HØYRING - RAPPORT FRÅ EKSPERTUTVAL OM DESENTRALISERING AV OPPGÅVER FRÅ STATEN TIL FYLKESKOMMUNANE

Transkript

1 Arkivref: 2018/ /2018 Saksh.: Andreas Moe Larsen Saksnr Utval Møtedato 14/18 Formannskapet HØYRING - RAPPORT FRÅ EKSPERTUTVAL OM DESENTRALISERING AV OPPGÅVER FRÅ STATEN TIL FYLKESKOMMUNANE Framlegg til innstilling: Stord kommune gjev følgjande høyringssvar: Stord kommune støttar overføring av oppgåver frå staten til fylkeskommunane, i tråd med tilrådingane frå ekspertutvalet. Ein vil likevel koma med følgjande presiseringar: Stord kommune meiner det kan vera positivt at større del av kulturtilboda blir knytt til fylkeskommunane og at dei mellom anna få eit definert ansvar for museumsverksemda. Nasjonale kulturinstitusjonar bør framleis vera finansiert av staten. I Hordaland gjeld dette særskilt Den Nationale Scene og Bergen Filharmoniske Orkester. Staten kan i dag trå inn i kommunestyra sitt mynde til å vedta arealdelar av kommuneplanar og reguleringsplan, når viktige statlege eller regionale tiltak gjer det naudsynt. Utvalet ønskjer at denne oppgåva skal kunna overlatast til fylkeskommunane etter pålegg frå staten eller om involverte kommunar samtykker. Stord kommune meiner at i dei tilfella viktige nasjonale omsyn gjer seg gjeldande, til dømes ved store samferdselsprosjekt, er det naturleg at staten tek på seg denne oppgåva sjølv. Det kan vera ei god løysing for regionalt samordna planlegging at kommunestyra samtykkjer til at staten overlét vedtaksmynde for regulerings- og kommuneplanar til fylkestinget. Fylkeskommunen må derimot ikkje få status som «overkommune» med mynde til å vedta statlege planar utan kommunane sitt samtykke, eller gjera regionale planar juridisk bindande. Stord kommune er positiv til at det vert greidd ut ein fylkeskommunal modell for drift av sjukehusa. Dette fordrar likevel ein fylkesstruktur som kan handtera oppgåva. Prinsippet bak kommune- og regionreforma er større desentralisering av oppgåver og mynde. Framlegget frå utvalet om å greia ut flytting av den kommunale barneverntenesta frå kommunane til fylkeskommunane er ikkje i tråd med dette prinsippet, og Stord kommune rår difor frå å gå vidare med dette. Saksprotokoll i Formannskapet Vedtak Stord kommune gjev følgjande høyringssvar: Stord kommune støttar overføring av oppgåver frå staten til fylkeskommunane, i tråd med tilrådingane frå ekspertutvalet. Ein vil likevel koma med følgjande presiseringar: Stord kommune meiner det kan vera positivt at større del av kulturtilboda blir knytt til fylkeskommunane og at dei mellom anna få eit definert ansvar for museumsverksemda. Nasjonale kulturinstitusjonar bør framleis vera finansiert av staten. I Hordaland gjeld dette særskilt Den Nationale Scene og Bergen Filharmoniske Orkester. Staten kan i dag trå inn i kommunestyra sitt mynde til å vedta arealdelar av kommuneplanar og reguleringsplan, når viktige statlege eller regionale tiltak gjer det naudsynt. Utvalet ønskjer at denne oppgåva skal kunna overlatast til fylkeskommunane etter pålegg frå staten eller om involverte kommunar

2 samtykker. Stord kommune meiner at i dei tilfella viktige nasjonale omsyn gjer seg gjeldande, til dømes ved store samferdselsprosjekt, er det naturleg at staten tek på seg denne oppgåva sjølv. Det kan vera ei god løysing for regionalt samordna planlegging at kommunestyra samtykkjer til at staten overlét vedtaksmynde for regulerings- og kommuneplanar til fylkestinget. Fylkeskommunen må derimot ikkje få status som «overkommune» med mynde til å vedta statlege planar utan kommunane sitt samtykke, eller gjera regionale planar juridisk bindande. Stord kommune er positiv til at det vert greidd ut ein fylkeskommunal modell for drift av sjukehusa. I den vidare prosessen må også avvikling av foretaksmodellen når det gjeld drift av sjukehusa vurderast. Prinsippet bak kommune- og regionreforma er større desentralisering av oppgåver og mynde. Framlegget frå utvalet om å greia ut flytting av den kommunale barneverntenesta frå kommunane til fylkeskommunane er ikkje i tråd med dette prinsippet, og Stord kommune rår difor frå å gå vidare med dette. Handsaming Samla uttale vart samrøystes vedteke * * * Nils Magne Blålid (SV) kom med følgjande tillegg til framlegget som det blei røysta over først: Desentralisering av statlege oppgåver til til fylkeskommunane. Stord kommune vil kome med følgjande presiseringar: 1) Nasjonale kulturinstitusjonar bør framleis finansierast av staten. I Hordaland gjeld bl.a.dette Den Nationale Scene, Bergen Filharmoniske orkester, Carte Blanche, Bergen Nasjonale Opera og sentrale kunstmuseum som Kode. 2) Ang sjukehusavsnittet, 4. avsnitt i teksten over vert slik: Stord kommune er positiv til at det vert greidd ut ein fylkeskommunal modell for drift av sjukehusa. I den vidare prosessen må også avvikling av foretaksmodellen når det gjeld drift av sjukehusa vurderast. («Dette fordrar likevel ein fylkesstruktur som kan handtera oppgåva» skal ut endeleg vedtak) Pkt fekk 1 røyst (SV) Pkt 2 vart vedteke med 6 mot 2 røyster (H og Frp) 2 av 8

3 Rådmannen, Dokumentliste I Kommunal- og moderniseringsdepartementet I Kommunal- og Høring av rapport fra ekspertutvalget som har vurdert nye oppgaver til fylkeskommunene Høring av rapport fra ekspertutvalget som har vurdert nye oppgaver til fylkeskommunene - presisering moderniseringsdepartementet S Høyring - rapport frå ekspertutval om desentralisering av oppgåver frå staten til fylkeskommunane Vedlegg Innleiing (bakgrunn for saka) Kommunal- og moderniseringsdepartementet sendte 9. februar eit ekspertutval sin rapport med tilrådingar om overføring av oppgåver frå staten til fylkeskommunane til høyring. Høyringsfristen er 9. mai. Utvalet er leia av professor Terje P. Hagen. «Utgangspunktet for drøftingen er at overføring av oppgaver skal bidra til tydeligere ansvarsfordeling, mer effektiv ressursbruk og bedre tjenester til innbyggere og næringsliv. Både klarere ansvarsforhold og mer effektiv ressursbruk forutsetter finansieringsmodeller som legger til rette for lokale prioriteringer. I prinsippet vil dette være modeller basert på rammeoverføringer.» Rapporten og høyringssvar er å finna på regjeringa sin nettstad: Saksutgreiing (fakta, saksopplysningar) Ekspertutvalet har utarbeidd ein rapport om overføring av oppgåver frå staten til fylkeskommunane. Mandatet til utvalet var å vurdera overføring av ytterlegare oppgåver og ansvar frå staten til dei nye fylkeskommunane. Utvalet skulle ha merksemd på ansvar, oppgåver og mynde som støttar opp om fylkeskommunane sin samfunnsutviklarrolle. Generalistkommuneprinsippet er lagt til grunn i arbeidet, og oppgåvefordelinga skulle ta omsyn til brukarane, lokalt sjølvstyre og nasjonale mål. Utvalet har ikkje hatt fullmakt til å vurdera overføring av oppgåver frå kommunane til fylkeskommunane. Oppgåver og ansvar er vurdert etter fem retningsliner: 1. Oppgåver bør bli lagt så nært innbyggjarane som råd, men på eit så høgt nivå som naudsynt for å sikra ein kostnadseffektiv oppgåveløysing 2. Myndigheitsorganet som har ansvaret og vedtakskompetanse for ei oppgåve, skal òg ha fagmiljøet knytt til oppgåva og ansvaret for å finansiera utgiftene til oppgåveløysinga 3. Oppgåver som krev utøving av politisk skjønn og vurderingar bør bli lagt til folkevalde organ 4. Oppgåver som krev samordning, og/eller oppgåver som har store kontaktflater med kvarandre, bør bli lagt til same forvaltningsorgan 5. Oppgåver som av ulike årsakar ikkje skal la seg påverke av lokalpolitiske tilhøve, bør vera eit statleg ansvar. Staten bør ha ansvaret for oppgåver som føreset nasjonal, heilskapleg oppgåveløysing. Utvalet meiner at dagens samfunnsutfordringar er grense- og sektoroverskridande: «Det stilles krav til omstilling i næringslivet, innovasjon i offentlig sektor, integrering, kutt i klimagassutslipp og tilpasning til nye klima- og miljøvilkår. Innbyggere og næringsliv har behov for tjenester og tilrettelegging fra flere forvaltningsnivåer og sektorer. Nasjonal, regional og lokal politikk og forvaltning må virke sammen. Å samle oppgaver i ett folkevalgt organ og én administrasjon, vil legge til rette for mer koordinert offentlig virkemiddel- og ressursbruk i forvaltningen. Utvalget mener representativitet, deltakelse og åpenhet er grunnleggende demokratiske verdier som kan styrkes gjennom å flytte oppgaver fra staten til fylkeskommunen. Overføring av oppgaver fra stat til fylkeskommune vil bidra til at makten fordeles i samfunnet og til at interessen for fylkesdemokratiet kan styrkes. Fylkeskommunen må ha klart definerte oppgaver, 3 av 8

4 og de veivalg fylkeskommunen gjør må ha relevans og konsekvenser for innbyggere og næringsliv.» Utvalet kjem med framlegg om følgjande oppgåveoverføringar til fylkeskommunane: Næring, kompetanse og integrering Samferdsel Oppdragsgjevaransvar for minst helvta av det offentlege sine midlar som i dag blir forvalta av Innovasjon Noreg. Eigardel i Innovasjon Noreg på mellom 50 og 66 prosent. Ansvar for oppgåvene og virkemidla som i dag ligg til Siva. Siva blir lagt ned. Ansvar for om lag helvta av det offentlege sin innsats for næringsretta forsking som i dag ligg til Forskningsrådet. Midlane blir forvalta etter modell av Regionale forskingsfond. Ansvar for Regionalt næringsprogram som i dag ligg til fylkesmannen. Midlane til investeringar og bedriftsutvikling i landbruket (IBU-midlane) blir overført frå Landbruks- og matdepartementet til fylkeskommunane som gir oppdrag til Innovasjon Noreg. Ansvar for oppgåvene og verkemidla som i dag ligg til Distriktssenteret. Distriktssenteret blir lagt ned. Ansvar for om lag helvta av midlane over tilskotsordninga Arktis 2030 som involverer nordnorske aktørar blir overført til fylkeskommunane i Nord-Noreg. Ansvaret ligg i dag til Utanriksdepartementet. Utvalet meiner staten bør vurdera å gje fylkeskommunane i Nord-Noreg eit meir aktivt og formelt ansvar for å delta i og førebu møter i Arktisk Råd. Ansvar for oppgåvene og verkemidla knytt til karriererettleiing som i dag ligg til Kompetanse Noreg og NAV. Ansvar for å leggje til rette for og finansiera opplæring og utdanningstiltak som ikkje er finansiert over ordinære løyvingar til universitet og høgskular eller over fylkeskommunane sine budsjett til vidaregåande opplæring og fagskular. Det omfattar blant anna ansvar for ulike tilskot som i dag ligg til Kompetanse Noreg. Nasjonale oppgåver i Kompetanse Noreg kan bli overført til Utdanningsdirektoratet. Kompetanse Noreg blir lagt ned. Ansvar for store delar av oppgåvene som i dag ligg til IMDi, inkludert rettleiing av kommunane, utbetaling av tilskot til kommunane, kompetansetiltak og busetjing. Utbetaling av integreringstilskot og oppgåver som ligg att av nasjonal karakter kan bli overført til ansvarleg departement. IMDi blir lagt ned. Ansvar for kjøp av fylkesinterne togruter og kjøp av togruter mellom høvesvis Østfold/Akershus/Buskerud, Telemark/Vestfold, Hedmark/Oppland og Oslo, som i dag ligg til Jernbanedirektoratet. Ansvar for grenseoverskridande togruter føreset eit nært samarbeid mellom fylkeskommunane, til dømes ved at Østfold, Akershus og Buskerud tar eit vertskommuneansvar som det største «jernbanefylket». Den statlige tilskotsordninga for utvida TT-tilbod blir overført til fylkeskommunane gjennom rammetilskotet. Ansvar for forvalting av tilskot til utbygging av breiband som i dag ligg til Nasjonal kommunikasjonsmyndigheit. Klima, miljø og naturressurser Ansvar for klima- og miljøoppgåvene som i dag ligg til fylkesmannen, med unntak av forureiningsområdet og oppgåver knytt til kontroll, tilsyn og klage. Fylkeskommunane får eit regionalt samordningsansvar på klimaområdet knytt til oppfølginga av klimalova. Mynde til å gjera vedtak om konsesjon til utbygging av vasskraft på 1-10 MW og vindkraft over 1 MW/fem turbinar som i dag ligg til NVE. Fylkeskommunane kan nytta NVE i saksbehandlinga. Kultur og kulturminnevern Ansvar for prosjektmidlar og driftsstønad til institusjonar og arrangement av lokal eller regional karakter og som i dag ligg til Norsk Kulturråd. Ansvar for alle institusjonar innan kap. 323 Musikk og scenekunst, post 60 Landsdelsmusikarane i Nord-Noreg, post 71 Region-/landsdelsinstitusjonar og post 73 Region- og distriktsopera som i dag ligg til Kulturdepartementet. Frå post 70 under same kapittel blir Den Nationale Scene og 4 av 8

5 Bergen Filharmoniske Orkester overført. Fleirtalet av tilskota som blir finansiert over post 78 under same kapittel, blir òg foreslått overført. Ansvar for fleirtalet av musea som blir finansiert over kap. 328 Museum og visuell kunst, post 70 Det nasjonale museumsnettverket. Fleirtalet av tilskot som i dag blir finansiert over post 78 under same kapittel, blir òg føreslått overført. Ansvar for investeringsmidlar tilhøyrande institusjonar innan musikk, scenekunst og museum som i dag ligg til Kulturdepartementet (kap. 322 Bygg og offentlege rom, post 70 Nasjonale kulturbygg). Ansvar for forvaltinga av spelemidlar til kulturbygg, Den kulturelle skulesekken, Musikkutstyrsordninga, Ordninga for innkjøp av musikkinstrument, Aktivitetsmidlar kor, Krafttak for song og Ordninga for historiske spel som i dag ligg til Kulturdepartementet. Ansvar for forvalting av spelemidlar på biblioteks-, arkiv- og museumsfeltet som i dag ligg til Nasjonalbiblioteket, Arkivverket og Kulturrådet. Spelemidlane til idrettsanlegg i kommunane blir føreslått fordelt direkte til fylkeskommunane utan føregåande handsaming i Kulturdepartementet. Ansvar for hovudmengda av fyrstelineoppgåver på kulturminnefeltet som i dag ligg til Riksantikvaren. Ansvaret for relevante tilskotsordningar blir føreslått lagt til fylkeskommunane. Helse og levekår Ansvar for folkehelseoppgåvene som i dag ligg til fylkesmannen, med unntak av oppgåver knytt til tilsyn. Ansvar for tilskotsordningar med relevans for lokalt og regionalt folkehelsearbeid som i dag ligg til Helsedirektoratet og fylkesmannen. Ansvar for pedagogiske-psykologiske støttetenester (PPT) som i dag ligg til Statped, og overtaking av ansvaret for rettleiing og støttetenester mot kommunane. Ansvar for statens spesialskule i Skådalen blir føreslått overført til Oslo kommune som må ivareta eit landsdekkjande tilbod. Andre oppgåver i Statped kan bli overført til Utdanningsdirektoratet. Statped blir lagt ned. Ansvar for barnevernsinstitusjonar, fosterheimar og adopsjon som i dag ligg til Bufetat. Ansvar for omsorgssentre for einslege mindreårige asylsøkarar under femten år blir statlege. Bufetat blir lagt ned. Bufdir held fram som fagdirektorat for barnevernet. Ansvar for familievernet som i dag ligg til Bufetat. Utvalets framlegg inneber at fylkeskommunen får forvaltingsansvar for relevante tilskots- og prosjektmidlar innan dei oppgåveområda som utvalet føreslår blir overført, og som i dag er lagt til departement, direktorat og fylkesmannen. Konsekvensen av utvalet sine framlegg er at ein legg ned fem statlige institusjonar: IMDi, Kompetanse Noreg, Statped, Distriktssenteret og Siva. I tillegg blir Bufetat lagt ned. Fleire departement, direktorat og fylkesmennene sine oppgåver som oppdragsgjevar, fagorgan og/eller forvaltar blir vesentleg redusert. Utvalet meiner ein bør styrka regional planlegging, i tråd med regjeringa sitt framlegg. Utvalet føreslår: å gjera tydeleg og forankra staten sin plikt til deltaking og oppfølging av regionale planar i planog bygningslova å vurdera korleis fylkesmannen kan få ein tilsynsrolle for statlege etatar med omsyn til faktisk deltaking i planprosessar og oppfølging i tråd med plan- og bygningslova å utvikla fastare prosedyrar for å setje samfunnsmål for KVU-arbeidet (konseptutvalsutgreiing) i den innleiande idéfasen i KS-systemet (kvalitetssikringssystemet), og for tilsvarande prosessar for vurdering av andre store statlige investeringar. at regionale planføresegner blir vidareutvikla og formidla som et verkemiddel for ei langt større bredde av tema enn i dag. at det i plan- og bygningslova blir opna for at fylkeskommunen (etter førespurnad frå aktuelle kommunar eller pålegg frå staten) i tillegg til staten kan tre inn i myndigheita til kommunestyret og utarbeide plan etter føresegnene for kommunal plan med juridisk bindande verknad. at staten brukar aktivt høvet til å gje tydelege nasjonale forventningar til regional planlegging som verkemiddel for gjennomføring av nasjonal politikk. Utvalet føreslår at ansvar for planjuridisk rettleiing av kommunane som i dag ligg til fylkesmannen, blir overført til fylkeskommunane. Utvalet meiner det er viktig å gjennomgå sektorlover med sikte på betre harmonisering til plan- og bygningslova. Utvalet kjem i tillegg med tilrådingar om vidare utgreiingar: Ein bør greia ut overføring av barnevernsoppgåvene som i dag ligg til kommunane, til fylkeskommunen. Det bør bli utgreidd overføring av ansvar for tilskotsordningane innan arbeidsmarknadsopplæringa og bedriftsintern opplæring som i dag ligg til NAV, til fylkeskommunane. 5 av 8

6 Staten bør kartleggja dagens tilsyns- og klageheimlar mot fylkeskommunen med sikte på ein reduksjon av talet på heimlar og sterkare ansvarleggjering av fylkeskommunen. Organiseringa av sjukehusa bør bli vurdert på nytt, der ein fylkeskommunal modell blir inkludert i utgreiinga. 6 av 8

7 Vurdering I samband med høyring om nye oppgåver til større kommunar stilte kommunestyret seg positiv til at generalistkommuneprinsippet skal gjelda. Rådmannen legg til grunn same vurdering for fylkeskommunane. Hovudprinsippet i tilrådinga frå utvalet er at oppgåver og mynde skal desentraliserast så langt råd, lagt til grunn effektiv forvalting og naudsynte fagmiljø. Rådmannen meiner dette er positivt. Resultatet av Stortinget sitt vedtak om fylkesinndelinga er fleire samanslåingar, medan andre fylke vil halda fram som i dag. Dette gjev ei inndeling med fylke som blir svært ulike i areal og folkesetnad. Nokre oppgåver som det ville vore naturleg å tildela dei største fylka, vil mindre fylke vanskeleg kunna ta på seg. Den norske forvaltinga er per i dag prega av oppgåvedeling mellom mange direktorat, fylkesmenn og fylkeskommunar. Delt ansvar og myndighet kan hindra heilskapsvurderingar for eit område. Rådmannen meiner det vil vera ei riktig utvikling om fylkeskommunane får større heilskapsansvar for område som i dag har ligge til fleire aktørar. Ein stor del av de offentlege ordningane for næringsutvikling blir føreslått flytta til fylkeskommunane. Rådmannen meiner det vil vera positivt for næringsdrivande, som får éi inngangsdør til dei offentlege ordningane. I tillegg vil det styrkja høvet til heilskapsvurderingar innan området. Vestlandsregionen kan til dømes byggje opp særskilt kompetanse på korleis ein kan styrka maritime næringar gjennom offentlege ordningar. Heilskapstenkinga hadde likevel vore tydelegare om Rogaland hadde vorte del av regionen, sidan næringsstrukturen er felles mellom fylka. Rådmannen meiner det kan vera positivt at større del av kulturtilboda blir knytt til fylkeskommunane. Det fylkeskommunale ansvaret for museumsverksemd kan styrkast, ved at dei statlege ordningane blir overført. Samstundes vil det vera nokre profesjonelle aktørar av nasjonal karakter, som framleis bør finansierast av statskassa uavhengig av lokalisering. For Hordaland vil dette fyrst og fremst gjelda Den Nationale Scene og Bergen Filharmoniske Orkester. Dersom Rogaland hadde vorte del av vestlandsregionen, ville fylkesinndelinga overlappa med Helse Vest RHF sitt område. Ei slik fylkesinndeling ville lagt til rette for ei vidare drøfting av om dei regionale helseføretaka si rolle burde bli lagt til fylkeskommunane, som står under direkte folkevald styring. Samstundes er dette eit spørsmål om nasjonal organisering, og det ville vera naudsynt at fylka i heile landet var av ein slik storleik at ein kunne overføra oppgåva. Det er ei utfordring i desse spørsmåla at slik status på regionreforma er i dag, så vil det bli større variasjon fylkeskommunane imellom når det gjeld befolkningsgrunnlag og geografisk utstrekning. Med den fylkesinndelinga som Stortinget har vedteke, meiner rådmannen at skilnaden i storleik mellom fylka gjer at dei vanskeleg kan overta sjukehusa. Fylkeskommunane har ei viktig rolle innan regional planlegging. Fylkeskommunen utarbeidar regionale planar, kan vera delaktig i interkommunale planar og er høyringspart i kommunalt planarbeid. Samstundes har fylkeskommunen motsegnsrett for planar som råkar sine ansvarsområde. Utvalet kjem med framlegg om at staten skal kunna overlata vedtak av statlege planar til fylkeskommunane. Utgangspunktet for statlege planar vil i praksis vera større samferdsle- eller utbyggingsprosjekt, der dei nasjonale omsyna er viktigare enn dei lokale. Som oftast vil det vera staten sjølv som på førehand legg rammene for prosjekta som krev statleg plan, til dømes med eit vedtak om trasé for stamvegprosjekt. Spørsmålet er om omsyna som ligg bak at statleg plan blir vald, kan takast omsyn til på ein god måte med fylkeskommunale handsaming. Rådmannen meiner det i slike saker vil vera naturleg at det er staten sjølv som vedtek planane, men er positiv til at kommunane kan samtykkja til fylkeskommunal handsaming. Fylkeskommunane vedtek regionale planar, som typisk vil gjelda for tema av regional karrakter. Hordaland fylkeskommune har mellom anna vedteke regional næringsplan, regional plan for attraktive senter, regional plan for folkehelse, regional transportplan og regional kulturplan og sist regional kystsoneplan for Sunnhordland og ytre Hardanger. Det er eit viktig prinsipp at arealdisponeringa ligg til kommunane, medan fylkeskommunen kan leggja regionale føringar. Rådmannen meiner difor at Stord kommune bør gå mot at regionale planar skal verta juridisk bindande. Barneverntenesta stiller store krav til fagmiljø og kompetanse. Sjølv om det ligg utanfor mandatet, tilrår utvalet at ein greier ut overføring av dei kommunale barnevernsoppgåvene til fylkeskommunane. Rådmannen meiner ei slik utvikling vil strida mot målsetjingane i kommune- og regionreforma, der kommunane skulle få fleire oppgåver. Kommunesamanslåingane har gjeve færre, større kommunar i Noreg, noko som gjer at trongen for ei overføring av det kommunale barnevernet til fylkeskommunane har blitt mindre enn tidlegare. 7 av 8

8 Økonomiske konsekvensar Utvalet sine tilrådingar vil ikkje få direkte konsekvensar for kommunen sin økonomi. Miljømessig konsekvens Ikkje vurdert. Folkehelse Ikkje vurdert. Universell utforming Ikkje vurdert. Beredskap Ikkje vurdert. Konklusjon, alternativ tilråding Rådmannen er positiv til hovudtrekka i framlegget frå ekspertutvalet, med dei unntaka som går fram av saka. 8 av 8