Kvinnherad kommune Rådmannen Vår ref: 2014/2663 Dato: Budsjett 2015 Økonomiplan Handlingsplan

Rådmannen Vår ref: 2014/2663 Dato: 30.09.2014 Budsjett 2015 Økonomiplan 2015-2018 Handlingsplan 2015-2018.

~ 2 ~ INNHALD 0. FORSLAG TIL VEDTAK.... 3 1. RÅDMANNEN SINE KOMMENTARAR.... 6 1.0 Tabell 1 Kapitalkostnader... 7 1.1. INNTEKTER... 7 1.1.2 FRIE INNTEKTER... 7 1.1.2.1 Skatteinntekter... 8 1.1.2.2 Tabell 2. Rammeoverføring... 8 1.1.3 ANDRE INNTEKTER... 9 1.1.3.1 Kraftfondet... 9 1.1.3.2 Konsesjonsstraum... 9 1.1.3.3 Eigedomsskatt... 9 1.1.3.4 Utbyte Kvinnherad Energi... 10 1.1.3.5 Andre poster... 10 1.2. UTGIFTER... 10 1.2.1. KONSEKVENSJUSTERT BUDSJETT VERKSEMDER 2015.... 10 1. Tabell 3 Konsekvensjustert budsjett 2015.... 11 1.2.1.2 Tabell 4 Verknad statsbudsjettet... 12 1.2.1.3 Tabell 5 Rådmannen sitt forslag til saldering... 12 1.2.1.4 Tabell 6 Rammer til Verksemdene. Økonomiplan 2015-2018.... 14 1.2.1.5 Tabell 7. Inntekter økonomiplan 2015-2018... 14 1.2.2. INVESTERINGSBUDSJETT FOR 2015 OG Ø-PLAN 2015/2018:... 15 1.2.2.1 Tabell 8. Prosjekt 50 Vatn og Prosjekt 51 Avløp... 15 1.2.2.2 Tabell 9. Prosjekt 52 Veg/Park/Idrett, prosjekt 53 Bygg og Prosjekt 59 andre prosjekt.... 17 1.2.2.3 Tabell 10. Prosjekt Nye Tiltak- ynskjer frå verksemdene.... 19 1.2.2.4 Tabell 11 Totale investeringar 2015-2018.... 21 2. HANDLINGSPLAN 2015-2018... 21 A. BRUKAR / INNBYGGJAR... 22 B. SAMFUNNSUTVIKLING... 25 C. TILSETTE.... 27 D. ØKONOMI.... 29

~ 3 ~ 0. Forslag til vedtak. Tilråding frå rådmannen: Budsjettvedtak: 1. Kommunestyret godkjenner driftsinntektene for budsjett 2015 slik det går fram av tabell 6. 2. Kommunestyret godkjenner rammene til skulane, barnehagane, sonene og dei andre verksemdene i budsjettet for 2015 slik det går fram av tabell 3. 3. Kommunestyret godkjenner investeringane i budsjettet for 2015 slik det går fram av tabell 8, tabell 9 og tabell 10. 4. Kommunestyret godkjenner økonomiplan 2015 2018 slik det går fram av vedlegg tabell 6. 5. Kommunestyret godkjenner handlingsplan 2015 2018 slik det går fram av vedlegg 2. Handlingsplan 2015-2018. 6. Ordføraren si godtgjersle for 2015 blir sett til 95,0 % av løna til ein stortingsrepresentant, medan varaordføraren si godtgjersle for 2015 blir sett til 15,0 % av ordføraren si godtgjersle. 7. Inntekts- og formuesskatten for 2015 blir utlikna etter dei satsar som Stortinget bestemmer. 8. Marginalavsetjing av innbetalt skattesum blir sett til 9,0 %. 9. I medhald av eigedomsskattelova 2, 3 og 4 blir det i 2015 vidareført utskriving av eigedomsskatt. A. Eigedomsskatteområdet er verk/bruk og næring i heile etter Eigedomsskattelova 3d. B. Skattesatsen for kommunen vert sett til 7 o/oo, jamfør Eigdomsskattelova 11. C. Skattevedtektene i kommunen etter Eigedomsskattelova 10 er justert i tråd med nye regelendringar som gjeld frå 2013, og som er godkjende av kommunestyret den 20.12.2012. Ved taksering og utskriving av eigedomsskatt nyttar kommunen tidlegare vedtekne skattevedtekter. D. Skatten forfell til betaling i to terminar, 20. april og 20. oktober 2015, jamfør Eigedomsskattelova 10. I medhald av Eigedomsskattelova 7 bokstav a og b, vert det fritak for eigedomar til stiftingar og institusjonar som tek sikte på å gagne kommunen, fylket eller staten, samt bygningar av historisk verdi. 11. Arbeidet med å redusere driftsnivået med inntil kr. 70,0 mill. skal vidareførast. 12. Kommunen betalar avdrag som i tråd med brev frå revisor blir sett til rundt 3,5 % av samla lånegjeld. Ved endeleg utrekning kan summen avvike ein del frå løyvinga i budsjettet. 13. Eit mogeleg positivt premieavvik for pensjonsinnbetalingane skal setjast av på eit avviksfond. Kostnaden relatert til tidlegare premieavvik skal dekkast av dette fondet. 14. Ordninga med politisk godkjenning av tilsetjingar blir vidareført i 2015. Det skal framleis liggja ei streng vurdering til grunn for å nå målet om reduksjon av talet på tilsette med minst 100 årsverk. Vikariat i samband med ferie og svangerskap, samt stillingar knytt til turnus vert haldne utanom. Tidlegare godkjente tilsettingar der tilsetjing ikkje er gjennomført, treng ikkje ny godkjenning. Det same gjeld for faste lærarstillingar i skulen. 15. Dei verksemdene som overskrid tildelte rammer skal året etter dekke inn deler av overskridinga. Dei verksemdene som går med overskot skal året etter få med seg ein del av overskotet. Tertialrapportane skal og rapportera førebels resultatrekneskap i høve til budsjett for dei einskilde sektorane og verksemdene. Forslag til korrigerande tiltak ved budsjettoverskriding skal leggjast fram for politisk handsaming. 16. For 2015 blir det lagt opp til ei samla investeringsramme på kr. 110,055 mill. kr. Av dette er kr. 38,11

~ 4 ~ mill. lån som kommunen sjølv må betale, kr. 44,4 mill. er lån der renter og avdrag vert betalt av andre. Husbanklån utgjer kr. 25,0 mill. Eigenkapitalinnskot til KLP er kr. 2,6 mill. Investeringane blir finansierte med kr. 0,5 mill. i sal av eigedomar og kr. 9,8 mill. i refusjon MVAmidlar. Trekt i frå kr. 42,3 mill. i avdrag blir endringa i kommunen sine lån på kr. 57,9 mill. Unytta lånemidlar i 2014 vil ved budsjettrevisjonen våren 2015 bli trekt frå låneopptaket. Låna får ei løpetid i tråd med kommunelova 50. Avdraga blir sett til maksimum 40 år. Rådmannen får fullmakt til å godkjenne lånevilkåra innan vedtekne budsjettrammer. 17. Kommunestyret vedtek låneporteføljen til, og alle lån i porteføljen kan vere gjenstand for refinansiering i 2015. Rådmannen får fullmakt til å avgjere kva lån som skal nedbetalast, uavhengig av tidlegare vedtak om nedbetaling. 18. Det vert ikkje lagt inn midlar til ny Undarheim skule før etter planperioden. 19. Rosendalstunet skal byggjast ut i økonomiplanperioden. Prosjektgruppa skal arbeida vidare med utbygginga med utgangspunkt i kommunestyrevedtaket frå november 2011. I økonomiplanen er det lagt inn kr. 2,0 mill. kr til planlegging og kr. 0,5 mill. til grunnkjøp i 2014 og kr.70 mill. i 2016 og kr. 130 mill. i 2017. Desse summane er kommunen sine brutto kostnader. Tilskot berekna til kr. 82,5 mill. og momskompensasjon med 25 % av investeringane kjem til frådrag i netto kostnad. Summane kan bli justerte når plan for prosjektet er klar. Etter at utbygginga er ferdig har Rosendalstunet 60 sjukeheimsplassar/omsorgsplassar med heildøgnomsorg. Planlegginga skal resultera i ein funksjonsbeskrivelse som skal vera grunnlaget for anbodsutlysing av prosjektet. 20. Rådmannen skal utgreia behov for omsorgsbustadar med og utan døgnbemanning. Desse skal liggja ved Halsnøytunet, i Husnes sentrum, ved Hagatunet i Uskedalen og i Rosendal sentrum. Det skal utarbeidast eit anbodsgrunnlag slik at bygging kan koma i gang snarast råd. Husbanken sine ordningar skal nyttast best mogeleg. 21. Så snart Kvinnheradpakken er ferdig handsama i komite for Næring og Samferdsle skal pakken leggjast fram for formannskap og kommunestyre for godkjenning. Då skal også mandat for det vidare arbeidet vedtakast. 22. Det blir sett av midlar til vatn og kloakk som er i tråd med dei framlagde kommunedelplanane. Prosjekt over kr. 0,5 mill. skal godkjennast politisk før arbeidet kan starte opp. 23. Frå 01.01.15 eller frå den tid det er lovleg eller praktisk kan gjerast, vert følgjande gebyr eks. mva i innan Vatn, avløp, renovasjon og slamtøming endra slik: Tilknytingsgebyr for vatn og avløp vert auka frå kr. 15. 000,- til kr. 16.000,-. Abonnementsgebyr vatn og avløp vert auka frå kr. 1.200,- til kr. 1.260 M3-sats drikkevatn vert auka frå kr. 12,50 til kr. 13,20 eks. mva, og M3-sats avløp vert auka frå kr. 11,50 til kr. 12,- eks. mva. Plomberingsgebyr vert auka frå kr. 1.250,- til kr. 1.500,-. Avlesingsgebyr vassmålar vert uendra. Gebyr for leige av vassmålarar vert uendra. Slamtømegebyr hus vert uendra. Slamtømegebyr hytter vert uendra. Renovasjonsgebyra vert ikkje endra. 24. Gebyr og betalingssatsar knytt til kommunale vegar vert ikkje endra. 25. Gebyr og betalingssatsar innan pleie og omsorg vert ikkje endra. 26. Gebyr og betalingssatsar knytt til varmebassenga vert endra til: Vaksne: frå 100 kr til 120kr, Barn frå 50 kr til 60 kr, årskort vaksne frå 1800 kr til 2000 kr, årskort barn frå 900 kr til 1000 kroner, ½ årskort vaksne frå 1000 kr til 1200 kr og ½ årskort barn frå 500 kr til 600 kr Pris per time for lag og organisasjonar aukar frå 500 kr til 700 kr, enkelttimar med badevakt aukar frå 800 kr til 1000 kr per time. 27. Frå 01.01.15 eller frå den tid det lovleg eller praktisk kan gjerast, vert følgjande avgifter, gebyr og betalingssatsar endra: Utsleppssaker og utstikking bygg vert auka tilsvarande konsumprisindeksen. Det vert innført følgjande nytt gebyr: Prosjektering skogsbilvegar: o Opprustning eksisterende veg kr. 12 pr. meter eks moms. o Nyanlegg kr. 25 pr. meter eks moms. Kartforretning, byggesak og reguleringsplaner vert auka tilsvarande konsumprisindeksen.

~ 5 ~ Pris for jordlov- og konsesjonssaker delegert til administrasjonen vert uendra på kr. 2 000,- Pris for konsesjonssaker til politisk handsaming vert uendra på kr. 5 000,- Seksjoneringssaker som krev synfaring: 5 x rettsgebyr, jamfør lov om eigarseksjonering. Seksjoneringssaker som ikkje krev synfaring: 3 x rettsgebyr, jamfør lov om eigarseksjonering. Årsplass kulturskulen vert auka med 3,0 %. Instrumentleige kulturskulen og dirigenttenester vert auka med 3,0 %. Foreldrebetaling SFO vert auka med 3,0 %. Barnehagesatsane vert sett lik Stortinget sine maksimalsatsar. Idrettsbaneleiga for Husnes, Rosendal og Halsnøy vert ikkje auka. Gebyr for unødig brannalarm meir enn ein gong pr. år blir auka frå kr. 2 800,- til kr. 3 000,- eks. mva. Feiegebyr for skorstein med eit løp vert auka frå kr 225,- til kr 230,- eks. mva. Feiegebyr for skorstein med to eller fleire løp aukar frå kr 280,- til kr 285,- eks. mva. Feiegebyr for to skorsteinar med eit løp vert auka frå kr 350,- til kr 355,- eks. mva. 28. Alle husleiger blir auka i tråd med konsumprisindeksen. I tillegg skal husleigene vere identiske når husværa overstig 100 m2. For vanskelegstilte, minstepensjonistar og unge uføre er husleiga eks. straum sett til maks kr. 5 000,- kr pr. månad. For par som begge er vanskelegstilte, minstepensjonistar eller unge uføre er maks husleige eks. straum sett til 7 000,- kr pr. månad. 29. A. To gonger i året vert det betalt ut godtgjersle til folkevalde på grunnlag av rapport om oppmøte på møta (oversikt finst i sekretariatet) og eventuelle innsendte krav frå folkevalde. B. Dei som ikkje har spesielle krav sender ikkje inn, og vil då få utbetalt godtgjersle i tråd med reglement. C. Gjennom etterskotsvis utbetaling vil me unngå utbetaling av godtgjersle til folkevalde som ikkje har møtt, og arbeid med å krevje dette inn att. 30. Budsjett og rekneskap skal vise dei verkelege utgiftene med politisk aktivitet i kommunen, slik at den blir skilt frå administrative kostnader innafor same budsjett/rekneskapskapittel. 31. Av avkastinga frå kraftfondet vert det budsjettert med kr. 20 mill. i heile økonomiplanperioden. Beløpet vert nytta til drift. Handlingsregelen frå budsjett 2014 vert oppheva. 32. Ved utarbeiding av framtidige investeringsbudsjett skal ein i alle kommunale prosjekt der private deltek, legge inn ein ekstra sum tilsvarande prosjektet sin momskompensasjon. Dett efor å unngå at kommunen»tener» på prosjektet der andre deltek. 33. Alle løyvingar til tiltak i investeringsbudsjettet som blir overført frå eit år til neste skal visast i årsmelding og revidert budsjett. 34. Øyatun Ungdomsskule vert nedlagt sumaren 2016 og elevane vert overført til Husnes Ungdomsskule.

~ 6 ~ 1. Rådmannen sine kommentarar. Rådmannen legg med dette fram følgjande dokument: Budsjett for 2015 Økonomiplan for 2015-2018 Handlingsplan for 2015-2018. har i utgangspunktet eit godt økonomisk grunnlag fordi kommunen har inntekter frå kraft i form av : Eigedomsskatt på verk og bruk ca. 50,0 mill, Konsesjonsstraum ca. 23,5 mill, Konsesjonsavgift ca. 8.5 mill. I høve til dei fleste kommunar på vår storleik gjev dette oss eit handlingsrom. Men som KOSTRA-tala har vist år etter år, nyttar vi meir midlar på skule og pleie/omsorg enn dei andre kommunane. Sjølv om kommunen dei siste åra har redusert talet på tilsette, er talet på tilsette i desse sektorane fortsatt høgt og lønskostnadane våre er store samanlikna med andre kommunar. Staten gjev kommunane rammeoverføringar utifrå mellom anna ein forventa lønsvekst. Vårt problem i den samanhengen er at vi ikkje får kompensert lønsauken for den delen av lønsmassen som er over snittet. Dette er for tida vår største utfordring. Så lenge vi ikkje maktar å effektivisera tenestene i skule og pleie/omsorg, vil problemet fortsetja, og også auke i åra framover. Då det ikkje ligg føre vedtak om strukturendringar, vil rådmannen i budsjettframlegget for 2015 rå til at inntektene blir auka: Eigedomsskatt for næring frå 2015 - kr. 5 mill. Nytta avkasting frå kraftfondet rett i drifta - kr. 20 mill. Eigedomsskatt på hus/hytter vert føreslege frå 2016 med inntekt kr. 15 mill. Samstundes finn rådmannen ikkje anna løysing enn å skjere ned på løyvingane til verksemdene til eit absolutt minimum ved å foreslå ei snittløyving på 3.63 %. Statsbudsjettet seier at lønsauken til neste år vert 3,3 %. I investeringsbudsjettet, som har verknad for kapitalkostnadane i drifta, legg rådmannen inn vedteken økonomiplan for perioden 2014-2017, men finn ikkje plass til vedtekne løyvinga til Undarheim skule. Av alle tiltaka som er føreslegne frå verksemdene, til saman kr. 41, 8 mill. i 2015, foreslår rådmannen berre eit nytt tiltak, ombygging av Aksen med kr.100.000. er ein av dei kommunane som har høg gjeld i høve til folketalet. Det er viktig å vera klar over at investeringar ( når ein ser bort ifrå investeringar til VA, som er sjølvfinansierande) kjem til å tappa av disponible inntekter til drift. Forenkla er det slik at investering i eit bygg på kr. 400 mill., som er 100% finansiert med lån, vil redusere inntektene til drift med kr. 10 mill. årleg i 40 år. I tillegg kjem rentekostnader som ved 3% rente gjev kr. 12

~ 7 ~ mill. i renter første år. Dette medfører at dersom vi ikkje maktar å redusera driftskostnadane, vil det ikkje vera mogeleg å investera. Renta i Noreg har vore lav dei siste åra, men 1-1,5 % høgare enn våre naboland. No vert det hevda at renta vår skal ned og tilpassast til omverda. har gjennom fleire år opparbeida seg ei gjeld som målt pr. innbyggar er blant dei høgaste i landet. Ved utgangen av 2. tertial 2014 er gjelda kr.1.221.035.734 eller kr. 92.334 pr. innbyggar. Med ei så høg gjeld vil ei kvar endring i renta slå kraftig ut i budsjett/økonomiplan. Med dei låna og vilkåra vi har på våre lån inn i 2015, sett vi snittrenta for 2015 til 2,91 %. I dag er denne 3,21 %. For økonomiplanperioden legg vi inn at den vil stige gradvis fram mot 2018 der vi legg inn 3,4 %. Med dette utgangspunktet og rådmannen sitt forslag til investeringsbudsjett i Tabell 4, vil kommunen ha slik utvikling i lånegjeld. 1.0 Tabell 1 Kapitalkostnader Investeringer, låneopptak og gjeld Budsjett Øk.plan Øk.plan Øk.plan 2014 2015 2016 2017 2018 Investeringer i ø-plan 82 455 138 092 113 950 36 850 Låneopptak i ø-plan 75 243 113 967 78 663 32 338 Total gjeld 1 183 535 1 241 414 1 337 101 1 396 475 1 409 487 Gjeld pr.innbygger 89 499 93 876 101 112 105 602 106 586 Avdrag gamle lån - 41 424 39 974 38 575 37 225 Renter gamle lå - 33 859 39 085 43 464 46 800 Avdrag nye lån 941 3 306 5 714 7 101 Renter nye lån 1 095 4 201 7 402 9 319 Kapitalkostnader - 77 318 86 566 95 154 100 445 Sjølv utan nye investeringar utover det som tidlegare er vedteke, når ein ikkje målsetjinga om å redusere lånegjelda i perioden. I gjeldande Handlingsplan har ein ei målsetjing om 3,0 % overskot på netto driftskostnader. Staten seier no at alle kommunar bør ha eit overskot på 2,0% Rådmannen finn dessverre ikkje rom for å budsjettere med noko overskot. 1.1. Inntekter 1.1.2 Frie inntekter Forenkla er det slik at frie inntekter, som er skatt og rammetilskot frå staten, er det kommunane treng for å drifta tenestene sine, samt dekke renter/avdrag på investeringar. Desse vert justert etter mange faktorar, mellom anna folketal. Staten har som mål at dei frie inntektene skal ha ei utvikling som svarar til forventa pris og lønsvekst for sektoren. I Fylkesmannen sitt notat om statsbudsjettet står det:

~ 8 ~ Regjeringa sitt framlegg for budsjettåret 2015 Prisindikatoren for 2015 er i framlegget 3,0 prosent. Prisindikatoren blir nytta til prisjustering av statleg rammeoverføring og øyremerka tilskot i statsbudsjettet. Prisindikatoren består av : Lønsvekst Varer og tenester Samla prisvekst 3,3 prosent 2,5 prosent 3,0 prosent Fordi vi har større lønsutgifter enn snittet av norske kommunar vert samla prisvekst hos oss 3,26%. Dette betyr at vi ikkje får dekka all løns- og prisvekst. 1.1.2.1 Skatteinntekter Det er rekna med ein nominell skatteauke for kommunane frå 2014 til 2015 med 4,7 prosent. Denne auken er rekna i høve til det som no er pårekna skatteinngang for i år. Dette ville for Kvinnherad ha gjeve ein skatteinngang på kr. 337 mill. i 2015. har budsjettert med kr. 321,4 mill. i skatteinntekter i 2014, mot rekneskap i 2013 kr. 311,9 mill. Som vist i tertialrapporten er det mykje som tyder på svikt i skatten i 2014, og ein kan ikkje rekna med særleg meir enn kr.312 mill. i 2014. Framskriving av dette med 4,7 % gjev kr.326,6 mill. i 2015. Under føresetnad av at dei andre kommunane i Noreg har ei betre utvikling enn Kvinnherad vil kommunen få kompensert 60 % av svikten. Gitt desse føresetnadane vil rett skatteanslag med inntektsutjamning vil vere 332,8 mill.kr. I forslag til saldert budsjett finn rådmannen likevel ikkje anna råd enn å halde seg til statsbudsjettet og Fylkesmannen sitt anslag på kr. 337 mill. 1.1.2.2 Tabell 2. Rammeoverføring Rev.Budsjett K.J. Budsjett Endring Budsjett 2014 2015 2 015 2015 Innbyggjartilskot -355 149 000-367 579 000-30 031 000-325 118 000 Skjønstilskot -19 500 000-6 183 000-12 300 000-7 200 000 Selskapsskatt/ Distriktstilskot -6 909 000-7 151 000 2 554 000-9 463 000 Inntektsutj./komp. for endr. -4 800 000-4 968 000 400 000-5 200 000 Skatt -321 442 000-332 692 000 15 606 000-337 048 000 Sum frie inntekter -707 800 000-718 573 000-23 771 000-684 029 000 MVA investering 0 0 0 MVA drift -20 000 000-20 500 000-20 500 000 Eigedomsskatt -61 425 000-61 450 000 0-61 450 000 Utbytte frå Kvinnh. Energi -9 000 000-9 000 000 0-9 000 000 Vinst / tap frå kraftfondet -20 000 000-20 000 000 0-20 000 000 Førehandssal kons.kraft 0 0 0 Konsesjonsstraumsal -27 000 000-27 000 000 3 500 000-23 500 000 Konsesjonsavgifter -8 300 000-8 300 000-200 000-8 500 000 Andre inntekter og utgifter 300 000 300 000 300 000 Sum andre inntekter -145 425 000-145 950 000 3 300 000-142 650 000 Renter diverse bankinnskot -1 000 000-1 000 000-300 000-1 300 000 Dekking VA-investeringar -11 500 000-12 000 000-12 658 346 Refusjon renter skuleinnv. -1 500 000-1 500 000-1 500 000 Komp.tilskot husbanken -6 000 000-6 000 000 2 000 000-4 000 000

~ 9 ~ Renter formidlingslån -3 000 000-3 500 000-3 500 000 Renter næringslivslån -500 000-500 000-500 000 Avdrag kommunale lån 37 500 000 0 0 41 200 000 Renter kommunale lån 43 200 000 46 700 000 46 700 000 Renter nye lån 1 094 784 Avdrag nye lån 940 536 Sum renter og avdrag 57 200 000 22 200 000 1 700 000 66 476 974 MVA komp til investering 0 0 0 Bundne fond 500 000 500 000 500 000 Premieavvik pensjon 6 700 000 6 700 000 2 300 000 9 000 000 Bruk av unytta overskot -20 247 000-14 404 000-6 000 000 Dekking overskriding 2011 0 0 0 Vedlikehaldsfond 5 000 000 5 000 000 Investeringsfond 15 000 000 15 000 000 Sum bundne innt./ utgifter 6 953 000 12 796 000 2 300 000 3 500 000 Sum disponible inntekter -789 072 000-829 527 000-16 471 000-756 702 026 Overskot til driftsfond 14 404 000 0 0 0 Sum inntekter til drift -774 668 000-829 527 000-16 471 000-756 702 026 Driftskostnader 771 668 000 766 677 874-1 459 999 796 207 999 1.1.3 Andre inntekter Andre inntekter kan variere frå kommune til kommune. Nokre kommunar, som Kvinnherad, har store inntekter. Dette er inntekter som ikkje har same utvikling som kostnadsveksten i sektoren. For Kvinnherad er dette også inntekter med store svingingar. 1.1.3.1 Kraftfondet Etter at kraftfondet har overført kr.78,8 mill til kommunekassen ( vedtak i kommunestyret juni 2013) er den verkelege justerte verdien av kraftfondet pr.1.jan. 2014 kr. 498,3. Verdien 30. sept var kr. 539,7 og pr. dato (28/10) kr. 530,5 mill. Avkastning kraftfond for 2014 er i budsjettet sett til kr. 20 mill. Fylkesmannen, og kommunestyret gjennom vedtak, tilrår ikkje å nytta desse til drift, og inntektene er i 2014 sett til fond under bundne inntekter/utgifter. I budsjettet for 2015 og økonomiplanen 2015-18 finn rådmannen ikkje anna løysing enn å gå bort frå vedtaket og foreslår å nytte kr. 20 mill. av avkastninga frå kraftfondet direkte i drifta. 1.1.3.2 Konsesjonsstraum Inntekter konsesjonsstraum er redusert frå kr. 36 mill. i 2012 til kr. 31 mill. i 2013. Ved budsjettrevisjonen i juni vart inntekta sett til kr. 27 mill. for 2014. Ut frå dei siste tala ser det ut som om det reelle talet for 2014 vert kr. 25.8 mill. Kommunen har no inngått avtale med Markedskraft/ Kvinnherad Energi om sal av konsesjonsstraumen for perioden 2016-2018, og utifrå signal frå forhandlingar med MK/KE set rådmannen anslaget for 2015 til kr. 23,5 mill. Prisen på straum er fram til 2017 venta å gå ned for så sakte å stige igjen. 1.1.3.3 Eigedomsskatt Utvikling eigedomskatt på verk og bruk er over tid, over ein 5-års periode, avhengig av utviklinga i resultatet for Statkraft og SKL. Sjølv om reduserte straumprisar truleg vil føra til reduserte

~ 10 ~ inntekter frå desse selskapa, vel rådmannen å halde på tidlegare vedtekne inntekter. Eigedomsskatt er ein skatt kommunen rår over og kan innføre for å betre budsjettsituasjonen. For 2015 rår rådmannen til at ein igjen innfører eigedomsskatt på næring. Dette gjer ei meirinntekt på kr. 5 mill. For 2016 vil rådmannen også rå til at ein innfører eigedomsskatt også for alle andre eigedomar slik ein hadde i 2010-2012. Meirinntekta av dette er kring kr. 15 mill. kvart år. 1.1.3.4 Utbyte Kvinnherad Energi Når det gjeld utbyte frå Kvinnherad Energi er utbetalingane i år lågare enn budsjettert. Det er også uklart kva ein kan forvente av inntekter framover, då energiselskapet har store investeringar framfor seg. Reiten-utvalet si innstilling vil og ha innverknad på kva utbyte ein kan venta i åra framover. Ut frå klare signal frå selskapet legg likevel rådmannen opp til same utbytte i økonomiplanperioden som i 2014- altså kr. 9 mill. 1.1.3.5 Andre poster Konsesjonsavgift vert revidert utifrå nye utbyggingar og vert auka med kr.0,2 mill. utifrå rekneskapstala. Kompensasjonsordningane frå Husbanken når det gjeld skuleutbyggingar og omsorgsbustader er tidsavgrensa, og einskilde tiltak får vi ikkje lengre kompensasjon for, og inntektsposten må reduserast med kr. 2 mill. til saman kr.5,5 mill. Premieavvik på pensjon er ein kostnad som er blitt eit problem for kommunen. Grunna ei ordning som vart innført i 2004 har kommunen opparbeida eit etterslep på pensjon på rundt 90 mill. kr. Dette må dekkast inn i åra som kjem og difor rår rådmannen til å auka summen med 2,3 mill kr til 9,0 mill kr. 1.2. Utgifter 1.2.1. Konsekvensjustert budsjett verksemder 2015. Utgiftene er korrigert med konsekvensjusterte tal for verksemdene der verksemdene sine innspel er tatt med. Det er teke omsyn til at arbeidsgjevaravgift vert sett ned frå 14,1 % til 10,6 % For verksemdene samla vert det ei innsparing på kring 22,3 mill kr. Denne summen er identisk med reduksjonen i rammetilskotet for 2015. Rådmannen har gått igjennom kvar verksemd sine budsjett og sett på dei kostnadene dei har når dei skal føra vidare dagens driftsnivå. Kommunestyret gjev rammer for drifta til skule, barnehage og sonene i tillegg til dei øvrige verksemdene.

~ 11 ~ 1. Tabell 3 Konsekvensjustert budsjett 2015. Rev.bud 2014 Konsekvensjust. Endring Auke i prosent budsjett 2015 2014/2015 inkl.red.arb.gj.avg. HALSNØY OPPVEKSTSENTER 22 260 000 22 167 586-92 414 0,88 % BRINGEDALSBYGDA OPPVEKST 10 477 000 10 013 196-463 804-3,13 % NORDSIDO OPPVEKSTOMRÅDE 17 183 000 17 377 912 194 912 2,43 % USKEDALEN OPPVEKSTSENTER 13 676 000 13 784 739 108 739 2,10 % ÅKRA OPPVEKSTSENTER 5 599 000 6 041 645 442 645 9,21 % OMVIKDALEN OPPVEKSTSENTER 13 164 000 14 031 439 867 439 7,89 % SKARVELAND SKULE 5 450 000 5 616 767 166 767 4,36 % MALMANGER OPPVEKSTSENTER 15 800 000 14 119 236-1 680 764-9,34 % VALEN SKULE 9 761 000 10 096 585 335 585 4,74 % SUNDE SKULE 15 733 000 16 786 250 1 053 250 7,99 % UNDARHEIM SKULE 19 190 000 19 382 628 192 628 2,30 % ROSENDAL UNGDOMSSKULE 17 009 000 17 870 590 861 590 6,37 % ØYATUN UNGDOMSSKULE 10 636 000 10 438 319-197 681-0,56 % HUSNES UNGDOMSSKULE 27 297 000 27 483 313 186 313 1,98 % HUSNES BARNEHAGESENTER 16 429 000 17 091 856 662 856 5,33 % FELLESUTGIFTER SKULE 7 681 000 8 278 344 597 344 9,08 % FELLESUTGIFTER BARNEHAGE 51 566 000 50 550 963-1 015 037-0,67 % SUM Skule/barnehage 278 911 000 280 993 370 2 082 370 2,05 % HALSNØYSONA 31 672 000 32 172 067 500 067 2,88 % HUSNESSONA 85 261 000 86 607 181 1 346 181 2,88 % HERØYSUNDSONA 44 155 000 44 852 161 697 161 2,88 % ROSENDALSSONA 73 907 000 75 073 914 1 166 914 2,88 % FELLESUTGIFTER SONENE 27 809 000 28 286 223 477 223 3,02 % SUM Pleie og omsorg 262 804 000 266 991 546 4 187 546 2,89 % FELLESTENESTER 38 361 844 40 425 777 2 063 933 6,68 % KYRKJA OG ANDRE TRUSSAMFUNN 9 950 000 10 111 027 161 027 2,92 % POLITIKK 6 323 156 7 357 888 1 034 732 17,66 % NAV 13 540 000 14 234 643 694 643 6,43 % SAMFUNNSUTVIKLING 13 855 000 15 416 789 1 561 789 12,57 % TEKNISKE TENESTER 54 939 000 63 122 533 8 183 533 16,20 % KULTUR OG FRITID 22 561 000 23 065 624 504 624 3,54 % TILTAK OG TENESTER BARN OG UNGE 45 711 000 49 575 609 3 864 609 9,75 % HELSETEN. OG REHABILITERING 24 712 000 24 913 193 201 193 2,11 % SUM 229 953 000 248 223 083 18 270 083 9,25 % TOTALT 771 668 000 796 207 999 24 539 999 4,48 %

~ 12 ~ Her viser ei framskriving, medrekna redusert arbeidsgjevaravgift, for ansvarsområda og dei andre verksemdene. Før ein tek inn verknaden av statsbudsjettet og rådmannen sitt forslag til saldering, ligg det no inne ei snitt auke på 4,48 %. For å kome fram til forslag til rammer for 2015 og økonomiplanperioden må ein ta omsyn til verknaden av statsbudsjettet. Kommunal medfinansiering (samhandlingsreforma) blir fjerna og dette utgjer den største endringa på 15,294 mill kr. I tilegg kjem ei mengd endringar slik det går fram av tabell 4 under. 1.2.1.2 Tabell 4 Verknad statsbudsjettet Endringar i statsbudsjettet: Budsjett Øk.plan Øk.plan Øk.plan Auka likeverdig handsaming private og kommunale barnehagar 258 Valfag 10. året i ungdomsskulane 265 Gjeldsrådgjeving 30 Redusert barnehagekostnad grunna auka kontantstøtte -1 336 Reversering av kulturskuletilbod i skule/sfo -292 Reversering av ordning med gratis frukt og grønt i skulen -416 Korreksjon for endra tal elevar i statleg og private skular -207 Redusert eigenandel for personar i dobbeltrom på sjukeheimar 42 Auka eigenandel i statlege barnevernsinstitusjonar 444 Styrking av NAV kontaktsenter -32 Flytting av utgreiingsansvar for adopsjon til Bufetat -12 Endring produksjon og utsending valkort -49 Reversert kommunal medfinansiering Samhandlingsreforma -15 294 Uttrekk midlar ved utbygging av tilbod om omgåande hjelp -240 Brukarstyrt personleg assistent 809 Auka maksimalpris barnehagane -841 Auka kostnad ved uttrekk kontantstøtte 680 Moderasjonsordning i barnehagane 300 Andre mindre endringar i statsbudsjettet 2 2015 2016 2017 2018 Summen her er kr.15.889.000. Desse tala vert fordelt på verksemdene utifrå kven som har ansvaret. For pleie og omsorg vert ramma redusert med kr.15,3 mill., men effekten av det er 0 da ein heller ikkje får denne utgifta. 1.2.1.3 Tabell 5 Rådmannen sitt forslag til saldering Forslag til endringar i rådmannen si budsjettsaldering: Budsjett Øk.plan Øk.plan Øk.plan 2015 2016 2017 2018 Auka drift etter utbygging Rosendalstunet 0 8 000 8 900 Valkostnader -300 300-300 Strukturendring skulane-øyatun -4 000-6 000 Auke i pleie og omsorg grunna underbudsjettering og nye vedtak 5 000 0 0 0 Utbytte frå kraftfondet nytta til drift -20 000 0 0 0 Eigedomsskatt på bustadhus, fritidseigedomar og næring 0-15 000 0 0 Eigedomsskatt på næring -5 000 0 0 Reduserte straumkostnader -500 Frå tre til to kommunalsjefar -1 100 Endringer i driftsrammer: Effektivisering av drifta 0 0-5 221-14 929 Skulane

~ 13 ~ Barnehagane Sonene samla 0 TTBU TRV NAV -500 Helse og rehabilitering Samfunnsutvikling -800 Tekniske tenester -8 500 Kultur og fritid -300 Fellestenester -100 Politikk -300 Kyrkja og andre trussamfunn 1. Her legg rådmannen opp til at Øyatun Ungdomsskule vert lagt ned frå sommaren 2016 og at elevane vert overført til Husnes Ungdomsskule. Samla driftsinnsparing er sett til kr.10 mill. 2. I fleire år har pleie og omsorgstenesta i kommunen ikkje makta å halde seg til vedtekne rammer. Rådmannen finn å foreslå ei styrking på kr. 5 mill. i 2015 som vert vidareført i resten av økonomiplanperioden. Dette vil likevel bli eit stramt budsjett for tenesta. a. Det er ikkje lagt inn midlar til å halde Varaldsøy oppe i 2015/2016 fram til Rosendalstunet står klart. Kostnadane pr. år er berekna til kr.7,8 mill. b. Driftskostnadane etter utbygging av Rosendalstunet er teke med i 2017/2018 med til saman kr.24,9 mill. 3. Rådmannen foreslår at utbyte frå Kraftfondet vert sett til kr. 20 mill. kvart år i planperioden, og rår til at det vert nytta i drifta. Dette er i strid med kommunestyrevedtak, men rådmannen finn likevel å måtte tilrå ei slik løysing. 4. Eigedomsskatt vert no innført i mange kommunar i Noreg. takserte og innførte eigedomsskatt i 2010, men fjerna den for hus og hytter igjen seinare. I 2013 vedtok ein også å gje fritak for næringsverksemd. Ein vil igjen peike på Fylkesmannen sine kommentarar til tildeling av skjønsmidlar frå statsbudsjettet, der han skriv; a. har høg årleg eigedomsskatt frå kraftanlegg. Kommunen har mykje kapital i fond og har hatt store netto driftsoverskot i 2012 og 2013 knytte til utviklinga i aksjemarknaden. b. Kommunen har høg eigedomsskatt frå kraftverk. Vi finn ikkje å kunne gi ordinært skjøns-tilskot. kan etter dette ikkje rekna med skjønstilskot i åra framover og med dei utfordringane ein står ovafor spesielt innan skule og pleie/omsorg, finn rådmannen igjen å foreslå å innføre eigedomsskatt: a. Frå 2015 eigedomsskatt vert innført på næringseigedomar b. Frå 2016 vert det igjen eigedomsskatt for heile kommunen. For hus/hytter/naust med 2 promille av taksten frå 2010. 5. Låge straumprisar gjev innsparing på drifta, og rådmannen finn å leggje inn kr.500.000 i innsparing frå 2015. 6. Ved budsjettrevisjonen i juni 2014 vart det trekt inn midlar frå Tekniske tenester og Samfunnsutvikling, mellom anna grunna oppretta stillingar som det ikkje var tilsett nokon i. Det var ein føresetnad for vedtaket at midlane skulle førast tilbake i budsjettet for 2015. Rådmannen finn no å måtte foreslå å vidareføra nedskjeringa og samstundes foreslå nedskjeringar også innan Fellestenester, politikk og Kultur og fritid. 7. Som det går fram av Tabell 2 er det konsekvensjusterte budsjettet for politikk lagt inn med ei auke på heile 19,25%. Rådmannen foreslår ein reduksjon på kr. 300.000, og vil igjen peike på at ein må vurdere å gå over til kveldsmøte på same måten som nesten alle andre kommunar i Noreg har. Ei slik endring vil føre til monalege innsparingar. 8. Rådmannen foreslår å fjerne ein kommunalsjefstilling frå 2016. 9. For å få balanse i budsjettet foreslår rådmannen ei ytterlegare nedskjering likt fordelt på alle verksemdene med 1,3 %. Etter dette får ein slike føreslegne rammer til verksemdene:

~ 14 ~ 1.2.1.4 Tabell 6 Rammer til Verksemdene. Økonomiplan 2015-2018. Verkemd 2 015 2 016 2 017 2 018 Vekst 2015 Skulane 185 485 189 739 189 928 196 123 3,03 % Barnehagane 93 357 97 511 100 692 103 976-2,04 % Sonene samla 256 565 267 982 284 723 302 910 4,75 % TTBU 50 817 53 078 54 809 56 597 12,47 % NAV 14 173 14 803 15 286 15 785 5,97 % Helse og rehabilitering 24 913 26 022 26 871 27 747 2,11 % Samfunnsutvikling 14 617 15 267 15 765 16 279 6,80 % Tekniske tenester 54 473 56 897 58 752 60 669 0,45 % Kultur og fritid 22 474 23 474 24 239 25 030 0,91 % Fellestenester 40 326 41 020 42 358 43 740 5,59 % Politikk 7 011 7 023 7 552 7 498 17,78 % Kyrkja og andre trussamfunn 10 111 10 561 10 905 11 261 2,92 % Effektivisering av drifta 0 0-5 221-14 929 Budsjettrammer for verksemdene samla 774 319 803 376 826 660 852 687 3,63 % Framskriving av verksemdene sine kostnader er i økonomiplanperioden gjort med ein deflator på 3,63% i 2015, 4,55 % i 2016 og 3,26 % i 2017 og i 2018. Årsaka til den større auken i 2016 er innføring av eigedomskatt. Alternativet kan vera å halda på same auke som i 2015, og deretter nytta overskotet til å redusera driftsreduksjonane i 2017 og 2018. 1.2.1.5 Tabell 7. Inntekter økonomiplan 2015-2018 Tal i 1 000,- Budsjett Øk.plan Øk.plan Øk.plan Inntektspostar 2015 2016 2017 2018 Innbyggjartilskot -325 118-338 123-351 648-365 714 Skjønstilskot -7 200-7 200-7 200-7 200 Selskapsskatt/ Distriktstilskot -9 463-9 652-9 652-9 845 Inntektsutj./komp. for endr. -5 200-5 408-5 624-5 849 Skatt -337 048-350 530-364 551-379 133 Sum frie inntekter -684 029-710 913-738 675-767 741 MVA investering MVA drift -20 500-21 013-21 538-22 076 Eigedomsskatt -66 450-81 450-81 450-81 450 Utbytte frå Kvinnh. Energi -9 000-9 000-9 000-9 000 Vinst / tap frå kraftfondet -20 000-20 000-20 000-20 000 Konsesjonsstraumsal -23 500-23 500-23 500-23 500 Konsesjonsavgifter -8 500-8 500-8 500-8 500 Andre inntekter og utgifter 300 300 300 300 Sum andre inntekter -147 650-163 163-163 688-164 226 Renter diverse bankinnskot -1 300-1 300-1 300-1 300 Dekking VA-investeringar -12 658-14 865-17 151-18 864 Refusjon renter skuleinnv. -1 500-1 500-1 500-1 500 Komp.tilskot husbanken -4 000-4 000-4 000-4 000 Renter formidlingslån -3 500-3 500-4 500-4 500 Renter næringslivslån -500-500 -500-500 Avdrag kommunale lån 41 424 39 974 38 575 37 225 Renter kommunale lån 33 859 39 085 43 464 46 800 Avdrag nye lån 941 3 306 5 714 7 101 Renter nye lån 1 095 4 201 7 402 9 319 Sum renter og avdrag 53 860 60 901 66 203 69 781 MVA komp til investering Bundne fond 500 500 500 500 Premieavvik pensjon 9 000 9 000 9 000 9 000 Bruk av unytta overskot/dekking underskot -6 000 0 0 0

~ 15 ~ Vedlikehaldsfond/Investeringsfond 0 Sum bundne innt./ utgifter 3 500 9 500 9 500 9 500 Sum disponible inntekter -774 319-803 675-826 660-852 687 Overskot til driftsfond 0 298 0 0 Sum inntekter til drift -774 319-803 377-826 660-852 687 Driftskostnader 774 319 803 376 826 660 852 687 Underskot i året 0 0 0 0 Her er det balanse i økonomiplanen for perioden 2015-2018. Den har kome på plass ved at rådmannen legg inn ei effektivisering av drifta i 2017/2018 som ein verknad av Kommunereforma. Rådmannen sende for nokre veker sidan ut eit notat om nedskjeringar/innsparingar. Notatet vart lagt fram til formannskapet sitt møte 9.oktober og ligg som vedlegg til formannskapet sak nr. 2014/95. Reduksjon i drift ved nedlegging av skular Fjerning av ikkje lovpålagte oppgåver I tråd med tidlegare vedtak, redusere ytterlegare i stillingar Privatisering Auke inntektene Utifrå tilbakemeldingane frå politisk hald om ikkje å gjennomføre mange av tiltaka i notatet, finn rådmannen å måtte auke inntektene for å få balanse i budsjettet. 1.2.2. Investeringsbudsjett for 2015 og ø-plan 2015/2018: Investeringsbudsjettet er inndelt i prosjektområde. 1.2.2.1 Tabell 8. Prosjekt 50 Vatn og Prosjekt 51 Avløp Prosjekt: 50 VATN Revidert Budsjett 2014 vedteke ø- plan 2015 2 015 2 016 2 017 2 018 500 0 VATN UTBYGGING GENERELT 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 500 1 RULLERING HOVEDPLAN 0 0 0 0 0 500 8 UTBYGGING ØLVE VASSVERK 500 000 0 0 0 0 0 501 2 VASSBEHANDLINGSANLEGG MURADALEN 0 0 0 0 0 501 3 OVERFØRING/H.BASSENG OMVIKDALEN 0 0 0 0 0 0 501 5 NYE VA LEIDNINGAR OPSANGERVEGEN 50 000 0 0 950 000 10 000 000 0 501 6 800 M GRØFT MURADALEN 0 0 0 0 0 501 7 TILTAK SVARTAVATNET HUSNES 150 000 8 000 000 8 000 000 0 0 0 501 8 SANDVOLL VASSVERK, TILTAK EKS. 0 0 0 0 0 501 9 TILTAK ÆNES VASSVERK 0 0 0 0 0 502 0 VASSFORSYNING ÅRSNES 3 770 000 1 000 000 1 000 000 0 0 0 502 1 VASSLEIDNING FOSSBERG-BARONIET 250 000 4 550 000 4 550 000 0 0 0 502 2 TILTAK NEDSLAGSFELT VARALDSØY 50 000 500 000 500 000 5 450 000 0 0 502 3 TILTAK NEDSLAGSFELT HERØYSUND 50 000 150 000 150 000 1 700 000 0 0 502 AUKA KAPASITET HUSNES VBA 150 000 100 000 100 000 1 750 000 3 000 000 0

~ 16 ~ 4 502 5 OVERFØRINGSLEIDNING SANDVOLL - VALEN 0 0 2 900 000 3 000 000 0 502 6 TILTAK MATRE VASSVERK 1 500 000 0 0 0 0 0 502 7 NY PUMPELEIDNING TOFTEVÅGEN 200 000 6 000 000 6 000 000 0 0 0 502 8 NYTT HØGDEBASSENG ØLVE 15 220 000 0 0 0 0 0 502 9 NYTT VASSBEHANDL.ANLEGG ØLVE 17 510 000 11 462 375 11 462 375 0 0 0 503 0 ÆNES VASSVERK, UV ANLEGG OG HBASS M.M. 0 0 800 000 4 400 000 0 503 1 NY HOVEDVASSLEIDNING ØLVE 2 000 000 2 000 000 0 0 0 503 2 TRYKKFORSTERKING LANDA, OMVIKDALEN 0 0 4 700 000 0 0 503 3 UTSKIFTING ETERNITT VL, HUSNES VBA 0 0 0 200 000 3 000 000 Sum grp. Prosjek: 50 VATN 41 400 35 762 000 375 35 762 375 20 250 000 22 600 000 5 000 000 Prosjekt: 51 AVLØP Revidert Budsjett 2014 vedteke ø- plan 2015 2 015 2 016 2 017 2 018 510 0 UTBYGGING GENERELT 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 511 4 AVLØP ØLVE 646 000 0 0 600 000 10 000 000 511 5 AVLØPSSANNERING RØSSLAND-KALDESTAD 250 000 0 0 0 0 511 6 AVLØPSSANERING USKEDALEN, BYGGETRINN 3 4 804 000 1 503 000 1 503 000 0 0 511 7 AVLØPSSANERING VALEVÅGEN 150 000 2 000 000 2 000 000 2 692 000 0 512 2 UTBYGGING AVLØPSANLEGG ÅRSNES 500 000 0 0 0 0 512 3 AVLØPSLEIDNINGAR NY OPSANGERVEG 50 000 0 0 950 000 10 000 000 512 4 UTVIDING LEIDNINGSNETT SKÅLAFJERO 1 500 000 2 140 000 2 140 000 0 0 512 5 NY HOVEDLEIDNING LANGS SKÅLAELV 750 000 0 0 0 0 512 6 AVLØPSTILTAK HUSNES IND.OMRÅDE 150 000 1 000 000 1 000 000 500 000 2 000 000 512 8 OPPGRADERING UTSLEPP HAMNAVÅGEN 0 0 0 0 2 600 000 512 9 SLAMAVSKILLAR ÆNES 0 0 1 200 000 0 0 513 0 SLAMAVSKILLAR ROSENDALSTUNET 0 0 1 600 000 0 0 513 1 SLAMAVSKILLAR BERGET, HERØYSUNDET 0 0 2 300 000 0 0 513 2 SLAMAVSKILLAR KROSANDEN, HERØYSUNDET 0 0 1 600 000 0 0 513 3 SLAMAVSKILLAR LANGÅT 0 0 0 800 000 0 513 4 SLAMAVSKILLAR RUDLEN, SANDVOLL 0 0 0 0 1 300 000 Sum grp. Prosjek: 51 AVLØP 0 10 800 000 8 643 000 8 643 000 13 442 000 24 800 000 5 900 000 Vatn og avløp er sjølvfinansierande investeringar. Det vil seie at investeringar her ikkje vil påverka kommunen sine rente/avdrags-kostnadar, då dei er med i sjølvkostberekningane og såleis

~ 17 ~ vert dekt av abonnentane. Investeringane her som til saman er heile kr.136,4 mill. er vedtekne i Hovudplan for vatn/avløp. Rådmannen vil ikkje foreslå endringar i høve til forslag til investeringar frå Tekniske tenester. Her vil rådmannen likevel peika på at renteoppgang vil føra til kraftig gebyrauke. Dette kan saman med eigedomskatt bli ei stor utfordring spesielt for unge etablerarar. 1.2.2.2 Tabell 9. Prosjekt 52 Veg/Park/Idrett, prosjekt 53 Bygg og Prosjekt 59 andre prosjekt. Prosjekt: 52 VEG/PARK/IDRETT Revidert Budsjett 2014 1012 TRAFIKKSIKRING VALEN SKULE 300 000 0 4021 REP SKADE SJØSTOVA BORGUNDØY 2011 0 0 vedteke ø- plan 2015 2 015 2 016 2 017 2 018 5336 TRAFIKKSIKRING 2 000 000 2 000 000 0 500 000 0 500 000 5371 ASFALTERING KOMMUNALE VEGAR 2 100 000 2 000 000 0 1 000 000 0 1 000 000 5372 KOMMUNALE VEGAR/KAIER 1 000 000 1 500 000 0 500 000 500 000 500 000 5386 FERGEKAI BORGUNDØY 0 0 5400 VEGLYS 3 200 000 1 000 000 0 500 000 0 500 000 5441 KAIFRONT ROSENDAL 1 000 000 0 5443 TRAFIKKSIKRINGSPLAN HERØYSUND 200 000 0 5445 PARKERING SUNDE FERGEKAI 500 000 0 OPSANGERVEGEN 0 500 000 3 000 000 5446 TRAFIKKSIKRINGSPLAN KALDESTADV. 100 000 0 5719 IDRETTSPARK HUSNES 3 300 000 0 Sum grp. Prosjek: 52 VEG/PARK/IDRETT 13 700 000 6 500 000 0 3 000 000 500 000 5 500 000 Prosjekt: 53 BYGG Revidert Budsjett 2014 vedteke ø- plan 2015 2 015 2 016 2 017 2 018 1063 REHAB. SKULE BARNEHAGE 6 153 000 5 000 000 5 000 000 5 000 000 2 500 000 1071 USKEDALEN SKULE 2012 4 000 000 0 1082 UTVIKL. ROSENDAL UNGDOMSSKULE 2009 100 000 0 1085 ROSENDAL U.SKULE BASSENG 2 886 000 0 6 500 000 Utvikling leikeplasser 0 100 000 1127 HATLESTRAND SKULE TAK 2014 1 750 000 0 2035 HUSNES HELSESENTER 2014 300 000 0 2035 HUSNES HELSESENTER 2014-300 000 0 2052 UTBYGGING/OMBYGGING ROSENDALSTUNET 2 000 000 70 000 000 130 000 000 2052 Tilskot -82 500 000 2063 REHAB. SJUKEHEIMAR og andre inst. 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 2075 ROSENDAL HELSESENTER 2014 400 000 0 2075 ROSENDAL HELSESENTER 2014-300 000 0

2076 2076 BUST. FOR VANSKELEGSTILT. Tilskot ~ 18 ~ 12 500 000 12 500 000 12 500 000 12 500 000 12 500 000-2 500 000-700 000-2 000 000-2 000 000 3011 RÅDHUSET 1 100 000 1 000 000 1 000 000 12 500 000-2 000 000 3100 HMT 490 000 200 000 200 000 200 000 200 000 200 000 KULTURSKULE HUSNES ( TILLBYGG HUSNES 5703 KULTURHUS) 0 0 5704 UNGDOMSKLUBB HUSNES 2013 3 350 000 0 5705 STOLAR KULTURHUSET 750 000 0 5722 FATLAND AKTIVITETSHUS REHAB 2013 1 350 000 0 5722 FATLAND AKTIVITETSHUS REHAB 2013-1 350 000 0 ROSENDAL BRANNSTASJON 5 400 000 5 400 000 5726 MALING HUSNES BRANNSTASJON 500 000 0 Sum grp. Prosjek: 53 BYGG 33 679 000 23 600 000 23 900 000 86 300 000 62 200 000 17 700 000 Prosjekt: 54 EIGENDOM Revidert Budsjett 2014 4001 SAL FORMÅLSBYGG -800 000 0 vedteke ø- plan 2015 2 015 2 016 2 017 2 018 4004 UTVIKLING AV NÆRINGSAREAL 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 INDUSTRIOMRÅDE BØRNES 1 500 000 1 500 000 4050 SAL NÆRINGSBYGG/GRUNN -200 000 0 4051 SAL KOMMUNALE EIGEDOMAR -2 300 000-500 000-500 000-500 000-500 000-500 000 5347 GRUNNKJØP 1 600 000 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 GRUNNKJØP VED HALSNØYTUNET 1 300 000 5427 PLAN OMRÅDE SJUKEHEIM SKULAR 2011 1 300 000 0 Sum grp. Prosjek: 54 EIGENDOM 100 000 1 600 000 1 600 000 100 000 100 000 100 000 Prosjekt 59 Andre prosjekt Revidert Budsjett 2014 1034 SKULEUTBYGGING SÆTRE SKULE 0 0 1086 SAL PRAKSISFLØY ROSENDAL U-SKULE 0 0 vedteke ø- plan 2015 2 015 2 016 2 017 2 018 1105 UNDARHEIM SKULE 2010 2 000 000 70 000 000 0 0 2010 DRIFTSOPT.TILTAK SONENE 2 000 000 0 3030 PROGRAMVARE IT 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 4018 DIGITAL KINO 100 000 0 4023 INDUSTRIOMRÅDE BØRNES 0 0 5011 DIGITALE KART 340 000 400 000 400 000 350 000 5221 KAI VARALDSØY 885 000 0 5221 KAI VARALDSØY -500 000 0 5246 SKOGSBILVEGAR 150 000 0 5350 MARKNADSFØRING KVINNH. 283 000 0 5402 SKILTPLAN 150 000 150 000 150 000 150 000 150 000 150 000 5428 LØFALLSTRAND KOTE 70 227 000 0 5429 VEGLYS BUSSTERMINAL SKULE HUSNES 132 000 0 REHAB. KOMM.VEG,KAIER OG BRUER 5433 TILTAKSPAKKE 0 0

~ 19 ~ 5442 PLAN USKEDALEN 2013 250 000 0 5718 REFUSJON STUI-MIDLER -500 000 0 5723 KUNSTGRASBANE HALSNØY 1 100 000 0 Kunstgrasbane Ølve 0 1 100 000 5724 FJELLHAUGEN SKISENTER 1 200 000 0 5725 VALEPARKEN 500 000 0 5810 NASJONALPARKSENTER 3 000 000 7 000 000 7 000 000 0 5815 FOLGEFONNA NASJONALPARK BESØKSMÅL 0 400 000 400 000 5818 FOLGEFONNA NYE NASJ/INFOSENTER 0 0 5823 HEIMESIDE FOLGEFONNA NASJONALPARKSENTER 0 0 0 5824 VERDISKAPNINGSPROG.NATURARV 511 000 0 KYSTSONEPLAN 1 000 000 1 000 000 1 000 000 Husnes kyrkjegard 1 000 000 1 000 000 3 000 000 5907 BRANNSIKRING KYRKJER 250 000 500 000 500 000 500 000 500 000 500 000 Sum grp. Prosjek: 59 ANDRE PROSJEKT 14 078 000 82 450 000 12 450 000 7 000 000 3 750 000 2 650 000 Rådmannen legg inn i 2015 alle investeringar som i økonomiplanen for 2014-2017 vart vedtekne for 2015. Men ein finn ikkje plass til utbygging av Undarheim skule i økonomiplanperioden. Løyvingar til trafikksikring, asfaltering, vegar/kaiar og veglys vert reduserte i 2016/ 2018 og fjerna i 2015/2017. 1.2.2.3 Tabell 10. Prosjekt Nye Tiltak- ynskjer frå verksemdene. Prosjekt Ynskjer 2 015 2 016 2 017 2 018 2015 Overføres BRINGEDALSBYGDA OPPVEKST Tavler-klasserom 90 000 - Arbeidspl.b.hage 100 000 - Vognskur 50 000 - NORDSIDO OPPVEKSTOMRÅDE Tavler-klasserom 75 000 - MALMANGER OPPVEKSTSENTER Klatrestativ 60 000 - Garderobe Mauranger barnehage - VALEN SKULE SFO-utviding 500 000 - Styring straum 300 000 - SUNDE SKULE Stellerom/kjøkken/arbeidsrom - Arbeidsplassar/lager 100 000 - Trafikksikring - Belysning-henteplass - UNDARHEIM SKULE Stolar gymsal 350 000 - Tavler-klasserom 240 000 -

~ 20 ~ ROSENDAL UNGDOMSSKULE - ØYATUN UNGDOMSSKULE - HUSNES UNGDOMSSKULE Gymsal/garderobe - 7 500 000 Øyatun til Husnes U- ombygging 500 000 500 000 HUSNES BARNEHAGESENTER Arbeidsrom - - Terapirom - - FELLESUTGIFTER SKULE - FELLESUTGIFTER BARNEHAGE - SUM Skule/barnehage 2 365 000-8 000 000 - - HUSNESSONA Pasientrom/bad rehab. 2 000 000 - Fornying møblar 1 500 000 - Solskjerming 500 000 - Kjøling medisinrom 90 000 - Ombygging Aksen 100 000 100 000 Utestad dagpasienter 100 000 - Ladestasjon el-bilar 400 000 - Ombygging dobbeltrom 200 000 - Omgjering leiligheter til korttidsplassar - HERØYSUNDSONA Ombygging dagsenter 4 200 000 - Obygging aktivitetsenter 7 000 000 - SUM Pleie og omsorg 16 090 000 100 000 - - - KYRKJA OG ANDRE TRUSSAMFUNN Husnes Kyrkjegard 1 000 000 - Brannsikring kyrker 500 000 - Varaldsøy kyrkjegard 500 000 - Kvinnherad- driftsbygning 600 000 - SAMFUNNSUTVIKLING Kjøp bil 100 000 - Konsulentbistand-planstrategi 200 000 - Park og Grønt Kystsoneplan 1 500 000 - Ny slåmaskin med grasoppsamlar og kraftig blåseutstyr (535 000 + 22 000) 555 000 - Reinhald EL-Bil til Halsnøysona 250 000 - Brannvern Utskiftning av mannskapsbil 3 500 000 - Brannvern Årlig Utskiftning av brannmateriell (røykykkersett m/luftflasker, kompressorer, slagnemateriell, mm) 300 000 - Bygg Tilsynsavvik på 7 bygg i 2014. - Forslag om årlig auke av Prosjekt 3100 HMT for avvikstiltak. 500 000 - Veg Ny varebil Tipp/kasse 500 000 - Bygg Prosjektutredning 500 000 -

~ 21 ~ KULTUR OG FRITID Stolar Kino ( løyst?) 500 000 - Kjøkken Husneshallen 300 000 - Ungdomssenter 700 000 - TILTAK OG TENESTER BARN OG UNGE HELSETEN. OG REHABILITERING Anleggsutvikling 500 000 - Ny Avlastningsbolig Husnes for mindreårige ressurskrevande brukarar 10 500 000 - Tak-ambulanseinngang- Rosendal 450 000 - SUM Andre verksemder 23 455 000 - - - - Totalt 41 910 000 100 000 8 000 000 - - Av alle tiltaka som er føreslegne frå verksemdene, til saman kr. 41, 8 mill. i 2015, foreslår rådmannen berre eit nytt tiltak, ombygging av Aksen med kr.100.000. I tillegg legg ein inn ny gymsal og ombygging ved Husnes Ungdomsskule i 2016 for å ta imot elevane frå Øyatun Ungdomsskule. 1.2.2.4 Tabell 11 Totale investeringar 2015-2018. 2 015 2 016 2 017 2 018 SUM investeringer 82 455 375 138 092 000 113 950 000 36 850 000 Prosjekt: 60 LÅN/AKSJER 9000 ETABLERINGSLÅN 25 000 000 25 000 000 25 000 000 25 000 000 9100 LÅN ETABLERINGSLÅN -25 000 000-25 000 000-25 000 000-25 000 000 9100 LÅN -75 242 875-113 967 000-78 662 500-32 337 500 9101 AKSJER/EK INNSKOT 2 600 000 2 600 000 2 600 000 2 600 000 9102 MOMSKOMPENSASJON -9 812 500-26 725 000-37 887 500-7 112 500 Sum finansiering -82 455 375-138 092 000-113 950 000-36 850 000 T O T A L T 0 0 0 0 Eigenkapital innskot er berekna årleg innskot som eigenkapital til pensjonsleverandør KLP. I 2015 er det etter dette investeringar på kr. 82,5 mill. og eit låneopptak på kr.75,2 mill. Ved at ein har lagt inn utbygging av Rosendalstunet aukar låneopptaket i 2016/2017 sjølv om ein tek omsyn til tilskot og momskompensasjon. Ytterlegare investeringar ut over det som ligg inne er ikkje tilrådeleg, då berre ei auke i rente kostnadane på 1% i 2016 vil gje eit underskot på drifta med heile kr.13,3mill.

~ 22 ~ Hovudmålsetjing (Frå kommuneplanen, samfunnsdelen:) I Kvinnherad vil vi stimulera til engasjement, ansvarskjensle og optimisme for at heile kommunen skal vera god å bu, arbeida og feriera i. Kommunen sine oppgåver skal løysast så nær brukaren som mogeleg. A. Brukar / innbyggjar Målsetjing Den kommunale organisasjonen er rasjonell og effektiv med god innbyggjardialog, gode digitale tenester og e-forvaltning. Samtidig er tenestetilbodet tilpassa den kommunale økonomien. Innsatsområde A1 Vidareutvikle den kommunale organisasjonen med fokus på effektivisering og mindre byråkrati. 1. KOSTRA-tal syner at kommunen er blitt meir effektiv og mindre kostnadskrevjande på alle tenesteområder. 3. Undersøkingar syner kommunen si utvikling over tid, og resultata kan samanliknast med andre kommunar. Dei økonomiske innstramingane viser att i undersøkingane. 5. Kvinnherad blir av brukarane oppfatta som ein kommune som leverer gode tenester, og det er ein aukande aksept for at auka kvalitet betyr samling av tenestene. 2. Strukturendringar har ført til rimelegare tenesteproduksjon og sunnare økonomi. 4. Mest mogeleg ressursar blir nytta til produksjon av tenester. Spesielt til sentral administrasjon og styring nyttar ein mindre enn snittet av kommunane i landet. 6. Brukarane og dei tilsette på alle nivå opplever reell medverknad i arbeidet med strukturendringar og reduksjon av tenestene. Innsatsområde A2 Betre kommunikasjon mellom innbyggjarane og den kommunale organisasjonen. På mange tenesteområde vert det behandla sensitive personopplysningar, og det er viktig å ta vare på personvern, teieplikt og innsynsrett for å oppretthalde tillit hos innbyggjarane. 1. Innbyggjarane opplever god kontakt og kommunikasjon i møte med kommunen. 3. Kommunen har leiingsforankra internkontroll og styringssystem på plass. 2. Alle som vender seg til kommunen får eit førebels eller endeleg svar innan 3 veker. 4. Kommunen har ein strategi for informasjonstryggleik.

~ 23 ~ 5. Å finna igjen dokument er det viktigaste føremålet for arkivet, både dokumenta som kjem inn eller sendast ut frå kommuneorganisasjonen, samt kommunen sine interne dokument. 7. Kommunen har nettbaserte tenester for kommunikasjon med innbyggjarar og næringsliv som tilfredsstillar krav til universell utforming og sikker kommunikasjon. 6. Kommunen har forsvarleg dokumenthandtering innan alle fagområde, både når det vert gjort av kommunen sjølv og av andre som utfører oppgåver på vegner av kommunen. Kommunen har godkjent NOARK-kjerne i alle løysingar som arkiverer saksdokument. 8. Kommunen nyttar sosiale medium for å fremja dialog, auke informasjonsspreiing, krisekommunikasjon og for å styrkje lokaldemokratiet. Innsatsområde A3 Kvalitetsutvikling og realisering av statlege målsetjingar 1. Kommunen gjennomfører brukarundersøkingar for ulike tenesteområde med faste mellomrom. 3. Alle tenesteområda har eit dokumentert system og opplegg for kvalitetssikring og kvalitetsutvikling. 5. Læringssystem blir gjennomførde slik at dei tilsette har god kompetanse på sine fagområder og sine fagsystem. Dei tilsette har tilstrekkeleg kompetanse til å nytte aktuelle IKT-løysingar. 7. Kommunen har kompetanse til å setje i verk endringsprosessar og involvere dei rette aktørane, basert på tenesteområda sine behov. 9. Kommunen har kompetanse om lovpålagde krav til personvern, teieplikt og informasjonstryggleik bland sine tilsette. 2. Brukarundersøkingar og kvalitetsmålingar viser høg standard på tenestene. 4. Kommunen set i verk statlege reformer og pålegg når dei er fullfinansierte. 6. vil leggja til rette for at innbyggjarane til ei kvar tid får tak i den informasjonen dei er på jakt etter. 8. Kommunen har kompetanse til å utnytta innkjøpsprosessen som eit strategisk verkemiddel for å fremje innovasjon. 10. Dei tilsette kan gi innbyggjarar og næringsliv støtte og rettleiing i bruk av dei digitale løysingane.