LGU11005 A Naturfag 1 emne 1

Transkript

1 Indiiduell skriftleg eksamen i LGU11005 A Naturfag 1 emne 1 ORDINÆR EKSAMEN: NYNORSK Sensur faller innen: Resultatet blir tilgjengeleg på studentweb første kardag etter sensurfrist, ds (sjå Timar: 6 Hjelpemedel: Tabellar i fysikk og kjemi utan notater, lommereknar med tomt minne. Læreplanen for LK06 i utskrift henta frå nettsidene til Underisningsdirektoratet (utdrag som il bli godkjende i bruk: Generell del og læreplanen i naturfag, tusjmarkeringer tillat, notater ikkje tillat). Informasjon: Oppgåesettet er på alt 7 oppgåer, fordelt på tre emne. Tre oppgåer i fysikk, 3 oppgåer i kjemi/geologi og 1 oppgåe i didaktikk. Fysikkoppgåer har oppgitte formlar og konstantar og eit edlegg. Alle dei tre emna (fysikk, kjemi/geologi og didaktikk) a eksamen må ere bestått for at kandidaten skal bestå eksamen (kraet til bestått er 35% rett på kart emne). MERK 1: Fysikkedlegget skal leerast inn samen med saret. MERK 2: Start oppgåesara for kart emne på nytt ark.

2 Fysikk (30 %) Oppgåe 1: Krefter og beegelsar (12 %) a) I dagligtale er det ingen skilnad mellom omgrepa fart og hastighet. I fysikken derimot er det ein skilnad mellom fart og hastighet. Korleis? b) Eit fly med last på 21 tonn skal akselere langs ein bane slik at flyet får tilstrekkeleg fart til å kunne ta a. I starten er flyet i ro. Flymotorene yt ein kraft på 120 kn. Vi rekner med at luftmotstanden og friksjonen med underlaget er konstant, og er lik 10 kn her. i. Lag ei skisse a flyet under rørsle langs banen. Rørsla er rettlinja. Tegn inn de kreftene som irker på flyet med ein kort forklaring. ii. Rekn ut den totale kraften (nettokraften) på flyet, og finn akselerasjonen. Ka for Newtons lo nyttar du? Ka for retning peker nettokraften i forhold til flyets beegelse? Eit fly iewology.net ( ) iii. For at flyet kan ta a, må farten ære minst 60 m/s. Kor lang tid tar det for at flyet når denne farten på 60 m/s?

3 Oppgåe 2: Trykk og oppdrift (8 %) a) Eit 6-årig barn seier: «Ei plastskei flyt på atnet fordi den har mykje luft inni, men ei metallskei søkk fordi den har lite luft inni». Ka for omgrep i fysikk har dette barnet ein byrjande forståing for? Grunngje. b) Ei metallskei har massen 250 g. Vi heng skeia i ei fjørekt. Kor stor er tyngdekrafta på skeia? Vi senk skeia ned i atnet. Fjørekta iser då 2,06 N. Kor stor er oppdrifta frå atnet på skeia? Stem det at oppdrifta er mindre enn tyngden, og at skeia då il søkke om man slipp den i atnet? Oppgåe 3: Bølgjer (10 %) a) Forklar omgrepet tersbølgjer (transersale bølgjer). Gi fleire døme på desse bølgjene frå kardagen. b) Ultralydbølgjer med frekens 10 MHz blir sendt inn i kroppen frå ein ultralydkapsel som blir heldt helt inn mot huda. Vi reknar at farta til ultralyd i bløtt kroppse er 1,54 km/s. Ka er bølgjelengda til desse ultralydbølgjene i bløtt kroppse?

4 c) Gje saret ditt på denne oppgåa på edlegget. To atnbølgjar A og B kommer frå motsett retning, og på eit tidspunkt møtes og oerlagrar de. Figuren nedanfor iser augeblikksbilete a bølgje A og bølgje B på det tidspunktet. Forplantingsretning bølge A Forplantingsretning bølge B (i) Kor mange meter er bølgjelengda a bølgje A og amplituden a bølgje B? (Merk a tydelig alesingane på figuren på edlegget) (ii) Teikn bølgjesummen på edlegget, altså resultantbølgjen man får, når bølgjene A og B oerlagrar. Lag teikninga for ei strekning på minst 3 meter.

5 Kjemi og geologi (40 %) For alle oppgåene som høyrer til kjemi og geologi skal du nå tenke deg at du er naturfaglærer for 5. trinn på Undreland skule. Oppgåe 4: Stoffer (14 %) Eleane på 5. trinn på Undreland skule har tidligare jobba med kompetansemålet: «forklare korleis stoffer er bygd opp, og korleis stoffer kan bli omdanna ed å bruke omgrepa atomar og molekylar.» Ein ele er fortsatt nyfiken på temaet og spør deg: «Ka er det som held atoma samen?» a) Ka er saret for kjemiske samansetningar som salt, atn og søl? Her er det forenta at du sarar med bruk a kjemiske omgrep, formlar og namn til partiklane som desse stoffa består a (du skal altså ikkje gje eit sar til eleen her). b) Ka ille du sart eleen på 5. trinn? Her er det forenta at du iser korleis du tilpassar saret til eleen sitt kunnskapsniå. c) Korleis definerer i stoff i kjemi? Beskri ed hjelp a ein definisjon du kjenner til eller bruk eigne ord. Gje eit døme, med kjemisk formel, på eit stoff som folk anlegis ikkje tenker på som eit stoff! Oppgåe 5: Kjemiske reaksjonar (15 %) Til dei same eleane på 5. trinn har du nå planlagt å eksperimentere med forskjellige kjemiske reaksjonar. Kompetansemålet du har bestemt deg for å jobbe med er under «Fenomener og stoffer», 7. trinn: «Gjennomføre forsøk med kjemiske reaksjonar og forklare ka som kjenneteiknar desse reaksjonane.» a) Gje døme på 2 kjemiske reaksjonar du kunne tenke deg å introdusere til klassen din. Grunngje ala dine! b) Ka for slag reaksjonar er dette? Her er det forenta at du skri reaksjonslikninga (du treng ikkje å balansere), og at du i sara inkluderer og forklarar omgrepa som endoterm, eksoterm og redoksreaksjon, syre-base reaksjon og/eller fellingsreaksjon. c) Ka er dei tre iktigaste sikkerheitsmessige tiltaka du må tenkje gjennom før denne timen? d) Du er oppteken med å følgje Utdanningsdirektoratets syn på «Formål med naturfaget», som blant anna seier at eleane skal utikle kunnskap om naturitskapens metodar og tenkjeis. Gje døme på minst to faktorar som er med på å styrkje eleane sin dugleik i naturitskaplege prosessar og tenkjemåte, og som du il elje å ha med i underisninga di for denne 5. klassen.

6 Oppgåe 6: Stein og mineraler (11 %) Nokre dagar seinare har du uteskule med eleane på 5. trinn og ein a eleane har funne ein stein som glitrar som gull. Han lurer på: «Har eg funne gull?» Hele klassen hører spørsmålet og enter på eit sar frå deg. a) Ka heiter dei tre forskjellige slaga bergartar, og beskri kort korleis desse bergartsslaga heng saman i ein bergartssyklus. b) Gje døme (namn) innanfor kar bergartstype! c) Gje døme på eit mineral (med namn og kjemisk formel) som ein a bergartane du har namngitt i b) houdsakeleg består a? d) Vis korleis du ille introdusert omgrepa «mineralar» til klassen og korleis du samtidig kunne gitt klassen eit sar på spørsmålet som eleen på 5. trinn stiller her.

7 Didaktikk (30 %) Oppgåe 7: Kardagsførestellingar (30 %) Læreplanen for kunnskapsløftet skil seg frå tidlegare læreplanar ed at eleane skal erere seg kompetansar i faget. Når ein ele er kompetent i eit fag, har edkomande ein djupare forståing a ulike fenomen og ein er i stand til å bruke desse aktit i nye samanhengar. Eit oerordna mål for naturfag er at det skal ære allmenndannande. Dette inneber at kompetansen skal kunne brukast til å forstå at naturfag er ein del a samfunnet. Vi menneskjer er jo nyfikne og undrande skapningar som prøer å trekke logiske slutningar i møtet med nye naturitskapelege fennomanar. Vår kardagslege forståing legg ofte eit grunnlag for å forstå faget som presenteras i skulen. Kardagsførestellingar og misoppfatningar il derfor kunne påerke korleis nye kunnskapsstrukturar utiklas. a) Ka meinas med Kardagsførestellingar og misoppfatningar i naturfag? b) Kardagsførestellingar og misoppfatningar er i ulik grad motstandsdyktige mot endringar. Ka er årsaka til at ein a desse er meir utfordrande og gjere noko med enn den andre? c) Ka meinas med parallellinnlærd kunnskap og kogniti apartheid? d) Naturfag er samansett a fleire ulike basisfag. Dei mest sentrale er Biologi, kjemi og fysikk. Innanfor ken a desse basisfaga meiner du det er anlegast å ha kardagsførestellingar? Gje døme på underisningsemnar i dette basisfaget kor det ofte førekjem kardagsførestellingar. Kifor trur du det er slik? e) Gje døme på tiltak i underisninga som du meiner bidreg til at læraren blir meir beisste på kardagsførestellingar innanfor underisningsemna du trekk fram i D.1 d). Kunnskap dagsaisen.no ( )

8 For fysikk. Oppgitte formler og konstanter: t a at t s a m F Σ g 9,81 m/s 2 G m g A F p eller F p A 1 N/m 2 1 Pa Vannets tetthet 1000 kg/m 3 1,0 kg/ liter 1,0 g/ml f T f T T f λ λ 1 1

9 Indiiduell skriftlig eksamen i Naturfag 1, LGU11005 A ORDINÆR EKSAMEN: FYSIKKVEDLEGG. KANDIDATNR: