Berge Furre. Norsk historie Vårt hundreår

Størrelse: px

Begynne med side:

Download "Berge Furre. Norsk historie Vårt hundreår"

Åse Caspersen
7 år siden
Visninger:

1 Berge Furre Norsk historie Vårt hundreår Det Norske Samlaget' Oslo 1993

2 Innhald Føreord 13 Dell: Ny arbeidsdag. Industrisamfunn og verdskrig Innleiing Samfunn, næringar og arbeidsliv 20 Ny energi gjev ny prosessindustri 20 Eksemplet Rjukan 22 Ny og gammal arbeidarklasse 24 Synlege skilnader i levekår 26 Dei fleste er bygdefolk enno 27 Fødselstal og kvinnearbeid 28 Jordbruket - ei vikande næring? 29 Fiske i motorfarty 32 Ein handels- og fraktarnasjon Partipolitikk, regjeringsmakt og stridsemne 34 Borgarleg samling? 34 Stortingsval med ny valskipnad 37 Kampen om Venstre 37 Konfliktliner og kampsaker 39 Kampen om konsesjonslovene 40 «Det sociale Spørgsmaal» 43 Kvinners rettar og posisjonar 44 Kyrkjeparti og kyrkjestrid 46 «Måltrollet» inn i partipolitikken 48 Den største masserørsla: Fråhaldsfolket Verdskrig, venstrestyre og statsvokster 49 I vestvend nøytralitet 49 Strid om skipsfarten.5% Bransjeavtaler som maktmiddel 53 Konflikt om fisk , Ubåtkrisa

3 Koparkrisa 54 Tonnasjeavtale og Amerikaavtale 56 Minelegging ved norskekysten 56 Krigsspekulasjonane 57 Vidare kontaktflate mellom stat og næringsliv 58 Gunnar Knudsen-perioden Arbeidarrørsla - den nye samfunnsmakta 62 Ei klassereising 62 Skilsdom? 66 Det politiske gjennombrotet 67 Opposisjon og maktskifte i parti og fagrørsle 69 Korleis kunne det skje? 73 Revolusjon i Noreg? 75 Sluttord: Kva var blitt annleis? 77 Del II: Mellomkrigstid. Krise og kløyvande krefter Innleiing Kriser og vekslande tider 80 Mellomkrigsøkonomi i korte trekk 80 Paripolitikkens strev for gullkrona 81 Bankar i samanbrot 84 Kan ein kommune gå konkurs? 85 Statsbankerott? 87 Industri i store vanskar 88 Jordbrukarar i kriseklemme 92 Skipsfart og kvalfangst i stampesjø 95 Fiskerinæringa - prisfall og organisering 96 Store regionale skilnader i levekår 96 Eksemplet Vardø 98 Livssynstrid og kulturkonfliktar : Arbeidsliv og arbeidskamp 104 Storstreik gjev tillitssvikt 105 Den «ulovlege» jernstreiken 106 Eit vendepunkt? 108 Styrkeprøve og avspenning Dei borgarlege partia 108 Venstre -regjeringspartiet 114 Høgre - for borgarleg samling 115 Bondepartiet - nykomaren 117 Brennevinsforbodet og regjeringane 117 6

4 Høgreaktivisme Den politiske arbeidarrørsla i kløyving og samling 122 Gjennom båredalen 123 Samling og regjeringsforsøk : 125 Norsk og internasjonal arbeidarrørsle Mot eit politisk skifte 129 Borgarleg samling? 130 «Kastevinden frå Ryfylke» 131 Eit nytt paradigme? 134 Borgarfronten brest Nasjonalisme og nøytralitetspolitikk 139 Grønlandssaka 140 Samisk sjølvhevding og «den finske fare» 141 Svalbard - nytt norsk land? 142 Nøytralitetspolitikk som utanrikspolitisk hovudline 143 Sluttord: Det norske samfunnet i Del III: Mot ein ny orden. Systemskifte, krig og gjenreising Innleiing Ein gryande velferdsstat Regjering og opposisjon 147 Tiltak for auka produksjon 150 Jordbruk og fiske 152 Fonds og kartell 153 Fleire i arbeid 155 Kva førte ut av krisa? 156 Nye sosiale trygder og reformer 159 Utav «kulturpausen» 162 Kor stort eit skifte? 164 Nøytralitet, men internasjonal spenning Krig og okkupasjon Krig eller kapitulasjon 170 Den traumatiske datoen 173 «Nyordning» 175 Det statsberande partiet 177 Sivil motstand 181 Arbeidarrørsla under okkupasjonen 183 Milorg - militær motstand 184 Kampen mot arbeidsmobilisering 186 «Hjemmefrontens Ledelse» (HL) 186 7

5 Utefronten og Londonregjeringa 187 Kretsen, Londonregjeringa og overgangsplanane 189 Den økonomiske politikken til okkupasjonsstyret 191 Samarbeidet med tysk næringsliv og krigsmakt 194 Eksemplet Gjesdal 195 Kva skjedde med samfunnet? Atterreisingsår Restaurasjonen av det politiske Noreg 204 Partia og stortingsvalet «Landssvik» 206 Fellesprogrammet, Lex Thagaard og «Bedrifta Noreg» 208 Det nye Finnmark '. 212 Sosialisme? 214 Striden om reguleringspolitikken 215 Modernisering gjennom industrialisering 218 Frå Nortraship til kontraheringsstopp 220 Arbeidsfred og lønsnemnd 220 Jamstelling for jordbruket? 222 «Retten til ein bustad» 223 Vellykka? 225 Vegen til kald krig og NATO 226 Mytar og NATO-diskusjon i ettertid 232 Kommunistfrykt og beredskapslover valet konsoliderer sosialdemokratiet 237 Sluttord: Reisverk for ein ny orden? 238 Ved eit halvsekelskifte 244 Del IV: Den sosialdemokratiske orden. Gerhardsen-epoken i vekst og von Innleiing Industrireising og folkeflytting 254 Vekst og teknologisk utvikling Eksemplet Mo i Rana 257 Årsaker til den økonomiske veksten 261 «Flukta frå landsbygda» 263 Eksemplet Lambertseter Den politiske orden 267 Gerhardsen, Torp - og Gerhardsen 269 Var der nokon opposisjon? 270 Borgarleg samlingsstrev for eit alternativ 273

6 3. Strid om kultur, språk og tru 274 Helvetesstrid og sekularisering 277 Den gode husmortida Norden, NATO og Kerala 282 «Store» fiaskoar og «små» suksessar i Norden 282 Atlantisme med atterhald 284 Forsvar med atomvåpen? 287 Det hemmelege Noreg 289 Indiahjelpa - «den positive dimensjon» 292 Sluttord: Farvel til femtiåra 293 Del V: Den sosialdemokratiske orden. Vekst og protest Innleiing Industritriumf, forbrukarsamfunn og bygdekrise 297 Tid for supertankaren 300 Bygdenæringar i krise 301 Fyrste ressursalarm - frå havet 304 Fødselstal, arbeidsmarknad og kvinnekår 305 Forbrukarsamfunnet tek over 308 Vekstenspris 309 Eksemplet Hamningberg Statsvokster og velferdsstat 314 Folketrygd med utrygg finansiering 315 Velferdskommunen 316 Utdanningseksplosjon og kulturfond 318 Bedriftsdemokrati Stormar etter dei stille år 320 Tapt fleirtal og nytt parti 320 Borgfred og EF-kamp - fyrste omgang 321 Mot regjeringskrise 325 Skandalar og nederlag 330 Maktskiftet 331 Fireparti-regjering 332 EEC på ny 335 Det nye opposisjonspartiet 338 EEC-strid på alvor 340 Haldningar og argument 340 Partia i EF-dans 342 Korleis kunne det gå til?

7 Varige verknader? 346 Utanrikspolitikk - ny stil og nye brytningar 347 Sluttord: Riper i lakken 349 Del VI: Oljealder og kriseår Innleiing Den nye oljenasjonen 353 Staten og oljestyret 353 «Moderat» tempo og «norsk» styring? 354 Statoil i staten 358 Oljeverknader 359 Eksemplet Rogaland Utanrikspolitikk for «eit større Noreg» 365 Sokkel og sone 365 Gråsonestrid 366 Svalbard 367 Mellom OPEC og IEA 369 Debattvakuum 370 Forsert oppvæpning Økonomi i turbulens og forandring 373 Fastlandsindustrien i klemme 374 Rekstensak og utflagging 376 Jordbruk i medvind 378 Fisk, olje og merdar 379 Forbruk av pengar og tid 380 Inn i dataalderen Styringskrise i ulendt terreng." 383 Kombioppgjer og Kleppepakkar 383 Matjord, friareal eller byggjegrunn? 386 Bustadpolitikk i styringskrise 387 Helsestell i styrlaus vokster? 391 Bankdemokratisering og bedriftsdemokrati 392 Folkestyre? 393 Kultur og utdanning - eit politisk ansvar Slaget på Finnmarksvidda 398 Samisk oppbrot Eit nytt partilandskap 402 Teoriar om «høgrebølgja» 402 Arbeidarpartiet - frå atterreising til krise

8 SV - vokster og fall 407 Fremskrittspartiet - frå Lange til Hagen 408 Nytt kommunistparti Kvinnekamp, arbeidsmarknad og abortstrid Den nye kvinnerørsla : 411 Kvinnene og lønsarbeidet 413 Familie og samliv 414 Sjølvbestemt abort 415 Sluttord: Mot slutten for ein orden 417 Del VII: Marknadens år Innleiing Politikk i bråe kast 424 Rakettsak og meiningsbyte i Arbeidarpartiet 430 EF-spørsmålet enda ein gong 432 Parti med færre medlemer Norsk økonomi mellom lausdrift og klave 436 Det store kredittkalaset 439 «Slanking».og fusjonar 443 Statsbedrifter på nedtur 445 Olje og gass - fall og vinst 447 Eit tiår for informasjonsteknologi 449 Skipsflåten ut - og heim til NIS 452 Jordbruket i ny klemme 454 Kystkrise 456 Fagrørsla og det etterindustrielle samfunn Menneske, rørsler og miljø 462 Miljørørsla - motstykket 462 Likestillingskamp mot siger? 467 Samar, kvener og norsk minoritetspolitikk 470 Reformkyrkje, sekularisering og privatreligion 472 Granneradio og satellittfjernsyn Fridom, forvitring og velferdsstat 478 Eit hardare samfunn 479 Eksemplet Oslo 481 Velferd under tiltale 487 Del VIII: Vårt hundreår

9 Forkortingar 496 Tabellar Folkemengd Sysselsette personar etter næring Sysselsette personar etter næring Privat forbruk Stortingsval Stortingsval Stortingsval Stortingsval Statsministrar og regjeringar Litteratur 506 Tilvisingar 513 Sak- og namneregister 538

Like dokumenter

BERGE FURRE NORSK HISTORIE T905 1940 DET NORSKE SAMLAGET / OSLO 1972 / . / -

. / - BERGE FURRE NORSK HISTORIE T905 1940 DET NORSKE SAMLAGET / : OSLO 1972 / : V ; - 'V " : -. INNHALD : ', ". Føreord 5 Innleiing 7 I. Moi ett industrisamfunn 1905-1912 13 Innleiingsmerknader 13i 1.