JOSTEIN NERBØVIK NORSK HISTORIE DET NORSKE SAMLAGET OSLO 1973

Transkript

1 JOSTEIN NERBØVIK NORSK HISTORIE DET NORSKE SAMLAGET OSLO 1973

2 INNHALD Innleiing 5 I. Busetnad, næringsliv og økonomi 9 1. Folketal 9 2. Det store hamskiftet på landsbygda 9 Frå utstykking til utskifting 9. Bøndene møter pengesamfunnet 15. Endringar i driftsmåtane 17. Kapital til jordbruket 18. Bondekommunalismen 19. Overskotsproduksjon 20. Salsjordbruket sigrar Utvandring Kommunikasjon og integrasjon Prisar og pengepolitikk 27 Gode og dårlege tider 27. Pengepolitikk 28. Noregs Bank Industrialisering og urbanisering 30 Flukta frå landsbygda tek til 30. Frå handverk til industri 32. Eksportnæringar 34. Heimemarknad og depresjon 34. Motkonjunkturelle tendensar og ny teknologi 35. Energi 38. Moderne storindustri og utanlandsk kapital 38. //. Sosiale klasser og sosial sirkulasjon Noreg eit standssamfunn? 40 Embetsmannsstaten Mot eit klassesamfunn 42 Den nye overklassa 42. Topp og botn skil lag 43. Den nye mellomklassa 43. Arbeidarklassa 44. Sosialt opprykk 46. ' III. Røysterett, valpraksis og valdeltaking Røysteretten 47 Proformaborgarar og myrmenn 49. Utvidinga i Mot allmenn røysterett Valpraksis Valdeltaking 53 IV. Organisasjonar og politiske parti, «Assosiasjonsånda» 56

3 2. Bygde- og byforeiningar 58 Bondevenene 58. Andre bygdeforeiningar 60. Arbeidarsamfunnsrørsla 60. Fagforeiningar og fagforbund Konturane av eit partisystem 62 Partiomgrepet 62. Motvilje frå to hald 63. Kamuflerte rørsler: samtalelag og skyttarlag 64. Novemberforeningen 65. Opproparane Høgre og Venstre blir til 66 Samanheng mellom bondevenforeiningane og venstrelaga? 70. Fellestrekk mellom Høgre og Venstre 72. V. Kampen om parlamentarismen Frontlinjer 74 Årlege storting 77. Statsrådssaka 78. Kamp om kompetanse og initiativ 79. Den konservative motstandspolitikken 82. Dei «reformkonservative» 84. Kongen 85. Sentrumsalternativet Vetostriden 88 Statsrådssaka blir vetostrid juni-vedtaket 90. Selmer ny statsminister 91. Kompromissforhandlingar 92. Folkemøte og politisk agitasjon 95. Konservative motstandsplanar Oppgjer 99 Riksrettstiltale 99. Riksrettsdommane 101. Aprilministeriet 102. VI. Parlamentarisme og maktbalanse Gamle og nye maktorgan 104 Venstre og Høgre formell oppbygging 104. Regjering stortingsgruppe parti Sverdrup og venstrepartiet 107 Frå koalisjon til kollisjon Mot eit fleirtalspartisystem? 112 Moderate Venstre: «oftedølar» og «nomadar» 113. Høgre 115. Reine Venstre 116. VII. Motideologiar og regionale skilnader Underliggjande element i venstrerørsla 117 Folkehøgskular, norskdom og målstrev 119. Lekmannsrørsla 124. Fråhaldsrørsla Regionale skilnader ' 128 Nils Kjær møter Vestlandsfanden 128. Sentrum periferi 129. Kulturregionar 130.

4 VIII. Arbeidarmiljø og arbeidarrørsle på 80-talet «Arbeidarspørsmålet» 132 Har samfunnet eit ansvar? 134. Arbeidstid og arbeidsforhold 135. Barnearbeid Protesterande og aksepterande holdningar 136 Hos arbeidarar i Smålenene 136. I storpolitikken Politiske arbeidarlag 138 Arbeidarsamfunn og arbeidardemokratar 138. Arbeidarpartiet blir skipa 139. IX. 90-åra: Nye stridsemne og nye frontlinjer Omvurderingstid Sosialpolitiske utspel 143 Arbeidarkommisjonen av Sosialpolitikken og partiprogramma 145. Men kva vart gjennomført? Toll og skatt...'. 149 Frihandel og fiskaltoll 149. Frihandel eller proteksjonisme 150. Agrarproteksjonismen og Landmandsforbundet 151. Direkte skatt til staten 152. X. Ut av unionen Kva stod striden om? Strid om utanriksstyret Storsvensk aktivisme 157. Eigen norsk utanriksminister? 158. Konsulatsaka blir reist Unionsbanda slitnar 159 Strid om kontrasignaturen 159. Lewenhaupts «broderhånd» 161. Tilbaketoget i Nye forhandlingar 162. Etter 1900: Ny aktivisme 163. Kommunikeet frå mars Handlingsalternativ i Noreg 168. Oppløysinga 168. Etterspel 170. XI. Parlamentarisme og partiutvikling Stortingsval og regjeringsmakt 173 Sterke storting 177. Sterkt partivesen Politisk omgruppering 178 Venstre 178. Høgre 181. Moderate Venstre og Centrum 184. Splitting på venstresida 184. Samling på høgresida 187.

5 Litteraturoversyn 192 Allment 192 Oversynslitteratur 192. Bibliografi, historiografi 193. Statistikk 194! Kjeldeskrift 194. Metodelære og metodedebatt 195. Antologiar og artikkelsamlingar 196. Biografiar og biografiske oversyn 196. Brev, dagbøker, minne 198. Skule og undervisning 199. Til dei einskilde kapitla 200 Tabellar og diagram 211 Tabellar Yrke ' ' 2. Areal av dyrka jord 3. Tal på reiskapar og maskinar 4. Meieri og kondenseringsfabrikkar. Mjølkemengd 5. Bruttonasjonalproduktet 6. Dagløn for vanlege arbeidarar på eigen kost Diagram 216 I; Forandringar i folkemengda 2. Folkemengd i tettbygde og spreiddbygde strok 3. Mjølkeproduksjon pr. ku ' 4. Bruttonasjonalproduktet og privat konsum pr. individ 5. Arbeidartal i dei viktigaste industrigruppene 6. Noregs handelsflåte 7. Innførsel til forbruk og til produksjon 8. Jarnbaner 9. Valdeltaking 10. Politisk samansetjing i Stortinget 11. Røystestyrken til partia Sak- og personregister 225 (Med biografiske opplysningar)