Handelsstrategiar og handelsstruktur - EU og landbruksvarehandel Seminar Landbrukets Utredningskontor 13/2-2009 Torbjørn Tufte
EU i internasjonal landbruksvarehandel Verdas største handelsaktør på landbruksvarer (Import på 77,4 milliardar og eksport på 75,1 milliardar Euro (2007) EU står for 10 prosent av den samla landbruksvareeksporten i verda, og 13 prosent av den samla importen, og var saman med USA dei desidert største handelsaktørane for landbruksvarer i verda. Dersom den interne handelen mellom medlemsstatane i EU vert inkludert utgjer landbruksvarehandelen i EU 45 % av den samla verdshandelen med landbruksvarer
Samhandelen med landbruksvarer mellom EU og USA i perioden 1988-2005
Utviklinga i Handelsstrukturen til EU
Samanlikning av strukturen i landbrukshandelen til EU, USA og Brasil Varesamensetjinga i landbruksvarehandelen til EU, USA og Brasil 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 31 44 43 55 67 76 23 19 30 24 45 25 37 28 18 20 7 6 EU USA Brasil EU USA Brasil Eksport Import Råvarer Halvfabrikat Sluttprodukt
Handelspolitikken til EU EU har gjennom ei revitalisering av Lisboa-strategien utarbeida Lisboaagendaen. Handelen har fått ein nøkkelrolle for å skape økonomisk vekst og sysselsetjing For å nå måla om vekst og sysselsetjing gjennom handelen er det utvikla ein langt meir samordna handelspolitikk, der essensen er betre marknadstilgang for EU-føretak ved eksport til tredjeland Handelsstrategien er tverrsektorleg. Det vil seie at det er definert generelle mål for å fremje handelen og strategien føl dermed ikkje ulike varetypar, bransjar eller sektorar Handelsstrategien er i realiteten ein eksportstrategi: - Betre marknadstilgang og - Bruk og vern for produkt med Geografiske Indikatorar er i tillegg sentralt innanfor landbruk
Kjerna i handelspolitikken til EU [We must] reach out and break down the barriers of trade, because we know a rich country can only create jobs through increasing the volume of trade Bill Clinton, 1993 (WTO-forhandlingane)
Varesamansetjinga tilseier satsing på Geografiske Indikatorar 67 prosent av EUs eksportverdi er på sluttprodukt, og EU har ein marknadsdel på nær 25 prosent i verda Geografiske Indikatorar er sterkt vektlagt i WTO av EU Det vil seie at tilsvarande opprinnelsesmerking som Beskytta Betegnelsar er prioritert. Dette er er òg logisk ut frå den varesamensetjinga EU har i eksporten av landbruksvarer EU har overført erfaringane dei har med utvikling av Geografiske Indikatorar for vin og brennevin i den internasjonale marknaden til også å omfamne matvarer og øl
EU, Noreg og EØS Landbruk og fiskeri er ikkje definert inn i avtala Landbruk og handel kjem likevel inn i avtala gjennom artikkel 19 (utviklingsklausulen) og Protokoll 3 Artikkel 19 seier at partane skal søkje å liberalisere handelen ytterlegare, innanfor rammene i landbrukspolitikken til den enkelte, og liberaliseringa skal skje på gjensidig fordelaktig basis. Protokoll 3 handlar om industrielt tilverka landbruksvarer Utgangspunktet er konkurranse i industrileddet, men tilgang til å føre landbrukspolitikk og marknadsregulering i primærleddet for å sikre råvareproduksjon.
Handelsregima og grensevern Noreg og EU har følgjande tollprofilar i følgje WTO: For alle produkt praktiserar EU tollfri marknadstilgang for 31 prosent av varelinjene, tilsvarande for Noreg er 88 prosent. Splitta på landbruksvarer og industrivare: Landbruk: I EU er 30 prosent av varelinjene tollfrie. I Noreg er 46 prosent av varelinjene tollfrie. Industrivarer: 31 prosent av varelinjene til EU er tollfrie 94 prosent av varelinjene til Noreg er tollfrie Gjennom EØS-avtala fell grensevernet for industri vekk Dermed møter EU grensevern på landbruk, og Noreg møter grensevern på landbruk og fisk.
Samhandelen med landbruksvarer Norsk import frå EU og eksport til EU av landbruksvarer 25 20 Milliardar NOK 15 10 5 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Norsk import frå EU Norsk eksport til EU Andelen til EU av den samla norske importen har auka frå 64 til 69 % frå 1995 til 2007 verdien har auka frå 8,4 til 20,2 milliardar kroner Norske eksport til EU har stagnert og utgjer 2,5-3 milliardar kr. Dvs at grensehandelen frå Sverige med landbruksvarer har høgare verdi enn den samla norske eksporten til EU I tida EØS-avtala har vore i kraft har forholdstalet for samhandelen gått frå 1:4 til 1:6. Om ein skil ut RÅK-varer for seg er er forholdet frå 1:3 til 1:6
Handelsrelasjonen mellom EU og Noreg Den samordna handelsstrategien til EU med mål om å skaffe EU-føretak betre marknadstilgang tyder: EU vil presse Noreg for å få betre tilgang på landbruksvarer og dette er ei never ending story fordi det berre er på landbruksvarer EU-føretak møter grensevern Eit særskilt trykk mot sluttprodukt, dvs auka press innanfor Artikkel 19 på betre preferansar på ost og kjøtprodukt, samt å få fleire produkt inn i bindingslistene i Protokoll 3 Artikkel 19 gir EU ei formell brekkstang som vert nytta for å skaffe EU betre marknadstilgang på landbruksvarer Rådsuttalinga i samband med pågåande forhandlingar er slik sett illustrerande: Når det gjelder landbruk, har EU ynskjer om å auke handelen med Noreg vesentleg, og er difor skuffa over mangelen på framgang kring liberaliseringa av handelen med landbruksprodukt (art. 19 EØS-avtala) så vel som innanfor tilverka landbruksprodukt (Protokoll 3 EØS-avtala). Anakdoten for samhandelen under EØS-avtala er: - Burde ikkje EFTA fått inn tilsvarende Artikkel 19 for liberalisering av handelen med fisk?
Kva kan Noreg lære av EU? Fronte nasjonale interesser i handelen Lære av EU, der politikken er å agere offensivt og defensivt ut frå eigeninteressene: EU søkjer kontinuerleg å utvida og betre marknadstilgang på landbruksvarer inn i Noreg og vernar samstundes eigen fiskerisektor og marknad med alle tilgjengelige virkemiddel Handelsstrukturen og handelsstrategien til EU tilseier presset for å få betre marknadstilgang til Noreg på landbruksvarer vil halde fram til: 1. Noreg har bygd ned tollvernet mot EU, eller 2. EU endrar handelspolitikk og avskaffar målet om betre marknadstilgang Kort sagt: Meir realpolitikk må til frå norsk side: Det er ikkje sikkert det er typisk norsk å vere god på handelspolitikk!