Kulturminnedokumentasjon

Transkript

1 Kulturminnedokumentasjon Bergenhus, Gnr. 164, Bnr. 948 MFL., Nedre Nygård, Deler av kvartal 16C Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 1 av 20 historikarverksemda.no

2 Innhald 1. Innleiing 4 2. Området si historie 5 3. Bygningsmiljø Lars Hilles gate 29 (Planområdet) Auto Andre bygningar direkte knytt til automobilhistoria i området Nygårdsgaten 89 Autogården Lars Hilles gate 26 Wigandgården Lars Hilles gate 27 Bensinstasjon Nygårdsgaten 91 Autogarasjen Nygårdsgaten 93 Bensinstasjon Andre bygningar med kulturhistorisk verdi i området Lars Hilles gate 15 Meieribolaget Lars Hilles gate 16A Tangens Gardinfabrikk/Skandinavisk Aktie Tyllgarnfabrik Lars Hilles gate 17 Spesialfabrikken A/S Lars Hilles gate Nygårdsgaten 90 Kardemommehuset St. Jacobs plass 9 Minde sjokoladefabrikk St. Jakobs plass 2 St. Jacobs kirke 8 4. Andre typer kulturminner 8 5. Foto og kart Kart over bygningar direkte knytt til automobilhistoria i området Historiske kart foto Foto planområdet i dag Avslutning Litteratur og kjelder 20 Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 2 av 20 historikarverksemda.no

3 MAI 2016 PROSJEKT: Bergenhus, Gnr. 164, Bnr. 948 MFL., Nedre Nygård, Deler av kvartal 16C FAGOMRÅDE: Plan PLANID: FORSLAGSSTILLAR: Lars Hilles gate Eiendom AS PLANKONSULENT: Ard Arealplan AS UTARBEIDD AV: Historikarverksemda SA SAKSBEHANDLAR: Silje Een de Amoriza, faghistorikar KONTAKT: / Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 3 av 20 historikarverksemda.no

4 1. Innleiing Historikarverksemda SA har utarbeidd føreliggjande kulturminnedokumentasjon i samband med utarbeiding av reguleringsplan for Bergenhus, gnr. 164, bnr. 948 mfl., nedre Nygård, deler av kvartal 16c. Rapporten er laga på oppdrag frå Lars Hilles gate Eiendom AS som i samarbeid med Lund & partnere arkitekter AS og Ard Arealplan har sett i gang detaljregulering av planområdet. Planområdet ligg ved bybanestoppet Nygård i Bergen sentrum, og er på ca. 4,6 daa. Det grensar til næringsbygningar i aust og busetnad for næring og bustad i vest. Planen grenser til krysset med bybanestoppet Nygård i sør, og i nord er der ubebygd areal med busetnad om lag 60 meter nord for dette. Det ubebygde arealet blir i hovudsak nytta til parkering. Vegareal er inkludert for å sikre tilkomst for varelevering og til planområdet. Planavgrensinga er sett i samarbeid med Bergen kommune, og har som føremål å sikre i heilskapleg god løysing for gang- og sykkeltrafikk gjennom området. Planområdet er regulert til forretning/kontor i gjeldande plan for området, planid: , og er i kommuneplanen sett av til blanda sentrumsområde. Føremålet med planen er å regulere frå dagens bruk som er forretning/kontor til forretning/kontor/ tenesteyting og bustad. I tillegg har planen til hensikt å regulere for fire nye etasjar på eksisterande bygg. Uttrykket i eksisterande bygg er tenkt vidareført. Tidlegare har det vore ei fredningssak knytt til eigedommen, men denne er no avslutta. I følge Byantikvaren (som framgår i punkt 4.14, Notat oppstartsmøte, ref /2 STHU, datert ) er det ikkje behov for utfyllande kulturminnedokumentasjon av eksisterande bygning i planområdet. Det som er behov for er dokumentasjon av bygningen sett i samband med eksisterande bygningsmiljø og historie, jf. punkt 12, KPA Denne kulturminnerapporten vil altså ikkje gå i detalj om sjølve bygget i Lars Hilles gate 29, men i hovudsak gjere greie for det historiske bymiljøet denne bygninga har vore ein del av, og særskilt bygget si rolle i den tidlege bilhistoria i Bergen. I tillegg til gjennomgang av aktuell lokalhistorisk litteratur er dokumentasjonen basert på gjennomgang av relevante kjelder, mellom anna kart, teikningar og fotografi. Dokumentasjonen bygger vidare på observasjonar gjort under synfaringa av planområdet. Synfaringa av planområdet og bygningane blei utført av faghistorikar Silje Een de Amoriza frå Historikarverksemda 23. mai Alle foto er tatt av Historikarverksemda under synfaringa, med mindre anna er oppgitt i bildeteksten. Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 4 av 20 historikarverksemda.no

5 2. Området si historie På midten av 1800-talet låg Nygård utanfor bygrensene. Området hadde eit landleg preg, og her fanst sju gardar lokalisert i skråningane opp mot dagens Nygårdshøyde. Utover andre halvdel av 1800-talet opplevde Bergen imidlertid ei sterk folkeauke og bustadbygging. Ein fekk såleis behov for nytt landareal, og ei utbygging i Nygårdsområdet tok til. På figur 2 på side 10, kan ein sjå korleis delar av Nedre Nygård såg ut i Det som er teikna inn med raudt viser seinare regulering. Ved samanlikning med kartutsnittet frå 1880 i figur 3 på side 10, ser ein utviklinga i området 25 år seinare. På kartutsnitt frå 1880 (figur 4, side 11) ser ein samstundes at området forbi Hans Tanks gate framleis ikkje er særleg utbygd og Lars Hilles gate er ikkje etablert. Ser ein på eit seinare kartutsnitt frå 1957 (figur 5, side 11), blir det tydeleg kor stor utviklinga har vore. Planområdet er markert med raud sirkel både på figur 4 og 5. I 1877 blei Nygård saman med Sandviken, Lungegården, Kalfaret, Nubben og Møhlenpris offisielt innlemma i Bergen. På kort tid gjekk området frå å vere landleg utkantsområde til det mest befolka området i Bergen. Mens dei betrestilte borgarane etablerte seg på Nygårdshøyden, besto Nedre Nygård på slutten av 1800-talet no av ei blanding eldre trehus og nye store leiegardar som hovudsakleg husa handverkarar, funksjonærar og arbeidarer. Samstundes blei også ny industriverksemd plassert på Nedre Nygård, og rundt århundreskiftet hadde området fått eit nytt og moderne industripreg. I fabrikkane blei det produsert forbruksvarer som tobakk, sjokolade, smør, saft krydder, såpe, gardiner og sko. Samferdslemessig markerte opninga av Nygårdsbrua over Nygårdsstrømmen i 1851 eit viktig vendepunkt. Med dette kom plutseleg dei store område i Solheimsviken og Krohnsminde nærare byen. Nygårdsgaten etablert (oppgaveleg Nygaardschausséen) blei no hovudinnfartsåre til Bergen sentrum frå Sør, og på folkemunnet blei gata berre kalla «Hovedveien». Tidlegare hadde trafikken her på vestsida gått via gardsbruka på Nygårshøyden (Nygårdsalleen) og nedover Nygårdsbakken (senere Jahnebakken). Frå gamalt av hadde hovudvegen sørover frå Bergen gått på austsida av Lungegårdsvatna. Kristianiavegen gjekk over Kalfaret via Arna og Voss, og Stavangervegen via Kalfaret, Fana og Os. Samferdsle kom i alt til å spele ei viktig rolle på fleire måtar på Nedre Nygård. Vossebana som opna i 1883 gjekk i trasé inn til Bergen sentrum via tunnel under Nygårdshøyden, tvers over Nedre Nygård og Nygårdsgaten og langsmed Store Lungegårdsvann inn til endestasjonen på sørvestre side av Lille Lungegårdsvann. Traséen er tydeleg markert både i figur 2, figur 3 og figur 4. I tillegg hadde Bergens Elektriske Sporvei trikkehall i Lyder Sagens gate 17. I 1914 blei Østre Jernbanegate etablert som ny innfartsveg, ettersom belastninga på Nygårdsgaten var blitt for stor. Namnet fekk gata fordi den blei lagt langs med den gamle traséen for Vossebana (ny jernbanetrasé blei året før, i 1913, flytt til austsida av Lungegårdsvatna.) I 1923 blei gata gjort lengre mot Christies gate, og gitt namnet Lars Hilles gate. På slutten av 1800-talet og utover 1900-talet blei Nedre Nygård også prega av samferdslemessige aktivitetar knytt til hestetransport og vognfabrikk. Aktiviteten kan sjåast i direkte samanheng med industrien på Nedre Nygård, men hadde også ei gunstig plassering med tanke på at området blei hovudinnfartsåre mot sentrum frå sør. Som følge av den teknologiske utviklinga blei så ridehus og vognfabrikkar bytt ut med bilforretningar og bensinstasjonar. Ettersom Nygårdsgaten og Lars Hilles gate var hovudinngangsportar til byen frå sør, blei også dette ei særs strategisk plassering for dei som ynskte å selge bilar. Lars Hilles gate blei bilismen si gate. Den aller første bilen kom til Bergen i 1908, og i 1920-åra blei dei første bilforretningane, bensinstasjonane og bilgarasjane etablert på Nedre Nygård. Den strategiske plasseringa ved byens hovudinnfartsåre frå sør var ei av grunnane til at bilverksemdene etablerte seg her. Andre grunnar var at området allereie var øyremerkt til næringsverksemd og at tuftene i 1920 og 1930-åra sto klare til utbygging. Mange store bilforretningar med tilhøyrande verkstader etablerte seg raskt, til dømes Auto 23 A/S i 1923, Knutsen og Træen automobilforretning A/S 1924, Ingeniør Algaard A/S i 1928 og Brødrene Wigand i Og etter andre verdskrig kom endå fleire bilbedrifter til. Kring 1970 var Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 5 av 20 historikarverksemda.no

6 imidlertid dei største bilbedriftene blitt for store, dei trengte meir plass. Fleire flytte difor vekk frå Nygård og bykjerna og etablerte seg på ny på større områder som Nesttun, Arna, Åsana og Fyllingsdalen. 3. Bygningsmiljø På Nedre Nygård som planområdet er del av, er det ingen kjende automatisk freda kulturminner. Her er ingen SEFRAK-registrerte bygningar i umiddelbar nærleik. Nedre Nygård framstår i dag som eit område med ei blanding av ulike bygningstypar til ulik bruk og frå ulike tidsepokar, med ei rekke eksempler på nyare tids kulturminner. Planområdet er lokalisert i hensynssone 234 Bevaring kulturmiljø, jf. retningslinje i KPA I området finn ein ei rekke leigegardar bygd i perioden Mange av desse er i dag rusta opp og er i god stand, mens andre er blitt erstatta av leilegheitsbygg av moderne dato. Ein finn også fleire bygningar som vitnar om industridrifta som breidde om seg i området rundt forrige århundreskifte. Fleire er teikna av kjende bergensarkitektar som Spesialfabrikken A/S i Lars Hilles gate 17 og Minde sjokoladefabrikk på St. Jacobs plass 9 signert Egill Reimers. Av bygningar som vitnar om den tidlege bilhistorien i Bergen finn ein i tillegg til Auto 23 i Lars Hilles gate 29 (planområdet) Autogården i Nygårdsgaten 89, Wigandgården i Lars Hilles gate 26 og Norsk Brændselsoljes MIL-bensinstasjon i Lars Hilles gate 27. Tidlegare låg også Autogarasjen i Nygårdsgaten 91 og ein gamal bensinstasjon i Nygårdsgaten 93, men desse blei rivne i I Nygårdsgaten 94 som ligg vegg i vegg med Lars Hilles gate 29 (planområdet) hadde Auto 23 tidlegare karosseriverkstad, men denne bygningen er erstatta med eit nybygg. Sjå oversiktskart (figur 1) på side 9 over bygningane knytt til bilhistoria på Nygård. Like ved planområdet finst også fleire moderne høghus. Det første høghuset som blei bygd i området var Bergen Ingeniørhøgskole (no Høgskolen i Bergen), teikna i 1954 av arkitekt Anders Nordtvedt. Bygget ligg like søraust for planområdet, i Nygårdsgaten 112. DNB-bygget i Lars Hilles gate 30 like på motsett side av planområdet i austleg retning, var med sine 55 meter av dei aller høgste bygga i Bergen. Bygget frå 1982 blei teikna av arkitektkontorer All-Løkeland-Ragde AS i I dag er bygget under totalrenovering for å huse det nye Media City Bergen. Litt lengre nordover finn me nye Scandic Ørnen Hotell i Lars Hilles gate 18 på 39 meter frå 2014 og Fylkeshuset i Agnete Mowinckels gate på 49 meter frå Følgande kjem ei oversikt over bygningar direkte knytt til samferdslehistoria i området, og deretter oversikt over andre bygningar med kulturhistorisk verdi i området. 3.1 Lars Hilles gate 29 (Planområdet) Auto 23 Bygget i Lars Hilles gate 29 blei teikna av arkitekt Arent Greve i 1938 for Automobilkompagniet av 1923 AS (Auto 23). Før den tid hadde Auto 23 hatt tilhaldsstad på fleire adresser i området først Lyder Sagens gate 22 og deretter Nygårdsgaten 13. I tillegg hadde verksemda også etablert karosseriverkstad i Nygårdsgaten 94. (Bygningen i Lyder sagens gate 22 står framleis. Både bygningane i Nygårdsgaten 13 og 94 er i dag erstatta med nybygg. Nygårdsgaten 94 ligg vegg i vegg med Lars Hilles gate 29). Bygningen i funksjonalistisk stil med si avrunda form blei tilpassa det eksisterande vegsystemet, og fronten med dei store utstillingsvindauga blei retta mot sør. Bygningen var med dette strategisk plassert for å freiste dei som kvar dag kom køyrande på hovudvegen inn til Bergen sentrum til å kjøpe seg ny bil. I tillegg til utstillingsvindauga viste reklametårnet tydeleg kva ein her kunne få kjøpt. Bygningen står som eit eksempel på korleis bilens inntog i det norske samfunnet endra byens estetiske struktur ikkje berre endra bilismen overordna strukturar med tilpassing av gateløp og køyrelinjer, men den endra også korleis bygningar blei utforma. Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 6 av 20 historikarverksemda.no

7 Bygningen står i dag på DOCOMOMO (International working party for documentation and conservation of building sites and neighbourhoods of the modern movement) Norge si liste over viktig modernistisk arkitektur i Bergen. 3.2 Andre bygningar direkte knytt til automobilhistoria i området Nygårdsgaten 89 Autogården I 1962 ekspanderte Auto 23. I tillegg til bygninga i Lars Hilles gate 29 bygde dei no om det tidlegare «Ridehuset» i Nygårdsgaten 89 (like vest for planområdet). Det opphavelege Ridehuset blei bygd i 1898, og deretter utvida i Ridehuset blei brukt til rideopplæring, trening og rytterkonkurransar, rideoppvisingar, utstillingar og sirkusførestillingar. Ridehuset blei rive i 1960, og nytt bygg oppført i Nybygget blei teikna av arkitekt Helge Gjøvaag i funksjonalistisk stil, og på reklametårnet ser ein framleis namnet «Autogården» Lars Hilles gate 26 Wigandgården Wigandgården i Lars Hilles gate 26 bygd i 1938 som bustad- og forretningsgard for bilforretningen Wigand, blei teikna av arkitektane Trygve Knutsen og Georg Fr. Fasting. Bygningen har tydelege modernistiske og funksjonalistiske trekk. Opphaveleg hadde bygningen seks etasjar, og hadde bensinstasjon, bilverkstad og bilforretning på grunnplanet. I etasjane over var det kontor og leilegheiter. Wigandgården var eit av dei første bygga i landet kor ein bensinstasjon blei ein innebygd del av bygningskroppen. Opphaveleg hadde bygget ein fri og open planløysning med eit svevande uttrykk. Heile fasaden i andre etasje var sett saman av glassbyggestein. I ettertid har fasaden på bygget blitt endra i så stor grad at det har mista mykje av sitt opphavelege uttrykk Lars Hilles gate 27 Bensinstasjon Bensinstasjonen frå 1928 blei teikna av arkitekt Sigve Losnedahl. Det var den nyklassisistiske stilen som prega bensinstasjonane i 1920-åra, og formspråket er henta frå antikken sine greske tempel til dømes med trekantgavl og firkantsøyler. Bensinstasjonen er i dag renovert til slik den framsto i åra. Den blei gjenopna som veteranstasjon i Nygårdsgaten 91 Autogarasjen Autogarasjen oppført i blei teikna av Fredrik G. Meyer i nybarokk stil. Bygget hadde opphaveleg plass til 100 bilar, og blei oppført som eit moderne bilhus med fleire verkstadar og karosserifabrikk for Kristoffer Lepsøe AS. Lepsøe fekk imidlertid økonomiske vanskar og måtte selge bygget. Det blei overtatt av Bergens Automobilvognmannsforening, senere Drosjebilsentralen. Bygget sto som eit eksempel på den tidlege bilhistorien i Bergen, men blei rive i I dag er området framleis rivningsområde, og ikkje erstatta av anna bygg Nygårdsgaten 93 Bensinstasjon Bensinstasjonen i Nygårdsgaten 93 sto som eit eksempel på den tidlege bilhistorien i Bergen, men blei riven i Oppført i 1923 var det ein av dei første servicestasjonane til Esso i Noreg. I dag er området framleis rivningsområde, og ikkje erstatta av anna bygg. Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 7 av 20 historikarverksemda.no

8 3.3 Andre bygningar med kulturhistorisk verdi i området Lars Hilles gate 15 Meieribolaget Opphaveleg heldt Meieribolaget til her. Bygningen er teikna av arkitekt Fredrik Kavli i Lars Hilles gate 16A Tangens Gardinfabrikk/Skandinavisk Aktie Tyllgarnfabrik Bygningen som i dag husar Fretex blei reist som ein av dei første industribygga på Nedre Nygård. Her blei det laga gardiner frå Bygningen frå 1890 blei teikna av Schak Bull Lars Hilles gate 17 Spesialfabrikken A/S Spesialfabrikken A/S blei teikna av Egill Reimers kring 1920 i klassiserande nybarokk stil, med to særprega sidetårn og mansardtak Lars Hilles gate 20 Sølvvarefabrikken Theodor Olsens Eftfs. blei teikna i 1937 av Erlend Tryti. Bygget hadde opphaveleg tre etasjar, men har i ettertid blitt påbygd Nygårdsgaten 90 Kardemommehuset Det såkalla «Kardemommehuset» blei reist i 1887 som våningshus. Minde sjokoladefabrikk kjøpte huset i 1910, men selde det seinare til Olaf Ellingsen som dreiv med distribusjon av te og krydder. Opphaveleg var huset oppført som murforblenda trehus i nyrenessansestil med to sidefløyer. Sidefløyene eksisterer ikkje lenger i dag St. Jacobs plass 9 Minde sjokoladefabrikk Minde sjokolade blei etablert i Då fabrikklokala i sentrum blei råka av den store bybrannen i 1916, fekk verksemda bygd ny fabrikkbygning på St. Jacobs plass i Sjokoladefabrikken blei teikna av Egill Reimers i nybarokk stil. Fasaden vender ut mot Lars Hilles gate i aust og St. Jacobs plass i nord, er i fire etasjer med mansardtak St. Jakobs plass 2 St. Jacobs kirke St. Jacobs kirke like nord for planområdet blei reist i Kyrkja er i nyromantisk stil, teikna av arkitekt D. J. Muri. 4. Andre typer kulturminner Traseen til den gamle Vossebanen etablert i 1883 (som deretter blei flytta i 1913) formidlar viktig samferdslehistorie i Bergen, men i nærleiken av planområdet for denne rapporten er særs lite av dette kulturminnet tatt vare på. Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 8 av 20 historikarverksemda.no

9 5. Foto og kart 5.1 Kart over bygningar direkte knytt til automobilhistoria i området FIGUR 1: 1. LARS HILLES GATE 23/AUTOGARASJEN (1938) 2. LARS HILLES GATE 27/BENSINSTASJON (1928) 3. LARS HILLES GATE 26/WIGANDGÅRDEN (1938) 4. NYGÅRDSGATEN 89/AUTOGÅRDEN (1898/1962) 5. NYGÅRDSGATEN 91/AUTOGARASJEN ( , RIVEN I 2016) 6. NYGÅRDSGATEN 93/BENSINSTASJON (1923, RIVEN I 2016) 7. NYGÅRDSGATEN 94/TIDL. KAROSSERIVERKSTAD (NYBYGG) Kulturminnedok. Lars Hilles gt! 9 av 20 historikarverksemda.no

10 5.2 Historiske kart foto FIGUR 2: OMRÅDET VED LILLE- OG STORE LUGEGÅRDSVANN I SEINARE REGULERINGAR I ÅRA SOM FYLGDE ER TEIKNA INN MED RAUDT PÅ KARTET. KJELDE: FAKSIMILE FRÅ JO GJERSTAD, NYGÅRDSGATENS KRØNIKE I. FIGUR 3: KARTUTSNITT FRÅ 1880, VISER AUKA UTBYGGING I OMRÅDET SAMANLIKNA MED FIGUR 1. KJELDE: BERGENSKART.NO Kulturminnedok. Lars Hilles gt 10! av 20 historikarverksemda.no

11 FIGUR 4: KARTUTSNITT FRÅ PLANOMRÅDET ER TEIKNA INN MED RAUD SIRKEL. KJELDE: BERGENSKART.NO FIGUR 5: KARTUTSNITT FRÅ PLANOMRÅDET ER TEIKNA INN MED RAUD SIRKEL. KJELDE: BERGENSKART.NO Kulturminnedok. Lars Hilles gt 11! av 20 historikarverksemda.no

12 FIGUR 6: OVERSIKTSBILDE NYGÅRD HEILT NEDE I HØGRE HJØRNE SER VI AUTOGARASJEN I NYGÅRDSGATEN 91 OG LITT LENGRE OPPE PÅ BILDET TIL HØGRE SER ME MINDE SJOKOLADEFABRIKK. AUTO 23 I PLANOMRÅDET ER FRAMLEIS IKKJE BYGD. KJELDE: UBB BILLEDSAMLINGEN, UBB-BS-OK Kulturminnedok. Lars Hilles gt 12! av 20 historikarverksemda.no

13 FIGUR 7: OVERSIKTSBILDE NYGÅRD, FLYFOTO FRÅ PLANOMRÅDET OG ANDRE BYGNINGAR KNYTT TIL BILMILJØET ER TEIKNA INN. KJELDE: UBB BILLEDSAMLINGEN, UBB-W-SH FIGUR 8: AUTOGARASJEN I NYGÅRDSGATEN 91 TIL HØGRE OG BENSINSTASJONEN I NYGÅRDSGATEN 93 TIL VENSTRE, BILDET ER TRULEG TATT I PERIODEN KJELDE: UBB BILLEDSAMLINGEN_UBB-KK-N Kulturminnedok. Lars Hilles gt 13! av 20 historikarverksemda.no

14 FIGUR 9: BENSINSTASJONEN I NYGÅRDSGATEN 93, BILDET TATT KJELDE: UBB BILLEDSAMLINGEN_UBB-KKN FIGUR 10: MINDE SJOKOLADEFABRIKK I_1950. HEILT TIL VENSTRE I BILDET KAN EIN SKIMTE AUTO 23 SIN BYGNING I PLANOMRÅDET. KJELDE: UBB BILLEDSAMLINGEN, UBB-NOR-M-1302 Kulturminnedok. Lars Hilles gt 14! av 20 historikarverksemda.no

15 FIGUR 11: SØNDRE DEL AV NYGÅRDSGATEN RUNDT AUTO 29 SITT BYGG I LARS HILLES GATE 29 SER ME TIL HØGRE I BILDET MED BILDREKKET PÅ TAKET. VEGG I VEGG SER ME OGSÅ VERKSEMDA SIN GAMLE KAROSSERIVERKSTAD I NYGÅRDSGATEN 94. AUTOGARASJEN I NYGÅRDSGATEN 91 ER BYGNINGEN HEILT TIL VENSTRE, OG VEGG I VEGG SER EIN AT DET GAMLE RIDEHUSET I NYGÅRDSGATEN 89 ER RIVE FOR Å GJE PLASS TIL AUTO 23 SITT NYBYGG HER. KJELDE: FOTOGRAF UKJEND, ARKIV ETTER REGULERINGSVESENET, BERGEN BYARKIV FIGUR 12: AUTO 23 I PLANOMRÅDET TIL HØGRE I BILDET OG AUTOGÅRDEN I NYGÅRDSGATEN 89 TIL VENSTRE. MERK BRUA MELLOM DEI TO BYGNINGANE. DATERINGA AV BILDET ER USIKKER, MEN MÅ VERE TATT EIN GONG I PERIODEN KJELDE: AUTO 23, ÅR I BILENS TJENESTE Kulturminnedok. Lars Hilles gt 15! av 20 historikarverksemda.no

16 5.2 Foto planområdet i dag FIGUR 13: PLANOMRÅDET SETT FRÅ SØR. DET GAMLE AUTO 23-BYGGET OG TIL HØGRE OMBYGGING AV DNB-BYGGET I LARS HILLES GATE 30. FIGUR 14: PLANOMRÅDET SETT FRÅ SØRAUST. Kulturminnedok. Lars Hilles gt 16! av 20 historikarverksemda.no

17 FIGUR 15: PLANOMRÅDET SETT FRÅ NORD I NYGÅRDSGATEN. FIGUR 16: PLANOMRÅDET TIL HØGRE, SETT NORDFRÅ I LARS HILLES GATE. Kulturminnedok. Lars Hilles gt 17! av 20 historikarverksemda.no

18 FIGUR 17: DEN RESTAURERTE BENSINSTASJONEN I LARS HILLES GATE 27. BILDET ER TATT FRÅ NORD, MOT PLANOMRÅDET. FIGUR 18: NYGÅRD BYBANESTOPP SETT FRÅ PLANOMRÅDET, MOT SØR. Kulturminnedok. Lars Hilles gt 18! av 20 historikarverksemda.no

19 FIGUR 19: DEN GAMLE AUTOGÅRDEN I NYGÅRDSGATEN 89 SETT FRÅ PLANOMRÅDET. FIGUR 20: AUTOGARASJEN I NYGÅRDSGATEN 91 OG BENSINSTASJONEN I NYGÅRDSGATEN 93 BLEI RIVEN TIDLEGARE I 2016, SETT FRÅ PLANOMRÅDET. Kulturminnedok. Lars Hilles gt 19! av 20 historikarverksemda.no

20 6. Avslutning Denne kulturminnerapporten har som understreka i innleiinga teke føre seg kulturmiljøet til planområdet, og særskilt den tidlege bilhistoria i Bergen som bygningen til Auto 23 i Lars Hilles gate 29 representerer. Av konsekvensar vil det å tilføre bygningen fleire etasjer til dømes gjere det vanskelegare å førestille seg at her ein gong sto utstilt bilar på taket, som ein kan skimte heilt til høgre på figur 11, side 15. Samstundes finst det i umiddelbar nærleik til planområdet framleis fleire bygningar som vitnar om byen si tidlege bilhistorie. 7. Litteratur og kjelder «Auto 23, år i bilens tjeneste.» Publisert av Auto 23 AS, Ertresvaag, Egil 1982: Et bysamfunn i utvikling Bergen bys historie. Bind III. Universitetsforlaget. Fossen, Anders Bjarne og Tore Grønlie: Byen sprenger grensene Bergen bys historie. Bind IV. Universitetsforlaget Gjerstad, Jo 2004: Nygårdsgatens krønike I & III. Fra Strømgaten til Florida. Bodoni Hus. Gåsemyr, Inger Lena 2002: «Nedre Nygård i Bergen, Kunsthistorisk analyse av en bydels skiftende utseende.» Hovudfagsoppgåve i kunsthistorie. Universitetet i Bergen. Nyberg Jan & Røyrane Eva 2014: Arkitekturguide Bergen. Bodoni Forlag. Roald, Hans-Jacob 2010: Byplanen. En historie om utviklingen av Bergen by. Spartacus forlag AS. Nettressursar: Store norske leksikon/norsk kunstnerleksikon. Universitetsbibliotekets billedsamling i Bergen marcus.uib.no Norgeibilder.no Bergenskart.no Kulturminnedok. Lars Hilles gt 20! av 20 historikarverksemda.no