HØYRINGSSVAR PÅ ENDRINGAR I LÆREPLANEN I NORSK I GRUNNSKOLEN OG VIDAREGÅANDE OPPLÆRING. Håvard B. Øvregård Gro Morken Endresen dagleg leiar

Transkript

1 Til Utdanningsdirektoratet Dykkar referanse: Vår referanse: Dato: 010/ HBØ/GME 5. februar 2013 HØYRINGSSVAR PÅ ENDRINGAR I LÆREPLANEN I NORSK I GRUNNSKOLEN OG VIDAREGÅANDE OPPLÆRING Noregs Mållag sender er høyringssvar på høyringa om endringar i læreplanane i norsk, jf. invitasjonen 5. desember Høyringssvaret følgjer under. Med venleg helsing NOREGS MÅLLAG Håvard B. Øvregård leiar Gro Morken Endresen dagleg leiar

2 Høyringssvar frå Noregs Mållag på endringar i læreplanen i norsk i grunnskolen og vidaregåande opplæring Bakgrunn: Kunnskapsdepartementet har gjeve Utdanningsdirektoratet i oppdrag å gå gjennom og revidere heile læreplanen i norsk saman med dei andre fellesfaga. Våre viktigaste merknader: Karakterar er undervisningsstyrande. Ei ordning utan eiga vurdering og karakter i sidemål vil svekkje sidemålsundervisninga Karakterar både i ungdomsskulen og i vidaregåande er viktig for å sikre god opplæring i begge skuleslaga. Ordningar som fjernar standpunktkarakterar til fordel for eksamenskarakter, vil vere ei svekking av sidemålet. Tidleg start med sidemål er viktig for at elevane skal kunne nå kompetansemåla i læreplanen. Noregs Mållag er oppteke av at læreplanen skal ha eit tydeleg ankerfeste i den vedtekne norske språkpolitikken og i den fleirspråklege røyndomen som nynorsk er ein del av. Samandrag: Noregs Mållag ynskjer i føremålet til faget at det skal kome klårare fram at dei to skriftspråka er uttrykk for eigne språktradisjonar, og at likestillinga mellom dei baserer seg både på at båe språka er ein kollektiv, kulturell verdi for kvart av dei to språksamfunna, og at dei samla er eit sentralt uttrykk for norsk identitet og historie. Det er òg viktig å framheve at opplæring i både nynorsk og bokmål er avgjerande for at nynorskbrukarane skal få sine språklege rettar innfridde, og for at nynorsk skal vere godt synleg som bruksspråk i alle delar av samfunnet. Både st.meld. 23 ( ) Språk bygger broer og St.meld. 35 ( ) Mål og meining slår fast at det er avgjerande å styrkje vilkåra for nynorsk i samfunnet generelt og i skulen særskilt. Og i eit rundskriv frå Kulturdepartementet 30. april 2009 bad dei [A]lle departement [skal] ha eit ansvar for å fremja det norske språket sin status og bruk innanfor sine respektive sektorar, å fremja nynorsk språkbruk spesielt, å fremja eit korrekt og velfungerande språk, å vareta språkbrukarane sine rettar osv. Noregs Mållag vil vurdere revisjonen av norskfaget og framlegga til nye vurderingsordningar opp mot desse overordna synspunkta. For Noregs Mållag har sjølvsagt sidemålet sin plass i norskfaget og føremålet med norskfaget vore det me har konsentrert oss om. Og me er glade for at revisjonen har lukkast med å stramme opp norskfaget som hadde vorte for omfangsrikt. Noregs Mållag har merka seg debatten rundt norskfaget det siste året og at sentrale aktørar har vore uroa for nynorsken si stilling. Ikkje minst har me vore uroa for at somme synast å meine at færre karakterar og lægre kompetanse i sidemål er det som skal redde nynorskbruken i dei nynorske kjerneområda og elles i samfunnet. Sidemålsundervisninga er ein viktig del av den norske ålmenndanninga, og ho er viktig for å

3 oppretthalde den nynorske skriftkulturen og for å tryggje dei språklege rettane til nynorskbrukarane. Ved at alle elevar får høve til å meistre bokmål og nynorsk godt i skulen, blir elevane førde inn i ein kollektiv skriftkultur som gjer dei norske. For Noregs Mållag er læreplanen i norsk den viktigaste politiske reiskapen for å sikre og styrkje vilkåra for at nynorsk skal vere eit reelt jamstilt riksmål. Det er viktig å halde oppe statusen til og undervisninga i sidemål. Undersøkingar syner at elevane lærar mindre når krava minkar, og når karakteren vert fjerna (Rambøll 2010, s. 4). Difor er det viktig at vurderingsordningane tryggjar sidemålet sin plass i undervisninga. Karakterar er undervisningsstyrande, så ei ordning utan eiga vurdering og karakter i sidemål vil svekkje sidemålet. Noregs Mållag er òg skeptisk til ordningar som fjernar standpunktkarakterar til fordel for eksamenskarakter. Standpunktkarakterar er ei breiare vurdering av eleven sin kompetanse enn eksamenskarakter. Standpunkt og eksamen har heilt ulike funksjonar, og å fjerne den eine til fordel for den andre vil svekkje prøvinga og dermed òg statusen og plassen til sidemålsundervisninga i norskfaget. Han er òg meir robust enn eksamenskarakteren i eit stadig skiftande politiske landskap. Noregs Mållag har desse merknadene til vurderingsordningane: Ungdomsskulen Ingen av dei nye vurderingsordningane som Utdanningsdirektoratet gjer framlegg om, har eigen karakter i sidemål etter ungdomsskulen. Dette meiner Noregs Mållag vil vere svært uheldig. Karakterar er undervisningsstyrande, og fjernar ein eigen karakter i sidemål i ungdomsskulen, vil ein i stor grad flytte undervisninga over i studieførebuande utdanningsprogram, og elevane vil gå ut av ungdomsskulen med dårlegare kompetanse enn i dag. Dei elevane som etter ungdomsskulen vel ei yrkesfagleg studieretning, vil då heller ikkje ha prov på kompetansen sin i sidemål. Formell vurdering (karakter) Noregs Mållag er oppteke av å ha ei ordning som sikrar størst mogeleg stabilitet og høgst mogeleg status for sidemålsundervisninga. Separat standpunktkarakter i sidemål, både på ungdomsskulen og gjennom alle tre åra på studieførebuande studieprogram, gjev både stabilitet og status. Gjennom jamleg vurdering og karaktersetjing sikrar ein avsluttande standpunktkarakter at det vert undervist i sidemål gjennom heile året. Slik tryggjer ein sidemålet sin plass i norskundervisninga. Standpunkt og eksamen har heilt ulike funksjonar, og å fjerne den eine til fordel for den andre vil svekkje prøvinga og dermed òg statusen og plassen til sidemålsundervisninga i norskfaget. Ein standpunktkarakter er òg tryggare i det stadig skiftande politiske landskapet enn ein eksamenskarakter. Eksamen kan gjerast til trekkfag, og utvalsprosenten i trekkfaga kan endrast. Noregs Mållag meiner difor at det er standpunktkarakteren som best tryggjer sidemålet sin plass i norskfaget, og sikrar statusen og plassen framover. Utdanningsdirektoratet argumenterer sjølv med at det er arbeidskrevjande å skaffe karaktergrunnlag i tre parallelle disiplinar. Men i dag er nye vurderingsmåtar på veg inn i norsk skule, og desse gjev von om meir fleksibilitet i attendemeldingspraksisen, som kanskje kan lette litt på jaget etter tre karakterar utan at ein treng å svekkje sidemålsordninga. Noregs Mållag kan ikkje sjå anna enn at mindre vurdering i sidemål vil føre til ei svekking samanlikna med dagens ordning. Det vil vere fullt mogeleg å skaffe fagleg grunnlag til dagens vurderingsordning gjennom meir avgrensa og varierte oppgåver, utan å kutte i talet på karakterar. Eigen eksamen

4 Tidlegare statustap for sidemålet har synt lægre kompetanse. Då skriftleg eksamen i Kunnskapsløftet vart gjort til trekkfag på vg3, var oppsummeringa frå ei evaluering Rambøll gjorde for Utdanningsdirektoratet, samanfatta slik: «Lærerne mener de ikke har nedprioritert faget, men sensorer mener på bakgrunn av sensuren at kvaliteten på sidemålskompetansen har gått ned.» (Rambøll 2010, s. 4) Noregs Mållag er oppteke av å ha dei vurderingsordningane som sikrar best mogeleg kompetanse i sidemål. Eigen eksamen attåt eigen standpunktkarakter gjer det. Å handsame sidemål og hovudmål ulikt slik ein gjer i dag, med sidemål som trekkfag etter Vg3 studieførebuande utdanningsprogram, er språkpolitisk uheldig og svekkjer statusen til sidemålet. Noregs Mållag hadde difor helst sett at alle elevar kom opp i norsk sidemål. Karakterar alle år i vidaregåande skule For å sikre at elevane får ei samanhengande og god undervisning i sidemål, med undervegsvurderingar alle tre åra på det arbeidet dei gjer, skulle Noregs Mållag helst sett at elevane får standpunktkarakter i sidemål alle åra i studieførebuande studieprogram. Norsk er eit modningsfag fordi det inneheld hovudområde som krev stabil trening. Sidemål er ein del av hovudområdet «skriftlege tekster» (ny nemning: «skriftleg kommunikasjon») som følgjer elevane gjennom tre år og slik gjev dei mogelegheit til å akkumulere kunnskap. Med terminkarakter i sidemål vg1 og vg2 sikrar ein rett og konkret tilbakemelding til eleven om kvaliteten på arbeidet, og dette gjev også rettleiing til vidare arbeid. Standpunktkarakteren i sidemål i vg3 vil gje ei rett og konkret melding til samfunnet om nivået til eleven. Slik vil ein sikre rett progresjon og opplæring gjennom heile opplæringa. Dei ulike vurderingsordningane: Kommentar til dagens ordning: Gjeldande sluttvurderingsordning er ei ordning Noregs Mållag kjempa mot i mange år før ho vart innført våren Ho er på ingen måte ei ideell ordning, men kompromisset me enda med etter at St.meld. 30 ( ) Kultur for læring ville fjerne sidemålskarakteren i ungdomsskulen og gjere sidemålseksamen til trekkfag på vidaregåande. Noregs Mållag hadde ikkje venta at det neste åtaket på sidemålsordninga skulle kome knappe 3 år etter at modellen vart innført. For nynorsken er eigen standpunktkarakter og eiga prøving i sidemålet svært viktig. Dette sikrar status og opplæring i faget. For dei nynorske kjerneområda er òg prov på kompetanse i nynorsk viktig for å kunne halde oppe den viktige nynorske tekstproduksjonen som skjer rundt omkring i alle dei nynorske kommunane våre. Og ikkje minst for å halde fram med å lære opp ungane på nynorskskulane til å verte gode og stødige nynorskbrukarar. Etter innføringa av dei grunnleggjande dugleikane skal alle lærarar vere norsklærarar, og då vil god nynorskkompetanse vere viktig å ha prov på for å kunne sikre god nynorskopplæring i dei nynorske grunnskulane. Vurdert opp mot dei andre ordningane er dagens ordning den med heilt klart minst språkpolitiske konsekvensar. Alternativ 2: Det er urovekkjande at Utdanningsdirektoratet ikkje lenger ynskjer ei ny ordning med eigen karakter i sidemål i ungdomsskulen (sjå merknad over). Alternativ 2.1 Her føreslår ein ei ordning med felles eksamensdag for bokmål og nynorsk. Dette har tidlegare synt seg å vere ein svært dårleg idé. Felles eksamensdag vart innført som eit forsøk våren 2008, men etter heftige protestar frå lærarar, elevar og fagfolk, måtte ein avslutte forsøket same året. Ikkje berre var ordninga upopulær, ho synte òg at elevane fekk dårlegare resultat. Resultata var overraskande og

5 markant dårlegare. Elevane er frustrerte, melde den gong rektor Johnny Tindvik ved Marikollen skole i Bergen til Bergens Tidende. Utdanningsdirektoratet rådde sjølv til at denne ordninga vart endra i Dei skriv sjølve i høyringsbrevet: Eksamensforma vart gjennomført våren 2008, men møtte mykje kritikk. Direktoratet evaluerte eksamen hausten 2008, og i evalueringa la lærarane vekt på at vekslinga mellom bokmål og nynorsk og det å skrive to ulike tekstar verka forvirrande på elevane. Alternativ 2.2: Denne ordninga føreslår å samle standpunktkarakterane i ein felles karakter og å innføre ein obligatorisk eksamen i vg3. Noregs Mållag meiner det er uheldig at standpunktkarakteren forsvinn til fordel for ein eksamenskarakter i sidemål. Standpunktkarakter prøver kompetansemåla breiare enn ein eksamen gjer, og gjennom kombinasjonen sikrar ein både brei prøving og den kontrollen av likebehandling og kvalitet som ein sentralgjeven eksamen gjev. For å sikre at elevane får ei samanhengande og god undervisning i sidemål, med undervegsvurderingar alle tre åra på det arbeidet dei gjer, skulle Noregs Mållag helst sett at elevane får standpunktkarakter i sidemål alle åra i studieførebuande studieprogram. Slik vil ein sikre rett progresjon og undervisning gjennom i heile opplæringa. Noregs Mållag er særleg skuffa over at alternativ 2.2 ikkje har vurdering i sidemål i ungdomsskulen, og at også denne ordninga er utan standpunktkarakter. Slik ordninga vert presentert, er ho ei klår svekking av sidemålet sin plass i norskfaget. Likevel er dette den einaste ordninga mellom dei nye vurderingsordningane som ligg på bordet i dag, som sikrar opplæring og eigen karakter i sidemål alle tre åra på studieførebuande utdanningsprogram. Noregs Mållag finn difor denne ordninga minst ille av dei nye ordningane som Utdanningsdirektoratet presenterer. Alternativ 3 Her føreslår ein avsluttande sidemålsopplæring etter Vg2 med obligatorisk eksamen, men utan eigen standpunktkarakter i sidemål. Når det gjeld framlegget om avsluttande eksamen utan standpunktkarakter, syner me til synspunkta i alternativ 2. Meir komprimert opplæring i sidemål, slik denne ordninga tek til orde for, kan heilt klårt ha føremoner. Men Noregs Mållag meiner at det er mogeleg også innanfor dagens vurderingssystem. Skrivekompetansen til elevane vert utvikla gjennom alle dei tre åra i studieførebuande utdanningsprogram, og elevane har jamt over ein lægre ålmenn skrivekompetanse og mindre skrivetrening ved utgangen av Vg2 enn ved utgangen av Vg3. Meir intensiv sidemålsundervisning slik det vert føreslege, vil vere vanskeleg å gjennomføre i språkdelte klassar slik me har mange av i randsonene for nynorsken. Det er i desse klassene språkskiftet er størst. At det litterære pensumet i Vg2 i stor grad er litteratur frå mellomalderen og fram til 1870, vil heller ikkje gje dei elevane som skal lære nynorsk som sidemål, stor skriftleg stønad i pensum. Vg2 er òg eit år mange elevar vel å ta i eit anna land som utvekslingselev. Det kan ikkje verte slik at desse då ikkje får opplæring i sidemål, noko Utdanningsdirektoratet sjølv nemner i sitt høyringsnotat. Konklusjon: Alle dei nye vurderingsalternativa slik Utdanningsdirektoratet har skissert dei, har for store språkpolitiske konsekvensar til at Noregs Mållag kan gå inn for dei slik dei vert presenterte i dag. Føremålet med faget: Endringsframlegg:

6 Nytt avsnitt 5: I Norge er både norsk og samisk offisielle språk, og det ligger til grunn for norskfaget at bokmål og nynorsk er offisielt likestilte skriftspråk. De to målformene er uttrykk for egne språktradisjoner, og likestillingen baserer seg både på at begge språk er en kollektiv, kulturell verdi for hvert av de to språksamfunnene, og at de samlet er det viktigeste uttrykket for norsk identitet og historie. Opplæring i både nynorsk og bokmål er også avgjørende for at nynorskbrukerene skal få sine språklige rettigheter innfridd, og for at nynorsk skal være godt synlig som bruksspråk i alle deler av samfunnet. De to norske målformene, ulike dialekter, samisk og kvensk og andre gamle og nye minoritetsspråk, gjør Norge til en flerspråklig stat. Dette er en ressurs både for samfunnet og for utviklingen av språkkompetansen til individet. Med utgangspunkt i denne språksituasjonen skal norskfaget gi barn og unge et bevisst forhold til språklige utrykk og lære dem å lese og skrive begge skriftspråk. Formålet med norskopplæringa er å gi elevene språklig selvtillit og trygghet i egen kultur. Dette innebærer kjennskap og kompetanse til både nynorsk og bokmål, som er en nødvendig og selvsagt del av den norske allmenndanninga som alle nordmenn bør ha rett og plikt til å ta del i. Heilt nytt avsnitt 6: Nynorsk brukes av færre mennesker enn bokmål, og er mindre synlig i samfunnet. Elever med nynorsk som hovudmål er derfor mindre eksponert for språket sitt enn elever med bokmål som hovudmål. Dette gjør opplæringen i hovedmålet nynorsk annerledes enn opplæringen i hovedmålet bokmål. Skolen har et spesielt ansvar for å gi elevene som har nynorsk som hovedmål, en språklig trygghet og legge til rette for at disse elevene kan beholde hovedmålet sitt gjennom det 13-årige skoleløpet. Grunngjeving avsnitt 5: Noregs Mållag er oppteke av at læreplanen skal ha eit tydeleg ankerfeste i den overordna norske språkpolitikken og i den fleirspråklege røyndomen som nynorsk er ein del av. Dette er ikkje minst viktig for å grunngje at norskfaget skal gje opplæring i båe dei norske skriftspråka. Mållaget deler Kunnskapsdepartementet si uro for at føremålet med sidemålordninga ikkje er tydeleg nok uttrykt i dag, og er glad for at eitt siktemål med læreplanrevisjonen er å styrkje denne grunngjevinga. Ungdomsskulemeldinga frå 2011 peikar på at «Mange elever har problemer med å forstå nytteverdien av å mestre nynorsk skriftlig» (s. 53). Kunnskapsminister Kristin Halvorsen har endå tydelegare slege fast: Elevene må få en god begrunnelse for nynorsk som sidemål. Mange av de 87 prosentene av elevene som har nynorsk som sidemål får en for dårlig begrunnelse for hvorfor de skal lære nynorsk. Mange ender opp med å få et dårlig forhold til nynorsken. Derfor ber jeg Utdanningsdirektoratet om at det arbeides med å tydeliggjøre formålet med nynorsk og sidemål i læreplanen (Pressemelding frå Kunnskapsdepartementet ) Det er skuffande at læreplanframlegget frå Utdanningsdirektoratet ikkje har teke dette til følgje. Læreplanutkastet gjev ikkje ei tydelegare grunngjeving for sidemålsopplæringa enn den gjeldande læreplanen. Den einaste setninga som dreier seg om føremålet med sidemålsopplæringa, er denne (under «Føremål»): Formålet med opplæring i skriftlig sidemål er å utvikle elevenes språkforståelse og gi et grunnlag for mestring av begge målformene i samfunns- og yrkesliv. Dette er nettopp den typen grunngjeving ungdomsskulemeldinga stiller seg kritisk til: «Det argumentet som oftest blir brukt, er at elevene må beherske begge målformer for visse stillinger i offentlig sektor.» (s. 54).

7 Nytteperspektivet som ligg i den individuelle og instrumentelle grunngjevinga for sidemålsopplæringa, er viktig nok. Både i staten og i dei 114 kommunane med nynorsk som tenestemål treng ein å kunne meistre nynorsk for å utføre arbeidet sitt, det same gjeld verksemder som er underlagde mållova. Ein treng òg å meistre både nynorsk og bokmål for å forstå og kunne delta i ei ålmente som er tospråkleg. Samstundes er Noregs Mållag svært oppteke av at sidemålsopplæringa også får ei djupare grunngjeving som tek utgangspunkt i den fellesskapen den norske tospråkstoda gjev, og dei pliktene det fører med seg å vere eit fleirspråkleg samfunn. Saman er dei to norske språka eit sentralt utrykk for norsk identitet og historie og St.meld. 35 Mål og meining ( ) slår fast kor viktig del dette er av den norske ålmenndaninga : Kjennskap til og kompetanse i begge dei to offisielle formene av det norske fellesspråket sjåast som ein nødvendig og sjølvsagd del av norsk allmenndanning som alle nordmenn i utgangspunktet bør ha rett og plikt til å få del i. (s. 197) Noregs Mållag meiner det må vere ein viktig del av sidemålsundervisninga, og grunngjevinga for henne, å gje elevane ei forståing av at den norske fleirspråklegheita ikkje er unik i internasjonal samanheng. Og at opplæring i både nynorsk og bokmål er heilt avgjerande for nynorskbrukarane sine språklege rettar. Utan god opplæring i begge språka vil ikkje nynorskbrukarane fritt kunne nytte språket sitt overalt i den norske ålmenta. Heilt nytt er det òg at føremålet med skriftleg opplæring i sidemål berre er å gje eit grunnlag for mestring. Altså kan ein ikkje i framtida forvente at arbeidssøkjarar i stillingar som krev skriftleg nynorskkompetanse, skal meistre nynorsk om dei ikkje har hatt det som hovudmål. Ein må leggje til grunn at det er semje om at revisjonen skal gjerast på bakgrunn av vedteken språkpolitikk. At elevane frå no av berre skal gjevast eit grunnlag for å meistre sidemålet, er i strid med vedteken språkpolitikk. Grunngjeving heilt nytt avsnitt 6: Kunnskapsministeren har ved fleire høve utrykt uro ved stoda til nynorskelevane, og det store språkskiftet frå bokmål til nynorsk som skjer særleg i språkblanda område. Ein rapport frå prosjektet Målstreken seier noko om kva som får elevane i Valdres til å byte frå nynorsk til bokmål: Dei viktigaste svara på kvifor ungdommane vel som dei gjer, ligg i svara dei gjev i dei opne spørsmåla. Eit viktig signal er mangelen på nynorsk i det offentlege rom. Det er vanskeleg å sjå at nynorsk er relevant når så lite nynorsk er synleg for ungdommen for eksempel i media. Ungdommane opplever ikkje at samfunnet er tospråkleg, bortsett frå på skulen, men heller ikkje der opplever alle at nynorsk har den same posisjonen som bokmål. (s. 25) Både nynorskelevane og bokmålselevane er omgjevne av bokmål i ålmenta, dette gjer at nynorskelevane har heilt andre utfordringar når dei skal lære sitt hovudmål enn bokmålselevane har. Her har skulen eit særleg ansvar for å gje elevar som har nynorsk som hovudmål, språkleg tryggleik og leggje til rette for at desse elevane held på språket sitt gjennom den 13-årige skulegangen. Grunnleggjande dugleikar Framlegg til endring: Ny fyrstesetning om skriving: Å kunne skrive i norsk er å ytre seg på bokmål og nynorsk på en hensiktsmessig måte og kommunisere med andre ved å bruke skriftspråkene.

8 Endring i siste setning i same avsnitt: Stryk i siste del av setninga:... men det er forventet at elevene har et større og mer presist ordtilfang og behersker formverket noe betre på hovudmålet enn på sidemålet. Noregs Mållag er veldig glad for at det no vert presisert så klårt at å kunne både nynorsk og bokmål, er ein grunnleggjande dugleik. Me meiner dette må presiserast i fyrste setning som tek for seg skriving, slik at det ikkje ser ut som det berre er ein grunnleggjande dugleik å meistre hovudmålet sitt, som for dei fleste er bokmål. Noregs Mållag meiner det difor er underleg at revisjonen vil stille lægre krav til kompetanse i sidemål enn i hovudmål. Det er eit brot på jamstillinga og vedteken språkpolitikk. Perspektivet til revisjonen er bokmålselevane. Elevar med nynorsk som hovudmål meistrar ofte sidemålet sitt like godt som hovudmålet sitt, noko dei med Utdanningsdirektoratet sine endringar ikkje vil få utteljing for. Endringane i kompetansemåla Ulike kompetansemål I revisjonen av norskplanen har ein no føreslege ulike kompetansemål for hovudmål og sidemål. Noregs Mållag meiner det finst klåre veikskapar i måten revisjonen ordlegg seg på, og klåre motførestillingar mot å endre kompetansemåla. Slik kompetansemåla for sidemål no er formulerte, er dei uklåre. T.d. skal ein etter Vg1 meistre sentrale formkrav og uttrykksmåter på sidemålet, etter Vg2 skal ein utrykke seg med et funksjonelt ordforråd og mestre sentrale formkrav på sidemålet. Noregs Mållag meiner det vil vere uklårt kva som er sentrale formkrav og funksjonelt ordforråd og at så uklåre kompetansemål opnar for ulike vurderingar rundt om i landet av kva krav som blir stilte. Ulike kompetansemål opnar òg for større språkskifte frå nynorsk til bokmål, særleg i område med stort språkskifte frå før. Om elevane veit at det blir stilt lægre krav til meistring i sidemålet, vil nynorskskrivande elevar med svært god sidemålskompetanse kunne spekulere i å byte frå nynorsk til bokmål og såleis få god karakter i begge faga. Noregs Mållag synest det er uheldig om framlegget til ny revisjon av norskfaget vil auke språkskiftet. Framlegg til nye/endra kompetansemål: Etter 4. årstrinn: - Beskrive noen sentrale forskjeller mellom nynorsk og bokmål. - Eksperimenterer med skriving av enkle tekster på sidemål (flytta frå 7.trinn) Etter 7. årstrinn: - Forklare bakgrunnen for skriftspråkene nynorsk og bokmål - skrive tekster på begge målformer. Etter 10. årstrinn: - Gjøre rede for fordelene ved flerspråklighet og de utfordringene som finnes i et flerspråklig samfunn. Etter Vg3: - Sammenligne situasjonen for bokmål og nynorsk med situasjonen til andre lignende språksitusjoner for å si noe om hvordan maktforholdene mellom språk påvirker språkutviklinga. Tidleg start: Elevane i nynorske kjerneområde med bokmål som sidemål, er eit prov på at det går an å bli sterk i begge målformer. Dei lærer språka godt fordi dei møter begge dagleg. Elevar i område der bokmål

9 dominerer, får ikkje den same sjansen til å møta begge språka jamleg, slik opplæringa er i dag. Det er på tide at styresmaktene tek vedteken språkpolitikk på alvor, og gjev dei den sjansen, ved å tenkje nytt når det gjeld sidemålsundervisninga. Møte med sidemålet i barneskulen er eitt tiltak som viser seg å gje gode resultat. Eit anna er å gje elevane på ungdomssteget nynorske lærebøker i andre fag enn norsk. Noregs Mållag er svært glad for at ein tidlegare start med sidemålsundervisning har kome inn i den reviderte læreplanen. I dag tek ein til med sidemålsundervisning på ungdomsskulen, mange så seint som i 10. klasse. Denne ordninga har ikkje gjort nok for å heve meistringa i nynorsk for bokmålselevane. I staden for å senke krava til kunnskap og svekkje vurderingsordningane slik Utdanningsdirektoratet har føreslege, vil Noregs Mållag starte sidemålsopplæringa tidlegare. Då vil det bli lettare å nå kompetansemåla. Tidleg start og meir skrivetrening er viktig for å kunne skrive betre nynorsk og for betre haldningar til faget for dei som har bokmål som hovudmål. Dette syner ei undersøking mellom elevar og lærarar på 10. trinn og VK 1 allmennfag som TNS Gallup gjorde for Utdanningsdirektoratet i Undersøkinga syner òg ein heilt klar samanheng mellom oppstart av sidemålsundervisning i 8. klasse og positiv haldning til sidemålet hjå elevar med bokmål som hovudmål. Noregs Mållag føreslår likevel fleire kompetansemål som er med og styrkjer elevane sitt tidlege møte med sidemålet. At elevane tidleg får kjennskap til den norske språksituasjonen er positivt og gjer dei til meir medvitne språkbrukarar. Mange av meistrings- og haldningsproblema i sidemålsundervisninga i dag kan forbetrast med tidleg start. Me vil likevel peike på at sidemålsundervisning i bokmål og i nynorsk har heilt ulike utfordringar. Der bokmålselevane si største utfordring i sidemålsopplæringa er at dei er lite vande med å lese nynorsk, er nynorskelevane si utfordring at dei er omgjevne av bokmål. Difor vil tidleg start med sidemålsundervisning gje heilt ulike utslag. For bokmålselevane vil det gje dei kjennskap til nynorsken tidlegare, før dei dårlege haldningane rekk å setje seg. For nynorskelevane vil tidleg start med sidemål gje endå meir bokmål i ein skulekvardag der dei bør lese meir nynorsk for å kompensere for alt bokmålet dei møter kvar dag elles i samfunnet.