TILTAKSSTRATEGI FOR TILSKOTSORDNINGA SPESIELLE MILJØTILTAK I LANDBRUKET (SMIL)

Transkript

1 TILTAKSSTRATEGI FOR TILSKOTSORDNINGA SPESIELLE MILJØTILTAK I LANDBRUKET (SMIL)

2 Innhld Bakgrunn TIDSROM MÅL FOR ORDNINGA OVERORDNA PLANAR OG REGISTRERINGAR HISTORIKK Kva er SMIL-rdninga... 3 ENDRINGAR SOM GJELD FRÅ I Krt SMIL i Meland til n KORLEIS HAR TILTAKA VIRKA? Utfrdringar g tiltak fr å møte utfrdringane Utfrdingar g tiltak fr friluftsliv/tilgjenge i kulturlandskapet Utfrdringar g tiltak fr det bilgiske mangfaldet Utfrdringar g tiltak fr kulturminne/kulturmiljø Utfrdringar g tiltak knytt til attgring g avrenning... 7 Kystlyngmark:... 7 Innmarksbeite:... 7 Utfrdringar g tiltak knytt til avrenning: Ny strategi fr bruk av SMIL-rdninga Tematisk priritering... 8 Planlegging av fellestiltak:... 8 Bilgisk mangfald:... 8 Gamal kulturmark:... 9 Tilgjenge/pplevingskvalitet:... 9 Kulturminne g kulturmiljø:... 9 Pririteringar fr bruk av SMIL-midlane: NÆRARE OM DEI EINSKILDE TEMA:

3 Bakgrunn Tiltaktsstrategi fr tilsktsrdninga SMIL (spesielle miljøtiltak i landbruket) gjekk ut i I frventningsbrev frå Fylkesmannen fr 2016 vart kmmunane bedne m å rullere dei kmmunale strategiane fr SMIL rdninga. I det følgjande er det såleis kmmunen sine kriteria fr krleis SMILmidlane skal nyttast, sm vert drøfta. Smilfrskrifta med tilhøyrande rundskriv vart revidert i Kmmunen driv aktivt infrmasjnsarbeid mt næringa. Ein samarbeider med bndelag, sau g geiteavlslag, kulturknsulent, Bergen Friluftsråd g Landbruksavdelinga hjå fylkesmannen. Infrmasjnsarbeid er t.d. vere markdagar, kurs, studieturar g infkveldar. Dette arbeidet vert retta mt alle grupper eller einskildpersnar sm kan vere aktuelle søkarar/tiltakshavarar. 1 TIDSROM Tiltaksstrategien skal gjelde frå MÅL FOR ORDNINGA I gjeldande kmmuneplan er det trekt pp mål fr landbruket g kulturlandskap: - Leggja til rette fr eit livs g berekraftig landbruk - Ta vare på landskap g kulturminne gjennm aktiv g berekraftig bruk Eit aktivt landbruk skaper kmmunen sin utsjånad i strt mn g held i hevd gammal kultur sm er med å skape identitet g stadkjensle. 3 OVERORDNA PLANAR OG REGISTRERINGAR. Kmmunale strategi planar: Kmmuneplan fr Meland ( ) Frvaltningsplan fr Rylandsvassdraget ( Vedteken 2008 ) Kmmunedelplan fr idrett, fysisk aktivitet g friluftsliv Kjernemråde landbruk i Meland kmmune (temaplan til kmmuneplanen) Tiltaksstrategi fr tilsktsrdningane SMIL g NMSK Naturtypekartlegging fr Meland Overrdna strategi planar: Reginalt miljøprgram fr Hrdaland Frskrift m tilskt til spesielle miljøtiltak i jrdbruket. (SMIL) 2

4 4 HISTORIKK. 4.1 Kva er SMIL-rdninga Dei spesielle miljøtiltaka i landbruket (SMIL) er ein del av det nasjnale miljøprgrammet fr jrdbruket. Dette prgrammet skal synliggjøre den samla innsatsen frå jrdbruket fr å styrke miljøarbeidet. Miljøprgrammet har en sentral del g en reginal del ( reginalt miljøprgram, RMP). Den reginale delen vert vidareført på lkalt nivå, ved at kmmunane får tidelt en sum tilskttsmedel(smil) sm skal nyttes til å gjennmføre tiltak i kmmunen sm bidrar til å løyse jrdbruket sine samla miljøutfrdringar. Hvudmålet med det nasjnale miljøprgrammet er å sikre eit pe g variert jrdbruks- g kulturlandskap, g sikre at eit breitt utval av landskapstypar, at særlig verdifulle bitpar g kulturmiljø vert teke vare på g skjøtta, samt bidra til at jrdbruksprduksjnen fører til minst mgeleg frureining g tap av næringsstff. Det reginale prgrammet skal bidra til at det kan settast i verk rdningar sm er tilpassa reginal ulikskap sm finst i landet. På kmmunenivå skal prgrammet bidra til at lkale utfrdringar g mål vert løyst i tråd med verrdna målsettingar, men på ein slik måte at lkale verdiar knytt til jrdbrukslandskapet vert teke vare på g skjøtta, slik at det mangfald sm finst i landet knytt til natur, miljø g landskap vert halde i hevd g teke vare på. Fylkesmannen ppfrdrar kmmunane til ål sjå SMIL g RMP i samanheng: SMIL er pengar sm skal nyttast til restaurering g utvikling, medan RMP er pengar til vedlikehald g årleg skjøtsel. Kmmunen handsamar g avgjer søknader m tilskt. Kmmunane utarbeidar verrdna retningsliner fr priritering av søknadane (lkale tiltaksstrategiar). ENDRINGAR SOM GJELD FRÅ I 2015 Etter at krav til miljøplan ble avvikla frå 2015, er miljøkrav g reglar fr miljømsyn vidareført gjennm eksisterande regelverk fr jrdbruket. Sentrale miljøkrav fr å ivareta bilgisk mangfald g kulturminner, gdt vassmiljø g trygg mat, er vidareført gjennm eige regelverk. Her gjelder bestemmelsar mellm anna etter naturmangfaldlva, kulturminnelva, frurensningslva, jrdlva g matlva. Dette gjeld til dømes regelverk m gjødsling g bruk av plantevernmidlar. Frå 2015 er det berre dei sm ppfyller vilkåra prduksjnstilskt g avløysartilskt i jrdbruket sm kan søkja Landbrukseigedmen sin eigar må gje samtykke til gjennmføring av prsjekt eller tiltak etter denne frskrifta. Søkjar må ha gjødslingsplan g jurnal ver plantevernmiddel, samt kart ver eigd g leigd jrdbruksareal sm føretaket dispnerer. Kulturminner, mråde sm er viktige fr bilgisk mangfald, areal med risik fr tap av jrd g næringsstff g andre tilhøve av miljømessig betyding skal vera kartfesta g beskrive. Det skal søkjast på eige søknadsskjema. Kmmunen kan fastsetje søknadsfrist. 3

5 4.2 Krt SMIL i Meland til n SMIL i den frma det n har, vart innført i Frå dette året g fram til g med 2011 har Meland kmmune mtteke nesten 2,2 millinar krner ver SMIL-rdninga. I same tidsrmmet fekk 133 tiltak fått pengar. I periden har Meland kmmune løyvd nesten 1,2 millinar krner i tilskt til 55 ulike tiltak. Tabell 1: I periden har Meland kmmune løyvd nesten 1,2 millinar krner i tildelte g mfrdelte SMIL-midlar. År: Sum: Flest tiltak har vre i kategrien kulturmark. Dette er tiltak sm har sm føremål å restaurere kulturmark slik at bruken kan auke g prduksjnen verte høgare. Det har vre 41 tiltak knytt til kulturmark. Dei resterande 14 tiltaka er frdelt på ulike kategriar. Tabell 2: Frdeling av SMIL-tiltak det er løyvd tilskt til i periden Type tiltak: Tal løyvingar: Gammal kulturmark 41 Andre kulturminne/miljø 7 Tilgjenge/pplevingskvalitet 2 Freda/verneverdige bygg 3 Fellestiltak 1 Bilgisk mangfald 1 Sum: 55 4

6 4.3 KORLEIS HAR TILTAKA VIRKA? Ordninga med tilsktt til miljøtiltak har verka til at mange fine kulturminne har vrte sett i stand, at mykje beiteareal er restaurert g gjerda inne g at nkre eldre bygningsmiljø både ved sjø g i landskapet er sett i stand g teke i bruk til ny verksemd. Dette er veldig psitivt både fr den einskilde sm sett tiltaket ut i livet, men g fr samfunnet rundt. Kulturlandskapet sm element i kvardagen vert styrkt, g ressursane på gardane vert betre utnytta. 5 Utfrdringar g tiltak fr å møte utfrdringane Vinteren 2016 var det 70 føretak sm søkte m prduksjnstilsktt. I 2008 var det tilsvarande talet 57 søknadar. Talet på aktive brukarar er såleis stabilt, g kanskje litt aukande. Areal i drift er ganske stabilt, men gjennmsnittsbruket har auka i strleik dei siste åra. Dyretalet har skifta nk frå strfe g ver til sau. Det er få heiltidsgardbrukarar i kmmunen. Meland er ein kmmune sm ligg nær Bergen. Kmmunen har str auke i flketalet, g presset på areal fr bygging av bustadar, fr utvikling av vegnettet g fr tilrettelegging fr arbeidsplassar er strt. Såleis er det grunn til å hevde at den største utfrdringa fr landbruket i Meland i åra framver, vert å sikre at prduksjnsareala fr landbruket vert teke vare på fr matprduksjn g i framtida, g at ikkje utviklinga av resten av samfunnet vil fragmentere areala slik at dei etter kvart ikkje kan nyttast til landbruk på grunn av knflikt med anna aktivitet. Krav til effektivisering i landbruket g mange deltidsgardbrukarar, gjer at berre dei beste areala vert drivne, medan resten etter kvart vert liggjande ubrukt. Det er fte dei sistnemnde areala sm har størst kulturlandskapskvalitetar. 5.1 Utfrdingar g tiltak fr friluftsliv/tilgjenge i kulturlandskapet I takt med aukande nedbygging av landbruksareal g aukande bustadbygging, vert det lagt meir g meir press på attverande areal, både til landbruksprduksjn g sm grunnlag fr friluftsliv. Denne interessemtsetnaden må løysast ved at allmenta får tilrettelagte ferdselsvegar gjennm det prduktive landskapet, samstundes sm landbruksnæringa ikkje vert hindra i å halde fram med rasjnell drift på staden. Landbruksfrvaltninga deltek i pågåande kartleggingsarbeid fr viktige friluftsmråder i kmmunen g vert teken med på råd når det gjeldt planlegging av rydde g merketiltak fr stiar g ferdselsvegar. 5.2 Utfrdringar g tiltak fr det bilgiske mangfaldet Bilgisk mangfald eller diversitet mfattar variasjn av levande rganismar (plantar, dyr, spp m.m.) sm finst på jrdklden, både på land, i ferskvatn g i havet. Bilgisk mangfald kan vere på ulike nivå. På genetisk nivå, sm variasjn innan artane På arts nivå, sm frskjellar mellm artane På bitp nivå, sm frskjellar mellm ulike vegetasjnssamfunn På landskapsnivå, sm frskjellar mellm øksystem g landskapstypar. 5

7 Kulturlandskapet er viktig fr å ta vare på det bilgiske mangfaldet, det vil sei fr den variasjn sm eksisterer innafr artar, g i frm av ulike artar g naturtypar. Kulturmarkene er viktig fr den bilgiske variasjnen både ved at det her fins mange trua artar g gjennm mangfaldet av vegetasjnstypar dei representerer. Ein driv i dag mykje meir intensivt g einsidig i kulturlandskapet, enn i tidligare tider då drifta var mykje meir allsidig. Dei tidligare drifsmåtane førte til at det ppstd eit msaikkprega, lyspe landskap med ei rad ulike kulturmarker, både kulturskapte g påverka av kultur. Mange av dei artane sm hadde gde vilkår ved den gamle driftsmåten er i dag trua av mderne driftsfrmer. Ein bør difr der det mgeleg få registrert g berga bitpar g laga skjøtselplanar fr dei. Skjøtselsplanar skal utarbeidast i samråd med grunneigarar. Kmmunen har gjennmført naturtypekartlegging g det kan vere aktuelt å utarbeide skjøtselplanar i nkn av desse mråda. 5.3 Utfrdringar g tiltak fr kulturminne/kulturmiljø Kulturminne: Med kulturminne er meint alle spr etter menneskeleg verksemd i vårt fysiske miljø, gså lkalmråde sm det er knytt histriske hendingar, tru g tradisjn til. Kulturmiljø: Med kulturmiljø er meint mråde kr kulturminne går inn sm ei større heilskap eller samanheng. Synlege kulturminne er ca 10 % sm er synleg ver markverflata. Alle spr etter kulturminne sm er eldre enn frå 1537 er autmatisk freda. Bygningar eldre enn frå 1650 er det same. Freda kulturminne har ein sikringssne på minimum 5 meter ikring seg. Evne til å gi kunnskap g pplevingar er viktige element ved eit kulturminne/kulturmiljø.. Alder eller autentisitet treng ikkje vere verdiar ved eit kulturminne/kulturmiljø i seg sjølv. Derimt kan alder g autentisitet vera med å auka kulturminnet sin kunnskaps- g pplevingsverdi. Det er mange kulturminne knytt til landbruket i kmmunen, mellm anna tørrmurar i bygningar, bakkar g steingardar. Mange av desse er i dårleg stand. Like eins er det mange verneverdige bygningar sm treng restaurering, dette er prsjekt sm krev stre investeringar. Interesserte eigarar kan gjennm tilsktsrdninga få eit puff til å ta fatt på arbeidet. Steingardar er karakteristiske landskapselement i kmmunen. Dei har framleis nyttefunksjn sm gjerde g le. Røter g dårleg fundamentering kan føre til raskt frfall m tiltak ikkje vert sett inn. Utfrdringar kan vere å registrere g lage ein plan fr vedlikehald g restaurering av steingardane i kmmunen. Første priritet vil vere å få rydda fr tre g buskar tett ved steingarden fr å hindre at frfallet aukar på. Kmmunen har skipa til eit kurs i restaurering av steingard g ein bør kanskje frsette med det fr å kursa mest mgeleg bønder til dette arbeidet då det vil vere kstbart å leige fagflk til dette arbeidet. Frskriftsendring i 2015 gjer at det ikkje lenger kan gjevast tilskt til freda bygg. Dette har liten betyding fr Meland sm har få slike bygningar. 6

8 Bakkemurar er det ein del av i kmmunen. Utfrdringar kan vere å registrere desse g priritere rydding av buskar g tre sm kan skade dei. Det er restaurert ein bakkemur i kmmunen. Dette arbeidet treng fagkunnskap. Trvhus g andre hus tilhøyrande garden med steinvegger er det ein gd del av i kmmunen. Trng fr registrering plan fr kva bør gjerast med dei. Her vil det gså i første mgang vere trng fr rydding av tre g buskar inntil steinveggene. Restaurering av naust g ntebu. Til desse tiltaka har det gjennm mange år vrte ytt tilsktt til restaurering g dette arbeidet bør halda fram. Det bør spesielt leggjast vekt på at dei enkelte naustmiljøa vert teken vare på ved restaurering. Gamle vegfar er gså ein utfrdring å halde pe fr ferdsel ved at dei frt grr til att. Kmmunen har starta pp arbeidet med å laga ein kulturminneplan g landbruket sitt kulturlandskap vil vera eit av fleire tema i denne. Landbrukfrvaltninga deltek i planarbeidet, g registrering av viktige kulturminne g kulturmiljø vil vera eit tema. Det er g eit nært samarbeid med kulturavdelinga i enkelt saker. 5.4 Utfrdringar g tiltak knytt til attgring g avrenning Det er særleg fr t 2 kulturmarker det er utfrdringa vedkmande attgring. Det er kystlyngmark g innmarksbeite. Kystlyngmark: Kystlyngmark er beitemark sm er dminert av røsslyng. Her kan husdyr beite heile året ute. Røsslyngen er ein evigvarande dvergbusk med gde eigenskapar sm frplante dersm den vert skjøtta rett. Det er i dag helst sauer sm beiter på kystlynghei i kmmunen. Sauene beiter ulikt gjennm åra. Om sumaren vil dei helst ha gras g urter, mens røsslyngen er viktigare m vinteren. Fr at det skal verte rett tilhøve mellm lyngdminert mråde g grasdminert mråde må ein brenne den eldste lyngen m vinteren. Verknaden av lyngsviing vert grasdminans dei første åra etter svidinga før røsslyngen tek ver att. Ved å lage eit msaikk av lyngmark i ulik stadium vil dermed sauene kunne finne beiteareal sm er tilpassa ulik trng g beitevanar gjennm året. I kmmunen har det vre skipa til eit kurs i lyngbrenning g fleire har brent lyng til beite dei siste åra. Kystlynghei er registrert g klassifisert etter kr gd stand den er i, men det er trng fr å laga beiteplanar fr desse mråda. Dette bør skje raskt før kystlyngmarka grr til med einer g lauvskg. Innmarksbeite: Utfrdringar fr skjøtsel av innmarksbeite er å hindre attgring, gdt med lys i kantareal, eigna levestad fr planter g vilt, stabil kantvegetasjn, minst mgeleg miljøprblem, gde tilhøve fr husdyr g maskiner g bevare spr etter gamle driftsmåtar g kulturminne. Utfrdringar g tiltak knytt til avrenning: Beiterydding g gjerdehald er sjølvsagt nyttig g fr landbruket, men gjengring er berre ein del av prblematikken knytt til det pne landskapet. Vel så viktig fr at landskapet skal halde seg pe g vere velstelt (ikkje siv, tistel, ugras generelt) er at jrdbruksareala er vel drenerte g gdt hevda. Når dreneringa vert dårleg vert vasspegelen høg. I regnfullt klima sm her hjå ss, gjer dette det 7

9 vanskeleg å stelle jrda. På sikt vert jrdsmnnet surare g tettare, nk sm vil favrisere ugras g gjengring. Kravet m effektivitet er strt i det mderne landbruket. Tyngre maskiner kmbinert med klimaendringar med meir nedbør på ugunstige tidspunkt i vekstsesngen har resultert i mfattande jrdpakking. Saman med fte utrangert drenering, generelt jrdsvinn g fuktigare klima vert dette ein medisin sm er lite høveleg fr jrdbruket hjå ss. Dette medverkar til at avrenning aukar både frå sjølve gjødslinga, men g frdi plantane vert dårligare til å ta pp gjødselemne når jrda er i dårleg hevd. Det kan g ppstå ubalanse i samansetninga av næringsemne i jrda, sm vil frsterke denne negative tilstanden. Ein kan ikkje gje tilskt til grøfting gjennm SMIL rdningar, men planelegging av fellestiltak sm kan betre vasskvalitet g avrenning ligg innanfr rdninga. I kpling mt det pågåande arbeidet med Vassdirektivet kan det kma fram lkale tiltak sm bør vurderast i høve til SMIL- rdninga. I Meland kmmune sin arealstrategi i kmmuneplanen, er msynet til klima g flkehelse tillagt vekt, vidare flket sin tilgang til kulturlandskap g verdfulle naturlandskap. Tiltak fr å sikre dei verna vassdraga skal vektleggast. Det er nær samanheng mellm avrenning frå landsbruksareala, kva tilstand jrda er i, kva avling sm vert hausta g kvaliteten på vatn g vassdrag sm grensar til desse areala. Det er g nær samanheng mellm pplevingskvalitetane i landskapet, at ein kan ta seg fram lett, at vatn g vassdrag er reine g friske, at fisk lever g fuglar hekker. Vasskvalitet g avrenning heng nøye saman. 6 Ny strategi fr bruk av SMIL-rdninga 6.1 Tematisk priritering Oppsettet føl frskrift m smil-midlar Planlegging av fellestiltak: Omfattar tiltak fr å få ein meir heilskapleg g samrdna innsats g prsessar sm sikrar breiast mgleg invlvering g frankring i miljøarbeidet. Tiltak sm bør pririterast er: Felles kartlegging knytt til avrenning frå landbruksareala Felles beitetiltak i utmark kystlynghei g strandeng Bilgisk mangfald: Omfattar tiltak sm fremjar bilgisk mangfald gjennm å ta vare på ville plantar g dyr i kulturlandskapet g eit kulturpåverka plante- g dyreliv på gamal kulturmark t.d. etablering, utbetring g skjøtsel av mråde sm i varetek levemråde fr plantar g dyr.. Tiltak sm bør pririterast er: Område sm nemnd i naturtypekartlegginga vil verta priritert 8

10 Gamal kulturmark: Omfattar vegetasjnstypar sm er prega av ppdyrking, beiting, slått, brenning, veduttak m.m. g har spr etter gamle driftsmåtar t.d. murar, lauvingstre.l. I Meland er det viktig å ta vare på innmarksbeite g lynghei, særleg utviding av eksisterande beitemråde g samarbeidstiltak ver fleire bruk. Tiltak sm bør pririterast er: Skjøtsel av lynghei Tiltak i beitebruksplanar Rydding g inngjerding av innmarksbeite inkludert beiteskg Natureng jf. naturtypekartlegginga Tilgjenge/pplevingskvalitet: Omfattar tiltak sm stimulerer høve til rekreasjn g friluftsliv i jrdbruket sitt kulturlandskap gjennm å legga til rette fr ferdsel til fts g pplevingar. Til dømes rydding g vedlikehald av stiar. Tiltak sm bør pririterast er: Tiltak i mråde der det er gjrt eller planlagt andre skjøtselstiltak herunder utviding av eksisterande stinett Tiltak sm førebygg knfliktar mellm landbruk g allmenta t.d. sjølvlukkande grinder, gjerdeklyv vil verta priritert. Tiltak bør sjåast i samanheng med kmmuneplan fr idrett, fysisk aktivitet g friluftsliv. Kulturminne g kulturmiljø: Med kulturminne meinast alle spr etter menneskeleg verksemd i vårt fysiske miljø. Kulturmiljø er mråder der kulturminna inngår i ein større samanheng. Døme på kulturminne er alle slags bygningar i landbruket sm kvernhus, utløer m.m., gravhaugar g gamle vegfar. Omfattar tiltak sm vedlikehald, istandsetjing, bevaring m.m. Tiltak sm bør pririterast er: Restaurering g/eller rydding langs tørrmurar herunder bakkemurar, steingardar, trvhus, ptekjellarar, kanalar m.m. Restaurering av småhus g byggverk knytt til særmerkte driftsfrmer i kmmunen t.d. smier, kvernhus, ishus g vargtter (steinmler i sjø fr varelevering). Verneverdige bygningar: Verneverdige bygningar er arkitektnisk eller kulturhistrisk verdfull bygning sm ikkje er freda, men sm likevel bør takast vare på etter antikvariske metdar g prinsipp. Tiltak sm bør pririterast er: Naustmiljø, grindbygg, skjeneflrar, gardflrar(vårflrar) sjøbuer g andre bygningar knytt til kystkulturen. 9

11 Pririteringar fr bruk av SMIL-midlane: 1. Framleis satsing på bilgisk mangfald, stell g rydding av beitemark med særleg vekt på truga landskapstypar sm kystlyng g strandeng. Denne særlege satsinga skal ikkje frtrenge søknadar sm gjeld vanleg beitemark, men er det knappe middel skal ein priritere kystlynghei g strandeng dersm det kjem slike søknadar. 2. Tiltak hjå nyetablerte bønder dei 5 første åra etter vertaking 3. Tiltak knytt til å sette i stand bygningsmasse med tanke på ny aktivitet under gamle tak eller tradisjnell bruk g tiltak knytt til tørrmura element g heilskapleg kulturmiljø 4. Gjennmføring av fellestiltak knytt til kartlegging av avrenning frå landbruksareala til vatn g vassdrag. NÆRARE OM DEI EINSKILDE TEMA: PKT 1: Dette er ei vidareføring av satsinga slik han har vre til n. Det er enn mykje beite g gammal kulturmark sm med føremn kan få eit ansiktsløft. Fkus må vere på gjerding/rydding g helst på felles tiltak, g på samanhengen mellm beitetrykk g verknaden av rydding. PKT 2: Det er ynskjeleg at nyetablerte bønder skal verta priritert dei første åra etter vertaking fr det er fte i denne periden trngen fr midlar er størst. Mange vertek gardar sm ikkje har vre i drift på ei stund g då der det fte naudsynt med stre investeringar i landskap g bygningar. PKT 3: I Hrdaland er det ei satsing på å ppgradere gammal bygningsmasse med tanke på å ta desse bygga i bruk til nye aktivitetar. Kmmunen skal stimulera til nye næringa med basis i landbruket sine ressursar mellm anna prduksjn g sal av lkalmat. Smil rdninga kan innanfr rammene av rdninga vera å med å byggja pp under denne satsinga Ein ynskjer g å støtta tradisjnell bruk av bygningsmassen g i tillegg særleg byggverk med tørrmur eller heilskaplege kulturmiljø. PKT 4: I mråda sett av til msynssne landbruk i arealplanen, kan det vere aktuelt å gje tilsktt til samarbeidsprsjekt sm har til føremål å kartlegge avrenning til vatn g vassdrag. Ein bør g kartlegge krleis tilstanden er fr grøfter g pne kanalar, g gjere ei verrdna planlegging av krleis grøfting g kanalreinsking bør gjennmførast fr å sikre fri straum av vatten, gde vilkår fr plantevekst g ved det hindre avrenning/ sikre betre hevd på jrda. Det kan g vere aktuelt å planlegge fangdammar, kantsner g liknande hydrtekniske anlegg fr å betre tilstanden i vatn g vassdrag. Dei verrdna planane sm vert resultatet må mfatte heile mråder/alle eigedmmar i mrådet, g skal danne grunnlag fr dei individuelle tiltaka sm bør gjennmførast på kvar eigedm får å få til ei ppgradering av tilstanden fr avrenning i mrådet. Det er truleg ikkje aktuelt med gegrafisk priritering. Meland er ein liten kmmune. Men i den mn det kjem inn knkurrerande søknader m lite pengar, bør ein priritere tiltak sm vil vere med å sikre levedyktige bruk, levedyktige grender g tiltak der mange samarbeider fr å ppnå heilskapleg verknad. 10