Fylkesrevisjonen Etablerarordningar og nyskaping forventningar og resultat Ein tydeleg medspelar Forvaltningsrevisjonsrapport 01/2011
Innhald 1. Innleiing... 1 1.1 Bakgrunn og formål for prosjektet... 1 1.2 Problemstilling... 1 1.3 Revisjonskriterium... 2 1.4 Metodikk... 2 1.5 Avgrensing og presisering av prosjektet... 3 2. Fakta, funn og vurderingar om etablerarsatsing i Møre og Romsdal... 4 2.1 Mål og prioritering for etablerarutvikling... 4 2.1.1 Overordna nasjonale føringar... 4 2.1.2 Fylkeskommunal strategi... 5 2.2 Fylkeskommunal oppfylling av distrikts- og regionalpolitiske målsettingar... 7 2.2.1 Prioriterte målgrupper... 7 2.2.3 Bruk av verkemiddel og resultatmål... 8 3. Høyringsprosess for forvaltningsrevisjonsrapporten... 17 3.1 Samandrag av innkomne høyringssvar... 17 3.2 Høyringsfråsegnene sin verknad på utforming av endeleg rapport... 17 4. Konklusjonar og anbefalingar... 19 Vedleggsoversyn... 21
1. Innleiing 1.1 Bakgrunn og formål for prosjektet I sak T-41/09 slutta fylkestinget seg til kontrollutvalet sitt framlegg vedrørande forvaltningsrevisjonsprosjekt for 2010. I dette inngikk prosjekt om Etablerarordningar og nyskaping forventningar og resultat. I sak Ko-30/10 den 29. september 2010, vedtok kontrollutvalet den konkrete bestillinga for prosjektet, jf. vedlegg 1. I samanheng med utføringa av forvaltningsrevisjonsrapport 01/2011, vart det i sak Ko-13/10 avgjort at gjennomføringstakta for forvaltningsrevisjonsprosjekta i 2010 kunne endrast. Det medførte at prosjektet først ville komme til utføring på seinhausten 2010, med levering våren 2011. Fylkeskommunen i Møre og Romsdal har i oppgåve å vere ein regional utviklingsaktør. Eit viktig ansvar for fylkeskommunen i samsvar med denne rolla, har vore å satse på ei rekkje tiltak som skal medverke til å styrkje verdiskapinga 1 i fylket. Eit aktuelt fokusområde er derfor å leggje høva til rette for å kunne dra nytte av lokale ressursar for auka næringsutvikling. Dette i samband med prioritering av etablerarutviklinga. Denne satsinga kan mellom anna bli praktisert gjennom ei stimulering til betre grobotn for utvikling av gode og nyskapande idear, fleire nyetableringar og auke den nyskapande verksemda innanfor allereie eksisterande verksemder. Entreprenørskap og nyskaping har i 2010 vore eit fokusområde for fylkeskommunen i samband med Entreprenørskapsprogrammet Hoppid.no. Etter ein prøveperiode på fire år (2006-2009) har programmet nyleg blitt evaluert, og i frå 2010 gikk det inn i den ordinære tenesteytinga til fylkeskommunen. 1.2 Problemstilling Ut i frå formålet med denne undersøkinga, har vi valt å gi prosjektet følgjande overordna problemstilling: I kva grad har Møre og Romsdal fylkeskommune si etablerarsatsing lukkast med å leggje til rette for nye etableringar i samsvar med distrikts- og regionalpolitiske mål og forventningar? For å belyse hovudproblemstillinga, vil vi gjennom operasjonaliserte delspørsmål sjå nærare på fylkeskommunen sin innsats på utvalte område innanfor etablerarutviklinga i Møre og Romsdal. Det er ønskeleg å kartleggje status på området, og kva som er fylkeskommunal praksis for oppfylle målsettingar i dette arbeidet. a) I kva grad har fylkeskommunen planverk og føringar for etablerarsatsinga? b) Er kvinner, unge (18-35 år) og innvandrarar prioriterte målgrupper? c) Prioritering av distrikta? d) Kva rolle spelar hoppid.no-kontor 2 og etablerarstipendet for kvalitet/stimulering til nyetableringar? 1 Verdiskaping skjer når: det ei verksemd produserer har større verdi enn den totale summen av innsatsfaktorane som er lagt ned i verksemda (Nærings- og handelsdepartementet 2011). 2 Hoppid.no-kontora er vidare i rapporten korta til hoppid-kontora. 1
1.3 Revisjonskriterium Revisjonskriterium gir ei ramme av normer, krav eller standardar som er nytta til å vurdere resultata som prosjektet avdekkjer. Nedanfor viser vi til kjeldene for revisjonskriteria som er utgangspunkt for rapporten. St. meld. nr. 25 (2008-2009) Lokal vekstkraft og framtidstru. Om distrikts- og regionalpolitikken. Kommunal- og regionaldepartementet (KRD 2010): Retningslinjer - Kapittel 551, post 60 Tilskot til fylkeskommunar for regional utvikling. Kapittel 551, post 61. Næringsretta midlar til regional utvikling, kompensasjon for auka arbeidsgivaravgift. Del I. KRDs tilskotsbrev til Møre og Romsdal fylkeskommune. Fylkesplan (2009-2012). Handlingsprogram for Verdiskaping. Partnarskapsavtale om førstelinjetenesta for etablerarrettleiing. Tildelingsbrev Innovasjon Norge 2010, bedriftsretta regional utvikling. 1.4 Metodikk Denne undersøkinga er utført i samsvar med Norges Kommunerevisorforbunds (NKRF) Standard for forvaltningsrevisjon RSK 001. Problemstillingane i prosjektet er løyst ut i frå informasjonen som har kome fram i analysen av offentlege/nasjonale og interne dokument, rapportar, målsettingar og retningslinjer i tilknyting til fylkeskommunal praksis på regional utvikling/etablerarsatsing. I tillegg har vi gjennom intervju og utsendte spørsmål til relevante aktørar (Innovasjon Norge/Møre og Romsdal og Hoppid -kontora) kartlagt deira rolle i høve til entreprenørskap og nyskaping. Vi har òg nytta oss av offentleg tilgjengeleg statistikk over etablerarutvikling i Møre og Romsdal. Som innsamlingsmetode for tilleggsopplysningar sendte vi ut spørjeskjema til mottakarar av etablerarstipend. Vårt utval er då dei etablerarane som er registrert med verksemdnamn ved mottak av etablerarstipend frå Innovasjon Norge i Møre og Romsdal. Spørjeundersøkinga vart sendt ut til populasjonen ved hjelp av innsamlings- og analyseverktyet Questback. E-post-adressene til etablerarane var samla inn frå Brønnøysundregistra. Til etablerarar som ikkje hadde ei registrert e-postadresse, vart spørjeundersøkinga sendt pr. post. Til saman vart spørjeundersøkinga sendt til samtlege 80 verksemder som har motteke etablerarstipend i perioden 2006-2009. Vi fekk svar frå 26 av totalt 67 verksemder pr. e-post, som gjev ein svarprosent på 38,8 %. Spørjeundersøkinga var òg sendt ut som brevpost til 13 verksemder. Ut av 13 utsendte fekk vi tre tilbakemeldingar (svarprosent på 23 %). Det hadde vore ønskeleg med ein høgare svarprosent, likevel ser vi det slik at svara frå etablerarane/verksemdene hadde ei fordeling av kjønn og geografisk variasjon som gav oss nyttig informasjon i samband med gjennomføringa av prosjektet. Respondentane i spørjeundersøkinga representerte både etablerarar i distrikta og meir sentrale strok, og delte seg på 51,7 % menn, 41,4 % kvinner og 6,9 % kvinner/menn. Med resultata i spørjeundersøkinga ønskjer vi å vise til tendensar når det gjeld etablerarane si oppleving av nytte i samband med hoppid-kontor og etablerarstipend som verkemiddel. Vi vil derfor gjere lesaren merksam på at vi berre har svar frå eit utval av etablerarar. Vi veit derfor ikkje kva som karakteriserer dei etablerarane som ikkje har respondert eller kva fråfallet kan skuldast. Vi må òg ta høgde for ein variert dekningsgrad av hoppid-kontora. I tillegg til spørjeundersøkelsen sendte vi ut spørsmål til 25 kontor og fikk rask tilbakemelding frå 18 av desse. Sjølv om det var frivillig å respondere, fekk vi her ein svarprosent på heile 72 %. 2
1.5 Avgrensing og presisering av prosjektet Det finst mange fylkeskommunale tiltak når det gjeld entreprenørskap i Møre og Romsdal. I prosjektet har vi hovudsakleg tatt utgangspunkt i to verkemidlar i samband med entreprenørskapssatsinga her i fylket. Innafor desse verkemidla har vi fokusert på resultatet og oppfylling av målsettingar; etablerarstipend 3 for perioden 2006-2009 (operatør: Innovasjon Norge) og opplevinga av etablerarrettleiinga ved hoppid.no-kontora (operatør:kommunane). Ved å sjå nærare både på eit kvantitativ og eit kvalitativt verkemiddel for å oppnå ei positiv etablerarutvikling, vil vi få eit innblikk i korleis bruken verkemiddelapparatet fungerer i praksis ved oppstart av ny verksemd. Vi ønskjer òg sjå på i kva grad overordna mål og retningslinjer blir satt i verk av fylkeskommunen, dvs. planverk og utarbeiding av mål, retningslinjer og rapportering. Med dette ønskjer vi å vise at entreprenørskap og nyskaping ikkje kan sjåast som ei enkelt satsing uavhengig av den heilskaplege fylkeskommunale innsatsen innanfor regional utvikling. I tillegg ser vi på føringar for prioriterte målgrupper og distrikta i samband med dei utvalte verkemidla etablerarstipendet og hoppid.no-kontora og korleis desse stimulerer til dei gode etableringsprosjekta innanfor perioden 2006-2009. I utgangspunktet skulle rapporten omhandle perioden 2006 til 2009, men i og med at tal i frå 2010 vart gjort tilgjengeleg under siste del av prosjektperioden, har vi i nokre tilfelle vist til tal også frå dette året. Fylkeskommunen i Møre og Romsdal har utvikla sitt arbeid innanfor regional utvikling over tid, samt ei progressiv forbetring av arbeidet i samband med entreprenørskap og nyskaping. I rapporten har vi valt å gjere vurderingar i høve til dei føringane frå fylkeskommunen som er aktive pr. dags dato. 3 Vi har ikkje sett på andre former for tilskot/lån til nyetableringar/allereie eksisterande verksemder. 3
2. Fakta, funn og vurderingar om etablerarsatsing i Møre og Romsdal 2.1 Mål og prioritering for etablerarutvikling I Møre og Romsdal er Verdiskaping eit av satsingsområda for fylkeskommunen i perioden 2009-2012. Og gjennom denne satsinga har gründerar, entreprenørskap og innovasjon kome i fokus. Møre og Romsdal har som fleire andre fylke dei siste åra vore prega av fråflytting, særskilt frå dei meir rurale stroka. Fylkeskommunen ønskjer derfor gjennom ei prioritering av fleire og betre nyetableringar å leggje til rette for næringsutvikling og vekst. For å oppnå næringsutvikling og entreprenørskap er det viktig å fremje innovasjon i form av nyetablering og/eller fornying av det allereie eksisterande næringslivet. I dette arbeidet finst det fleire offentlege verkemidlar som skal medverke til å skape og utvikle nye verksemder. Nedanfor skal vi sjå på dei nasjonale føringane i samband med fylkeskommunen sitt arbeid for tilrettelegging av nye etableringar. 2.1.1 Overordna nasjonale føringar Det overordna hovudmålet for distrikts- og regionalpolitikken er presentert i St. meld. nr. 25 (2008-2009) 4, og lyder som følgjer: Ein næringsretta innsats for å leggje til rette for auka verdiskaping og nye arbeidsplassar der folk bur. Dette hovudmålet viser at regjeringa mellom anna ønskjer ei sterkare satsing på styrking av vekstkrafta der føresetnadene for næringsutvikling og sysselsetting er svake, til dømes økonomisk vekst, einsidig næringsstruktur og stagnasjon eller nedgang i folketalet, jf. tilskotsbrev til Møre og Romsdal. Innovasjon og nyskaping er høgt prioritert når det gjeld offentleg verkemiddelbruk. Verkemidla skal stimulere til utvikling på områda. Dette inneber då at ei auka verdiskaping og styrking av vekst, regionalt og lokalt både er eit verkemiddel og eit mål i seg sjølv, jf. St. prp. nr. 1. (2008-2009). For å fremme distrikts- og regionalpolitiske målsettingar, blir det gitt statlege budsjettløyvingar for regional utvikling. Regionale utviklingsmidlar blir ofte vist til som kap. 551, post 60 i Statsbudsjettet 5. Forvaltningsansvaret over desse midlane har alle fylkeskommunane i landet fått delegert frå Kommunal- og regionaldepartementet 6. Kommunal- og regionaldepartementet framheld at fylkeskommunane sjølv skal prioriterer ulike tiltak for regional utvikling ut i frå dei utfordringar, mål, strategiar og partnarskap. Tiltaka skal sjåast i samband med fylka sine føresetnader og vere i tråd med KRDs nasjonale målsettingar for distrikts- og regionalpolitikken. Dei nasjonale målsettingane vektlegg faktorar som verdiskaping, gode rammevilkår og attraktive regionar og sentra. Det er dei distrikts- og regionalpolitiske måla som legg føringar for retningslinjene i tilknyting til kap. 551 post 60 7. I denne samanhengen mottek fylkeskommunen eit tilskotsbrev ved tildeling av statlege midlar. Dette tildelingsbrevet inneheld retningslinjer som fastset KRDs prinsipp og rammar for bruk av midlane, til dømes; ulike fokus- og prioriteringsområde som kvinner, unge (18-35 år) og innvandrarar. Utover fastsetting av fokusområder og overordna målsettingar, er det fylkeskommunen sjølv som er ansvarleg for å utforme opplegg som skal innfri og ta vare på dei overordna mål og forventningar til verkemiddelbruken. 4 St. meld. nr 25 (2008-2009) Lokal vekstkraft og framtidstru. Om distrikts- og regionalpolitikken. 5 Frå og med 2003 ble midlane over kap. 551 post 60 desentralisert til fylkeskommunane. Fylkeskommunen forvaltar verkemidlane i partnarskap med næringslivet, verkemiddelaktørar, private aktørar, utdanningsinstitusjonar og kommunar m.fl. Dei sentrale målsettingane for bruken av dei økonomiske midlane er nærare omtalt i St. prp. nr. 1. 6 Kommunal- og regionaldepartementet blir òg omtalt som KRD i rapporten. 7 Kap. 551, post 60: Tilskot til fylkeskommunar for regional utvikling. 4
2.1.2 Fylkeskommunal strategi Gjennom fylkesplanen 2009-2012 8 blir satsinga for verdiskaping og næringsutvikling i Møre og Romsdal presentert. I Handlingsprogram for Verdiskaping blir det vist til konkrete fylkeskommunale føringar i samband med resultatmål, strategiar, program og budsjettløyvingar m.m. Det overordna målet i Handlingsprogrammet for Verdiskaping har vektlagt følgjande hovudlinje for å oppretthalde og vidareutvikle verdiskaping og vekst i fylket: Møre og Romsdal har eit attraktivt, internasjonalt og nyskapande næringsliv og ein utviklingsorientert offentleg sektor, som saman medverkar til berekraftig utvikling gjennom større breidde i arbeidslivet og livskraftige lokalsamfunn. Fylkeskommunen skal, som følgje av det regionale ansvaret, ivareta både sin strategiske rolle og utviklingsoppgåver. I tillegg skal fylkeskommunen gjennom sin tilretteleggarfunksjon, arbeide tett saman med det næringsretta verkemiddelapparatet i fylket. Fylkesplanen blir då styrande for korleis ein skal nytte dei tilgjengelege verkemidla, og Handlingsprogram for Verdiskaping presenterer det konkrete samordningsverktyet for bruk av statlege og fylkeskommunale verkemidlar. Vidare legg denne føringar for bruk av den disponible økonomiske ramma 9. Det er Handlingsprogrammets prioriterte resultatmål, partnarskapsarbeid og strategiar som legg føringar for korleis fylkeskommunen ønskjer å styrkje regional utvikling og entreprenørskapssatsing i Møre og Romsdal, men det operasjonelle ansvaret for oppgåver i tilknyting til desse områda har i fleire tilfelle blitt delegert til aktørar som Innovasjon Norge og kommunane i fylket. Entreprenørskap og nyskaping har vore og er eit fokusområde for fylkeskommunen i lengre tid. I perioden 2006-2010 har entreprenørskapssatsinga i Møre og Romsdal vore prega av prøveprosjektet Entreprenørskapsprogrammet Hoppid.no 10. Entreprenørskapsprogrammet var eit prøveprosjekt til og med 2010, men i frå 2011 vart hoppid.no ein del av den ordinære fylkeskommunale drifta. I Handlingsprogrammet for Verdiskaping, er fylkeskommunen sitt overordna effektmål og resultatmål nedfelt. Og med tanke på arbeidet med styrking av entreprenørskap i Møre og Romsdal, har vi valt å sette fokus på følgjande resultatmål: Auka innovasjonstakt 11 og fleire nyetableringar med auka overlevingsgrad, samanlikna med nivået i 2008. For å innfri dette målet, har fylkeskommunen arbeidd med å få til ei samordning av verkemiddelapparatet. I høve til denne samordninga, har både relevante aktørar i Partnerskapsavtalen og fylkeskommunen sjølv påpeikt at har ført til ei betring i interaksjon og kommunikasjon mellom dei ulike ledda i etableringsprosessen. Vår vurdering Vi har sett at fylkeskommunen har overordna målsettingar å halde seg til i samband med regional utvikling. Ei utfordring med dei distrikts- og regionalpolitiske målsettingane er, at desse er veldig vide og omfattande. Til gjengjeld kan dette medverke til eit større handlingsrom, som kan gjere at fylkeskommunen står friare til å utforme eit eige opplegg som skal passe til fylkets føresetnader. Fylkeskommunen skal dessutan forvalte midlane for regional utvikling (kap. 551, post 60), etter prinsippa for mål og resultatstyring. Ei slik forvaltning inneber at fylkeskommunen skal ha utarbeida eit system for mål og resultatstyring som viser til resultatindikatorar i samsvar med fylkesplanen sine 8 Den gjeldande Fylkesplan 2009-2012 for Møre og Romsdal, viser mellom anna til tre ulike satsingsområde for fylkeskommunen i ein fireårig periode: Kultur, Kompetanse og Verdiskaping. Samt årlege handlingsplanar med budsjett for kvart område. 9 Samla disponibel ramme for entreprenørskapssatsinga i Møre og Romsdal i 2010 var på 14. millionar kroner. Innanfor denne ramma har entreprenørskapsprogrammet hoppid.no fått 3. millionar kroner og etablerarstipendet som blir tildelt av Innovasjon Norge; 8 millionar. I tillegg har etablerarrettleiing og oppfølging fått 1. million og idèforedling av hoppid-kontora i kommunane 2. millionar. 10 Entreprenørskapsprogrammet Hoppid.no, er delt inn i fem delprosjekt: 1: Etableraropplæring og etablerarrettleiing. 2: Entreprenørskap i utdanning. 3: Topp/vekst etablerarar. 4: Knoppskyting. 5:Bygdemobilisering. 11 Vi har ikkje sett nærare på innovasjonstakta. 5
mål for regional utvikling, jf. Retningslinjer for tilskot til fylkeskommunar for regional utvikling kap. 551, post 60 (2010). Vi ser at fylkeskommunen har kome langt i arbeidet med utviklinga av målstruktur for etablerarsatsinga. Og at denne er implementert både i Fylkesplanen 2009-2012 og i Handlingsprogram for Verdiskaping. I følgje KRD skal forvaltning av dei regionale utviklingsmidlar vere i samsvar med fylkeskommunal praksis som er nedfelt i fylkesplanar, fylkesdelplanar og handlingsplanar m.m. Derimot er det slik, at ikkje alle målsettingane innanfor etablerarsatsinga er konkrete og målbare effektindikatorar som gjer det mogleg med ei samanlikning av resultata over tid. Men, i og med at det nå er eit pågåande arbeid på nasjonalt nivå om utvikling av effektindikatorar (ny rapportering til KRD 2010, jf. KRD), er det ikkje føremålstenleg for oss å kome med forslag til aktuelle effektindikatorar. Dette er ei oppgåve som treng meir utredning. Vi ser det som ein fordel for vidare effektmåling mellom anna i 2013 (etter fylkesplanperiode (2009-2012), at dette blir sett nærare på av fylkeskommunen. 6
2.2 Fylkeskommunal oppfylling av distrikts- og regionalpolitiske målsettingar Nedanfor blir det sett nærare på kva fokus fylkeskommunen i Møre og Romsdal har på prioriteringar i frå nasjonalt hald. I tillegg vil vi sjå på i kva grad verkemidla etablerarstipend og hoppid-kontora medverkar til at fylkeskommunen skal nå dei næringspolitiske målsettingane 12 som er førande for auka verdiskaping og fremje næringsutvikling i samband med satsing på entreprenørskap. 2.2.1 Prioriterte målgrupper For å kunne leggje til rette for næringsvekst i lokalsamfunnet, er det viktig å dra nytte av tilgjengelege ressursar. Kvinner, unge (18-35 år) og innvandrarar er grupper som kan medverke til å styrkje næringslivet gjennom sine nye idear og initiativ. Derfor kan eit auka fokus på potensialet til desse gruppene ikkje berre medverke til næringsutvikling, men også til å gi fylket ein meir likestilt og mangfaldig arena for entreprenørskap. Distrikts- og regionalpolitikken vektlegg mellom anna viktigheita av desse målgruppene for å kunne styrkje entreprenørskap og regional utvikling i alle fylka i landet, jf. St. meld. nr. 25 (2008-2009). Møre og Romsdal er i denne samanhengen ikkje noko unntak. Fylkeskommunen legg føringar for eit kjønns- og livsfaseperspektiv ved å vise til ei prioritering av gruppene kvinner, unge og innvandrarar i sitt årlege tildelingsbrev til Innovasjon Norge. Innovasjon Norge er dermed ein av fylkeskommunen viktigaste samarbeidspartnarar, og i samband med etablerarsatsinga delegerer fylkeskommunen ansvaret for fordeling av det regionale utviklingsmidlet: etablerarstipendet til IN. Tildelingsbrevet til IN dei siste åra, framhevar eit konkret mål om at minst 40 % av dei næringsretta midlane skal treffe målgruppa kvinner. Dette samsvarar med Regional- og Kommunaldepartementet sine retningslinjer og Handlingsplan for meir entreprenørskap blant kvinner (dvs. at 40 % av verkemidla skal treffe kvinner innan 2013). Etter det vi kjenner til, har ikkje Møre og Romsdal fylkeskommune utover dette nokon særskilte eigne ordningar/tiltak for tilrettelegging for kvinnelege etablerarar. Derimot kan fylkeskommunen informere om at i det næringshagenettverket (SIVA), som også er hoppid.no-kontor, har vore med i satsinga på Kvinnovasjon. Kvinnovasjon er eit målretta tiltak for fleire kvinnelege etablerarar 13. Tildelingsbrevet har òg lagt føringar for at unge og innvandrarar skal vere prioriterte målgrupper ved tildeling av dei regionale utviklingsmidlane. Etter det vi kan sjå ønskjer fylkeskommunen å prioritere unge ved tildeling av verkemiddel, men det er ikkje satt eit konkret måltal for denne gruppa. For å vektleggje og auke talet på unge etablerarar, har fylkeskommunen lagt høva til rette for denne gruppa gjennom satsinga UngtEntreprenørskap. Innvandrarar er ei relativ ny prioritert gruppe frå 2009. Etter det vi kjenner til har ikkje fylkeskommunen lagt andre føringar for denne gruppa utover ei vektlegging av at innvandrarar skal bli prioriterert ved tildeling av økonomiske verkemiddel. Vi har òg fått kjennskap til at det blir tilrettelagt eit kurs for innvandrarar som ønskjer å starte opp ny verksemd, og heiter Ny i Norge. Kurset er koordinert av entreprenørskapsprogrammet Hoppid.no, og er gjennomført i samarbeid mellom Skatteetaten, KS, Unio, YS, NHO og LO. Kommunane i samband med deira ansvar for organisering av hoppid-kontora, har ikkje blitt pålagt i frå fylkeskommunen om å rapportere i høve til prioriterte målgrupper. Etter det vi kjenner til blir det berre rapportert på bruk av økonomiske verkemiddel. Vår vurdering Etter det vi har sett, gjev fylkeskommunen retningslinjer til IN som inneber at gruppene kvinner, unge (18-35 år) og innvandrarar skal vere prioriterte ved tilsegn av regionale utviklingsmidlar, jf. 12 Distrikts- og regionalpolitiske målsettingar er omtalt og definert tidlegare i rapporten, jf. kap 1. 13 Det er SIVA (Selskapet for Industrivekst) som koordinerer dette arbeidet i samarbeid med Innovasjon Norge, Fylkeskommunene og andre aktørar. Kvinnovasjon vart starta opp i 2006 for å styrkje kvinneandelen av etableringane totalt i landet. I følgje Kvinnovasjon.no startar kvinner sjeldnare opp i verksemd, og dei satsar på andre typar verksemder enn menn, og ofte ENK eller verksemder med låg vekstpotensiale. Kvinnovasjon ønskjer å endre dette gjennom: å mobilisere og motivere fleire kvinner til å starte egne bedrifter, og gå til videre utvikling av etablerte bedrifter. (Informasjon henta frå www.kvinnovasjon.no) 7
tildelingsbrev til Innovasjon Norge. Dette er i samsvar med KRD sine retningslinjer om prioritering av målgrupper ved forvaltning av regionale utviklingsmidlar. Fylkeskommunen legg derimot ikkje føringar til hoppid-kontora i kommunane om prioritering av desse målgruppene. Vi kan ikkje sjå at det er andre særskilte fylkeskommunale ordningar for å leggje høva til rette for målgruppene kvinner og innvandrarar, med unntak av kurset Ny i Norge. Det er ikkje satt konkrete måltal for gruppa innvandrarar og unge. Slik vi ser det kan konkretisering av fokus på denne gruppa vere til fordel for måling av resultat ved ein seinare anledning. Fylkeskommunen bør kanskje vurdere om det er aktuelt å hente inn fleire opplysningar framover når det gjeld målgruppene sin bruk av tilgjengelege verkemiddel. 2.2.2 Prioritering av distrikta Eit viktig mål for fylkeskommunen er å styrkje næringslivet der vekstkrafta ikkje er så sterk. Generelt er det ofte slik at entreprenørskap skjer mest i sentrale strok. Fylkeskommunen i Møre og Romsdal har lagt føringar for at 25 % av verkemidla skal gå til distrikta. Vår vurdering Vi ser at fylkeskommunen har gått aktivt inn for ei konkretisering av prioritering av distrikta når det gjeld tildeling av regionale utviklingsmidlar. Dette kan vere viktig for å fremje næringsutvikling og gjere lokalsamfunna meir attraktive for busetting, jf. St. meld nr. 25 (2008-2009). 2.2.3 Bruk av verkemiddel og resultatmål Det er fleire ulike verkemidlar som er relatert til etablerarsatsing. Denne verkemiddelbruken er knytt opp til det å skape ei auka næringsutvikling og dermed syte for at distrikts- og regionalpolitiske målsettingar blir innfridd. Vidare er det slik at verkemidlane kan hovudsakleg bli nytta til ein innsats retta mot nye verksemder, nyskaping i eksisterande verksemder, fremje kompetansenettverk, kunnskapsinfrastruktur og samarbeid, styrkje rettleiing, innovasjon og nyskaping. I dette prosjektet ser vi nærare på to verkemidlar som vi ser som relevante for personar med gode forretningsidear som ønskjer å starte opp ei ny verksemd. Vi vil her vise til - eit økonomisk verkty; etablerarstipendet og eit rettleiande verkty; hoppid-kontoret : Generelt om hoppid-kontor For å samordne og betre kontakten med nyetablerarar, har fylkeskommunen lagt til rette for eit første kontaktpunkt i fleire av kommunane i Møre og Romsdal. Til no har totalt 26 hoppid-kontor 14 blitt etablert. Oppgåva til desse kontora er å rettleie personar som ønskjer å starte opp ei verksemd. Til saman dekkjer Hoppid-kontora i Møre og Romsdal 30 av fylket sine 36 kommunar. Kommunane mottek økonomiske midlar i samband med dette arbeidet som skal medverke til å setje i verk små, men avgjerande tiltak som skal gje etableraren eit betre utgangspunkt for vidare utvikling av sin forretningsidè. Føremålet til hoppid-kontora er at eit første kontaktpunkt i kommunane, skal gjere det enklare å starte opp ei ny verksemd. Det er ønskeleg at kontora er lett tilgjengeleg, innehar relevant kompetanse og er vegvisarar for nye idear som har eit utviklingspotensiale. Hoppid-kontora skal då medverke til å bringe dei gode ideane opp og fram. I samband med denne undersøkinga har vi vore i kontakt med fleire hoppid-kontor i fylket for å få vite meir om kontora si rolle i etablerarsatsinga, og vidare i rapporten har vi sett nærare på dette. Generelt om etablerarstipend Føremålet med etablerarstipendet er å stimulere til auka etableringsverksemd for å skape varige og lønnsame arbeidsplassar. Etablerarstipendet er ei landsdekkande ordning som blir finansiert over Kommunal- og regionaldepartementets budsjett via fylkeskommunane. Kvart år får fylkeskommunen tildelt budsjettløyving for dette etablerarstipendet og delegerer vidare til Innovasjon Norge. Handlingsprogram for Verdiskaping og tildelingsbrevet frå fylkeskommunen er førande for Innovasjon Norge sin verkemiddelbruk i Møre og Romsdal. Ved tildeling av etablerarstipendet må Innovasjon Norge halde seg både til statlege og fylkeskommunale føringar. Innovasjon Norge blir informert om rapporteringskravet i tilknyting til dei økonomiske verkemidla som dei forvaltar i tildelingsbrev i frå fylkeskommunen. I gjennomsnitt har IN 7.000 000 kroner i året til utdeling. I løpet av åra 2006-2009 har Innovasjon Norge kvart år i gjennomsnitt innvilga 47 tilsegn av etablerarstipend. Etablerarstipendet er ein økonomisk stønad som kan bli gitt til etablerarar både i utviklings- og etableringsfasen. Vi har nedanfor sett på total tildeling av etablerarstipend, dvs. både i idèfasen/person og i utviklingsfasen/verksemd av eit etablerarprosjekt. 14 Hoppid-kontoret i Eide vart opna nyleg. 8
2.2.3.1 Satsing på kvinner, unge og innvandrarar 2.2.3.1.1 Kvinner Figur 1 Fordeling av etablerarstipend; i eit kjønnsperspektiv Som tidlegare omtalt, kan målgruppa kvinner i mange samanhengar vere ein ikkje heilt fullt utnytta ressurs i samband med etablering av nye verksemder. Føringar frå overordna hald vektlegg kvinner som ei gruppe som ikkje enno har fått utnytta sitt fulle potensiale. I følgje SSB er kvinnene lågt representert i næringslivet, og derfor er det viktig at dette er ei gruppe som blir framheva og tatt vare på. For å auke sjansane for kvinneleg deltaking når det kjem til nyskaping og etablering i næringslivet, er prioritering ved tildeling av finansiell stønad ein mogleg metode for å få kvinner til å hevde seg på ein konkurranseutsett marknad. I figuren ovanfor, viser vi til tildelinga av etablerarstipend som har verte innvilga innanfor perioden 2006 til 2009. Ut i frå våre tilgjengelege data, kan vi sjå at målet med 40 % kvinneandel ved tildeling av regionale verkemiddel er innfridd for åra 2006 til 2009. I 2010 vart ikkje dette målet innfridd (20,9). Årsakene til at kravet ikkje vart innfridd i 2010 har vi ikkje gått nærare inn på i denne undersøkinga sidan vårt utgangspunkt for prosjektet er perioden 2006 til 2009. Men, vi kan mellom anna nemne at noko som var særegent for 2010, var det låge talet på innvilga etablerarstipend (31 stk). I tillegg rapporterer IN at fleire av prosjekta som kvinner har søkt stønad til i 2010, ikkje hadde høgt nok potensiale og innovasjonsgrad til at etablerarprosjektet er konkurransedyktig. Ei anna utfordring for kvinnesatsinga ved tildeling av etablerarstipend, er at kvinnelege etablerarar ikkje får innfridd 40 prosent av den totale ramma av etablerarstipendet. Dette er då avvikande frå dei nasjonale og fylkeskommunale retningslinjene. I tillegg ser vi eit mønster av at tilsegn av verdi 300 000,- eller meir, dobbelt så ofte går til mannlege etablerarar framfor kvinner, sjå vedlegg for grafisk framstilling over denne tildelinga. 2.2.3.1.2 Unge (18 35 år) For unge etablerarar kan vi sjå at tildelinga av etablerarstipend varierer frå år til år. I 2010 kan vi derimot sjå ein stor nedgang, men vi gjer merksam på at dette er ein nedgang som må bli sett i samband med det totale talet på innvilga tilsegn dette året. Som vi allereie har nemnt, har året 2010 den lågaste totalen av innvilga stipend. Dette gjer at det prosentmessige talet på unge etablerarar har hatt ein positiv utvikling det siste året. Fylkeskommunen kan mellom anna i 2010 vise til at 1/3 av nyetableringane i fylket har vore starta opp av unge etablerarar mellom 18 og 35 år. Ved fordeling av kronebeløp innanfor etablerarstipend kjem denne gruppa også godt ut. Figur 2 Innvilga etablerarstipend til unge 9
2.2.3.1.3 Innvandrarar I følgje nasjonale og regionale føringar skal innvandrarar òg vere ei prioritert gruppe. Etter det vi kjenner til, viser fylkeskommunen til at også denne gruppa av fylkets innbyggjarar skal vere prioritert ved tildeling av regionale utviklingsmidlar. Fylkeskommunen har derimot ikkje konkretisert i kva grad innvandrarar skal bli prioritert i sine retningslinjer. Det blir ikkje gjort registrering av denne gruppa. Av den grunn har vi heller ikkje målbare resultat å vise til for denne gruppa. Vår vurdering Etter det vi kan sjå, har fylkeskommunen lagt føringar for prioritering av dei ulike målgruppene ved tildeling av etablerarstipendet. Det er heller ikkje store skilnader mellom kjønna ved tildeling av stipendet. Resultata av registreringstala for denne gruppa viser at målet med 40 % kvinnelege etablerarprosjekt er nådd for åra 2006-2009, jf. St. meld. nr 25 (2008-2009) og føringar frå KRD. Derimot er det slik at sjølv om talet på tilsegn er tilfredstillande, kan vi sjå ein skilnad på totalen av kronebeløpet når det gjeld tilsegn til kvinnelege etablerarar til samanlikning med menn. Vi ser òg ei skeivfordeling mellom kjønna når det gjeld fordeling av etablerarstipend over 300 000 kroners merket. Vi ser at registrering av gruppene kvinner og unge er utført. Derimot kan vi sjå at registrering av gruppa innvandrarar er mangelfull. Vi anbefaler at ei registrering av denne gruppa også bør settast i verk. Ei komplett registrering av alle målgruppene, vil gjere det enklare å følgje utviklinga av talet på etablerarprosjekt som er starta opp av ressursgruppene kvinner, unge og innvandrarar. Særleg kan eit godt heilskapleg system for registrering av etablerarar som nytter seg av ulike verkemiddel, vere av vesentleg verdi og ein føresetnad for å kunne leggje fram målbare isolerte resultat ved evalueringa av fylkesplanen (2009-2012) i 2013. 2.2.3.2 Verdiskaping i lokalsamfunnet Det er ønskeleg frå regjeringa si side at fylkeskommunen gjennom ein differensiert politikk skal ta vare på dei ulike lokale og regionale utfordringar og fortrinn. Næringslivet i Møre og Romsdal er ofte kjenneteikna av ulike behov og områder der særskilte næringar har meir tilknyting enn andre, til dømes er fylket sin næringsstruktur prega av industri som er samla i næringsklynger og ein nedgang i folketalet i distrikta. Fylkeskommunen ønskjer å leggje til rette for ein aktiv innsats der føresetnadene for næringsutvikling og etablering av arbeidsplasser er svake, og har lagt føringar for at Innovasjon Norge skal prioritere saker frå distrikta (sone III og IV). 2.2.3.2.1 Fordeling av etablerarstipend Korleis etablerarstipenda fordelar seg på etablerarprosjekt i distrikta og i dei meir sentrale stroka er vesentleg for næringsutviklinga i fylket. For fylkeskommunen er ei sentral prioritering; å sørgje for næringsutvikling der folk bur. Dette vil innebere ei styrking av den regionale utviklinga i distrikta. Ut i frå dei data vi har tilgjengeleg, ser vi at distrikta får ei høg prioritering gjennom etablerarstipendet. Dei siste åra viser at tildelinga til distrikta ligg langt over det som er målet frå fylkeskommunen (25 %). Vi ser at tildeling av etablerarstipendet i distrikta utgjer 67 % i 2009 og har ein vekst på 15 % frå førre år (2008). I 2010 ser vi derimot ein stor nedgang. Tabell 1 Etablerarstipend tal tilsegn Distrikt Sentralt 2010 35,5 61,3 2009 67,3 30,9 2008 58,3 39,6 2007 68,3 37,5 15 Tilsegn til Ungt Entreprenørskap er ikkje tatt med. Distrikt inneber sone III+IV (Aukra, Averøy, Eide, Frei, Kristiansund, Tingvoll, Gjemnes, Sunndal, Nesset, Raula, Vestnes, Stordal, Norddal, Stranda, Ørsta, Volda, Vanylven, Sande Herøy, Haram, Misund, Aure, Halsa, Rindal, Smøla og Surnadal). Sentrale strøk inneber sone I+II (Molde, Skodje, Sula, Ålesund, Giske, Fræna, Hareid, Sykkylven og Ulstein). 10
Tabell 2 Etablerarstipend- beløp (%) Distrikt Sentralt 2010 40,0 57,3 2009 69,1 29,0 2008 50,1 48,7 2007 61,6 33,9 Når det gjeld fordelinga av etablerarstipendet i kroner, kan vi sjå at det totale beløpet av etablerarstipendet ut til distrikta også er høgare enn til dei sentrale stroka og innfrir kriteriet på 25 %, men til gjengjeld omfattar distriktskategorien mange fleire kommunar 16. Til dømes er det Ålesund og Molde som fått flest etablerarstipend med beløp over 300 000 i dei sentrale stroka og i distrikta er det Kristiansund, Ørsta, Herøy, Stranda og Rauma som kjem best ut (Dette i perioden 2006 til 2009, sjå vedlegg for fleire etableringar i kommunar med tilsegn over 300 000). 2.2.3.2.2 Omsetning og sysselsetting I figuren nedanfor, har vi presentert den samla omsetninga for verksemder som har fått i gong produksjonen av sitt produkt. Den grafiske framstillinga viser då omsetninga for verksemder 17 som har motteke etablerarstipend i perioden 2006-2009. Figur 3 Omsetning: verksemder med støtte perioden 2006-2009 Det vi kan sjå av denne framstillinga er at omsetninga veks, sjølv om denne kan vere variabel til tider. Verksemder som fekk etablerarstipend i 2006 har ein gradvis auke i total omsetning fram mot 2009, medan verksemder frå 2007 viser til en variert omsetningsvekst 18. Den totale omsetninga for verksemder som har starta å tene pengar er på 71.086 000 kr i 2009. Når det gjeld sysselsettinga i verksemdene som har motteke etablerarstipend, medverkar ikkje desse til nokon særlege store arbeidsmiljø. Ut i frå opplysningar i offentlege registrar, kan vi sjå at dei aller fleste av verksemdene har 1 og opp til 3 tilsette, med enkelte unntak. I tillegg er det en stor del ENK som får etablerarstipend. Vår vurdering Som vist ovanfor, har den fylkeskommunale målsettinga om at minimum 25 % av etablerarstipenda til distrikta blitt innfridd dei siste åra. Dette er i tråd med regjeringa sitt initiativ om å føre ein politikk som gir midlar til områder der behovet for vekst og utvikling av arbeidsplasser er størst. Dei fleste av verksemdene som har fått innvilga etablerarstipend i perioden 2006 til 2009, er små verksemder og fleire er registrert i Brønnøysundregistra som enkeltmannsføretak. I ENK er det vanskeleg for oss å følgje opp omsetningsauka, fordi føretaka ikkje er pliktig til å levere årsrekneskap. Men, for dei verksemdene som har levert rekneskap og har hatt ei omsetning frå det året som dei har motteke etablerarstipend har vi ovanfor vist til den totale omsetninga for perioden 2006 til og med 16 Sjå i vedlegg, for ei oversikt over fordelinga av etablerarstipend etter kommuner 2006-2009 17 Vi har her valt å berre sjå på omsetninga til dei verksemdene som har registrert seg med firmanamn ved tildeling av etablerarstipend. Dette sidan vi vanskeleg kan måle omsetninga til personar som har motteke etablerarstipend. 18 Total omsetning i 2006 er 13.864 000 kr. 2007: 33.984 000. 2008: 44.845 000. 11
2009. Vi har sett at det er vekst hos dei verksemdene som har motteke etablerarstipend, men enno er det for tidleg til å kunne sjå deira fulle potensiale. Vi ser òg ein tendens til at dei høge summane for etablerarstipend blir gitt i sentrale strok. 2.3.4 Målet om dei gode etableringane Målsettinga med fleire og betre etableringar kan mellom anna sjåast i samanheng med verksemdene si grad av overleving for at talet på nye og eksisterande verksemder skal vekse. Til fleire verksemder som klarar seg, er dette ein indikator på at dei oppstarta etableringane er av god kvalitet. I samband med etablerarsatsinga har det vore relevant å sjå nærare på kva faktorar som kan medverke til at verksemdene overlever og medverkar til ei auka verdiskaping i fylket. Generelle tilbakemeldingar i tilknyting til endringane i etablerararbeidet i samband med Hoppid.no, gjev uttrykk for kor grunnleggjande eit samanhengande verkemiddelapparat er i arbeidet med å få fram dei gode etablerarprosjekta. Fylkeskommunen sin tankegang er at eit meir samordna verkmiddelapparat skal vere til stades ved oppstart av ei verksemd og deretter følgje utviklinga til dei gode forretningsideane oppover i systemet. I teorien skal dette medverke til å gje nyetableringar eit betre utgangspunkt for overleving. Denne verdikjedetenkinga gjev forventningar om tilrettelegging og oppfølging av etablerarar som ein heilskapleg prosess. Dvs. frå etableraren sin basisidè, til oppstart av verksemd og vidare til utvikling og vekst som ei konkurransedyktig verksemd. Definisjonen på ei god idè er i følgje nettsida til IN, idear som har potensiale for ei positiv utvikling, er nyskapande og har høg kommersialiseringsgrad. Verksemda si overleving baserer seg i følgje dette, ofte på framtidsutsikter for kommersialisering av produktet og ikkje berre det å ha ein god idè. Denne ideen må m.a.o kunne realiseras. Derimot kjem vi ikkje utanom dei lokale føresetnadene for å lukkast med ein idé. Her er det hoppid -kontora kjem inn i bilete og skal arbeide med å få fram dei gode prosjekta. Rettleiinga er for mange ein viktig del av arbeidet med å skape eit produkt som er levedyktig. Fylkeskommunen omtalar denne prosessen som kontora sine silingsoppgåver. Tilbakemeldingar frå fleire kontor viser at ei slik siling mellom dei levedyktige og dårlege prosjekt, kan vere ei utfordring i mange tilfelle. Hoppid-kontora arbeidar òg med å betre utgangspunktet og klargjere ideane slik at dei kan bli sendt vidare til andre aktørar i verkemiddelapparatet. Til dette er kvart kontor avhengig av å ha eit godt nettverk rundt seg, og etter tilbakemeldingar frå kontora har dei dette tilgjengeleg i samband med rettleiingsarbeidet til etablerarar. Det viser seg ofte at følgjande aktørar er viktig i nettverket; kommuneadministrasjonen, Innovasjon Norge, det lokale næringslivet i nærleiken (verksemder, bankar, revisorar, personar/konsulentar med spisskompetanse på ulike områder), næringsforum/næringshagar/kompetanseparkar, fylkeskommunen(kursverksemd), kunnskapsparkar, utdanningsinstitusjonar, andre hoppid-kontor, SIVA. Kontaktnettverket ser ut til å strekke seg lengre for dei som er knytte til større einingar som næringsforum/næringshagar/ kunnskapsparkar, og vi kan sjå eit tendens til at desse òg har eit breiare perspektiv på kontaktar og ein tettare kontakt med det heildekkande kompetansenettverket i fylket. Eit av hoppid-kontora framhevar at det å ha fleire å spele på lag med medverkar til større tryggleik for dei som jobbar med å rettleie etablerarar. 12
2.3.5 Rettleiing og oppfølging av etablerarar Gjennom Hoppid.no har det skjedd ein stor forbetring av moglegheitene til å kunne gi rettleiing innanfor eit samordna verkemiddelapparat 19. Når det gjeld rettleiing er det ikkje slik at hoppid-kontora er heilt aleine om å gje rettleiing til etablerarar. Innovasjon Norge har og kontakt med etablerarar i samband med etablerarstipendet. I følgje etablerarar som har svart på spørjeundersøkinga, har mange hatt kontakt med Innovasjon Norge ved oppstart/søknad til finansielle støtteordningar 20. Denne tilbakemeldinga viser til ei motsetning i høve til verdikjedetankegangen med hoppid-kontora som første kontaktpunkt. I denne samanhengen er det viktig å vere merksam på at dette er svar i frå etablerar som har motteke etablerarstipend og er/har vore i kontakt med IN. I tillegg veit vi ikkje kva som kan karakterisere praksis hos dei etablerarane som ikkje har respondert. Hoppid-kontora viser til utfordringar med å leggje til rette for eit individuelt tilpassa opplegg for etablerarar. Årsakene til dette kan vere at etablerarane sine behov varierer, og manglande tid til å kunne leggje til rette slik dei ønskjer. Nokon treng ikkje so mykje hjelp, mens andre treng meir. Tilbakemeldingar viser at ein gjennomsnittleg rettleiingsperiode kan vere frå 2 timer til 4 år. Denne varierande graden av gjennomsnittleg rettleiingstid kan òg ha samanheng med hoppid-kontora sine tilgjengelege ressursar i tillegg til etablararne sine ulike behov. Dei fleste av hoppid-kontaktane har også andre arbeidsoppgåver i tillegg til denne stillinga. Tilbakemeldingar frå etablerarar viser at 48,3 % ser kvaliteten på oppfølginga frå hoppid-kontor som svært god eller god. Ein må her vere merksam på at kategorien dårleg òg omfattar dei som ikkje har eit hoppid-kontor tilgjengeleg, og dei som ikkje har nytta seg av denne tenesta. Figur 5 Respons på spørjeundersøkinga Når det gjeld oppfølging av etablerarar eksisterer det ikkje noko felles ordning for rapporteringar frå alle hoppid-kontora i fylket. Ei slik form for oppfølging er opp til kvar einskild kommune/hopppid.no-kontor å utarbeide. Når det gjeld rapportering frå kontora mottek fylkeskommunen rapport over bruken av dei økonomiske verkemidla som dei får tildelt. Fleire av hoppid-kontora meinte at det kunne vere interessant å vite meir om korleis det hadde gått over tid med dei oppstarta verksemdene som har vore innom kontoret for rettleiing og tilrettelegging. Eit av kontora viste til ei eiga ordning som dei hadde sett i verk for oppfølging av etablerarane sine. På den andre sia er det nokre av kontora som seier at ein må passe på å ikkje bli for pågåande. Sjølv gode idear treng tid til å utvikle seg. Fylkeskommunen viser til regionale samlingar to gonger i året som Innovasjon Norge tek initiativ til når det gjeld utveksling av erfaringar. Fylket er i denne samanhengen delt i sju regionar, og det er utpeika ein regionkontakt i kvar region. Til stades på disse møta er fylkeskommunen, etablerare, Innovasjon Norge og hoppid.no kontora. Regional- og næringsavdelinga har no avgjort å utvide denne gruppa til også omfatte landbruksansvarlege i kommunane. 19 I følgje ein hoppid-kontakt. 20 Ved rettleiing og tilrettelegging ved oppstart/søknad til støtteordningar av aktørar i hoppid.no-systemet, svarar etablerarane følgjande: Hoppid-kontoret 27,6 %. Næringshage 13,8 %. Kunnskapspark (inkubator) 24,1 % Innovasjon Norge 58,6 %. Ingen 17,2 %. Andre aktørar 31,0 %. 13
2.3.6 Varige verksemder og etablerarutvikling Figur 6 Respons i frå spørjeundersøkinga Varige verksemder vil kunne medverke til verdiskaping og positive resultat ved bruk av dei tildelte økonomiske verkemidla i samband med entreprenørskapssatsinga. I følgje spørjeundersøkinga, viser det seg at etableringsprosjekta har ein relativt liten vekst dei første åra, med unntak av ei etablering som har hatt høg verdiskaping etter kort tid. Graden av verdiskaping for dei andre verksemdene vil sannsynleg auke over tid, men dette avhenger av at etablerarprosjekta faktisk overlever. Tilbakemeldingar frå etablerarane gir eit positivt bilete av framtidig vekst. 65,5 % av etablerararne seiar at dei ser si verksemd som i vekst, 17,2 % meiner ho er stabil og 17,2 % viser til ei negativ utvikling eller ei sovande verksemd. Når det gjeld etablerarstipendet sin medverknad til at etablerarprosjekta overlever, svarer etablerarane følgjande 21 : 62,1 % svært viktig, 27,6 % noko viktig, 10,3 % litt viktig. Ingen meinte at etablerarstipendet ikkje er viktig. Ut i frå spørjeundersøkinga ser ein at svara frå etablerarane varierer i graden av kor viktig dette stipendet er for nyetableringa. Etablerarane informerer òg om at mange har motteke stønad frå andre ordningar/aktørar under etableringsprosessen (48,3 %). Til samanlikning har vi òg spurt om oppfølging/tilrettelegging har vore viktig for verksemda si overleving. Spørjeundersøkinga viser at 48,3 % seier at oppfølging og tilrettelegging har vore svært viktig for verksemda si overleving, medan 17,2 % meiner at dette er noko viktig, 17,2 lite viktig og 17,2 % ikkje viktig. Når det gjeld måling av sjølve overlevingsgraden til verksemdene har vi under arbeidet med denne undersøkinga motteke informasjon som vektlegg at ein etableringsprosess kan ta opptil fleire år. Det vil seie at måling av kor bra verksemdene har klart seg, er vanskeleg å få gjennomført før fire-fem åtte år etter oppstart. Eksakt kor mange år er NIFUSTEP, SSB og IN m.fl ikkje heilt samstemde om, men dei er samde om at effekten av overlevingsgraden ikkje kan målast før etter ei viss tidsperiode. På den andre sida kan ein sjå på etableringar som har blitt registrert over dei siste åra, for å få ein betre innsikt i etablerarutviklinga. Vi kan sjå at det over tid har vore ei gjennomsnittleg auke. NIFUSTEP fann i 2005 at det årleg registrerast i gjennomsnitt 1600 føretak i Møre og Romsdal i perioden 2001-2004, og at fylket er plassert på fjerde sisteplass til samanlikning med dei andre fylka i landet. For perioden 2005-2008 er det i følgje SSB registrert i gjennomsnitt 2051 føretak. Som vedlegg har vi vist til utviklinga av nyregistreringar dei siste åra. I mars 2011 informerte plan og analyseavdelinga i fylket at Møre og Romsdal no ligg på ein fjerde plass rekna i frå toppen. Dette i høve til resten av landet. Figur 6 Nyetableringar Når det gjeld lesing av resultat i høve til etablerarutviklinga i Møre og Romsdal, vil vi gjere merksam på at tal i kategorien nyregistreringar til samanlikning med nyetableringar kan vere ulike. Omgrepet nyregisteringar inneber i fleire tilfelle alle registeringar. Nyetableringar tilseier etableringar som er heilt nye 22. Regional- og næringsavdelinga nyttar seg av statistikk frå Statistisk Sentralbyrå når dei skal vurdere i kva grad resultatmålet; Auka innovasjonstakt og fleire nyetableringar med auka overlevingsgrad, samanlikna med nivået i 2008 23, er innfridd. Fylkeskommunen utfører derfor ikkje eigne målingar verken av nyetableringar eller overlevingsgraden til verksemder. Fylkeskommunen har derimot 21 Spørsmålet til etablerarane vart formulert slik: Har etablerarstipendet vore viktig for verksemda si overleving? 22 Sjå vedlegg for tabell over nyregistreringar og nyetableringar i åra 2007-2009. 23 Vi har ikkje sett på auka innovasjonstakt. 14
leigd inn ekstern kompetanse 24 for å evaluere status på entreprenørskap i Møre og Romsdal, både i 2005 og 2010. Ein må her leggje til at utbredt bruk av offentleg tilgjengeleg statistikk gjer det vanskeleg å sjå effektane av tiltak innanfor hoppid.no isolert sett. Det totale talet på føretak i Møre og Romsdal har i løpet av prosjektperioden til Hoppid.no gått opp. Medan nyregistreringane og nyetableringane har variert og gjer det vanskeleg å sjå noko mønster. Frå 2008 som er det nivået som resultatmålet på etablerarutviklinga skal bli målt ut i frå, har talet på nyetableringar først gått opp i startfasen av Hoppid.no, og deretter tilbake i 2008 og 2009, for så sannsynlegvis gå opp i 2010 utan at vi har tal tilgjengeleg for samanlikning i høve til dei tidlegare åra, sjå vedlegg. Overleving av verksemder med etablerarstipend I figuren nedanfor viser vi til overlevingsgrada til verksemder som har motteke etablerarstipend i perioden 2006 til 2009. Med denne framstillinga ønskjer vi å sjå i kva grad etablerarstipend er viktig for at verksemdene skal overleve. Figur 4 Overlevde etablerarprosjekt 2006-2009 For å sjå om verksemdene framleis eksisterer har vi manuelt søkt opp verksemder som har motteke etablerarstipend i Brønnøysundregistra. I dette søket har vi derimot ikkje tatt med personar som har motteke etablerarstipend, Framstillinga ovanfor viser til ein jamn nedgang av verksemder fram til 2011. Dette gjeld verksemder som har motteke etablerarstipend i perioden 2006 til 2009. Vi kan òg sjå at fleire verksemder har motteke etablerarstipend i 2008 og 2009 enn dei tidlegare åra. Totalt sett veks talet på etableringar som har motteke etablerarstipend i positiv retning. Denne positive auka har samanheng med nye tilsegn frå Innovasjon Norge dei påfølgjande åra. Tabell 3 Overlevde etablerarprosjekt (%) Overlevingsgrad verksemder etablerarstipend Innvilga etablerarstipend Møre og Romsdal 2006-2011 73,9 2007-2011 76,2 2008-2011 93,0 2009-2011 96,6 Ut i frå 103 etableringar som er registrert med firmanamn, er det 14 som ikkje har overlevd i 2011. Dette gir ein totalt nedgang på 13,6 %. Det er ein jamn nedgang på 1 til 2 verksemder som ikkje klarar seg kvart år, noko som ser ut til å representere ein lik trend for åra mellom 2006 til 2009. Overlevingsgraden totalt for denne perioden er på 86,4 %. 24 I 2005 NIFUSTEP/Møreforsking og i 2011 Oxford Research AS. 15
Den største nedgangen som vi kan sjå ut i frå framstillinga er for verksemder av året 2006. Grensa for å kunne seie at verksemda har overlevd har vi definert til 4 år, dvs at vi enno ikkje kan vere heilt sikker på at etableringane i frå 2008 og 2009 vil overleve. Derimot kan vi sjå at dei so langt har same fråfallsmønster som dei tidlegare åra. Ut av 23 mottakarar i 2006, har 17 verksemder overlevd i 2011. Dette gir ein overlevingsgrad på 73,9 %. For verksemder som fekk etablerarstipend i 2007 er overlevingsgraden 76,2 %. Til samanlikning med overlevingsgraden for Møre og Romsdal i tidlegare periodar er det tydeleg at verksemder med etablerarstipend klarar seg betre enn verksemder utan. Det har vore ønskeleg å gjere ei samanlikning med overlevingsgraden til verksemder i Møre og Romsdal for dei siste åra, men SSB har ikkje lagt ut desse tala enno. Sjå derfor vedlegg for dei tala som vi har tilgjengeleg. Vår vurdering Tabell 4 Overlevde nyetableringar totalt (%) Overlevingsgrad: nyetableringar Verksemder etablert 2001, 2002 og 2003 Møre og Romsdal Heile landet 2003-2007 40,3 35,0 2002-2006 42,0 35,5 2002-2005 49,4 41,5 2001-2004 49,2 X Vi har fått inntrykk av at det er mange faktorar som heng saman når det gjeld å leggje høva til rette for nye etableringar. Vi har sett, at det i teorien skal vere dei gode prosjekta som vert formidla vidare i verdikjeda, medan dårlege prosjekt skal bli sila vekk. Tilbakemeldingar frå hoppid.no-kontor viser at denne silinga vert sett som ei utfordring. I samband med spørjeundersøkinga er det viktig å merke seg at det allereie har vore gjennomført ei siling av desse etablerararne (motteke etablerarstipend), og dette dermed er ei gruppe som er kvalifisert i utgangspunktet. Over halvparten av dei spurde etablerarane meiner at både etablerarstipendet og tilrettelegging/oppfølging er svært viktig for verksemda si overleving. Etablerarstipendet ser òg ut til å ha ein positiv verknad på overlevingsgraden til verksemder. Tilbakemeldingar frå etablerarar viser at dei har tru på vekst i framtida. For tilrettelegging og oppfølging er det vanskelegare å måle resultata, men etablerarar vektlegg Innovasjon Norge som ein viktig aktør for rettleiing. Det er i denne samanheng viktig å vere merksam på at rolla til IN kan vere styrka i høve til desse etablerarane som har motteke etablerarstipend. På den andre sida burde truleg hoppid-kontora vore litt meir inn i bilete ved oppstart ut i frå verdikjedetankegangen til fylkeskommunen og samarbeidsaktørane. Vi vurderer det slik at det er positivt at dei gode verksemdene har kome seg vidare i systemet. Samstundes burde vi i tillegg ha vore i kontakt med dei aktørane som ikkje har motteke etablerarstipend. Utfordringa i denne samanheng er at det ikkje finst ei samla registrering over desse aktørane. Fleire av hoppidkontora meinte at det kunne vore interessant å sjå korleis det har gått med desse etableringane. Fylkeskommunen bør vurdere om ei slik registrering kan vere aktuelt. Vi har sett at det er verksemder som ikkje overlever på tross av at dei er utvalt som å vere dei gode prosjekta. Det er òg mogleg at fleire av desse ville ha vore levedyktige utan etablerarstipend og rettleiing. Men, for oss er det veldig vanskeleg å vite heilt sikkert kva for verkemiddel som har hatt mest effekt. Dette sidan ingen verksemder og etablerarar har dei same behova. I undersøkinga har det vore ønskeleg å gjere samanlikningar med tal frå andre kjelder, men vi finn at dette vanskeleg let seg gjere då dei nyaste tala for overleving enno ikkje er gjort tilgjengeleg. 16
3. Høyringsprosess for forvaltningsrevisjonsrapporten Rapporten vart sendt på høyring den 29. april, med svarfrist 10. mai. Høyringsutkastet var sendt til fylkesrådmannen, regional- og næringsavdelinga, Innovasjon Norge og hoppid.no-kontora i kommunane. I høyringsfasen for rapportutkastet er det halde høyringsmøte med regional- og næringsavdelinga. I høyringsmøtet vart rapportutkastet drøfta. Som følgje av høyringsmøtet har vi teke med nokre tilleggsopplysningar når det gjeld omtale av tiltak/ordningar for etablerarar; til dømes kvinnovasjon, ny i norge og regionale samlingar. Vi har ikkje gjort vesentlege endringar av faktagrunnlaget til rapporten, med unntak av endring av informasjon i høve fylkeskommunen sine målkrav når det gjeld prioritering av målgruppa unge mellom 18 og 35 år. I høringsutkastet ble det skrevet at fylkeskommunen har fastsatt mål om at 1/3 av unge etablerarar skal få tildelt etablerarstipend/regionale verkemiddel. I den endelege rapporten har dette blitt retta, og vi viser til at fylkeskommunen ikkje har lagt føringar for konkrete måltal i høve til denne målgruppa. Utover dette kom det ikkje fram opplysningar som gav grunnlag for fleire endringar i rapporten. I den endelege versjonen har vi valt å utbetre tunge setningar, forklaringar/presiseringar og språk i rapporten. 3.1 Samandrag av innkomne høyringssvar Vi har motteke høyringsfråsegn frå regional- og næringsavdelinga og eit av hoppid.no-kontora. Sjå vedlegg. I korte trekk kan vi gjere ei følgjande oppsummering av høyringsfråsegna: Regional- og næringsavdelinga viser til at fylkeskommunen har jobba målretta med etablerarsatsing i prosjektet hoppid.no frå og med 2006. Relevante samarbeidsaktørar i samband med dette programmet er Innovasjon Norge og landbruksavdelinga hos fylkesmannen. Etter ei evaluering gjennomført av Oxford Research i 2010, gjekk Hoppid.no inn i fylkeskommunen si ordinære drift. Vidare i høyringssvaret viser regional og næringsavdelinga til metodiske utfordringar knytta til bruk av data frå den utsendte spørjeundersøkinga. Dei ønskjer med dette mellom anna å gjere merksam på at etablerarutvikling og verkemidla i tilknyting til desse, i mange tilfelle kan vere prega av fleire ulike faktorar, og at det er viktig å ta omsyn til variasjonar blant etablerarar og tilhøve for å kunne gje eit heilt korrekt bilete av resultata når det kjem til etablerarutvikling. Når det gjeld dei målbare effektindikatorane i arbeidet med etablerarutviklinga viser regionalog næringsavdelinga til at dei er i gong med dette arbeider, og at dei skal vurdere å innføre fleire konkrete målkriterium. Elles seier regional og næringsavdelinga seg einige i vår forståing av hoppidkontora og etablerarstipendet si rolle i etablerarutviklinga i fylket, jf. vedlegg. Vi fekk også tilbakemelding frå eit hoppid-kontor med ingen særskilte merknader (sjå vedlegg). 3.2 Høyringsfråsegnene sin verknad på utforming av endeleg rapport Regional- og næringsavdelinga uttrykkjer at det kan vere utfordringar knytt til bruk av tal henta frå spørjeundersøkinga. Dette er noko vi har ei forståing for, og vi er einige at dette må takast omsyn til. I den endelege rapporten har vi derfor prøvd å gjere lesaren meir merksam på at det kan vere fleire underliggjande faktorar og variasjonar som kan spele ein rolle når det kjem til bruk av verkemidla som er omhandla i rapporten. I arbeidet med dette prosjektet har vi valt å ta utgangspunkt i etablerarar som har motteke etablerarstipend med utgangspunkt i perioden 2006-2009 (hoppid.no-perioden). Ved å ta utgangspunkt i dette utvalet, medverkar dette til at vi kan få ei avgrensa forståing av den heilskapelege røyndomen til etablerarutviklinga i fylket. Vi vil påpeike at vi heller ikkje veit kva som karakteriserer dei verksemdene som ikkje har svara på spørjeundersøkinga - i kva grad desse er nøgde eller ikkje. I rapporten har vi valt å nytte spørjeundersøkinga for å vise eit utval av etablerarane sine opplevingar knytt til etableringsprosessen. Vi vil ikkje seie at våre resultat kan seiast å vere representativt for alle etablerarar i fylket. Derimot kan spørjeundersøkinga medverke til å gje oss eit betre innblikk i korleis dei etablerarane som ikkje har blitt sila vekk har kome seg vidare i prosessen, med hjelp i frå ulike verkemiddel. 17
Vi har òg i denne samanhengen med tolking av tal undersøkt nærare statistikken når det kjem til nyetableringar i fylket i 2009. Vi kan berre finne tal for nye føretak, noko som inneber registreringar både for nyregistreringar og nyetableringar i den offentlege statistikken. Vi meiner derfor det er vanskeleg å sjå i kor stor grad etablerarsatsinga har hatt ein framgong, sidan desse tala varierer frå år til år. Vi har presisert dette i den endelege rapporten. 18
4. Konklusjonar og anbefalingar Vi har i dette prosjektet sett nærare på fylkeskommunen si satsing på etableringsutvikling, dvs. i kva grad det har lukkast for fylkeskommunen å leggje høva til rette for etableringar ut i frå dei distrikts- og regionalpolitiske målsettingar for regional utvikling. Rapportens fokus har gjennomgåande vore på nye etableringar, og i kva grad etablerarprosjekta best mogleg kan overleve og medverke til ei betre nytting av vesentlege ressursar for auka verdiskaping og mangfald i fylket. Dei siste åra har fylkeskommunen vore ein aktiv tilretteleggar for entreprenørskap. Særskilt gjennom Entreprenørskapsprogrammet Hoppid.no, har samordninga av verkemiddelapparatet for etablerarsatsinga vore ei viktig oppgåve for fylkeskommunen. Føremålet med ei slik samordning, har vore å gjere oppstart av ny verksemd til ein enklare prosess. Dette gjennom å gjere regionale verkemiddel meir tilgjengeleg for brukarane, og eit auka fokus på å fremje dei gode prosjekta. Entreprenørskapsprogrammet er prega av positive haldningar frå dei involverte aktørane. Vi har inntrykk av at dei både forventar og ønskjer at Hoppid.no skal vise til resultat. Vi har i denne undersøkinga ikkje fokusert på Hoppid.no som program. Vi har i staden vist til to av verkemidla, økonomisk stønad og rettleiing til etablerarar. Som er forventa at skal stimulere til etablerarutvikling. Vårt inntrykk er at fylkeskommunen i sitt arbeid med å leggje til rette for prioriteringar på dette området, har fulgt opp dei føringane som blir gitt gjennom KRD, fylkesplaner, og årlege handlingsprogram. Vi vil også vektleggje at vi berre har vurdert prioriteringar i samband med visse avgrensingar som vi har vist til tidlegare i rapporten. I samanheng med desse nasjonale føringane, har vi sett at fylkeskommunen har satt fokus på og ønskjer å prioritere kvinner, unge og innvandrarar, og er i samsvar med distrikts- og regionalpolitiske målsettingar. Fylkeskommunen har satt konkrete mål og føringar for ei av desse gruppene i høve til Innovasjon Norge, medan hoppid-kontora derimot ikkje har motteke retningslinjer for registrering utover ein oversikt over dei økonomiske tildelingane. Gruppene unge og innvandrarar har ikkje fått fastsett konkrete måltal. For innvandrarar blir det heller ikkje utført registreringar ved tildeling av etablerarstipend. Offentleg statistikk henta frå SSB, presenterer ei auke i talet på nye føretak frå 2009 til 2010. Dette viser eit positivt bilete av etablerarsatsinga i Møre og Romsdal mellom desse to åra. På same tid, er dette tal som kan variere frå år til år, og ei liknande auke fann stad i 2007. Likevel kan vi seie at fylket si etablerarsatsing totalt sett har hatt framgang frå nivået i 2008 når det gjeld talet på totale føretak. Det er enno for tidleg å sjå endelege resultat av etablerarsatsinga dei siste åra i og med at vi ikkje har fått tak i offentlege tal for berre nyetableringar i 2010, til samanlikning med 2008. Under arbeidet med prosjektet ønska vi å sjå nærare på resultata av etablerarsatsinga, meir enn tala den offentlege statistikken kunne fortelje oss. Derfor har vi vore i kontakt med etablerarar som har fått innvilga etablerarstipend i perioden 2006 til 2009, og med hoppid-kontora i fylket. Utfordringar i samband med statistikken har vore at ein kan få inntrykk av etablerarsatsinga gjev effekt på områder som vanskeleg let seg dokumentere. Vi viser mellom anna til effektane av hoppid.no programmet som vert målt ut i frå tal av nyregistreringar og nyetableringar totalt i fylket, og ikkje ut i frå dei som har vore i kontakt med hoppid.no. Vi fann ein positiv haldning til entreprenørskap og etablering frå aktørane i verkemiddelapparatet og det kom fram at interaksjon og kommunikasjon mellom aktørane er viktig for å kunne fremje dei gode prosjekta. Vi har òg sett at fylkeskommunen i Møre og Romsdal har satsa på entreprenørskap som ei viktig vekstkraft for næringsutvikling i fylket. Derimot er det ein del registreringar og oppfølging av etablerarar som kan forbetrast. Det bør vurderast om eit auka fokus på registrering av effekt vil gjere det lettare for seinare effektmålingar av arbeidet som fylkeskommunen har lagt ned for å leggje til rette for etablering i fylket. Resultatet av endringa i organiseringa av etablerarsatsinga har vist seg i auka kommunikasjon mellom dei ulike aktørane, eit større nettverk for etablerarar og moglegheiter for å kome seg oppover i systemet med hoppid-kontora som vegvisar i eit komplekst system. Det som ein ofte kan sjå i praksis er at Innovasjon Norge eller andre aktørar òg står for ein del rettleiinga som i utgangspunktet først 19
skulle ha gått gjennom hoppid-kontora. Mange av etablerarane meiner òg at rettleiing og tilrettelegging er viktig for verksemda si overleving. Vi har sett at fylkeskommunen har delegert økonomiske verkemidlar for tildeling av etablerarstipend. Etter det vi kan sjå vert desse midla nytta etter føremålet, og verksemdene som motteke etablerarstipend har høgare overlevingsgrad so langt, enn den offentlege statistikken for overlevingsgrad viser. Derimot anbefaler vi at det bør vurderast om det kan settast i verk fleire tiltak for å få ei betre fordeling av beløp når det kjem til tilsegn av etablerarstipendet. Vi ser at det må bli lagt til rette for registrering av gruppa innvandrarar. Dersom fylkeskommunen opprettheld det aktive arbeidet med å leggje høva til rette for etablerarar, er det grunn til å tru at satsinga vil gå i riktig retning. Like viktig som fleire etableringar, er det å syte for at nivået på dei nye etableringane er av god kvalitet. Tiltak som betring av oppfølging, statistikk, registreringar og sikring av overleving er det viktig at fylkeskommunen sjølv vurderer nytta av. Møre og Romsdal fylkeskommune vil få høve framover til å styrke registreringa, konkretisering av mål og vidare oppfølginga av særskilte målgrupper og etablerarar. Fylkeskommunen bør òg vurdere å innhente informasjon i frå verksemder som har motteke støtte eller rettleiing frå dei. Dette for betre kunne vise til resultata ved førespurnad. 20
Vedleggsoversyn Vedlegg 1 Tabellar og figurar Tabell: Oversikt over statistikk for etableringssatsinga Møre & Romsdal Heile landet Møre & Romsdal Heile landet Møre & Romsdal Heile landet 2009 2009 2008 2008 2007 2007 Tal føretak 16.955 357.581 15.813 334.433 15.495 326.108 Nyetableringar 1.611 1.821 1.972 42.069 46.567 48.952 Nyregistreringar 1763 2.021 2167 Etableringsgrad 9,5 11,8 11,5 13,9 12,7 15,0 Kjelde: Fylkesstatistikkhefte i Møre og Romsdal og SSB. Tabell: Statistikk etablering 2010 2009 2008 2007 2006 2005 Nyetableringar x 1.611 1.821 1.972 1.912 1.709 Nyregistreringar 1.979 1.760 2.021 2.167 2.116 1900 Overlevingsgrad (1år) 56,7 53,9 53,2 59,3 Kjelde: SSB 2011. Alle registreringar over etablering i Møre og Romsdal Kjelde: EtablerarLINK 21
Totale føretak i Møre og Romsdal Geografisk fordeling av tilsegn over 300 000,- 22
Fordeling av kap 551 post 60 Fordeling av regionale utviklingsmidlar 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % 15% 14% 16% 17% 54% 58% 52% 50% 30% 29% 33% 33% 2007 2008 2009 2010 Kommunane IN R&N Fordeling av etablerarstipend over 300 000 23
saksframlegg Dato: Referanse: Vår saksbehandlar: 11.09.2010 43897/2010 Hans Blø Saksnr Utval Møtedato Kontrollutvalet 29.09.2010 Forvaltningsrevisjon 2010 - bestilling av prosjektet "Etablerarordningar og nyskaping - forventningar og resultat" Bakgrunn Fylkestinget slutta seg i sak T-41/09 til kontrollutvalets framlegg til val av forvaltningsrevisjonsprosjekt i 2010, og i sak Ko-42/10 vedtok kontrollutvalet rekkefølgja i prosjektgjennomføringa. Ovannemnde prosjekt vart utpeika til å kome til utføring som nr 4 av dei 4 valde, med levering til kontrollutvalet i november i år. Fylkestinget gav elles kontrollutvalet fullmakt til å fastsette innhald og omfang i prosjekta, og til å ta avgjerder om prosjektgjennomføringa. I sak Ko-13/10 slutta kontrollutvalet seg til at gjennomføringstakta for forvaltningsrevisjonsprosjekta i 2010 kunne endrast. Det medførte at ovannemnde prosjekt først ville komme til utføring på seinhausten, med levering våren 2011. Ettersom prosjektet Status og utfordringar i trafikktryggingsarbeidet i Møre og Romsdal har blitt skuva ut i tid som følgje av manglande formelle avklaringar (avtalar, lov og regelverk), gjer vi framlegg om at prosjektet om etablerarordningane blir sett i verk no, og at levering skjer til møtet i mars 2011. Om prosjektet I sak T-41/09 (Ko-27/09) om val av prosjekt i 2010 var følgjande premissar lagt for prosjektet: For å møte utfordringane knytta til busetting og folketalsutvikling har fylket ulike ordningar for å stimulere til etablering av bedrifter og i nyskapande verksemd, med vekt på kommunar med svak næringsstruktur, og få fleire arbeidsplassar spesielt for kvinner og ungdom. Nokre av ordningane har eksistert i fleire år, medan andre er av nyare dato. Politisk er det stilt store forventningar til ordningane, med årlege budsjettløyvingar til føremåla. Det bør vurderast om ordningane over nokre år i tilstrekkeleg grad har innfria forventningane som er stilte, og kva konkrete resultat som er oppnådd som ein følgje av stimuleringstiltaka. I den grad det er mogleg bør det vurderast om dei omsyna som ordningane særleg skal fremje, har blitt imøtekomne, evt. korleis desse omsyna kan ivaretakast betre i forvaltninga av ordningane.
Side 2 Entreprenørskapssatsinga innafor midlane til regional utvikling har i 2010 ei disponibel ramme på 14 mill. kroner, og fordeler seg på etablerarstipend med 8 mill. kroner, etableraropplæring/oppfølging med 1 mill. kroner, og entreprenørskapsprogrammet hopp.id m.m. 5 mill. kroner. Midlane til etablerarstipend blir formidla av Innovasjon Norge. Det kan og vere midlar knytta til andre generelle eller spesielle tilskotsordningar som blir nytta til stimulering og etablering/nyskaping, t.d. dei spesielle midlane til etablering av kulturbaserte næringar/arbeidsplassar, eller midlane som blir overførte til dei kommunale næringsfonda. Det er særleg målgruppene kvinner, unge og innvandrarar som skal tilgodesjåast i satsingane. Det blir og lagt vekt på at nyetableringane skal vere levedyktige sidan mange verksemder ikkje overlever den kritiske startfasen. Det er grunn til å få vurdert i kva grad satsingane på nyetablering og nyskaping har oppfylt forventningane og i høve til dei midlane som har vore sett inn. Særleg i høve til dei distriktspolitiske målsettingane kan det vere av interesse å få klarlagt kor mange permanente verksemder og arbeidsplassar som er etablerte, kvar verksemdene er plasserte og i kva grad dei representerer nyskapning, t.d. nye produkt eller tenester. Av interesse er sjølvsagt i kva grad dei spesielle målgruppene er representerte blant nyetablerarane. Prosjektet bør kunne avgrensast til dei tilskotsordningane som fylkeskommunen og Innovasjon Norge (som formidlar av tilskotsmidlar frå fylkeskommunen) har ansvar for, knytta til entreprenørskapssatsinga. Forslag til vedtak: Kontrollutvalet sluttar seg til prosjektbestillinga for forvaltningsrevisjonsprosjektet Etablerarordningar og nyskaping forventningar og resultat. Fylkesrevisjonen i samråd med kontrollsjefen kan fastsette nærare omfang og avgrensing i prosjektet, og i nødvendig grad i samråd med kontrollutvalet. Hans Blø kontrollsjef
Vedlegg 3 - Partnerskapsavtale Partnarskapsavtale om førstelinjetenesta for etablerarrettleiing mellom og.... kommune 1. Avtalepartar Møre og Romsdal fylkeskommune, Innovasjon Norge Møre og Romsdal og. kommune 2. Forankring og bakgrunn I Fylkesplanen for Møre og Romsdal 2009-2012, Vi vågar litt meir er verdiskaping eit av tre hovudmål. Innan dette er eit viktig resultatmål auka innovasjonstakt og fleire nyetableringar med auka overlevingsgrad, samanlikna med nivået i 2008. Gjennom prosjektet hoppid.no vart det i åra 2006-2010 utvikla ei heilskapleg satsing på fleire og betre nyetableringar i Møre og Romsdal. No er hoppid.no etablert som vårt viktigaste verktøy i arbeidet med entreprenørskap. Ei tydeleg og solid førstelinjetenesta for etablerarhjelp og tilrettelegging for næringsutvikling er ein suksessfaktor for hoppid.no. Kommunane har ansvar for dette lokalt, og er Møre og Romsdal fylkeskommune og Innovasjon Norge sin viktigaste samarbeidspart. Denne partnerskapsavtalen ligg til grunn for etablering av hoppid.no-kontor i kommunen. 3. Mål med samarbeidet Alle nyetablerarar i fylket skal få tilbod om rettleiing av god kvalitet frå eit hoppid-kontor Tilbod om relevant opplæring i alle faser av ein bedriftsetablering (0-5 år) Kommunen blir meir attraktiv for nyetablerarar
4. Førstelinjetenesta i kommunen, hoppid.no-kontoret, si rolle Hoppid.no-kontoret er det første naturlege kontaktpunkt for ein person som ønskjer å etablere bedrift og skal løyse følgjande oppgåver: Avklare kva etableraren treng av rådgjeving, kompetanse, finansiering m.m. Rettleie etableraren i utarbeiding av forretningsplan. Ha kjennskap til, og bruke nettverk, som: o Næringshagar og kunnskapsparkar. o Innovasjon Norge o Fylkesmannen. o Bedriftsrådgjevarmiljø. o Finans/lokale bankar. o Etablert lokalt næringsliv. Vere kontaktpunkt for bedrifter undervegs i etableringsløpet (fram til bedrifta er 5 år). Arrangere kurs innan etablereropplæring. Vere medspelar i arbeid med entreprenørskap i skulen. Vere medspelar for lokale utviklingsprosessar (t.d. bygdemobilisering). Legge til rette for møteplassar mellom etablerarar og lokalt næringsliv. 5. Partane sine oppgåver Kommunen skal: Gjere vedtak om kven som skal ha rolla som førstelinjeteneste for etablerarrettleiing i kommunen hoppid.no-kontoret. Setje av ressursar som sikrar ein forutsigbar og tilgjengeleg teneste. Sikre god kvalitet på tenesta ved at den ansvarlege har gjennomført sertifisering, og deltek på kompetansehevande tiltak i regi av Møre og Romsdal fylke og Innovasjon Norge. Vere samarbeidspart i gjennomføring mobiliseringsprosessar og tiltak for entreprenørskap i skulen. Møre og Romsdal fylkeskommune skal: Gjennomføre sertifiseringskurs og kompetansehevande tiltak for førstelinja Tilby felles profileringsmateriell for synleggjering av tenestane frå hoppid.no. Marknadsføre lokale tiltak på nettsida www.hoppid.no Arrangere felles møteplassar for hoppid.no-kontora. Utvikle og drifte nettportalen EtablererLINK som eit verkty for kommunikasjon, etablereroppfølging og resultatmåling. Utvikle og halde vedlike kurspakkar for etablerarar, og bistå hoppid.nokontora med kursadministrasjon. Tildele økonomisk ramme til avklaring av forretningsidear. Innovasjon Norge Møre og Romsdal skal: Informere hoppid.no-kontoret om aktuelle virkemiddel Følgje opp etablerarar som har fått tilskot frå Innovasjon Norge. Arrangere regionale dialogmøte med førstelinja kvart halvår, kombinert med møter med etablerarar Bistå lokalt nivå med tenester for å stimulere til auka innovasjon og knoppskyting innan lokalt næringsliv
6. Profilering Tiltak som blir gjennomført i regi av avtala skal først marknadsførast under merkevara hoppid.no. 7. Avtaleperiode Avtalen gjeld frå dato for underskriving og til inneverande fylkesplanperiode går ut 31.12.2012. Molde, xx.xx.2010 ---------------------- --------------------- -------------------- kommune Møre og Romsdal Innovasjon Norge fylkeskommune Vedlegg: Stadfesting av korleis hoppid.no-kontoret er organisert i aktuelle kommunen
MAL for vedlegg til partnerskapsavtale hoppid.no STADFESTING Organisering av tenester frå hoppid.no-kontoret i kommune 1. Følgjande avdeling/etat/organisasjon/firma har ansvar for hoppid.notenester i kommunen: 2. Åpningstidene/tilgangen til hoppid.no-kontoret vil vere slik: 3. Kommunen har i avtaleperioden sett av følgjande ressursar til arbeidet: a. Viss kommunen har hoppid-kontoret i eigen organisasjon, kor stor stilling er sett av til arbeidet (årsverk)? b. Viss hoppid.no-funksjonen er lagt til ekstern organisasjon (som t.d. næringsforum), kor mykje betaler kommunane for tenestene kvart år? 4. Ressursar sett av til hoppid.no-kontoret frå andre kjelder: 5. Kort skisse over kva aktivitetar/satsingsområde som er planlagt i regi av hoppid.no-kontoret i avtaleperioden 6. Merknader, andre tiltak For kommunen For hoppid.no-kontoret_