Årets nysgjerrigper 2008 Prosjekttittel: Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? Klasse: 3. Skole: Svelgen oppvekst (Bremanger, Sogn og Fjordane) Antall deltagere (elever): 18 Dato: 24.04.2008 Side 1
Ansvarlig veileder: Carina Solvåg Assisterende veileder: Jorunn Myklebust Deltagere: Tobias Bueie, Marius Nøstvik, Adrian Bjørnø, Jon Atle Rise, Brita Øvrebotten, Alette Nygård, Dina Myklebust, Charlotte Gulhaugen, Benjamin Mikkelsen, Steffen Kolseth, Ruben Buset, Sanjith Garajah, Simen Hoem, Ragnhild Eikeland, Guro Brekke, Emilie Leirvik, Thea Leirvik, Alicja Reijs Side 2
Dette lurer jeg på Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? Fakta om kua. Hvorfor er det slik Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? 1. Det er arveleg. 2. Kua har horn for å forsvare seg. 3. Det er avhengig av rase. 4. Det er kollene som ikkje har horn. 5. Bonden har gjort noko med horna. Legg en plan Korleis kan vi finne ut meir om problemstillinga vår? 1. Vi kan leite etter meir informasjon i bøker. 2. Vi kan leite på internett. 3. Vi kan skrive brev til ein veterinær. 4. Vi kan ta kontakt med ein bonde. 5. Vi kan ta kontakt med jordbrukskontoret. 6. Bilete Ut å hente opplysninger Korleis gjekk det? 1. Bøker 2. Internett 3. Brev til veterinær 4. Bonden 5. Kontakt med jordbrukskontoret 6. Bilete Dette har jeg funnet ut Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? Stemmer hypotesene? 1. Det er arveleg. 2. Kua har horn for å forsvare seg. 3. Det er avhengig av rase. 4. Det er kollene som ikkje har horn. 5. Bonden har gjort noko med horna. Besøket hos bonden. Konklusjon Fortell til andre Side 3
Heimeside Side 4
Dette lurer jeg på Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? Det var ein av elevane i klassa som var nysgjerrig på kvifor det berre var nokre kyr som hadde horn. Klassa hadde fleire aktuelle problemstillinger, men fleirtalet ville jobbe med denne. Det første vi bestemte oss for å gjere var å finne ut meir om kua. Litt bakgrunnskunnskap om objektet var sikkert ikkje dumt! Fakta om kua. kyra har menneska hatt i 10 000 år kyra er et pattedyr det betyr at den føder levendeunger kyra har 6000 liter melk i juret juret gir melk til både kalven og oss. melka kan vi lage is ost yugurt og mysje anna. Guro og Alette, 3.klasse Side 5
Hvorfor er det slik Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? Mange av elevane hadde på eiga hand prøvd å finne svar på problemstillinga. Det synte seg at dei hadde fleire ulike svar, og etter å ha brukt nokre timar på fakta om kua på skulen, enda vi opp med ikkje mindre enn 5 hypoteser. HYPOTESER 1. Det er arveleg. Ein av elevane hadde snakka med oldemora si, som sjølv hadde hatt kyr. Ho meinte at det var arveleg. 2. Kua har horn for å forsvare seg. Ein i klassa hadde snakka med bestefaren sin som meinte at det måtte være for å forsvare seg at kua hadde horn. Elevane sjølve meinte óg at det måtte være greit for kua å ha horn for å beskytte seg sjølv og ikkje minst kalven. 3. Det er avhengig av rase. Er det avhengig av rase om ei ku har horn eller ikkje? Ein tredje elev hadde fått til svar heime at det er avhengig av rase om kua har horn eller ikkje. 4. Det er kollene som ikkje har horn. Nokre elevar hadde lest at det var kollene som ikkje hadde horn. 5. Bonden har gjort noko med horna. Ein elev meinte at bonden kunne gjere noko med horna sånn at dei ikkje veks fram. Side 6
Legg en plan for undersøkelsen Korleis kan vi finne ut meir om problemstillinga vår? Vi måtte no leggje ein plan for å finne ut meir om problemstillinga. Vi bestemte oss for å dele klassen inn i grupper som skulle søke etter informasjon i ulike medier. Kva kan vi gjere? 1. Vi kan leite etter meir informasjon i bøker. Kanskje kan vi finne enda meir informasjon om temaet i bøker. Nokre av elevane går i gong med dette. 2. Vi kan leite på internett. Hittil har vi ikkje brukt internett noko særleg. Nokre av elevane surfar på nettet for å finne meir informasjon og kanskje nokre fine bilete som vi kan bruke i rapporten vår. 3. Vi kan skrive brev til ein veterinær. Ein veterinær burde jo vite mykje om problemstillinga vår. Nokre av elevane skriv eit brev til veterinæren for å finne ut av det. 4. Vi kan ta kontakt med ein bonde. Ein tidlegare lærar på skulen er storfebonde og vi finn ut at vi skal kontakte han. Vi bestemmer oss for å sende han ein e-post med litt informasjon om kven vi er og kva vi driv med. Kanskje er vi så heldige at han vil ta imot oss på besøk. Då kan vi med eigne auge kanskje få sjå kyr med og utan horn på nært hald. Som storfebonde så må han jo vite litt om problemstillinga vår. Det verkar veldig motiverande på ungane at vi kanskje skal få dra på tur! 5. Vi kan ta kontakt med jordbrukskontoret. Vi har jo eit jordbrukskontor i kommunen. Dei må jo vere interessert i eit besøk ifrå ein kjekk 3.klasse som er opptekne av kyr? Nokre av elevane får i ansvar å kontakte dei for å høyre om det er mogleg. 6. Bilete Ei gruppe får i ansvar å leite etter bilete vi kan bruke i rapporten vår. Om vi er så heldige å få dra på bondebesøk, så kan vi jo ta bilete sjølve! Side 7
Ut for å hente opplysninger Korleis gjekk det? Her fortel dei ulike gruppene litt om korleis det gjekk å samle informasjonen o.l. 1. Bøker Vi var på Biblioteket og lånte bøker om kyr også leste vi i dem og så skrivde vi det i NSM boka også teikna vi ein ku. Vi fann ikkje noko informasjon om kvifor nokre kyr har horn, men vi lærte masse anna. Ruben, Sanjith og Steffen, 3.klasse 2. Internett Vi har leita på internett. Det var ikkje så mykje informasjon om kvifor nokre kyr har horn å finne på internett. Simen og Dina, 3.klasse 3. Brev til veterinær vi skreiv eit brev til veterinærkontoret i Førde.Vi lurte på om dei kunne svare på nokre spørsmål. Brevet vi sendte: Hei! Vi er ein 3.kl frå Svelgen Oppvekst. Vi har jobba med eit prosjekt som heiter kvifor er det berre nokre kyr som har horn?vi lurar på om du kan svare på nokre spørsmål?vi har laga nokon hypotesar: 1. Det er arveleg. 2. Kua har horn for å forsvare seg. 3. Det er avhengig av rase. 4. Det er kollene som ikkje har horn. 5. Bonden har gjort noko med horna. Vi fekk svar! Ragnhild og Charlotte, 3.klasse Side 8
4. Bonden Vi skreiv mail til bonden for å spørre om vi kunne få kome på besøk. Det fekk vi! Her er mailen vår: Hei Brynjar Vi er 3.klasse på Svelgen oppvekst Vi helde på å forske på kvifor nokre kyr har horn. Og vi lurer på om vi kan få komme på besøk og sjå på kyrne dine? Og kanskje du kan fortelje oss litt om kyr? Med venleg helsing Adrian og Thea frå 3.klasse. Svaret frå bonden: Hei Adrian og Thea! Eg tar gjerne imot besøk i fjøsen. Dersom de lurer på noko om kyr, er det fint om de skriv ned spørsmåla, og tar dei med når de kjem. Eg skal prøve å svare så godt som eg kan. Helsing Brynjar 5. Kontakt med jordbrukskontoret Vi hadde tenkt å ringe men vi fant ut at vi skulle sende Mail, mailen sente vi til servicekontoret. Her er mailen vi sendte: Hei!! Vi er 3. kl frå svelgen oppvekst. vi driv på med eit prosjekt som heiter: Kvifor er det berre nokre kyr som har horn. Vi har laga fem hypotesar: 1. Det er arveleg 2.Kua har horn for å forsvare seg. 3. Det er avhengig av rase. 4. Det er kollene som ikkje har horn. 5.Bonden har gjort noko med horna Det vi lurar på er om det er nokon av dykk som kanskje veit noko om dette? Det hadde vore kjekt om de kunne kome på besøk på skulen og kanskje fortelje oss litt om kyr? Det hadde óg vore kjekt å få høyre litt om kva de driv med på jordbrukskontoret. Helsing 3.klasse, Svelgen oppvekst Vi fekk svar! Emilie og Brita, 3.klasse Side 9
6. Bilete Vi har vert å søkt på WWW.GOOGLE.NO etter bilete av kyr. Vi lagra dei bileta vi fann. Tobias, Benjamin, Jon Atle og Marius, 3. klasse. Side 10
Dette har jeg funnet ut Kvifor er det berre nokre kyr som har horn? Stemmer hypotesene? Her kan du lese kva dei forskjellege gruppene fann ut om hypotesene. 1. Det er arveleg. Bøker: Vi fann ikkje noko informasjon om dette i bøker. Internett: Vi fann ikkje noko informasjon om dette på internett. Veterinær: Anlegget for horn/kollethet hos storfe er ein arveleg eigenskap. Bonden: Bonden vi var på besøk hos fortalte oss at det er arveleg om kyra har horn eller ikkje. Jordbrukskontoret: I svaret som vi fekk så stod det at horn eller ikkje var arveleg. 2. Kua har horn for å forsvare seg. Bøker: Vi fann ikkje noko informasjon om dette i bøker. Internett:Vi fann ikkje noko informasjon om dette på internett. Veterinær: Vi fann ikkje noko informasjon om dette i svaret frå veterinæren. Bonden: Han sa ikkje noko om at dette var årsaka til at dei hadde horn. Jordbrukskontoret: Horna kan brukast som forsvar både mot ytre fiendar og til å ivareta interessene sine i flokken. I ei besetning vil det alltid vere ei rangordning når kyrne går fritt. Den sterkaste tek det beste først om det ikkje er nok til alle på ein gong. Ei ku med horn kan dominere ei større og sterkare ku utan horn. I same besetning bør difor alle kyr enten vere kollete eller ha horn. 3. Det er avhengig av rase. Bøker: I nokre biletbøker kunne vi sjå at det ikkje var alle rasane som hadde horn, men det stod ikkje skrive noko om det. Internett: Vi fann ikkje noko informasjon om dette på internett. Veterinær: Sidan anlegg for horn/ kollethet er ein arveleg eigenskap så er kollete dyr meir utbredt hos einskilde rasar, særleg gamle rasar. Bonden: Han fortalte at stadig færre kyr får horn fordi ein avlar fram kyr utan. Før var det meir vanleg at kyra hadde horn. Side 11
Jordbrukskontoret: Fram til etter krigen var det mange storferasar. Austlandsk raukolle og vestlandsk raukolle er rasar som var kollete. Dei har ikkje horn. Det same gjeld for Sidet Trønderfe og Nordlandsfe. Hos Dølafe, Vestlandsk fjordfe og Telemarksfe finn ein dyr med horn. Den mest vanlege rasa no, NRF (Norsk rødt fe) har både kollete kyr og kyr med horn. 4. Det er kollene som ikkje har horn. Bøker: I nokre bøker stod det at det var kollene som ikkje hadde horn. Internett: På Wikipedia sine nettsider stod det at kollene ikkje hadde horn. Veterinær:Kollete kyr er dei som er fødde utan horn. Bonden: Han bekrefta at kollene ikkje har horn. Jordbrukskontoret: I svaret sitt så skriv han at kollete kyr er dei som ikkje har horn. 5. Bonden har gjort noko med horna. Bøker: Vi fann ingen informasjon om dette i bøker. Internett: Vi fann ikkje noko informasjon om dette på internett. Veterinær: Kalvar som fødast med hornanlegg vil ofte få desse fjerna under ein liten operasjon utført av veterinæren når kalven er 2-4 veker gammal. Bonden: Han fortalte at det er mest praktisk for ein bonde at ei ku ikkje har horn. Då øydelegg ho mindre av innreidningen i fjøsen og det er enklare/ tryggare ved mjølking. Kalven må fjerne horna (avhorning) når dei er rundt 4-6 veker gamle. Det er veterinæren som gjer inngrepet. Jordbrukskontoret: Horna er eit farleg våpen og kyr kan skade kvarandre og dei kan skade seg sjølv om horna hektar seg fast i innreidningen eller anna. Dei fleste bønder ser det difor mest praktisk med koller. Avhorning av kyr med horn er heilt vanleg. Det må gjerast når kalven er 6 veker. Avhorninga må utførast av dyrlege. Kalven får då narkose. Besøket hos bonden. Fjøsen til Brynjar Torsdag 28.februar dro vi for å besøke bonden vår Brynjar i Ålfoten, ein halvtimes busstur i frå Svelgen. Då vi kom fram bar det rett i fjøsen. Vi delte klassen i to. Ei gruppe fekk vere med inn til Side 12
kyrne medan ei gruppe brukte litt tid på kaninane som han hadde. Etter ei lita økt så bytta gruppene. Inne i fjøsen fortalte Brynjar oss litt om livet i ein fjøs og kva dei forskjellege tinga vi såg der var for noko. Klassa hadde førebudd fleire spørsmål og vi fekk svar på dei fleste! Då vi var ferdige i fjøsen var vi så heldige å få ete nista vår inne i det nye slaktehuset. Der var det kjempeflott. Dagen avslutta vi med litt leik medan vi venta på bussen som skulle køyre oss heim. Konklusjon Kva for ei av hypotesane våre var den mest riktige? Ut i frå undersøkingane våre har vi funne ut at fleire av hypotesene våre stemmer. Vi har konkludert med at horn eller ikkje hos kyr er ein arveleg eigenskap, og at hypotesene "Det er avhengig av rase", og "Det er kollene som har horn", kjem inn under hypotesa om arvelege eigenskapar. I nokre tilfeller kan det vere bonden som har bestemt at kua skal få horna fjerna ved hjelp av ein veterinær. Side 13
Fortell til andre Heimeside Vi kjem til å legge ut ein kort rapport på skulen si heimeside. Side 14
Svar frå jordbrukskontoret Svar frå Veterinæren Side 15
Svar frå jordbrukskontoret Side 16
Svar frå Veterinæren Side 17