Erik Småland. 42

18) Teikning rund servant. Thomas Crapper & Co. 43

19a) D/S Oster. Framlegg til prinsipp for tallerkenhyller i sters. 21/12-04. (Modell frå M/S Atløy). v. Erik Småland. 44

19b) D/S Oster. Framlegg til prinsipp for tallerkenhyller i sters. 21/12-04. (Modell frå M/S Atløy). v. Erik Småland. 45

19c) D/S Oster. Framlegg til prinsipp for tallerkenhyller i sters. 21/12-04. (Modell frå M/S Atløy). v. Erik Småland. 46

19d) D/S Oster. Framlegg til prinsipp for tallerkenhyller i sters. 21/12-04. v. Erik Småland (Modell frå M/S Atløy). v. Erik Småland. 47

20) M/S Tysnes (1930). Dør til aktersalong på hovuddekk. 48

21) D/S Oster. Samanføyning topprekke og rekkeportar v. livbåtar. Frå Askeland-filmen 1960. v. Erik Småland 49

22) Oppbygging trallverk etter M. Hesthammer 50

23) M/S Atløy. Foto av brannslange-skap m. dimensjonar 51