KOLLEKTIVTERMINALPLAN FOR HORDALAND

KOLLEKTIVTERMINALPLAN FOR HORDALAND Hordaland Fylkeskommune

INNHALD 1 BAKGRUNN... 5 2 PROBLEMSTILLINGAR... 6 2.1 KOLLEKTIVTERMINALANE SOM EIN DEL AV KOLLEKTIVTILBODET... 6 2.2 DRIFT OG VEDLIKEHALD AV TERMINALANE... 7 2.3 UTVIKLING AV TERMINALANE... 7 3 DAGENS SITUASJON STATUS OG TILTAK... 9 3.1 KOLLEKTIVTERMINALAR I HORDALAND... 9 3.2 DATABASE MED INFORMASJON OM TERMINALANE... 13 3.3 DRIFTSLØYSINGAR I DAG... 14 3.4 ANSVAR FOR UTBYGGING OG DRIFT... 14 3.5 TILTAK FOR AVKLARING AV DRIFTSLØYSINGAR... 15 4 PLAN FOR VIDARE UTVIKLING... 17 4.1 MÅL OG VISJON... 17 4.2 STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV KOLLEKTIVTERMINALANE I HORDALAND... 19 4.3 KRITERIA FOR PRIORITERING AV TILTAK... 20 4.4 UTFORDRINGAR FOR VIDARE UTVIKLING AV TERMINALANE I HORDALAND... 21 4.5 REKLAMEFINANSIERING AV DRIFT OG VEDLIKEHALD AV TERMINALAR... 23 4.6 TRANSPORT FOR ALLE UNIVERSELL UTFORMING... 24 4.7 SENTERSTRUKTUR OG TERMINALAR... 24 4.8 DRIFTSLØYSINGAR INNAFOR FRAMTIDIG FORVALTNINGSORDNING... 25 REFERANSAR... 27 VEDLEGG... 28 DRIFTSMODELLAR I ANDRE FYLKE... 28 Å PLANLEGGE FOR REISANDE KVINNER OG MENN DELPROSJEKT... 28 OM LIKESTILLING... 28 KOLLEKTIVTERMINALDATABASEN -UTSKRIFT... 28 Kollektviterminalplan for Hordaland 2

SAMANDRAG I Strategi- og Handlingsplan for kollektivtrafikken i Bergensområdet er det stadfesta at det er trong for ei rekkje avklaringar i samband med utvikling og drift av kollektivterminalar. Det er per i dag manglande oversikt over eksisterande terminalar, og det finst heller ikkje ein samla plan for framtidig utvikling. Kollektivterminalplanen har to hovuddelar: 1. Dagens situasjon status og tiltak 2. Plan for framtidig utvikling Dagens situasjon Kollektivterminalane har ein viktig funksjon som ein del av kollektivtilbodet. Kollektivterminalane er knutepunkt i den overordna rutestrukturen. Terminalane skal gjere det mogleg med effektive og smidige korrespondansar, og tilrettelegging for god informasjon og opplegg for billettering. Som ein del av arbeidet med kollektivterminalplanen, er det etablert ein database med informasjon og eigenskapar med terminalane som omfattast av planen. Føremålet med databasen er å gje oversikt over status for terminalane når det gjeld eigarforhold, standard, ansvar for drift og vedlikehald mv. I dag har Hordaland fylkeskommune ansvar eller delansvar for drifta ved nokre av terminalane. I tillegg har veghaldar ansvar for svært mange av dei mindre terminalane. Utanfor Bergensområdet har ofte kommunane driftsansvaret. For dei fleste terminalane vil det vere naturleg å vidareføre den arbeidsdelinga som er etablert i dag. Ved nokre av terminalane er det likevel behov for ei formalisering av avtale om drifts- og vedlikehaldsansvaret. Dette kan vere fordi det ikkje ligg føre formell avtale i dag, eller fordi det er nødvendig med ein gjennomgang, oppklaring eller eventuelt forhandling om kven som skal ha ansvar for dei ulike driftsoppgåvene. I planen er det presentert ein oversikt over dei terminalane som skal handsamast med sikte på avklaring av driftsavtalar mv. Fylkeskommunen hadde som mål ønskjer å få fram faktagrunnlag og synspunkt på problemstillingane kring ansvar for utvikling og drift av kollektivterminalane i Hordaland gjennom høyringsrunden, som grunnlag for prinsipielle avklaringar og retningsliner i høve til framtidig utvikling. Men med bakgrunn i høyringsfråsegnene frå Statens vegvesen og oppfølgjande møte fekk ein ikkje god nok avklaring på kven som i framtida skal ha det formelle ansvaret for utbygging, finansiering og drift av terminalane. Det vert difor i denne planen vist til at for å få ei avkaring på desse sentrale problemstillingane må ein følgje opp denne planen med eit vidare arbeid saman med Statens vegvesen, kommunane og ruteselskapa i Hordaland. Plandel Visjon for utvikling av kollektivterminalane i fylket: Kollektivterminalane i Hordaland skal vere attraktive og funksjonelle og fungere som effektive knutepunkt i kollektivsystemet, tilrettelagt for å dekkje kundane (kollektivtrafikantane) sine behov for komfort, informasjon, tryggleik og tilgjenge. Kollektivterminalplan for Hordaland 3

På grunnlag av dette er det formulert meir konkrete utviklingsmål og standardmål. På grunnlag av målsettingane er det presentert framlegg til hovudstrategiar for vidare utvikling av kollektivterminalane i Hordaland: 1. Auka trivsel, komfort, tryggleik og betre tilgang på sørvisfasilitetar for trafikantane 2. Auka kvalitet på informasjons- og billetteringssystema 3. Effektivt køyremønster for bussar inn og ut av kollektivterminalane 4. Utvikling av integrerte løysingar med terminal og parkering (parkér og reis) Gjennomføring av tiltak i tråd med strategiane vil gå føre seg i samband med Nasjonal transportplan og Bergensprogrammet. Når det gjeld prioritering av tiltak, er det lagt fram følgjande framlegg til retningsliner: Tiltak som gjev eit godt grunnlag for å styrkje trafikkgrunnlaget for kollektivtrafikken. Tiltak som medfører stor trafikantnytte (innspart reisetid, betre tilgjenge, betre tryggleik, betre sørvis etc.) for mange kollektivtrafikantar. Tiltak som medfører større økonomiske innsparingar for kollektivselskapa. Kollektivsatsinga ligg som ein hovudstrategi i Bergensprogrammet for transport, byutvikling og miljø, og det er difor naturleg at mykje av utviklingsarbeidet ved terminalane skjer i Bergensområdet. Bergensprogrammet legg opp til ei storstilt kollektivsatsing, med bybane mellom sentrum og Flesland som eit hovudprosjekt. Utbygging av bybanen vil medføre store endringar i kollektivsystemet mot sør. Med banen som ryggrad i kollektivsystemet og matebussar inn mot haldeplassar og terminalpunkt, vil det bli vesentlege utfordringar med å utvikle gode, effektive haldeplassar og terminalløysingar. I planen er det presentert ei kort oppsummering av nokre av dei viktigaste utfordringane ved vidare utvikling av kollektivterminalane i Hordaland. Tabellen omhandlar for det meste tiltak i Bergensområdet. Gjennom høyringa av kollektivterminalplanen ønskjer fylkeskommunen å få innspel omkring planar for eksisterande og eventuelt nye terminalar lokalt i kommunane. Dette skal gje grunnlag for ei samla oversikt over utfordringane ved kollektivterminalane i heile fylket. I samband med innføring av ny forvaltningsordning for transportsektoren i Bergen ligg det m.a. i avtalen med Bergen kommune at ansvaret for Åsane Bussterminal er overført til kommunen, mens ansvarsdelinga for dei andre terminalane innan kommunen vert som i dag. Ei eventuell ny forvaltningsordning for kollektivtrafikken kan vere å skipe eit selskap eller organ som får tilført økonomiske rammer til å utvikle eit tenleg kollektivtilbod i tråd med overordna politiske mål og strategiar. I ein slik situasjon vil det vere naturlig at dette selskapet/organet også vert tillagt ansvar for drift av kollektivterminalane. Terminalane er ein integrert del av det samla kollektivtilbodet, og bør difor handterast saman med andre arbeidsoppgåver i samband med forvaltning av kollektivtransporten. Som vedlegg 1. til planen er det tatt med ein oversikt over driftsmodellar for kollektivtrafikkterminalar i fylka Oslo og Akershus, Vestfold, Møre og Romsdal og Vest Agder for å vise eventuelle moglege framtidige driftsmodellar for Hordaland. Som vedlegg 2. er tatt inn Å planlegge for reisande kvinner og menn. Dette er en rapport som skal inngå i eit fellesprosjekt mellom Vestgötaland regionen, Gøteborg kommune, Kollektviterminalplan for Hordaland 4

Bergen kommune og Hordaland fylkeskommune, der eit av måla er å finne i kva grad offentlege tenester er tilpassa kvinner og menn. Databasen over kollektivterminalane i Hordaland er tatt inn som vedlegg 3. i planen. Utskrifta i vedlegget inneheld ikkje alle parametrar i databasen. 1 BAKGRUNN I Strategi- og Handlingsplan for kollektivtrafikken i Bergensområdet er det stadfesta at det er trong for ei rekkje avklaringar i samband med utvikling og drift av kollektivterminalar. Det er i dag manglande oversikt over eksisterande terminalar, og det finst heller ikkje ein samla plan for framtidig utvikling. Mellom anna er driftsansvaret for kollektivterminalane uklart. På denne bakgrunn har Hordaland Fylkeskommune vedteke å utarbeide ein kollektivterminalplan for Hordaland. Med dette planarbeidet ønskjer fylkeskommunen å avklare korleis ein skal handtere problemstillingane med manglande oversikt over ansvaret for drift og vedlikehald ved mange av terminalane i dag. Planen skal leggje opp ein strategi for avklaring av fylkeskommunen sin rolle i høve til terminaldrift. I tillegg skal kollektivterminalplanen fastsetje målsettingar og strategiar for vidare utvikling av kollektivterminalane i fylket. Kollektivterminalplanen vil ikkje handsame prioritering av utbyggingstiltak ved terminalane. Dette arbeidet vil gå føre seg i samband med Nasjonal Transportplan/Bergensprogrammet. Arbeidet med kollektivterminalplanen er utført av administrasjonen i fylkeskommunen, med støtte frå ei prosjektgruppe med representantar frå offentlege etatar, kommunar og transportselskap. Sivilingeniør Helge Hopen og Asplan Viak har medverka som konsulentar. Ei referansegruppe med representantar frå kommunar med viktige kollektivterminalar og øvrige transportselskap har kome med innspel til planarbeidet gjennom eit fellesmøte 24. mai 2002. Komité for Miljø og samferdsel har ivaretatt den politiske styringa med arbeidet. Kollektivterminalplan for Hordaland 5

2 PROBLEMSTILLINGAR 2.1 Kollektivterminalane som ein del av kollektivtilbodet For å møte dei store utfordringane på transportsektoren i åra framover er utvikling av eit betre kollektivtilbod ein viktig føresetnad. I transportanalysane for Bergen og Hordaland, som del av det innleiande arbeidet med Nasjonal transportplan 2006-2105, går det klart fram at utfordringane i byområda må løysast med andre grep enn berre vegbygging. Det bør vere større fokus på korleis ein kan utnytte samla transportkapasitet betre, dvs. få meir trafikk over på miljøvenlege transportmidlar. Samstundes ligg det føre kunnskap og erfaringar som fortel oss at det må sterke verkemiddel til for å flytte store trafikkmengder frå bil til kollektivtransport. Her kan det vere nødvendig med restriktive verkemiddel retta mot biltrafikken, samt tiltak som medfører at kollektivalternativet vert meir attraktivt. Ei utvikling av kvaliteten i kollektivtilbodet som gjer at fleire vel buss framfor bil, krev satsing på mange felt. Dette handlar om framkomst, reisetid, frekvensar, regularitet, komfort, gangavstandar, omstigning, estetisk standard mv. Kollektivterminalane har ein viktig funksjon som ein del av kollektivtilbodet. Utvikling av betre terminalløysingar er såleis eit av mange viktige ledd i ei heilskapleg satsing på kollektivtransporten, ikkje berre i Bergensområdet, men i heile fylket. Kollektivterminalane er knutepunkt i den overordna rutestrukturen. Terminalane skal gjere det mogleg med effektive og smidige korrespondansar, og tilrettelegging for god informasjon og opplegg for billettering. Kollektivterminalane er viktige av - og Kollektviterminalplan for Hordaland 6

påstigingspunkt for trafikantane, og i mange bydelssentra er terminalområdet ein integrert del av ei overordna byplanmessig knutepunktfortetting. På mange stader dreg kollektivsida og handelsnæringa gjensidig nytte av ei god terminalløysing sentralt plassert i eit bydelssenter eller i eit kommunesenter/regionsenter. 2.2 Drift og vedlikehald av terminalane Når det gjeld drift og vedlikehald av eksisterande terminalar, er det ulike løysingar for dei einskilde terminalane. Ansvaret er plassert ut ifrå kva for område og vegsystem terminalen ligg ved, og korleis den er finansiert. Men ved nokre av terminalane manglar det formelle avtalar om fordeling av ansvar for ulike driftsoppgåver. Det vil alltid vere behov for å tilpasse løysingar frå stad til stad, fordi terminalane er varierte i både storleik og funksjon, men det er viktig at ansvaret er kartlagt. Ei av utfordringane for kollektivterminalplanen er å avklare ein del prinsipp for kva roller og ansvar dei einskilde aktørane skal ha. I den grad det er uvisse om ansvaret for drift og vedlikehald, bør ein få fram gjeldande dokumentasjon og formalisere avtalar om ansvar for driftsoppgåvene. Ein bør òg sjå om det er eventuelle nye måtar å løyse driftsoppgåvene på, til dømes etablering av eige selskap som handterer drifta, eller å la private ta over drifta. 2.3 Utvikling av terminalane Utbygging av kollektivterminalar er eit offentleg ansvar. Hordaland har ei relativt god dekning av terminalar i sentra og knutepunkt, og det ligg føre planar om å byggje ut fleire. Ved nokre av terminalane som er bygd ut, er det behov for tiltak som kan betre standarden. Betre terminalar vil auke kvaliteten på transporttilbodet for trafikantane / kundane, og med dette styrkje trafikkgrunnlaget for kollektivtransporten. Utvikling av terminalane kan vere tiltak som går på etablering av betre trafikale rammeføresetnader for kollektivtransportmidlane, eller tiltak knytte til trafikantane sine behov (informasjon, opphaldsareal, sørvisfasilitetar, parkeringsplassar etc.). Både kommunale, fylkeskommunale og statlege midlar kan medverke til å finansiere tiltak. Kollektivterminalplan for Hordaland 7

Figur 1. Kollektivterminalen på Knarvik i Lindås kommune. Kollektviterminalplan for Hordaland 8

3 DAGENS SITUASJON STATUS OG TILTAK 3.1 Kollektivterminalar i Hordaland Omgrepet kollektivterminalar kan i utgangspunktet omfatte alt frå enkle busshaldeplassar til store kollektivterminalar med knutepunktsfunksjon, og som er tilrettelagte for fleire transportmidlar (jernbane, båt, ferje, buss, bil/taxi og sykkel). Kollektivterminalane kan ha ulike funksjonar som til dømes Parkér og Reis, ulike knutepunktsfunksjonar og samlokalisering med handels- og sørvisfunksjonar. I denne planen er det tatt med kollektivterminalar som har karakter av å fungere som større haldeplassar/knutepunkt der overgang mellom ruter og/eller transportmiddel finn stad. Vanlege haldeplassar langs riks-, fylkes- eller det kommunale vegnettet vert ikkje omfatta av planen. Det er utvikla ein haldeplassmal av Vegdirektoratet (Håndbok 232; Stoppestedet ). Denne har ikkje tatt opp i seg malar for knutepunkt eller terminalar då dette vart for omfattande. I Kollektivterminalplanen for Hordaland vil ein også vurdere standardar for utforming av terminalane, men hovudvekta er lagt på ein gjennomgang av problemstillingane knytte til drift - og vedlikehald av terminalane. Figur 2. Kollektivterminalen på Nesttun. Kollektivterminalplan for Hordaland 9

Følgjande 55 kollektivterminalar er handsama i kollektivterminalplanen Terminal Kommune Åsane Bergen Loddefj. Bergen Birkelandsskiftet Bergen Oasen Bergen Nesttun Bergen St.vatnet Bergen I-Arna Bergen Lagunen Bergen B.Busstasjon Bergen Nonneseter Bergen B. J. Stasj Bergen Strandkaien Bergen O. Kyrres Bergen Nøstet Bergen Flesland Bergen Knarvik Lindås Lindås Lindås Fonnes Austrheim Flatøy Meland Lonevåg Osterøy Skogsskiftet Sund Straume Fjell Ågotnes Fjell Tjeldstø Øygard Blomvåg Øygard Kleppestø Askøy Storeklubben Askøy Ravna. Askøy Leirvik - buss Stord Leirvik - båt Stord Osøyro -buss Os Osøyro -båt Os Terminal Kommune Halhjem Os Sortland Bømlo Grova/Norheims. Kvam Manger Radøy Voss Jernb.st. Voss Odda Odda Gassasundet Bømlo Føyno Stord Hufthamar Austevoll Rubbestadneset Bømlo Mosterhamn Bømlo Skånevik Etne Herøysundet Kvinnherad Rosendal Kvinnherad Sunde Kvinnherad Ranavik Kvinnherad Norheimsund Kvam Lofthus Ullensvang Utne Ullensvang Kinsarvik Ullensvang Ulvik Ulvik Eidfjord Eidfjord Eidesvik Bømlo Oversikten viser kollektivterminalar i fylket i dag. I tillegg er det i vedlegget i planen tatt med 11 mindre private kaier med offentleg ruteanløp. Planar for framtidige nye terminalar går ikkje fram av tabellen og etterfølgjande kartoversikt. Kollektviterminalplan for Hordaland 10

1. Kollektivterminalar i Bergensområdet i dag Kollektivterminalplan for Hordaland 11

1. Kollektivterminalar i Hordaland utanom Bergensområdet i dag Kollektviterminalplan for Hordaland 12

3.2 Database med informasjon om terminalane Som ein del av arbeidet med kollektivterminalplanen er det etablert ein database med informasjon og eigenskapar med terminalane som vert omfatta av planen. Føremålet med databasen er å gje oversikt over status for terminalane når det gjeld eigarforhold, standard, ansvar for drift og vedlikehald mv. Databasen vil vere eit grunnlag for ein systematisk gjennomgang av terminalane, mellom anna for å avklare avtalar og kontraktar som gjeld drift og vedlikehald. Databasen inneheld per i dag følgjande informasjon om terminalane: Kollektivtilbodet ved terminalen (buss, båt, bane, taxi) Parkeringsplassar for bil og sykkel Utstyr og standard Eigar av grunn, bygning, køyreareal etc. Ansvar for ulike driftsoppgåver i dag Kvalitetsvurdering av tryggleik, framkomst etc. Databasen er kopla til eit digitalt kartgrunnlag for å kunne nyttast i ulike plansamanhengar gjennom ulike kartillustrasjonar. I ein seinare fase kan det òg bli aktuelt å kople databasen til internett, slik at relevant informasjon om terminalane vert tilgjengeleg for trafikantane. Fylkeskommunen har i prosessen med kollektivterminalplanen fått god hjelp frå kommunane og transportselskapa til å samle inn informasjon om status ved terminalane. Utskrift av databasen ligg ved planen som vedlegg 3. NB: Utskrifta inneheld ikke alle opplysningane som ligg i databasen Førebels kartlegging av standarden ved terminalane syner følgjande oversikt: Prosent av terminalane 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Meir enn 25 parkeringsplassar Bergen Hordaland utanom Bergen Sykkelparkering Bemanna terminal (billettsal, kiosk etc.) Offentleg toalett Venterom Infotavlar Figur 3. Standard ved kollektivterminalane i dag (førebels oversikt, ein del data manglar) Kollektivterminalplan for Hordaland 13

3.3 Driftsløysingar i dag Grovt sett kan oppgåver som er knytte til drift og vedlikehald av kollektivterminalane, delast i 4 kategoriar: Veg (vedlikehald, snørydding og veghald etc. ) Bygningar - dagleg vedlikehald (reingjering, tømming av boss etc.) - generelt bygningsmessig vedlikehald (reparasjonar, utbetringar etc) - driftskostnader for bygning (husleige, strøm, vakthald etc.) Tilhøyrande areal (måking av p-plassar, kosting, stelling av grøne område/bed, plukking av boss etc.) Informasjon, billettautomatar etc. Driftsmodellane for forvaltning av kollektivterminalane i dag kan grovt delast i fire kategoriar: Fylkeskommunal administrasjon Veghaldar og/eller kommune er ansvarleg for drift av terminalen Eige aksjeselskap/ utskilde einingar for drift Kombinasjonsløysingar med delt ansvar I dag har Hordaland fylkeskommune ansvar eller delansvar for drifta ved nokre av terminalane. I tillegg har veghaldar ansvar for svært mange av dei mindre terminalane. Utanfor Bergensområdet har ofte kommunane driftsansvaret. For dei fleste terminalane vil det vere naturleg å vidareføre den arbeidsdelinga som er etablert i dag, til dømes vegvedlikehald utført av veghaldar, vedlikehald av uteareal utført av grunneigar, og at kollektivselskapa har ansvaret for informasjon og det som gjeld billettering. Ved nokre terminalar er det behov for avklaring av ansvarsforhold og formalisering av driftsavtalar (sjå kap. 3.5). 3.4 Ansvar for utbygging og drift Det er behov for ei avklaring av gjeldande reglar og retningsliner for kven som har formelt ansvar i samband med utbygging, finansiering og drift av kollektivterminalane. Ein fekk ikkje god nok avklaring på dette sentrale spørsmålet i planprosessen som førte fram til denne planen. Det vil difor frå fylkeskommunen si side bli følgt opp med eit vidare arbeid saman med Statens vegvesen, kommunane og ruteselskapa i Hordaland. Den sentrale samarbeidspartnaren vert Statens vegvesen som i Kollektivtransport i Statens vegvesen Handligsplan 2003-05 viser til Statens vegvesen sitt ansvar når det gjeld haldeplassar, knutepunkt, innfartsparkering og terminalar. Våren 2004 skal dei einskilde regionane i vegvesenet legge fram sine regionale handlingsplanar for kollektivtransporten, og må då nødvendigvis bli noko meir konkret enn det som ligg i den nasjonale handlingsplanen. I Hordaland vart det bygd ei rekke kollektivterminalar i ein periode med tilgjengelige middel og stor trong for terminalløysingar. Utbyggingstakt, deling av ansvar for utbygging og ulike finansieringsformer gjorde at ansvarsforholda ved nokre av terminalane i dag har noko Kollektviterminalplan for Hordaland 14

spesielle og ikkje formaliserte løysingar. I mange høve kan det og hende at særskilde eigarforhold og finansieringsmåtar gjer det turvande med praktiske tillempingar. Jernbaneterminalar Når det gjeld jernbaneterminalar, er det Jernbaneverket som eig spor og plattformar. NSB eig dei andre delane av stasjonsanlegga, inkludert stasjonsbygningar, parkeringsareal mv. Jernbaneverket leiger dei areala og anlegga som er nødvendige for dei reisande (tilkomst, parkering, opphaldsareal, venterom, toalett mv.) Det pågår no eit arbeid med sikte på at Jernbaneverket skal overta eigaransvaret til dei areala og bygningane som dei i dag leigar av NSB. 3.5 Tiltak for avklaring av driftsløysingar Det har no gått ei tid (10-15 år) sidan størsteparten av terminalane vart bygde, og praksis i høve til drift er no ved å endre seg. Det er behov for ein oversikt over ansvarsforhold og formelle avtalar om drift og vedlikehald. Her ligg det arbeid i å finne kven som eig ulike delar av terminalane (grunn, køyreareal, bygning, p-areal etc.), kva for avtaler som eventuelt ligg føre, og kven som utførar drifta i dag. Dagens praksis forvitrar, og mange av terminalane har nådd ein alder der vedlikehald er naudsynt. For å kunne gje dei reisande eit tilfredsstillande terminaltilbod, kan det vere naudsynt med endringar i høve til drift av kollektivterminalane. I samband med innføring av ny forvaltningsordning for transportsektoren i Bergen ligg det m.a. i avtalen med Bergen kommune at ansvaret for Åsane Bussterminal er overført til kommunen, mens ansvarsdelinga for dei andre terminalane innan kommunen vert som i dag. Ved nokre av terminalane er det behov for ei formalisering av avtale om drifts- og vedlikehaldsansvaret. Dette kan vere fordi det ikkje ligg føre formell avtale i dag, eller fordi det er nødvendig med ein gjennomgang, oppklaring eller eventuelt forhandling om kven som skal ha ansvar for dei ulike driftsoppgåvene. I etterfølgjande oversikt er det vist kva for terminalar som vert prioriterte for ein gjennomgang og formalisering av avtalar om drift og vedlikehald. Hordaland fylkeskommune vil ta initiativ til å få gjennomført dette arbeidet som ei oppfølging av kollektivterminalplanen. Kollektivterminalplan for Hordaland 15

Kollektivterminal Problemstilling Tiltak Åsane Knarvik Ansvarsforhold er avklart, men det manglar ein formell avtale. Frå 01.01.04 vert ansvaret overført til Bergen kommune Ansvarsforhold er avklart og det ligg føre utkast til formell avtale om drift og vedlikehald, men underskrift frå ein av partane manglar. Utarbeide og underteikne formell kontrakt om ansvar for drift og vedlikehald. Underteikne avtaleutkast som ligg føre. Loddefjord Praktisk gjennomføring av drift (og vedlikehald ute) fungerer ikkje godt og det manglar ein formalisert avtale. Utarbeide og underteikne formell kontrakt om ansvar for drift og vedlikehald. Olav Kyrres gate Ansvar er avtalefesta, men det er manglande oppfølging av avtalen (manglande vedlikehald av skur). Ta initiativ overfor Bergen kommune for å oppklare ansvar og oppfølging. Indre Arna Ansvarsforhold er avklart, men det er ikkje kjent at det ligg føre ein formell avtale. Finne fram dokumentasjon om ansvarsforhold. Utarbeide og underteikne formell kontrakt om ansvar for drift og vedlikehald etter utbygging. Flesland kai Ansvarsforhold avklart i dag. Behov for avklaring i samband med utbygging av terminalen. Utarbeide og underteikne formell kontrakt om ansvar for drift og vedlikehald etter opprusting. Skogsvågskiftet Kleppestø Ansvarsforhold er avklart, men innhald i eventuell kontrakt er ikkje kjent for fylkeskommunen. Ansvarsforhold avklart i dag. Behov for avklaring i samband med utvikling av terminal-/senterområdet Få innsyn i formell kontrakt om ansvar for drift og vedlikehald. Samarbeid med Askøy kommune, vegvesenet og selskap om ansvar for framtidig drift og vedlikehald. Leirvik Behov for å reforhandle avtale om drift og vedlikehald. Ta initiativ overfor Stord kommune og Statens vegvesen Hordaland med sikte på å framforhandle ny avtale om drift og vedlikehald. Kollektviterminalplan for Hordaland 16

4 PLAN FOR VIDARE UTVIKLING 4.1 Mål og visjon Kollektivterminalane er ein viktig del av det samla kollektivtransporttilbodet. For at kollektivtransporten skal auke sin konkurransekraft i høve til biltransport, er det avgjerande med kvalitet i alle ledd. Terminalane skal fungere som effektive av - og påstigningspunkt for trafikantane og effektive trafikale knutepunkt for transportmidla. Framlegg til målsettingar for kollektivterminalane er delt inn i: Visjon: Langsiktig overordna visjon/mål for kollektivterminalane i fylket. Utviklingsmål: Generelle målsettingar for alle kollektivterminalane som gjev uttrykk for korleis vi ønskjer at dei skal framstå og fungere for alle brukargrupper. Standardmål: Spesifikke målsettingar knytte til standard og utstyr ved ulike terminaltypar. Utviklingsmåla er generelt formulert, og har til ein viss grad form som visjonar, mens standardmåla er meir operative og målbare. 4.1.1 Visjon Framlegg til visjon for kollektivterminalane i Hordaland: Kollektivterminalane i Hordaland skal vere attraktive og funksjonelle og fungere som effektive knutepunkt i kollektivtrafikksystemet, tilrettelagt for å dekkje kundane (kollektivtrafikantane) sine behov for komfort, informasjon, tryggleik og tilgjenge. 4.1.2 Utviklingsmål Framlegg til generelle mål for kollektivterminalane i Hordaland: Kollektivterminalplan for Hordaland 17

Kollektivterminalane i Hordaland skal ha: God komfort og tryggleik ved opphald i terminalområdet (trivelege venterom, sørvisfasilitetar, god belysning, bemanna funksjonar, overvaking, vakthald). God tilgjenge for kollektivtrafikantane som ferdes i terminalområdet (trygge gangliner til/frå og inne i terminalområdet, fysisk tilrettelegging for funksjonshemma etc.). God fysisk tilrettelegging for omstiging mellom transportmidla (korte avstandar, trygge gangliner, god oversikt). Oversiktleg og presis ruteinformasjon til trafikantane. Vedlikehald og reinhald slik at terminalane står fram som trivelege og velstelte. Effektivt køyremønster inn og ut frå terminalane utan ekstra strafferundar. Høg estetisk standard, med høge krav til arkitektonisk utforming på bygningar, interiør og uterom. 4.1.3 Standardmål Det kan vere relevant å setje mål for den standard ein ønskjer å ha på kollektivterminalane. Dette kan vere konkrete mål som ein kan vurdere opp mot situasjonen i dag, og utvikle eit handlingsprogram for å nå målsettingane. Men det er ikkje sett av ressursar midlar til å gjennomføre utbyggingstiltak som ei direkte oppfølging av kollektivterminalplanen. Innhaldet i planen vil vere innspel til Nasjonal transportplan og Bergensprogrammet, der konkrete tiltak vert finansierte. Ut ifrå dette kan det vere riktig å formulere generelle mål for standard, som kan vere retningsgjevande for den langsiktige prioriteringa av midlar til kollektivterminalar gjennom Nasjonal transportplan / Bergensprogrammet. Målsettingane for standard vil vere avhengig av terminalane sin funksjon, trafikkmengde, transporttilbod/ventetid, lokalisering og storleik. Krav til funksjonar ved terminalen må sjåast i samanheng med eventuelt andre funksjonar ved sida av terminalområdet. Framlegg til standardmål er vist i det etterfølgjande, med merknader i høve til unntak av ulike årsaker: Kollektviterminalplan for Hordaland 18

Det er eit langsiktig mål at kollektivterminalane i Hordaland skal ha følgjande funksjonar og tilbod til kundane: Toalett Oppvarma venterom Informasjonstavler med oppdatert ruteinformasjon Parkeringsplassar for bilar Sykkelparkering Bemanna funksjonar som kiosk, billettsal e.l. (av omsyn til tryggleik) Videoovervaking eller vakthald Merknader: Ved mindre terminalar med låg trafikkmengde må behovet for toalett, venterom, bemanna funksjonar og videoovervaking/vakthald vurderast. Når det gjeld dei store kollektivterminalane i Bergen, der gjennomsnittleg ventetid er låg, må behovet for toalett og venterom vurderast. I område med tilgang til sørvisfunksjonar like ved terminalområdet må behovet for tilsvarande funksjonar i terminalområdet vurderast. 4.2 Strategiar for utvikling av kollektivterminalane i Hordaland Framlegg til langsiktige strategiar for vidare utvikling av kollektivterminalane i Hordaland vil ta utgangspunkt i dei overordna målsettingane for terminalane. Strategiane peikar på viktige hovudpunkt i arbeidet med å utvikle terminalane, og vil vere retningsgjevande for prioritering av tiltak. Strategiane omfattar både nye kollektivterminalar og forbetringar ved eksisterande terminalar, i den grad dette kan gjennomførast. Framlegg til hovudstrategiar: 1. Auka trivsel, komfort, tryggleik og betre tilgang på sørvisfasilitetar for trafikantane 2. Auka kvalitet på informasjons- og billetteringssystema 3. Effektivt køyremønster for bussar inn og ut av kollektivterminalane 4. Utvikling av integrerte løysingar med terminal og parkering (parkér og reis) Vurdering av kva som ligg i strategiane: Trivsel, komfort og tryggleik er viktige faktorar for at terminalane skal vere attraktive som knutepunkt og omstigningspunkt. Dårleg standard og utryggleik vil kunne påverke bruken av terminalane og dermed trafikkgrunnlaget for kollektivtrafikken. I dette ligg òg betringar av den estetiske standarden ved terminalane. Informasjon til trafikantane er eit anna viktig område. Her ligg det utfordringar i å ta i bruk ny teknologi for å tilby oversiktleg og presis informasjon. Elektroniske informasjonstavler bør vere standardutstyr ved dei fleste av dei større terminalane. I Kollektivterminalplan for Hordaland 19

tillegg vil informasjonssystem med oppdaterte opplysningar om faktisk tid i høve til rutetider etc., medvirke til auka transportkvalitet for trafikantane. I dagens opplegg med kvalitetskontraktar vert det lagt opp til at system for informasjon skal utviklast og haldas vedlike av transportselskapa. Det er sett i gang eit hovudprosjekt under leiing av rutelaga som følgjer opp utgreiinga frå billetteringsprosjektet til Reis i Vest Det ligg inne som ei målsetting at det skal installerast billetteringsautomatar på dei større terminalane m.a. for å få ned tidsbruken for bussane på terminalane. Køyremønsteret i terminalområda er viktig for attraktiviteten i kollektivtilbodet. Tilkomst og utkøyring ved Nesttun kollektivterminal er eit døme på ein god løysing, utan ekstra strafferundar. Når det gjeld køyremønster ligg det viktige utfordringar i samband med planlegging og utforming av nye terminalar. Det er behov for parkeringsplassar ved dei fleste terminalane. Problemstillingane i samband med parkér og reis i større målestokk, er i hovudsak aktuelle i Bergensområdet. Når det gjeld parkér og reis generelt, ligg det store utfordringar i å få utvikla effektive løysingar med stor kapasitet. Potensialet er størst i viktige knutepunkt / bydelssenter der kollektivterminalane er lokaliserte saman med andre viktige funksjonar (Åsane, Loddefjord, Straume, Nesttun, Lagunen og Indre Arna). Her kan ein leggje til rette for overgang til kollektive transportmiddel, som ein del av arbeidsreisa og i kombinasjon med bruk av handels- / sørvistilboda i bydelssenteret. Utfordringane ligg i å få effektivt sambruk av parkeringsplassane til handel og parkér og reis. Samordning av system for billettering i parkeringsområda og på kollektivtransportmidla er ei annan viktig utfordring. 4.3 Kriterium for prioritering av tiltak Strategiane gjev uttrykk for dei overordna retningane for korleis terminalane skal utviklast vidare. I tillegg til dette er det behov for meir operasjonelle kriteria som grunnlag for prioritering av tiltak ved terminalane. Grunnlaget for prioritering mellom tiltak vil vere vurderingar av nytte og kostnad. I prinsippet bør tiltak med høgast nytte/kostnad prioriterast først. Omfanget av samla samfunnsnytte er i særleg grad avhengig av to faktorar: - kor mykje nytte (t.d tidsinnsparingar) kan oppnåast for den enkelte trafikant - kor mange trafikantar som får oppleve nytta I prinsippet bør prioritering av investeringstiltak til terminalar vurderast ut i frå ein nytte - /kostnadsanalyse av kvart enkelt prosjekt. I nokre tilfelle kan det vere vanskeleg å talfeste nytteverdien, til dømes for tiltak som aukar tryggleik, komfort og sørvis. Det er òg vanskeleg å vurdere i kva omgang tiltaka kan medverke til å styrkje trafikkgrunnlaget for kollektivtrafikken, og dermed utløyse samfunnsøkonomiske gevinstar for både trafikantane, kollektivselskapa og samfunnet. I eit langsiktig perspektiv er truleg dette den viktigaste enkeltfaktoren for samfunnsnytta av tiltak på kollektivsektoren; tiltak som kan overføre ny trafikk til kollektive reisemiddel (eller motverke at kollektivtrafikken taper passasjerar til biltrafikken). Som generelle haldepunkt eller sjekkliste for kva tiltak som bør prioriterast, kan ein peike på følgjande haldepunkt: Kollektviterminalplan for Hordaland 20

Haldepunkt for prioritering av tiltak i samband med kollektivterminalar: Tiltak som gjev eit godt grunnlag for å styrkje trafikkgrunnlaget for kollektivtrafikken. Tiltak som medfører stor trafikantnytte (innspara reisetid, betre tilgjenge, betre tryggleik, betre sørvis etc.) for mange kollektivtrafikantar. Tiltak som medfører større økonomiske innsparingar for kollektivselskapa. Med dette som haldepunkt vil tiltak ved kollektivterminalar som har eit stor trafikkgrunnlag, og der ein kan oppnå vesentlege nytteverdiar for selskapa og/eller trafikantane, bli høgt prioritert. I tillegg vil terminaltiltak som kan gje kollektivtrafikken reell auke i konkurransekraft samanlikna med biltrafikken, få høg prioritet. Haldepunkta for prioritering av tiltak er generelle og retningsgjevande på eit overordna nivå. I det konkrete arbeidet med å vurdere tiltak, bør ein utarbeide analyse av nytte / kost for kvart enkelt tiltak, som grunnlag for endeleg konklusjon og prioritering. 4.4 Utfordringar for vidare utvikling av terminalane i Hordaland Det pågår arbeid med å utvikle mange av kollektivterminalane i Hordaland slik at dei skal fungere betre i høve til trafikantane og framtidig transportsystem. Kollektivsatsinga ligg som ein hovudstrategi i Bergensprogrammet for transport, byutvikling og miljø, og det er derfor naturleg at mykje av utviklingsarbeidet ved terminalane skjer i Bergensområdet. Bergensprogrammet legg opp til ei storstilt kollektivsatsing, med bybane mellom sentrum og Flesland som eit hovudprosjekt. Utbygging av bybanen vil medføre store endringar i kollektivsystemet mot sør. Med banen som ryggrad i kollektivsystemet og matebussar inn mot haldeplassar og terminalpunkt, vil det bli vesentlege utfordringar med å utvikle gode, effektive haldeplassar og terminalløysingar. Utvikling av kollektivterminalane i Hordaland går føre seg gjennom lokale planprosessar der mange aktørar er involverte. I Bergen skjer mykje av planarbeidet som ein del av planorganisasjonen i Bergensprogrammet. I denne kollektivterminalplanen er det ikkje lagt opp til å handsame prioritering av konkrete tiltak ut over dei langsiktige retningslinene som er drøfta i kapittel 4.3. Kollektivterminalplan for Hordaland 21

Figur 4. Parkeringstilbodet ved Åsane terminal skal utvidast. Her følgjer ei kort oppsummering av nokre av dei viktigaste utfordringane ved vidare utvikling av kollektivterminalane i Hordaland. Tabellen omhandlar for det meste tiltak i Bergensområdet. Det er òg store utfordringar for vidare utvikling av andre terminalar i fylket. Arbeidet med dette går føre seg lokalt i kommunane, i samarbeid med fylkeskommunen, statlege etatar og transportselskap. Gjennom høyringa av kollektivterminalplanen har ein fått innspel omkring eksisterande og nye terminalar lokalt i kommunane, som grunnlag for ei samla oversikt over utfordringane ved kollektivterminalane i heile fylket. Kollektviterminalplan for Hordaland 22

Kollektivterminal Åsane Oasen Lagunen Nesttun Loddefjord Olav Kyrres gate / Bystasjonen Storavatnet Utvikling og utfordringar Utbygging i tråd med godkjent reguleringsplan er i gang. Arbeidet omfattar omlegging av innkøyring og auka tilbod på parkeringsplassar. Oppgradering av terminalen. Konkrete tiltak er førebels ikkje avklart. Utgreiingsarbeid for utvikling av ein ny kollektivterminal i samband med bybanen er under arbeid. Ei viktig utfordring vil vere å utvikle eit godt tilbod for parkér og reis med bybanen. Framtidig utvikling av terminalområdet er under utgreiing i samband med planlegging av bybanen. Nesttun vil truleg vere endestasjon for banen i ein første etappe. Her ligg det utfordringar med mellom anna framkomst for matebussar og etablering av tilbod for parkér og reis. Problemstillingar for terminalområdet i ny reguleringsplan er under handsaming. Avklaring av reguleringsplanen for sentrale delar av Loddefjord vil gje grunnlag for utvikling av terminalområdet. Planen er no til avgjerd i Miljøverndepartementet etter motsegn frå Statens vegvesen. Bybanen kan medføre endringar i terminalstrukturen i sentrum. Olav Kyrres gate kan få auka funksjon som knutepunkt mellom banen og aksane mot nord og vest. Bystasjonen kan få mindre betydning som knutepunkt for busstrafikken. Føreslått endepunkt for bybana i sentrum er Starvhusgaten Sikre mest mogleg bruk av parkeringsområdet til parkér og reis. Straume Flesland kai Knarvik Vidare utvikling av Straume terminal for parkér og reis. Aktuelt å vurdere betre skilting og visning. Planarbeid i gang for å avklare utbygging av terminalområdet. Det må lagast reguleringsplan for utbetring av kommunal veg ned til terminalen. Reguleringsplan for trafikkløysingar i terminalområdet er under arbeid. 4.5 Reklamefinansiering av drift og vedlikehald av terminalar Dei seinaste åra har ein sett ein aukande bruk av reklamefinansiering av oppsetting, vedlikehald og drift av kollektivhaldeplassar i ein del større norske byar. Spørsmålet var framme i Bergen i samband med at Olav Kyrres gate vart tilrettelagt som kollektivterminal. Bruken av reklame i haldeplassane vart den gongen avvist pga av regelverket kring reklame og trafikktryggleik. Kollektivterminalplan for Hordaland 23

Samordningsgruppa for Bergensprogrammet oppnemde hausten 2002 ei prosjektgruppe samansett av representantar frå Bergen kommune, Statens vegvesen og Hordaland fylkeskommune med formål å vurdere bruken av reklamefinansiering av busskur osb. Prosjektgruppa avleverte rapport om reklamefinansiering våren 2003 med ei fleirtalstilråding om å etablere eit system for reklamefinansiering av vegmøblar og byromsutstyr i Bergen. Statens vegvesen viste til at innføring av reklame langs riks- og fylkesvegar vil kreve endringar i føringar frå Vegdirektoratet, og at om desse ikkje vert endra må prosjektet om reklamefinansiering avgrensast til kommunale vegar. I Kollektivtransport i Statens vegvesen - Handlingsplan 2003-05 vert det vist til at Statens vegvesen i løpet av 2003 vil vurdere si haldning til reklamefinansiering av leskur og andre gatemøbler. Hausten 2003 vil fylkeskommunen saman med Bergen kommune og Statens vegvesen gå vidare med tilrådinga frå prosjektgruppa. Fylkeskommunen vil i si oppfølging sjå på mogleg reklamefinansiering av t.d. drift og vedlikehald av terminalar. 4.6 Transport for alle Universell utforming Begrepet Universell utforming vert nytta om ein formgjevings- og planleggingsstrategi som særleg går på likestilling i den fysiske utforminga av samfunnet. Det skal vektleggjast at likestillings-perspektivet vert tatt med i all grunnutforming, og at ein ikkje skal vere tvungen til å gå inn med ekstraløysingar for t.d. funksjonshemma. Overført til terminalplanen tydar det at ein både for framtidige terminalar og utbetring av eksisterande må leggje vekt på å arbeide mot gode løysingar på brei funksjonell basis, og ikkje nødvendigvis spesielle løysingar retta mot einskilde trafikantar, som t.d. rørslehemma. I samband med likestillingsperspektivet for denne planen gjekk ein inn og såg på i kva grad terminalane, eller rettare tenestene ved terminalane, er tilpassa kvinner og menn. I samband med dette prosjektet, som ligg ved planen som vedlegg, vart dei fleste terminalane i Bergensområdet kartlagte ut ifrå tryggleikomsyn. Til dette arbeidet arbeidet vart det utarbeidd ein eigen mal. I det vidare arbeidet med kollektivterminalane i Hordaland vil ein kunne nytte tilsvarande mal for nærare kartlegging av kva som må gjerast av tiltak, for å kunne gje alle brukargrupper tilfredstillande tenester ved terminalane. 4.7 Senterstruktur og terminalar Hordaland fylkeskommune har utarbeidd fylkesdelplan for senterstruktur og lokalisering av service og handel. Planen er ei oppfølging av prosjekt 2.2 i handlingsprogrammet til Fylkesplan for Hordaland 2001-2004, Retningsliner for kjøpesenterutbygging i Hordaland. Eit sentralt element i samband med kjøpesenterstoppen og arbeidet med denne fylkesdelplanen, er å avgrense behovet for transport. I den samanheng er det viktig at ein i areal- og transportplanlegginga legg til rette for fortetting og vekst i viktige transportknutepunkt, og spesielt der fleire kollektivtilbod møtast I vurdering av plassering og bygging av nye eller eventuelt relokalisering av terminalar, er det i samanheng med utvikling av senterstrukturen i Hordaland viktig at ein gjennom kollektivterminalplanen legg vekt på god kollektivservice og gode overgangsordningar mellom ulike transportmiddel. I tillegg skal parkér og reis leggje opp til å avlaste sentrum for biltrafikk. Kollektivterminalar og busstraséar bør difor lokaliserast innanfor det sentrale Kollektviterminalplan for Hordaland 24

handelsomlandet. Dette vil og kunne føre med seg at presset på utviding av det sentrumsretta vegnettet og parkeringsanlegg innan sentra, kan reduserast. 4.8 Driftsløysingar innafor framtidig forvaltningsordning Ein faktor som er viktig når driftsmodellar skal vurderast, er samferdselsdepartementets forsøk med alternativ organisering av transportsektoren i storbyområder. Bergen kommune er saman med fylkeskommunen invitert til å utgreie nye organisatoriske løysingar. Arbeidet med alternativ forvaltningsløysing går parallelt med kollektivterminalplanen. Ei eventuell ny forvaltningsordning for kollektivtrafikken kan vere å skipe eit selskap eller organ som får tilført økonomiske rammer til å utvikle eit tenleg kollektivtilbod i tråd med overordna politiske mål og strategiar. I ein slik situasjon vil det vere naturlig at dette selskapet/organet også vert tillagt ansvar for drift av kollektivterminalane. Terminalane er ein integrert del av det samla kollektivtilbodet, og bør difor handterast saman med andre arbeidsoppgåver i samband med forvaltning av kollektivtransporten. Det er ikkje grunnlag for å avklare i dag på kva måte eit slikt framtidig forvaltningsorgan eventuelt vil endre på driftsløysingane ved terminalane. Dersom ein i større grad legg opp til å utvikle kollektivtilbodet ved hjelp av anbod, kan ein tenkje seg at driftsoppgåvene ved terminalane vert tydelegare identifiserte og kostnadsrekna. Med ei slik utvikling vil det vere eit betre grunnlag for å definere og samordne driftsoppgåver ved fleire terminalar, og sette ut dette arbeidet til eit eller fleire driftsselskap. Med dette kan ein oppnå ei effektivisering av drifta ved kollektivterminalane. Uavhengig av dette vil det likevel vere nødvendig å oppretthalde klare prinsipp for kven som skal ha ansvaret for drift og vedlikehald ved kollektivterminalane. Før ein eventuell ny driftsorganisasjon for kollektivterminalane fastleggast, bør det lagast ein plan for verksemda som inneheld: arbeidsoppgåver mål for arbeidsoppgåvene administrative ressursar økonomiske rammer til drift oversyn over naudsynt kompetanse samarbeidsmodell for dei ulike partane som har interesser i og ansvar for terminalane mandat frå dei ulike partane som har interesser i og ansvar for kollektivterminalane Virksomhetsplanen kan oppsummerast i følgjande figur: Kollektivterminalplan for Hordaland 25

MÅL FOR KOLLEKTIVTRAFIKKEN: Politisk vedtekne målsettingar nedfelt i ymse planarbeid Hordaland fylkeskommune Kommuner Statens vegvesen Hordaland Transportselskap DRIFTSORGANISASJON FOR KOLLEKTIVTERMINALAR Virksomhetsplan: Ressursar: Kompetanse: Mandat/fullmakter: Kollektviterminalplan for Hordaland 26

REFERANSAR 1. Statens vegvesen - Vegdirektoratet Evaluering av kollektivtiltak i vegsystemet..del 1 og 2. (1994) 2. Transportøkonomisk Institutt (TØI) Nyttekostnadsanalyse av kollektivtiltak. Veileder og eksempler. (2000) 3. Møre og Romsdal fylkeskommune Kollektivtrafikkterminaler i Møre og Romsdal. (1999) 4. Hordaland Fylkeskommune, Bergen kommune og Statens vegvesen Hordaland Strategi- og handlingsplan for kollektivtrafikken i Bergensområdet (1999) Kollektivterminalplan for Hordaland 27

VEDLEGG Driftsmodellar i andre fylke Å planlegge for reisande kvinner og menn Delprosjekt om likestilling Kollektivterminaldatabasen -Utskrift Kollektviterminalplan for Hordaland 28

Driftsmodellar i andre fylke Som bakgrunn for å vurdere praksis i Hordaland er det henta inn informasjon om driftsløysingar i andre fylke. Vi har òg sett på tal årsverk og driftsutgifter. Oslo og Akershus I Oslo har NSB, Jernbaneverket og Oslo Sporveier AS ansvaret for dei viktigaste terminalane (Oslo S, Nationaltheatret, Majorstuen, Skøyen osb.) for jernbane, T-bane, trikk og buss. Terminalane er i den seinare tid bygde med investeringsmidlar frå bompengar i Oslo-ringen (der 20 prosent av inntektene i dag skal nyttast til kollektivtransporttiltak), av statlege storbymidlar og av Oslo Sporveier AS sine eigne midlar. Oslo Bussterminal, Lillestrøm Bussterminal og ei rad ubemanna terminalar rundt om i Akershus vert forvalta av Akershus Kollektivterminaler AS (AKT). AKT har satt drifta av dei to bemanna bussterminalane bort til Stor-Oslo Lokaltrafikk AS (SL) som har ein eigen terminaldriftsavdeling for dette føremålet. Ca 20 årsverk går med til drifta. Bygginga av Oslo Bussterminal blei i si tid lånefinansiert, og lånet vert amortisert gjennom direkte tilskott til AKT AS frå Akershus fylkeskommune. Drifta vert i hovudsak finansiert med inntekter frå anløp av turbilar, ekspressbussar og bussar i rute til og frå utlandet. SL har òg tilsyn med og vedlikehald av dei ubetjente terminalane i Akershus. AKT AS la drifta av alle terminalane i Akershus samt drifta av Oslo Bussterminal ut på anbod sommaren 2001. Anbodsprosessen blei stansa då Akershus fylkeskommune måtte svare meirverdeavgift av godtgjersla frå å setje drifta bort til andre. Dette treng dei ikkje med dagens ordning. Regelverket er under revisjon, og AKT AS kan og gjere andre grep for å sleppe avgiftsplikt, noko som vil bli avklart med det fyrste. Vestfold Horten, Tønsberg, Sandefjord og Larvik har lenge hatt bussterminalar som er lokalisert andre stader enn ved jernbanestasjonen. Rutebilselskapa i fylket dreiv terminalane inntil for nokre få år sidan, med særskilt tilskot frå Vestfold fylkeskommune (via budsjettkostnad i normtalsystemet). Då Vestfold fylkeskommune skipa Vestfold Kollektivtrafikk AS (VKT) som administrasjonsselskap for kollektivtransporten i fylket i 1999, tok VKT over drifta av terminalane i Tønsberg og Sandefjord. VKT tilsette samstundes nokre av dei som var sysselsette i terminaldrifta. I Larvik kjøper VKT driftstenesta av NSB Ekspressgods og i Horten av Narvesen. I Holmestrand har VKT ein ubetjent terminal der busselskapet held orden på sjåførrom og venterom. Møre og Romsdal Hovudtanken bak driftsmodellen for kollektivterminalane i Møre og Romsdal er lokalt initiativ. Lokale driftsoperatørar/kollektivselskap utviklar og driv terminalane i samarbeid med kommunane. Fylkeskommunen si rolle er ikkje som tingar eller pådrivar, men som finansierar. Møre og Romsdal fylkeskommune yt om lag 6 millionar kr. pr. år i driftstilskot til terminalane. Utbetalingar og diverse oppfølging i samband med terminalane krev omlag eit årsverk på samferdsleavdelinga. Samferdsleavdelinga ved fylkeskommunen er godt nøgd med løysinga. Systemet er oversiktleg, og utgiftene kan estimerast på førehand. Terminalane er nyare enn Kollektivterminalplan for Hordaland 29

terminalane i Hordaland. Ein har òg søkt best mogleg lokalisering av terminalane i høve til viktige knutepunkt for ferdsel. Dei lokale aktørane har lukkast med funksjonsblanding på alle kollektivterminalane, alt frå samlokalisering med kjøpesenter til samlokalisering med Narvesenkiosk. Ein av faktorane som trekkjast fram som medverkande til at driftsmodellen har fungert godt, er prosessen før endeleg val av driftsløysing. Dei ulike partane hadde ein felles strategisamling der mål, strategiar og sørvisnivå for terminalane vart diskuterte og fastsette. Vest-Agder Vest-Agder fylkeskommune skipa frå 1.1.99 Vest-Agder Kollektivtrafikk (VAK) som ein ytre etat (med vide fullmakter), og skilde forvaltninga av kollektivtrafikken ut frå sentraladministrasjonen. VAK har hand om alle dei betjente terminalane i fylket. Desse ligg i Kristiansand, Mandal, Lyngdal, Farsund og Flekkefjord. 25 personar er tilsette i VAK for å drive terminalane, som yt ruteinformasjon, pakketransportteneste, sal av billettar og kort og anna terminalarbeid. I Kristiansand eig Havnevesenet bygget og trafikkareala. Eit fylkeskommunalt eigedomsselskap (Rutebilstasjonen AS) har leigekontrakt med havnevesenet og leiger ut dei delane av lokalane som dei ikkje brukar sjølve til VAK s administrasjon og terminaldrift. Tilhøvet til Kristiansand kommune er noko spent av di kommunen ønskjer mykje høgare husleige av eigedomsselskapet. I Mandal eig eit AS med fylkeskommunen, Mandal kommune og mange små og store private aksjonærar rutebilstasjonsbygget. I Mandal samordnar VAK sjuketransport for rikstrygdeverket i heile fylket. I Lyngdal ligg terminalen i eit privat bygg som Lyngdal kommune har leigeavtale med. Kommunen stiller bygget fritt til fylkeskommunen sitt rådvelde. I Farsund eig Kr. Brøvik AS (eigar av Bussen As, Sørlandsruta AS mv.) lokalane som VAK har leigekontrakt på. I Flekkefjord eig NSB tomta og trafikkareala, og leiger dette ut til Flekkefjord kommune. Fylkeskommunen eig den delen av bygget som dei brukar, resten er eigd av NSB og andre. VAK utfører billettsal for VAK i Flekkefjord. I Flekkefjord og Kristiansand betaler busselskapa anløpsavgifter (for dei bussrutene som har tilskott frå VAK, er avgifta tatt med i anboda på bussdrifta). Kollektviterminalplan for Hordaland 30