Kontraktsrevisjon (og litt om avtl. 33)

Transkript

1 Professor Ola Mestad Senter for europarett/ Avdeling for petroleums- og energirett Tredje avdeling, september 2009 Ta med lovsamling og domssamling Kontraktsrevisjon (og litt om avtl. 33) Førelesingar 1. INNLEIING - Hovudspørsmåla: Når kan ein riktig tolka kontrakt endrast av retten, og kva kan den endrast til? - Omgrepsbruk: Revisjon/lemping/omlegging/bortfall/ugyldigheit - Tendens: Ingen avtl. 36-revisjon i Høgsterett sidan 1995 (Kva med Rt s Maleribedrageri?) - Karakter: Prinsipielt viktige spørsmål, og ofte påropt i retten 2. SYSTEMATISK PLASSERING AV RETTSSPØRSMÅLA - Tre hovudområde i kontraktsretten: - Kontraktsinngåing - Kontraktsinnhald - Kontraktsbrot - Inndelinga i fag: ulike modellar - Allmenn avtalerett, allmenn obligasjonsrett og spesiell obligasjonsrett ((spesiell kontraktsrett) f.eks. kjøpsrett, husleigerett): Hagstrøm-modellen, jfr. Hagstrøm s Allmenn kontraktsrett (kontraktsinngåing, kontraktsinnhald og kontraktsbrot) og spesiell kontraktsrett, pluss pengekravsrett: Hov-modellen, jfr. Hov I s , Hov II s Plasseringa i studiet av dei ulike faga - Forholdet til førelesingane i obligasjonsrett ome08001.d01 1

2 3. FIRE GRUPPER SPØRSMÅL OM KONTRAKTARS INNHALD - Tolking av kontraktsteksten - Bruk av preseptoriske rettsreglar om innhald - Revisjon av tolkingsresultatet - Utfylling (med deklaratorisk rett (rettsreglar) og konkret utfylling) 4. PENSUM. ARBEIDSMÅTE. OVERSYN OVER FØRELESINGANE - Hagstrøm: Obligasjonsrett s , jfr. s (om avtl. 33) - Woxholth: Avtalerett s (om 33) og s (om pristiltaksl. 2) (Om 36, sjå s ) - Hov I s ( 33) og s ( 36) og Hov II s Åtte viktige dommar: Rt s. 276 Røstad, Rt s. 295 Skjelsvik, Rt s Burettslagsleilighet, Rt s Sinnsvekka kausjonist, Rt s. 922 Salhus, Rt s Bustadvilkår, Rt s Norrønafly, Rt s. 862 (2-2-1) Dagbot peismontering 5. AVTL. 36: HOVUDINNHALD: VILKÅR OG VERKNAD 5.1 Konkret vurdering av om det er riktig av ein part å fasthalde oppfylling av avtalen (NOU 1979:32 s. 60) 5.2 Det samla resultatet av kontraktsforholdet er utgangspunkt for skjønnet: helhetsvurdering (NOU 1979:32 s. 61), jfr. omstendighetene for øvrig 5.3 Urimeleg er i seg selv et ganske strengt kriterium (Ot. prp. nr s. 30), jfr. Rt s Norrønafly: kvalifisert urimelig (46) LR reviderte i medhald av Verknad: gjere innhaldet rimeleg, ved tilsidesetjing eller endring, eller å kjenne avtalen ugyldig 5.5 Verkeområde: formueretten, jfr. 41: ein allmenn kontraktsrettsleg regel 6. ANDRE GRUNNLAG FOR REVISJON. AVGRENSING - Utgangspunkt: NL 5-1-2: Alle Contracter skulle holdis saasom de indgangne ere. - Prisl nr. 66 2: Rt s. 407 Obligasjonsleilighet ome08001.d01 2

3 - Læra om brestande føresetnader, jfr. pkt Husleigelova 1999 nr , jfr. 4-3 og Bustadoppføringslova 1997 nr , sjå Rt s. 862 (2-2-1) Dagbot peismontering - Forholdet til avtl. 33 (opplysningsplikt), jfr. pkt Andre rettsområde: ekteskapslova 1991 nr og 46 andre ledd, jfr. avtl. 41. Eksempel Rt s BAKGRUNN FOR REVISJONSREGLAR: PRINSIPIELLE SYNSMÅTAR 7.1 Kontraktsfridom/samfunnskontroll : Naturrett: Kontraktars bindande kraft kviler på aksept frå rettsordenen, NL Liberalisme Samfunnskontroll med misbruk: alternative kontrollmåtar: - Preseptorisk innhaldslovgiving, smln. tilblivingskontroll - Forvaltningskontroll av generelle kontraktsvilkår, jfr. marknadsføringslova 1972 nr. 47 (endring frå 1981) 9a, jfr. 9b, jfr. 12 og 13 andre ledd [ny lov 9. januar 2009, sjå 22] - Individuell prøving i domstolane, jfr. avtl. 36, pristiltaksl. 2, brestande føresetnader, bustadoppføringsl Kontraktars utvida og endra funksjon i samfunnet siste hundre år. - Fordelingsmåte for dei fleste naturalytingar/gode - Meir kompliserte samfunnsforhold - Større velstand for folk flest - Raskare endringstakt Utviklinga har gitt behov for større samfunnskontroll med kontraktsinnhald. Svinga pendelen den andre vegen på 1990-talet? - Nyliberalisme, Rt s. 407 Obligasjonsleilighet ome08001.d01 3

4 Og kva med finanskrisa? Kva vil den føre til i kontraktsrevisjon? 7.3 Endra fokus i avtaleretten - Frå tilblivingskontroll til innhaldskontroll, og litt tilbake igjen - Frå avtl (1918) og til 36 (1983), og så til nye opplysningsplikter: finansavtalelova 1999 nr , 46, 47, 59, 81, forsikringsavtalelova 1989 nr , handverkartenestelova 1989 nr GRENSA MELLOM TOLKING OG REVISJON - Kva legg ein vekt på ved tolking: Korrigerande tolking, jfr. Hov I s , jfr. Selvig i Knophs oversikt s. 245: at domstolene allerede ved tolkningen av kontrakten legger vekt på mange av de samme betraktningene som må inngå i en vurdering av om det er grunnlag for å lempe kontrakten etter avtl Kan tolking gi grunnlag for revisjon? Rt s. 220 Sollia Risvollan: flytende overgang mellom de tilfelle hvor avtalen selv gir grunnlag for et revisjonskrav og hvor dette må forankres i andre regler, først og fremst i avtalelovens 36 (s ). - Revisjonsklausular i kontraktar 9. GRENSA MELLOM UTFYLLING OG REVISJON - Utfylling føreset ei opning å fylle - Rt s. 160 (3-2) OL-genser FORHOLDET MELLOM AVTL. 36 OG BRESTANDE FØRESETNADER - Ulike grunnlag for revisjon - Kva for rom står igjen for læra om brestande føresetnader? - Kva er ein føresetnad? - Rt s. 922 (3-2 i grunngivinga) Salhusbrua (svært instruktiv dom), jfr. Rt s. 610 Fallskjermavtale ome08001.d01 4

5 11. KORLEIS ANALYSERE NÆRARE BRUKEN AV Kjeldemateriale - Lovtekst, vid, men sentral - Forarbeid, no mindre viktige - Rettspraksis er no det sentrale: tre plenumsdommar ++, Rt s. 276 (plenum 11-6) Røstad på s. 284, Rt s. 295 på s Nye dommar siste 9 åra: restriktiv tendens Rt s Bustadvilkår, Rt s Norrønafly (avgjort ved tolking, LR reviderte), men revisjon i Rt s. 862 (2-2-1) Dagbot peismontering (3 dommarar ville lempe) - Andre rettsreglar: tomtefeste, husleige - Generell teori: Hagstrøm: Obligasjonsrett, Hov I, Woxholth: Avtalerett - Spesiell teori: Hans Jacob Bull: Forsikringsrett (2008) s Nordisk materiale - EØS-direktiv 93/13 EØF (Finn Arnesen i TfR 1996 s. 884, Halvard Haukeland Fredriksen i LoR 2007 s. 3) 11.2 Sluttprodukt i analysen - Utgangspunkt: heilskapleg vurdering - Moment frå rettspraksis og teori - Retningsliner - Karakteren av dei følgjande drøftingane 12. UTGANGSPUNKT: KVA ER EIT RIMELEG INNHALD? 12.1 Framgangsmåten i resonnementet - Fastleggje kva for innhald som ville vere rimeleg - Fastleggje kor store avvik frå det rimelege som er akseptabelt ved hjelp av generelle og individuelle moment ved kontrakten og ved partane - Fastleggje kor store avvik frå det rimelege som er akseptabelt på grunn av forhold ved avtaleinngåinga ome08001.d01 5

6 - Avgjere skjønnsmessig om avtalen er urimeleg, der ein og tar omsyn til andre omstende 12.2 Første målestokk for det rimelege: deklaratorisk og preseptorisk lovgiving - Rt s. 276 (plenum 11-6) Røstad - Lovforarbeid - Ekskurs: Kan lovreglar reviderast? Rt s (4-1) Fortsettelsesforsikring, jfr. Rt s Andre målestokk for det rimelege: kontraktspraksis - forretningsskikk - Rt s. 276 (plenum 11-6) Røstad - Rt s. 610 Fallskjermavtale 12.4 Tredje målestokk for det rimelege: marknadspris - Rt s Burettslagsleilighet - Husl. 4-1, kjøpsl. 45 (1) 12.5 Særspørsmål: Er eksistensen av avtalen i seg sjølv urimeleg - Rt s (4-1) Sinnssvekka kausjonist 13 KVA ER AKSEPTABELT AVVIK FRÅ DET RIMELEGE: KONTRAKTSTYPEN 13.1 Standardvilkår eller individuell kontrakt - Rt s. 626 Speditør standardvilkår mellom profesjonelle - Avtl. 37 EØS-baserte særreglar for standardvilkår overfor forbrukarar (EØS 93/13 EØF), jfr. pkt Rt s. 431 Ansvarsavgrensing kommunal avløpsleidning 13.2 Spekulative kontraktar - Rt s. 716 Reksten 13.3 Samarbeidsavtalar - Rt s. 122 Falconbridge ome08001.d01 6

7 13.4 Kausjon - Jfr. Rt s. 220 Sollia-Risvollan - Rt s (4-1) Sinnssvekka kausjonist, smln. Rt s Finansavtalelova 1999 nr. 46 kap. 4 - Rt s. 1252: Ikkje frårådingsplikt, ikkje revisjon 13.5 Leasing og finansieringsområdet - Mykje underrettspraksis: RG 1986 s. 344, 1989 s. 710, 1991 s. 39, 1994 s. 226, jfr. Rt s. 295 Custos - Trekantforhold, cut off-klausular 13.6 Arbeidsrett - Rt s Bustadvilkår - Rt s. 610 Fallskjermavtale - Rt s Omplasseringsavtale - Rt s. 420 (4-1) Bindingstid 13.7 Komplekse avtaleforhold - Rt s. 833 Knutsen OAS omstrukturering av reiarlag 14 KVA ER AKSEPTABELT AVVIK FRÅ DET RIMELEGE: PARTSTYPEN 14.1 Profesjonelle partar - Rt s Norrønafly avsnitt (46), jfr. Rt s. 922 (3-2) Salhus og Rt s. 806 Konsesjonskraftpris 14.2 Forbrukarar - Avtl. 37 Sjå Bull: Forsikringsrett (2008) s. 148 med døme på bruk av 37 nr. 3 - Forarbeida til 36, jfr. marknadsføringslova 14.3 Offentleg tenesteyting - Rt s. 431 Ansvarsavgrensing kommunal avløpsleidning ome08001.d01 7

8 14.4 Forholdet mellom kontraktstype, partstype og livsområde 15 URIMELEG VEDERLAG (PRIS) 15.1 Ulike situasjonar - konkret urimeleg ved avtaleinngåinga - utvikling over tid i pengeverdi eller marknadspris - kostnadsutvikling 15.2 Urimeleg høgt vederlag - Rt s Burettslagsleilighet - Rt s. 38 Sponsorservice - Rt s. 284 (plenum 9-8) Tomtefesteinnløysing 15.3 Urimeleg lågt vederlag (etterfølgjande utvikling) - Oppjustering: indekseringsproblem, smln. husl. 4-2 og Utvikling over tid: Rt s. 276 (plenum) Røstad og s. 295 (plenum) Skjelsvik, jfr. Rt s. 529 Madla - Rt s. 674 Festeavgift - Rt s. 500 Periscopus - Rt s. 806 Konsesjonskraftpris 15.4 Tilleggsvederlag - Rt s. 922 (3-2) Salhusbrua mindretalet, spørsmål om oppfyllingshindring? 16 ANDRE TYPISK URIMELEGE ENKELTVILKÅR 16.1 Ansvarsavgrensing/-fråskriving - Rt s. 626 Speditør - Rt s. 675 Agurkpinne: ansvarsbegrensningsklausulen ikke kan anses vedtatt (73) - Rt s. 431 Ansvarsavgrensing kommunal avløpsleidning ome08001.d01 8

9 16.2 Rettargangsklausular - Skilsdomslova (voldgift-) 2004 nr Husleigelova Objektivt utenleg reguleringsklausul - ND 1985 s. 234 (skilsdom) Mascot 16.4 Klausular som gir ein part ein urimeleg pressposisjon - Rt s. 284 (plenum 9-8) Tomtefesteinnløysing 16.5 EØS-direktiv 93/13 EØF om urimelege kontraktsvilkår, med liste i vedlegg. (Skulle lista vore i lovteksten? Nei, jfr. Kommisjonen mot Sverige sak C-478/99, Sml s. I-4147) 17 FORHOLD VED AVTALEINNGÅINGA - Utgangspunkt: vanlege ugyldigheitsreglar avtl og 33 - Typisk individuelle moment frå avtaleinngåinga - Presist utforma risikofordeling ND 1990 s. 204 (skilsdom) Ula - Opplysningar i prospektet Rt s Borettslagsleilighet - Tok bevisst risiko Rt s. 806 Konsesjonskraft - Uttrykkjeleg forhandla vilkår Rt s Bustadvilkår - Fråskriving av rett til revisjon ND 2000 s. 240 (skilsdom) Troll - Kjennskap til innhald i overtatte avtaleposisjonar Rt s. 500 Periscopus - Konkret formål med klausulen Rt s. 862 (2-2-1) Dagbot peismontering 18 AVTL Ugyldigheitsregel, som berre gjeld forhold ved avtaleinngåinga - 33 og lojalitetsplikt: Rt s. 28 Tromsø Sparebank, jfr. no finansavtalelov 59(h), jfr. 57 (3) - Rt s (4-1) Haughom - Rt s. 521 Sissener ome08001.d01 9

10 19 VERKNADEN AV REVISJON - Ordlyden i 36, jfr. 37 nr. 2 - Verknaden må ta utgangspunkt i føremålet med regelen: rette opp så langt det er urimeleg, men rimeleg sluttresultat. Rt s Burettslagsleilighet (frå til ), (Rt s. 862 (2-2-1) Dagbot peismontering) - Heil eller delvis tilsidesetjing av eit vilkår Rt s (dissens) Burettslagsleilighet - Endring i kontrakten Rt s. 276 Røstad indeksklausul, Rt s (3-2) Reforhandling kraftleveranse. Mindretalet s Heil eller delvis tilsidesetjing av kontrakten Rt s Sinnssvekka kausjonist 20 AVSLUTNING: KORLEIS DRØFTE REVISJONSSPØRSMÅL I EI TEORIOPPGÅVE? - Bruk dei einskilde uttrykka i lovteksten, men bygg dei ut - Vurder kontraktstypen (bakgrunnsretten kontraktspraksis) - Bruk rettspraksis presist - Still opp moment til den samla konkrete vurderinga ome08001.d01 10