Nynorskopplæring i/for framtida. Kjell Lars Berge, professor i tekstvitenskap, Universitetet i Oslo k.l.berge@iln.uio.no

Transkript

1 Nynorskopplæring i/for framtida Kjell Lars Berge, professor i tekstvitenskap, Universitetet i Oslo k.l.berge@iln.uio.no

2 Tema Nynorskopplæring: kva er det? Stoda: kva er skriveopplæring i dag? Skriving som grunnleggjande ferdigheit Skriving i norskfaget Skriveferdigheitene i norsk skole: Kva seier forskinga om nivået? Nynorskopplæring for framtida? Kva/bør vi prioritere? 2 >

3 Tre premiss for drøftinga Premiss 1: nynorsk er eit skriftspråk Premiss 2: ytringar på nynorsk bidrar til og utviklar den norske skriftkulturen Premiss 3: ytringar på nynorsk bidrar til og utviklar - av og til - tekstkulturar i det norske samfunnet: vitskap, politikk, offentlegheit, litteratur, sosiale medium, organisasjonar, nasjonale og lokale styringsverk, arbeidsliv, næringsliv, med meir 3 >

4 Faktaboks Om lag 87% av elevane i grunnskolen har bokmål som hovudmål Om lag 13 % av elevane i grunnskolen har nynorsk som hovudmål Mellom 13 % (Sogn &Fjordane ) og 88 % (Vest Agder) av elevane skiftar frå nynorsk til bokmål mot slutten av vidaregåande skole Det er ingen av skolene vi besøkte som har tatt spesielle grep for a styrke nynorsken ved skolen eller legge bedre til rette for nynorskelevene. Na r det gjelder skoleeierne, er de opptatte av a følge opp lovpa lagte forpliktelser. (kjelde: Proba Undersøkelse av nynorsk som hovedma l) 4 >

5 Nynorskopplæring: kva er det (1)? Kunnskap om: den nynorske skriftkulturen? korleis nynorsk blir brukt i Noreg (dei nynorske tekstkulturane)? korleis nynorsk blei eit skriftspråk i Noreg? det nynorske (skrift-)språksystemet? 5 >

6 Nynorskopplæring: kva er det (2)? Ferdigheit/kompetanse i ressursar til: å kunne lese (på) nynorsk? å kunne skrive (på) nynorsk? å kunne skrive/lese (på) lese nynorsk når det er hovudmål? å kunne skrive/lese (på) lese nynorsk når det er sidemål? 6 >

7 Stoda: kva er skriveopplæring i dag? To former for skriveopplæring i norsk skole Skriving som grunnleggjande ferdigheit: kva for forståing av skriving? kva for krav til skriveferdigheit? kva for kvalitet på nynorskopplæringa? Skriving i norskfaget kva for forståing av skriving? kva for krav til skriveferdigheit? kva for kvalitet på nynorskopplæringa? 7 >

8 Detta osynliga något är det som på mätspråk för konstrukt. I färdighetstester, som skrivprov, är konstruktet intimt sammanflätat med det som kallas måldomän, nämligen de sammanhang utanför provet där konstruktet är i bruk. Det man vill dra slutsatser om är elevers prestationsnivå i måldomänen (jfr Kane m fl 1999), och det är konstruktet som ska förklara den Forståingar av skriving/skrivekonstrukt spridning som uppstår i elevernas resultat. I Figur 1 nedan visualiserar jag den syn på proven och mätproceduren som jag anlägger. Modellen är en bearbetning av Kane (2006:33) 1, och visar när den läses som ett U principiellt hur mätproceduren går från teoretiska antaganden om konstrukt och måldomän, via provuppgifter (testdomän) till tolkning av empiri. Skrivekonstrukt: psykometriske krav E. Borgström Vad räknas som belägg för skrivförmåga? Ett textkulturellt perspektiv på skrivuppgifter i den svenska gymnasieskolans nationella prov. I: SAKPROSA, 6 (1) Figur 1. Mätproceduren och några centrala inferenser och implikationer, efter Kane (2006). 8 >

9 Forståingar av skriving/skrivekonstrukt Intellektuelt utfordrande skriving, jf resultata i Scribner&Cole The Psychology of Literacy Offentligheitsorientert skriving Læringsstøttande skriving Myndiggjerande skriving Skriving som danning til tekstkulturar Skrift som kompleks teknologisk ressurs Eksplisitte epistemologiske skrivekonstrukt Formalisert, stereotyp skriving Intimiserande, sentimental skriving Skriving utan faglig forankring Privatskriving Skriving som kontaktskapande aktivitet Skrift som avgrensa teknologisk ressurs Tradisjonsoverførde doxiske skrivetradisjonar 9 >

10 Skrivekonstrukt: Noreg Skriving som grunnleggjande ferdighet: Støtte og hjelp til fremjing av læring i faga Tilgang til ressursar for demokratisk deltaking Tilgang til ressursar for deltaking i yrkeslivet Reiskap for eigenutvikling/danning - kognitiv/mental utvikling 10 >

11 Skriving som grunnleggjande ferdigheit: forståing av skriving kvalitet på nynorskopplæringa (1) Gir ei brei og kompleks forståing av skriving: Skrivehjulet er konstruktet som definerer kva slags skriving skolen skal utvikle og prioritere Normer er etablerte: Det er forventningsnormer som skildrar kva elever skal meistre etter fire og sju år med skriveopplæring Normene skil på funksjonskompetansar og kodekompetansar Normene er fordelt på vurderingsområde: Funksjonskompetansar: kommunikasjon, innhald, tekstoppbygging, språkbruk, Kodekompetansar: rettskriving, teiknsetting (+ bruk av skrivmediet) 11 >

12 Skrivehjulet 12 >

13 Skriving som grunnleggjande ferdigheit: forståing av skriving kvalitet på nynorskopplæringa (2) Skriveopplæringa er knytta til læring i faga Skriveopplæringa er læringsstøttande og prosessorientert Skriveopplæringa legg vekt på å skilje formativ og summativ vurdering Nasjonale læringsstøttande utvalsprøver i skriving er eit tilbod for å styrkje kvaliteten på skriveopplæringa Skrivesenteret tilbyr rike ressursar for ei skriveopplæring der skriving er forstått som grunnleggjande Skriveopplæringa kan styrkje skriveferdigheitene til elevane svært mykje: jf. røynsler og funn frå Normprosjektet 13 >

14 14 >

15 15 >

16 Skriving i norskfaget: forståing av skriving kvalitet på nynorskopplæringa (1) Skriving og skriveoppgåver er forankra i norskfaget, og berre i norskfaget Skrivekonstruktet er tradisjonsoverført og forankra i ein norskfagleg konsens Skriveopplæringa er eksamensretta Skriveferdigheitene blir vurdert med karakterar Skriveopplæringa er prega av kontinuerlege summative vurderingar 16 >

17 Skriving i norskfaget: forståing av skriving kvalitet på nynorskopplæringa (2) Krava til skriveferdigheit i norskfaget på ungdomstrinnet og i den vidaregåande skolen er lågare enn for skriving som grunnleggjande ferdigheit Skriving i norskfaget på ungdomstrinnet og i den vidaregåande skolen er ikkje relatert til skriving som grunnleggjande ferdigheit Skriving i norskfaget er både skriving på hovudmål og sidemål Resultata for skriving i norskfaget etter ti år på skolen er svært svake, særleg gjeld det gutane 17 >

18 Ungdommars skrivekompetanse: karakterane (1) Kva veit vi om skriveferdigheitene til norske elevar i hovedmål etter 10 år på skolen? : gammal karakterskala S-Mg G Ng-Lg % 50% 23% % 51% 26% : ny karakterskala % 33% 33% 14% % 33% 35% 12% 18 >

19 Ungdommars skrivekompetanse: karakterane (2) Frå 1998 til 2001 meinte norsklærarane at: to av ti elevar var svært gode til å skrive to til tre av ti elever var dårlege eller svært dårlege til å skrive jentene skreiv betydelig betre enn gutane (2001: 60% av gutane fekk 3 eller dårlegare karakter, 34% av jentene fekk 3 eller dårlegare karakter) To døme: to skrivarar Den typisk gode skrivaren: jenter som reflekterer i fortellingar Den typisk svake skrivaren: gutar som meiner sterkt 19 >

20 Skriving i norskfaget: forståing av skriving kvalitet på nynorskopplæringa Hovudmål Sidemål Matematikk Grunnskolen 3,4 3,1 2,9 Grunnskolen: Sogn & Fjordane 3,4 3,4 3,0 Grunnskolen: Oslo 3,6 3,4 3,2 Vg.skole: Sogn & Fjordane 3,5 3,6 2,8 Vg.skole: Oslo 3,5 3,3 2,9 Videregåande skole 3,4 3,2 3,1 Eksamensstatistikk 2015 Kjelde: Utdanningsdirektoratet 20 >

21 Skriveferdigheitene i norsk skole: ei oppsummering (1) Nynorsk- og bokmålselevar skriv like godt eller like dårleg Norskfagleg forankra skriveopplæring har svake læringsresultat. Svært mange elevar utviklar ikkje ei tilfredsstillande skriveferdigheit Norskfagleg forankra skriveopplæring viskar ikkje bort prestasjonsforskjellar mellom elevgrupper 21 >

22 Skriveferdigheitene i norsk skole: ei oppsummering (2) Systematisk/læringsstøttande skriveopplæring der skriving er grunnleggjande, har sterk læringseffekt. Elevane ligg på eit nivå langt over forventa for årstrinnet Effekt (d) 0.40 = ett års undervisning Læringseffekten kan svare til opp til to års skriveundervisning (d= ca..80, eeffekt (d) 0.40 = ett års undervisning Systematisk/læringsstøttande skriveopplæring der skriving er grunnleggjande, viskar bort prestasjonsforskjellar mellom elevgrupper 22 >

23 Nynorskopplæring for framtida? Kva/bør ein prioritere (1)? I skolen bør ein utvikle ei heilheitleg skriveopplæring frå 1. til 13. trinn i skolen Skriving som grunnleggjande ferdigheit bør vere den sjølvsagte skriveopplæringa på ungdomstrinnet og i vidaregåande skole På ungdomstrinnet og i den vidaregåande skolen bør ein utvikle kunnskaps- og røynslebaserte forventningsnormer for kva skriveferdigheit skal vere 23 >

24 Nynorskopplæring for framtida? Kva/bør ein prioritere (2)? Skriving som grunnleggjande ferdigheit bør ein utvikle som ein mogeleg ressurs for å motverke/-arbeide domenetap for nynorsk som hovudmål på ungdomstrinnet og vidaregåande skole Sidemålskriving bør ein utvikle som eit innslag i skriving som grunnleggjande ferdigheit Ein bør utvikle kunnskaps- og røynslebaserte forventningsnormer (for kodekompetansen??) for sidemålsmestring på ungdomstrinnet og vidaregåande skole 24 >

25 Nynorskopplæring for framtida? Kva/bør ein prioritere (3)? God skoleleiing er eit avgjerande vilkår for god skriveundervisning på nynorsk Skoleeigarane må leggje til rette for at skolar kan utvikle ein kompetent og relevant nynorsk skriveopplæring: Det bør vere mindre vekt på testing som styringsreiskap, og meir vekt på læringsstøttande undervisning og vurdering 25 >