Saksframlegg Sakshandsamar: Inger Pedersen Arkivsaksnr.: 10/1771-3 Arkiv: F46 Framlegg til etablering av oppreisingsordning i Sogn og Fjordane for omsorgssvikt/overgrep mot barn under kommunal omsorg Rådmannen si tilråding: 1. Sogndal kommune sluttar seg til felles kommunal oppreisingsordning i Sogn og Fjordane for barn som vart utsett for overgrep eller omsorgssvikt under kommunal omsorg før 1. januar 1993, slik det går fram av framlegg til samarbeidsavtale og vedtekter frå arbeidsgruppa oppnemnd av KS i Sogn og Fjordane dagsett 28.04.10. 2. Sogndal kommune ønskjer med sin tilslutnad til denne oppreisingsordninga å ta eit moralsk ansvar for å gje ei oppreising og ei orsaking utan atterhald til personar som då dei var barn og under kommunal omsorg, vart utsett for overgrep eller omsorgssvikt i institusjon, fosterheim eller under anna plassering. 3. Sogndal kommune overfører til fylkeskommunen mynde til å førebu og ta avgjerd i oppreisingssakene frå det tidspunkt ordninga trer i kraft. Prenta vedlegg: 1. Samandrag av rapporten frå KS si arbeidsgruppe dagsett 28.04.10 2. Framlegg til samarbeidsavtale og vedtekter for mellombels felles oppreisingsordning i Sogn og Fjordane. Uprenta vedlegg: 1. Rapport frå arbeidsgruppa oppnemnd av KS Sogn og Fjordane dagsett 28.04.10. Saksutgreiing Bakgrunn Barn og unge i vårt samfunn har i ein stor del av etterkrigstida, og òg tidlegare, vore utsett for omsorgssvikt og overgrep i ulike barnevernstiltak. Desse tilhøva er særleg grundig handsama og dokumentert i ei offentleg utgreiing, NOU 2004:23 Barnehjem og spesialskoler under lupen. Nasjonal kartlegging av omsorgssvikt og overgrep i barnevernsinstitusjoner 1945 1980, basert på arbeidet i det såkalla Kartleggingsutvalet leia av professor Edvard Befring ( Befring-utvalet ). Dette er seinare følgd opp i St.meld.nr. 24 (2004-2005) Erstatningsordningar for barn i barneheimar og spesialskular for barn med åtferdsvanskar, der òg ei oppsummering av og hovudkonklusjonar og tilrådingar frå Befring-utvalet si utgreiing er teke inn. St.meld. nr. 24 (2004-1
2005) vart handsama i Stortinget i juni 2005. Stortinget vedtok då å gjere tilpassingar i Stortinget si billigheitserstatningsordning (no Statens utvidede og tilpassede rettferdsvederlagsordning) for dei grupper som meldinga omfatta. I meldinga vert det vidare understreka at det kommunale sjølvstyret tilseier at det er opp til kommunane på sjølvstendig grunnlag å vurdere korleis de stiller seg til krav om kommunal gransking eller erstatning, og at det av dette følgjer at det er kommunane som òg må bære ansvaret for dei eventuelle økonomiske kostnadane. Frå Barne- og likestillingsdepartementet er det i januar 2006 utarbeidd Veileder om kommunale granskinger av barnehjem og spesialskoler for barn med atferdsvansker. Kommunane hadde ansvaret for barneheimane m.m. frå 1954 til 1980, medan både kommunane og fylkeskommunen hadde eit ansvar for barnevernsinstitusjonar og fosterheimar i perioden 1980 til 1993. Fylkeskommunen hadde ansvaret for at barnevernsinstitusjonen vart sett i stand til å drive forsvarleg og for at den enkelte bebuar fikk forsvarleg omsorg under opphaldet, medan kommunane hadde plasseringsansvaret. Spørsmålet om å sette i gang eit arbeid for å vurdere moglegheiteter for etablering av ei felles oppreisingsordning i Sogn og Fjordane har i fleire samanhengar vore reist overfor KS i fylket, mellom anna frå fylkesmannen og enkeltkommunar/-personar. Det var òg kjend at det ligg saker som vil kunne falle inn under ei slik ordning, på vent i fleire kommunar i fylket. Fylkesstyret i KS Sogn og Fjordane tok i mars 2009 initiativ til å etablere ei arbeidsgruppe som skal kome med framlegg til ei felles oppreisingsordning for kommunane/fylkeskommunen i Sogn og Fjordane for omsorgssvikt/overgrep mot barn under offentleg omsorg Arbeidsgruppa skulle mellom anna drøfte: Kriteria for kven som skal kunne søkje (personkrets, type vedtak, geografi m.m.) Tidsfrist for ordninga (start, slutt, søknadsfrist) Beløpsstorleikar Krav til innhald i søknad Type dokumentasjon Tilhøvet til staten si billigheitsordning (subsidiær/supplement) Eventuelle andre tema. Arbeidsgruppa har vore sett saman av Vidar Roseth, leiar (leiar av KS sitt rådmannsutval/rådmann i Balestrand) Svein Kåre Senneset (kommunalsjef i Årdal kommune) Lisbeth Nord (barnevernsleiar i Eid kommune) Arvid Mellingen (juridisk sjef hjå fylkesmannen i Sogn og Fjordane) Merete Myklebust (juridisk rådgjevar i Sogn og Fjordane fylkeskommune). Rapport og framlegg til felles oppreisingsordning for fylket ligg no føre. Kommunane er bedt om å handsame framlegget i løpet av første halvår 2010, og ordninga vil kunne vere operativ frå nyttår av. Hovudelement i framlegget Ordninga har som føremål at deltakarkommunane tek eit moralsk ansvar for, og gjev ei oppreising og ei orsaking utan atterhald til, personar som då dei var barn vart utsett for overgrep eller omsorgssvikt i institusjon, fosterheim eller anna plassering av deltakarkommunane før 1. januar 1993. 2
Oppreisingsordninga vert organisert som eit frivillig samarbeid utan heimel i lov. Ordninga skal ha ei varigheit på 2 år frå den dato oppreisingsutvalet kunngjer at dei tek imot søknader. Etter dette fell ordninga bort. Fylkeskommunen har ansvaret for drifta av oppreisingsordninga, herunder ansvaret for sekretariat og oppreisingsutval. Deltakarkommunane overfører til fylkeskommunen mynde til å førebu og ta avgjerd i oppreisingssakene frå det tidspunkt ordninga trer i kraft. Fylkeskommunen legg avgjerdsmynde til eit oppreisingsutval samansett av tre erfarne medlemmar, der leiar skal vere jurist og dei øvrige medlemmane skal ha relevant erfaring og helse- og sosialfagleg kompetanse. Oppreisingsutvalet held fram sitt arbeid inntil alle søknader som er innkomen innan to-års fristen, er handsama, i utgangspunktet maksimalt inntil 6 månader etter opphøyr av ordninga. Deltakarkommunane skal dekkje utgiftene ved oppreisingsordninga slik: a) Utbetaling av heile oppreisingsbeløpet til personar som kommunen har ansvaret for fram til 01.01.1980. b) Utbetaling av 50% av oppreisingsbeløpet til personar som kommunen og fylkeskommunen har delt ansvar for frå 01.01.1980 til 01.01.1993. c) Dekking av personar sine eventuelle utgifter til advokatbistand. d) Dekking etter rekning av sekretariatet sine utgifter til handsaming av saken, herunder løn inkl. sosiale kostnader, reiseutgifter og tilsvarande. e) Dekking etter rekning av oppreisingsutvalet sine utgifter til handsaminga av saka. f) Høvesvis dekking av kostnader knytt til informasjonsarbeid og annonsering ved etablering av ordninga. Dette skal dekke ekstrakostnadar som fylkeskommunen blir påført som følgje av at fylkeskommunen gjer eit arbeid på vegner av kommunane. Fylkeskommunen skal dekkje utgiftene ved oppreisingsordninga slik: a) Utbetaling av 50% av oppreisingsbeløpet til personar som kommunen og fylkeskommunen har delt ansvaret for frå 01.01.1980 til 01.01.1993. b) Dekking av personar sine eventuelle utgifter til advokatbistand. c) Dekking etter rekning av oppreisingsutvalet sine utgifter til handsaming av saka. d) Høvesvis dekking av kostnader knytt til informasjonsarbeid og annonsering ved etablering av ordninga. Når det gjeld oppreisingsbeløp for perioden 01.01.1980 01.01.1993, jf. pkt. b) ovanfor i høve til kommunane sitt ansvar, og pkt. a) i høve til fylkeskommunen sitt ansvar, er grunngjevinga for delt oppreisingsbeløp at frå 01.01.1980 vart ansvaret for barnevernsinstitusjonane overført til fylkeskommunen. Gjennom fosterheimssentralen fikk fylkeskommunen også ansvar for rekruttering og formidling av fosterheimar. Med bakgrunn i desse endringane er det vanleg å legge til grunn at kommunen og fylkeskommunen hadde delt ansvar med omsyn til barnevernet si 3
plassering av barn utanfor heimen etter 01.01.1980, jf. Kartlegginsstudie av kommunale oppreisingsordningar for tidlegare barnevernsbarn utført av institutt for kriminologi og rettssosiologi ved Universitetet i Oslo på oppdrag frå KS 2010. Det er utarbeidd vilkår for å søkje om kommunal oppreising ( 6) og kriterium for utmåling av oppreising ( 7) i framlegget. For grove seksuelle overgrep eller anna grov psykisk eller fysisk vold, eller gjentekne overgrep som kan karakteriserast som vedvarande barneslavearbeid ytast ei oppreising på 725.000 kroner Til dei som gjennom eigenerklæring og eventuell annan dokumentasjon sannsynleggjer at dei har vore utsett for andre overgrep, ytast ei oppreising på 500.000 kroner. Til dei som gjennom eigenerkæring og eventuell annan dokumentasjon sannsynleggjer at dei har vore utsett for omsorgssvikt, ytast ei oppreising på kr. 300.000 kroner. Dersom omsorgssvikten vert vurdert som så omfattande og påført over så lang tid at skadeverknadane vurderast som ekstraordinære, kan høgare oppreisingsbeløp verte innvilga. Oppreising ytast ikkje med utgangspunkt i juridisk ansvar for økonomisk tap, og utan avkorting mot eventuell innvilga erstatning etter Stortinget si utvida og tilpassa vederlagsordning. Det er innarbeidd reglar for sakshandsaming i sekretariatet ( 8.1) og i oppreisingsutvalet ( 8.2) Oppreisingsutvalet sine vedtak kan påklagast til respektive kommune sitt faste klageorgan ( 9). Klagehandsaminga skal følgje reglane i Forvaltningslova, kap. VI, så langt dei passar. Klage skal framsetjast overfor oppreisingsutvalet, som handsamar klaga som underinstans før den vert oversendt til vedkomande kommune/fylkeskommunen. Økonomi og omfang Maksimalbeløpet på kr. 725 000 har sin bakgrunn i den såkalla Morgensol-saka der det i 2002 vart inngått eit forlik mellom Bergen kommune og to tidlegare barneheimsbarn, som hadde vore utsett for grove overgrep. Dette beløpet vart sidan maksimalsatsen i den oppreisingsordninga Bergen kommune etablerte i kjølvatnet av denne saka. Dette har sidan skapt presedens og vorte ståande som maksimalbeløp i kommunale oppreisingsordningar over heile landet. I tillegg til kostnadene til oppreisingar, vil det vere kostnader til drifting av ordninga, mellom anna drift av sekretariatet. Fylkeskommunen har berekna at drift av sekretariatet og oppreisingsutval i 2-2 ½ år har ei samla kostnadsramme på kr. 5 mill. Om lag 70 kommunar har eller har hatt ei liknande ordning, og erfaringstal syner at ordninga utløyser søknader frå om lag 1 pr. 1000 innbyggjar, og at gjennomsnittleg utbetalt oppreisingsbeløp ligg på kr. 500 000. Det er ikkje mogleg å seie korleis dette vil slå ut i Sogn og Fjordane. Vurdering: Det vil truleg vere få saker i kvar kommune, og etter rådmannen si vurdering vil ei felles ordning for alle kommunane i fylket sikre at kommunen til ei kvar tid har tilgang til kompetanse og kapasitet for å handtere moglege søknader på ein god måte. Kommunen vil få ekstra kostnader knytt til sakshandsaminga. Omfanget av dette vil vere avhengig av tal saker og kompleksiteten i sakene, og vil vere vanskeleg å talfeste på førehand. 4
Alternativet vil vere å handsame desse sakene i kommunen, der ein legg dei same vurderingane til grunn. Det vil redusere kostnadene til sakshandsaming, men vil òg krevje at kommunane har kapasitet og kompetanse til å handsame slike saker sjølv. Med relativt få saker vil det kunne vere utfordrande å opparbeide naudsynt kompetanse i kvar kommune. Etter i samla vurdering vil rådmannen difor rå til at kommunen sluttar seg til framlegg til etablering av ei felles oppreisingsordning i fylkest. Sogndal, 25.05.10 Jostein Aanestad rådmann 5