ÅRSMELDING FJELL KOMMUNE

2011 ÅRSMELDING FJELL KOMMUNE

Kva skal årsmeldinga fortelje deg: kva vi planla å gjere i 2011. kvifor dette var viktig å gjere. kva det kosta. korleis vi finansierte dette. kva resultat vi har oppnådd. Fjell kommune Fjell kommune er eit moderne og pulserande øysamfunn rett vestom Bergen, med om lag 22700 innbyggjarar. Etter storleik har kommunen ei av dei yngste befolkningane i landet; over 30% av er under 20 år. Utdanningsnivået er gjennomgåande høgt. Kommunen har stor innflytting, og positiv flyttebalanse. Men utflyttinga er og relativt stor, primært på grunn av at bustadmassen ikkje er godt nok tilpassa bustadbehov i ulike livsfasar. Kommunen har ein aktiv bustadpolitikk for å bøta på dette. Arealet på 147 km² er fordelt på nordre delen av Store Sotra, Bildøyna, Litlesotra og meir enn 500 store og små øyar, holmar og skjer. Kommunen har fastlandssamband til Bergen, stor tilflytting og eit ekspansivt næringsliv bygt på olje, teknologi og service. Kystbasen CCB og Ågotnes Industriområde er det viktigaste senteret i Vest-Noreg for service og forsyningstenester til oljeverksemder i Nordsjøen. Naturen i Fjell er forma av ver og vind. Lyngheiar og svaberg, blenkjande vatn og ope hav byr på gode opplevingar. Purpur og nyansar av grått, raudt og blått er sentralt i dei visuelle inntrykka. Historia fortel om eit strevsamt liv her ute ved havet, prega av handlekraft og religiøs nøysemd. Bergensarane kalla folket for havstrilar. Strilane var dristige, handlekraftige og uthaldande. Den gamle strilekulturen er i dag eit stykke vestlandsk kulturhistorie av stor verdi. Dei kommunale tilboda er der folk bur. Vi har i dag 18 grunnskular, kulturskule, vaksenopplæring og vidaregåande skule. Våre to tusen barn under seks år kan velja mellom 11 kommunale og 25 private heildags- og korttidsbarnehagar. Helse- og omsorgstilbodet omfattar to store legesenter og moderne, lettstelte bustader for den som treng hjelp til det daglege. Eit mangfaldig foreinings- og kulturliv med idrettsanlegg, symjebasseng og fotballbaner, lokale kulturbygg, kystkultursenter og tre kyrkjer - legg til rette for kulturelle møtestader og sosiale nettverk. Oppgåvene til kommunen 1. For det første skal vi syte for at innbyggjarane i kommunen har det så godt som mogleg innanfor ramma av den norske velferdsstaten. 2. For det andre skal vi syte for at lokaldemokratiske avgjerder blir handsama effektivt og i tråd med intensjonane til kommunestyret. 3. For det tredje skal vi fungere som ein skule for demokratisk leiarskap, der politiske representantar lærer det politiske handverket og kvalifiserer seg vidare for posisjonar i fylkesting og Storting. Fjell kommunestyre er samansett av ordførar, varaordførar og 43 representantar frå åtte ulike politiske parti Hovudoppgåva er å vedta alle strategisk viktige saker for kommunen, som overordna planar, budsjett og økonomiske saker, interkommunale samanslutningar o.l. Kommunestyret har 8-10 møte i året. Sakslistene vert lagt ut på internettsidene til kommunen, og møta vert haldne for opne dører. I tillegg har Radio Sotra direktesending og opptak frå kvart møte. Kommunestyret har lagt det daglege politiske ansvaret for drifta av kommunen til tre politiske komitear, kvar med elleve medlemer. Komiteane deler på ansvar og arbeid etter type oppgåver. Dei valde representantane blir støtta i arbeidet av rådmannen og om lag 1500 kommunale medarbeidarar. Kvart år i desember gjennomgår kommunestyret den kommunale drifta og vedtek årsbudsjett, økonomiplan, handlingsprogram og planprogram for dei komande åra. Alle desse dokumenta har vore ute på offentleg høring før vedtaket, slik at den einskilde innbyggjar kan koma med innspel. Kvart år vert det utarbeid ei årsmelding (som den du no held i handa). Årsmeldinga er rådmannen sin rapport til kommunestyret om korleis han har klart å styre i høve til dei rammene som kommunestyret har vedteke.

Innhald Nøkkeltal 2011..4. Sjukefråvær 2011. 5. Måla til kommunen...5. Organisasjon...6. Viktige hendingar 2011.7. Ordførar 2011....9. Rådmannen 2011...10. Revisjonserklæring...14. Økonomi 2011.. 15. Notar... 26. Tenestene i kommunen......49. Skulesjefen.......49. Omsorgssjefen....54. Helsesjefen.... 59. Sosialsjefen.63. Barnehagesjefen....69. NAV-Fjell...73. Stab- og støtteeiningar.... 78. Servicetorgsjefen.....78. Plan- og utbyggingssjefen... 82. Eigedomssjefen.....86. Økonomissjefen.......90. Personalssjefen.....92. IKTsjefen.....94. Arbeidstakarorganisasjonane.....96. Arbeidsmiljø, sjukefråvær og likestilling. 98. Regionrådet Vest 107.

Nøkkeltal 2011 Økonomiske nøkkeltal for perioden 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Vekst i brutto driftsinntekter i mill. kr 94,4 67,5 81,9 81,7 58,2 89,8 Vekst i brutto driftsinntekter i % 13,7 % 8,6 % 9,6 % 8,8 % 5,7 % 8,4 % Vekst i brutto driftsutgifter, mill kr 87,40 72,4 105,4 69,0 86,1 61,6 Vekst i brutto driftsutgifter, % 12,7 % 9,4 % 12,5 % 7,3 % 8,4 % 5,6 % Brutto driftsresultat i % av driftsinntektene 1,2 % 0,50 % -2,1% -0,6% -3,2% -0,5% Finansutgifter i % av drifstinntektene 4,0 % 5,3 % 6,0 % 4,8 % 5,9 % 7,3 % Netto driftsresultat i % av driftsinntektene 4,8 % 2,40 % -0,36% 3,0 % -1,6% 3,1 % Langsiktig gjeld (eks pensjonsforp.) pr. innb. 27379 33395 35408 43388 53801 56550 Langsiktig gjeld i % av driftsinntektene 72,7 % 83,2 % 81,4 % 93,4 % 111,5 % 110,6 % Fond i % av driftsinntektene 42,8 % 40,3 % 35,7 % 32,1 % 29,2 % 26,7 % Gj.snittleg nedbetalingstid for gjeld, tal år 37,9 47,1 42,1 49,8 49,8 47,6 Likvid grad 1; Oml.midlar/korts. gjeld 4,0 4,1 2,5 2,6 3,1 2,7 Skattedekn grad; Skatteinntekt/driftsutg 49,4 % 48,7 % 46,3 % 45,9 % 45,6 % 41,9 % Eigenkapitalgrad; EK/TK 30,3 % 28,0 % 26,1 % 23,4 % 20,7 % 12,9 % Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Demografiske nøkkeltal Fjell kommune 1997-2011 1997 2000 2003 2006 2009 2011 Folketalet ved inngangen av kvartalet 17372 18463 19569 20693 21744 22557 Fødde 79 69 59 84 63 80 Døde 25 32 25 34 36 29 Fødselsoverskot 54 37 34 50 27 51 Innvandring 20 4 12 21 38 52 Utvandring 9 14 7 7 12 11 Innflytting, innalandsk 236 229 225 266 238 336 Utflytting, innalandsk 205 185 240 241 210 264 Nettoinnflytting, inkl. inn- og utvandring 42 34-10 39 54 113 Folkevekst 96 71 24 98 79 163 Folketalet ved utgangen av kvartalet 17468 18534 19593 20791 21823 22720 Kjelde: SSB/ Statistikkbanken Resultat sektorrekneskapen - tenestene 2011 Buds(end) 2011 Regnskap 2011 Avvik(per.) beløp Avvik % SKULESJEFEN 304724000 304619933 104067 0,0 % BARNEHAGESJEFEN 72396000 72481041-85041 -0,1% SOSIALSJEFEN 40278000 40948380-670380 -1,7% NAV 35093000 37728870-2635870 -7,5% HELSESJEFEN 50745000 50310114 434886 0,9 % OMSORGSSJEFEN 133672000 135724102-2052102 -1,5% Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen

Sjukefråvær 2011 Sjukefråværet i kommunen er enno for høgt, og viste ein svak aukande tendens samanlikna med 2010. Dette er eit område som har stadig fokus i organisasjonen og ein arbeider i samarbeid med vernetenesta og arbeidstakarorganisasjonane med dette. Kjelde: Fjell kommune/ Personalsjefen 2009 2010 2011 1.kvartal 11,00 8,70 11,00 2.kvartal 9,60 7,40 9,30 3.kvartal 7,40 6,20 6,80 4.kvartal 9,20 9,10 8,50 Heile året 9,40 8,10 8,90 Måla til kommunen Fjell kommune har arbeidd aktivt over mange år, både politisk og administrativt, med å bygge og synleggjere eigen identitet og plattform. Arbeidet har vore rotfesta i den tradisjonelle kulturen - strilekulturen, og ein har søkt å kombinere nøysemd og handlekraft med utviklingstrekk i det moderne samfunnet som Fjell er ein del av. Som eit resultat av dette har kommunestyret (januar 2004) formulert mål for kommuneorganisasjonen som vist nedanfor: Mål for organisasjonen Fjell kommune: Engasjement Fjell kommune skal vere ein engasjerande og motiverande organisasjon å arbeide i, både for politikarar og tilsette. Tillit Fjell kommune skal vere ein organisasjon som er basert på tillit både internt og i høve innbyggjarar, brukarar og andre. Styring Fjell kommune skal vere ein rasjonell og effektiv organisasjon, med klåre ansvarstilhøve, tydeleg oppgåvedeling og korte kommandoliner Service Fjell kommune skal vere ein organisasjon som har ord på seg for å yta god service.

Organisasjon 2011 Kommunestyret i Fjell Kontrollutval Revisjon Formannskapet Andre Nemder, råd og utval i Fjell Kommunale Selskap og stiftingar Komitè for Drift Komitè for Finans og forvaltning Komitè for Plan og utbygging Sotra brannvern IKS Stab-og støttefunksjonar Rådmannen Driftsfunksjonar Fjell VAR a/s Plan- og utbyggingssjefen Verneteneste og Arbeidtakarorg. Skulesjefen Gode Sirklar a/s Eigedomssjefen Tryggleik og Omsorgssjefen Fjell kommunale beredskap pensjonskasse Andre stiftingar Servicetorgsjefen Kultursjef Barnehagesjefen Personalsjefen Helsesjefen IKT -sjefen Sosialsjefen Økonomisjefen

Viktige hendingar 2011 Januar 01.01.: Fjell starta opp JordmorHeim-prosjektet i samarbeid med Helse Bergen. 12.01.: Kommunane Fjell, Sund og Øygarden løyvde 150 tusen kroner til fotballaget Nest- Sotra United som skulle representera Noreg i Special Olympics i Aten i juni/juli. Februar 02.02.: HMS-faglig forum Vestlandet gav HMSprisen 2011 til Fjell kommune. 17.02.: Biskop Halvor Nordhaug møtte leiinga i Fjell kommune i samband med visitas i Fjell. Mars 15.03.: Hordaland fylkesting vedtok å forskottera 100 millionar kroner til bygging av kollektivfelt for riksveg 555 mellom Breiviksskiftet og Drotningsvik. 24.03.: Kommunestyret vedtok at bygginga av eit nytt sotrasamband innbér bompengefinansiering. April 11.04.: Helse- og omsorgsminister Anne G. Strøm- Erichsen var på heimebesøk hjå ein familie som nytta seg av det nye JordmorHeim-tilbodet i Fjell. 13.04.: Kommunestyret vedtok endeleg kommuneplanen sin arealdel. Mai 06.05.: Bjorøy skule måtte stengjast i éi veke etter at målingar viste for høge radioverdiar. 13.05.: Kommunal- og regionalminister Liv Signe Navarsete valde Fjell då ho for første gong presenterte kommuneproposisjonen utanfor Oslo. Juni 16..06.: Kommunestyret godkjente skisse til ny fleirbrukshall på Straume med tre speleflater. Prosjektet kostar om lag 170 millionar kroner. 16.06.: Kommunestyret godkjente ORP for Straume sentrum. Dette er den mest omfattande og kompliserte planen i Fjell nokosinne. Juli 02.07.: Nest-Sotra United sin tur til Special Olympics vart krona med bronse då laget slo Kina 2-1 i bronsefinalen 22.07.: Nasjonen vart råka av ein stor tragedie med terrorangrep mot regjeringskvartalet og Utøya. August 16.08.: Kommunestyret godkjente KDP for vassforsyning og avlaup/vassmiljø 2011-2022 med ei totalramme på 900 millionar kroner. 29.08.: Øyane DPS vart offisielt opna. Senteret gjev tilbod til vaksne med psykiske lidingar i region vest. På Hjelteryggen og Brattholmen er skulane utvida og rehabilitert i 2010/2011 for omlag 50 millionar kroner. September 01.09.: Kommunestyret vedtok å vidareføra organiseringa av brannvernet på Sotra slik det er i dag og sa dermed nei til forslaget om regionalt brannvernsamarbeid. 12.09.: I kommunevalet auka Høgre oppslutnaden kraftig og fekk ein oppslutnad på 28,1 prosent. To dagar seinare vart Høgre, FrP og KrF samde om å halda fram det politiske samarbeidet i fire nye år. Oktober 27.10.: Kommunestyret godkjente det endelege planprogrammet for Sotrasambandet. 29.10. Fjell Idrettsråd fekk Frivilligprisen for 2011 for sitt engasjement for idretten med fokus på frivillig arbeid og samarbeid mellom idrettsaktørar og kommunen. November 16.11.: Fjell kommune vart kåra til Årets nynorskkommune. 30.11.: Fjell kommune skreiv under kontrakt med Lønnheim Entreprenør AS om bygging av ny fleirbrukshall på Straume til omlag 120 mill. kr. Desember 05.12.: Ågotnes helsestasjon flytta inn i nye og moderne lokale i det nye Ågotnes helsehus. 15.12.: Fjell kommunestyre vedtok budsjettet for 2012. Driftsbudsjettet balanserer på 1,3 milliardar kroner. Dei største investeringspostane er ny fleirbrukshall og utbygging av gravplassar på Foldnes og Kleivane.

Ordførar 2011 For alle menneskje i dette land blei 2011 året då det utenkelege blei verkeleg. Åtaket på dei folkevalte institusjonane, og ikkje minst på politisk aktiv ungdom, saknar jamføring i europeisk etterkrigshistorie. Sjølv om handlingane i Oslo og på Utøya 22. juli har skaka oss alle, berga deltakarane frå Fjell til alt hell livet. Fleire av innbyggjarane i kommunen blei direkte råka av åtaket, og mange mista familie eller kjende. Fjell kommune gjennomførte ei verdig minnemarkering i Fjell rådhus 21. august, i barnehagane, og ved skulestart. Vi vil i fortsettinga stå saman med dei som har opplevd sorg og sakn, og støtta dei som har trong for det. Kvardagen bleikast mot hendingane i Oslo, og på Utøya, men vi samlar oss og går vidare. 2011 har vore eit utfordrande år på fleire område. Store prosjekt som Sotrasambandet og Samhandlingsreforma krev mykje merksemd. Dei politiske utfordringane på desse felta står nærmast i kø - ikkje minst gjeld dette sambandet. Statens vegvesen har saman med rådmannen og plan- og utbyggingssjefen, gjort ein formidabel innsats for å få klart prosjektet til politisk handsaming. No står handsaminga i regionen for tur. Bergen, Fjell og Sund må no arbeida aktivt for at nabokommunane, fylke og statens representantar sluttar opp om tilrådingane, slik at framdrifta og ambisjonane i prosjektet ikkje blir svekka. Opninga av Øyane distriktspsykiatriske senter 29. august markerer ein viktig milepåle for utviklinga av tenestetilbodet i regionsentret på Straume. Arbeidet med samhandlingsreforma vert no følgt opp, mellom anna vert det arbeida intensivt med å realisera eit nytt og stort lokalmedisinsk senter på Straume. Fjell kommune er leiande i landet på samhandling innafor dette området. Noko som merkjast godt på rekkja av representantar frå inn- og utland som har vitja kommunen i 2011, for å sjå nærare på arbeidet. Det skal særskilt nemnast at Helse- og omsorgsministeren sjølv var på heimebesøk saman med Ordføraren i byrjinga av april. Då var det samhandlingsprosjektet Jordmor-heim som fekk merksemd. Uroa i dei internasjonale finansmarknadene har vore ei viktig kjelde til nyhende i 2011. Krisa i sør og vest Europa, og frykta for ytterligare nedgong, er reell. Noreg er ein del av denne økonomien, og Fjell kommune har, saman med resten av Europa merka dei økonomiske konsekvensane. Tap der ein hadde rekna med gevinst får konsekvensar, og den kommunale økonomien strammast no til. At fylkesmannen fekk medhald i at kommunen ikkje lenger skal få lov til å føra ekstraordinært utbytte opp i driftsrekneskapen merkast og. Når inntektene ikkje svarar til utgiftene må ein gå gjennom drifta og sjå kor det kan sparast. Om ikkje det lar seg gjera å effektivisera, må ein redusera aktivitetsnivået. Dei komande åra blir i så måte utfordrande for Fjell kommune.

Fjell kommune prioriterar idrett høgt. Bygginga av ein ny fleirbrukshall til 165-175 millionar kroner er eit godt døme på det. Satsinga på idrett og kulturverksemd har stor merksemd retta mot seg, og arbeidet har fått eit kraftig oppsving i 2011. Bronsemedaljen som Nest-Sotra United hadde med seg heim frå Special Olympics, representerar eit av dei store høgdepunkta og er eit godt døme på kva ein kan få til når talent og vilje sameinast. Utbygginga av kommunen, og utviklinga av et konkurransedyktig regionsenter på Straume, går i ekspressfart. Den høge utviklingstakten får konsekvensar for infrastrukturen. For å bøta på nokre av dei mest presserande behova, godkjente kommunestyret ein ny plan for vassforsyning og avlaup/vassmiljø den 16. august. Med ei kostnadsramme i planen på vel 900 millionar kroner, skal nye utsleppskrav, og vassforsyning til eksisterande og ny folkesetnad stettast. Kyrkja i Fjell gjer ein imponerande innsats, med avgrensa ressursar, og 2011 var inga unnatak. Det var særs gledeleg at Biskop Halvor Nordhaug æra oss med visitas til kyrkjelyden den 17. februar. Sjølv om arbeidet som ordførar i Fjell kommune er hektisk og utfordrande, er det og rikt på glede og gode augneblikk. Møte med einskildmenneskje, politikarkollegaer, næringsliv og medarbeidarar i kommunen, er både givande og inspirerande. Det å få vera ein del av arbeidet med å vidareutvikle kommunen, og bidra til å gi innbyggjarane gode leve- og arbeidskår, vert opplevd som svært meiningsfylt. Eg vil nytte høvet til å takka alle for innsatsen. På vegne av kommunestyret og ikkje minst også for egen del, vil eg spesielt takke politikarkollegaer, rådmannen og alle medarbeidarane for eit godt gjennomført arbeidsår. Eli Årdal Berland Ordførar i Fjell kommune

Rådmann 2011 2011 har vore eit krevjande år for Fjell kommune. Kommunen har hatt store økonomiske utfordringar, samstundes som heile organisasjonen har arbeidd med fleire store planar, Sotrasambandet og samhandlingsreforma. Eitt av mange høgdepunkt i 2011 var opninga av Øyane distriktspsykiatriske senter på Straume. JordmorHeim-prosjektet starta opp i januar. Det neste store samhandlingsprosjektet i regionen er nytt lokalmedisinsk senter på Straume, og arbeidet med dette prosjektet er godt i gang. I juni/juli markerte Nest-Sotra United seg sterkt i Special Olympics i Aten og krona det heile med bronsemedalje. Kommunestyret vedtok i juni å byggja ny fleirbrukshall på Straume med tre speleflater. I februar var biskop Halvor Nordhaug på bispevisitas i Fjell. I november vart Fjell kommune kåra som Årets nynorskkommune 2011. I desember fekk Ågotnes helsestasjon nye og moderne lokale i det nye Ågotnes helsehus. Etter mange års arbeid, har kommunestyret vedteke revisjon av kommuneplanen sin arealdel 2011-2022. I den godkjente kommunedelplan for vassforsyning og avlaup/vassmiljø 2011-2022 er det sett opp tiltak for 900 millionar kroner. Planprogrammet for kommunedelplan for nytt fastlandssamband vart hausten 2011 godkjent i Fjell og Bergen kommunar. Befolkninga i Fjell auka med 507 innbyggjarar i 2011 til 22 720 personar ved utgangen av året. Dette er ein auke på 2,3 prosent. Fjell kommune har framleis ei ung befolkning, stabilt fødselsoverskot og stor arbeidsinnvandring. Dette slår positivt ut for inntektene til Fjell kommune. Fjell kommune markerte dei tragiske hendingane 22. juli ved skulestart i barnehagane og skulane. Det var også ei minnemarkering i Fjell rådhus 21. august. Drift I 2010 vart det klart at aktivitetsnivået i Fjell var for høgt i forhold til inntektene, og i 2011 var det nødvendig å ta grep for å få balanse i drifta. I eit godt samspel mellom politikarane og administrasjon, vart det i juni vedteke ei innsparing i driftsbudsjettet på 17 millionar kroner. Trass i budsjettkutta etter eit halvt år, vart året gjort opp med eit brutto driftsresultat på 6,5 mill og eit netto driftsresultat på minus 36,5 millionar kroner. Dette er ei forverring på 19 millionar kroner i forhold til året før. Den viktigaste årsaka til eit netto negativt driftsresultat i fjor på 36,5 millionar kroner er finansrekneskapen. Det var budsjettert med ein gevinst på kapitalfondet på 12 millionar kroner, medan sluttresultatet viser eit netto urealisert tap på 2,2 millionar kroner. Dette gjev om lag 15 millionar kroner i minus på finanssida i forhold til budsjettet. Departementet tilrår at netto driftsresultat bør vera på minst tre prosent av driftsinntektene.

Ei anna årsak til det negative driftsresultatet er Fylkesmannen og departementet si avgjerd om at ekstraordinært utbytte frå BKK skal inntektsførast i investeringsrekneskapen og ikkje i driftsrekneskapen slik Fjell og fleire andre kommunar har gjort. I budsjettrevisjonen i juni vart driftsrekneskapen dermed belasta med 9,5 millionar kroner. I mars 2012 vart det avklart at ytterlegare 6,8 millionar kroner skal overførast frå driftsrekneskapen til investeringsrekneskapen i 2011. Netto driftsresultat vert dermed svekka tilsvarande (totalt 16,3 millionar kroner). Til slutt må det nemnast at det var budsjettert med eit negativt netto driftsresultat i 2011 på 15,2 millionar kroner. Ein konsekvens av barnehageforliket i Stortinget, er at alle nye utgifter til barnehagesektoren frå 2004 til og med 2010 skal dekkjast av staten gjennom skjønsmidlar. Fjell kommune hadde ei underdekning på 30 millionar kroner for perioden 2004 til 2010. Ved overgangen frå øyremerking av barnehagemidlane til rammefinansiering mista Fjell kommune om lag 20 millionar kroner i 2011. Sektorane i Fjell kommune leverte også i 2011 gode resultat. Dette samsvarar med tradisjon og forventningar om god budsjettdisiplin. Rekneskapsresultatet i 2011 er altså først og fremst knytt til ekstraordinære forhold knytt til finansrekneskapen og ekstraordinært utbytte frå BKK. Rådmannen arbeider for å gjenoppretta budsjettbalansen i 2012 for dermed å koma i overskotsposisjon i åra som kjem. Dei siste åra har det vore avvik mellom faktisk betalte pensjonspremiar og netto pensjonskostnad som skal visast som ei utgift i rekneskapen. I 2011 var premieavviket på 15 millionar kroner. Dette rammar likviditeten utan at det går fram av driftsresultatet. Investering, lån og fond I mange år har Fjell kommune bygd ut tenestetilbodet "stein på stein" og gjennomført utbyggingar i fleire byggjesteg. Dette er mellom anna gjennomført i skule, helse og omsorg. Dei siste åra har Fjell kommune forsert utbyggingstakten og vedteke bygging av heilt nye og fullverdige skular og helsebygg. Med store prosjekt som Tranevågen ungdomsskule, Øyane distriktspsykiatriske senter (Øyane DPS) og ny fleirbrukshall på Straume, har investeringsutgiftene og den langsiktige lånegjelda auka kraftig dei siste åra. Investeringsutgiftene var 145 millionar kroner i 2007, 153 millionar kroner i 2008, 218 millionar kroner i 2009, 219 millionar kroner i 2010 og 120 millionar kroner i 2011. Ny fleirbrukshall vil slå kraftig ut på investeringsrekneskapen i 2012 og 2013 og driftsrekneskapen med avdrag, renter og driftsutgifter. Desse investeringane gjev kvalitetsmessige tenester til innbyggjarane, men samstundes aukar gjelda kraftig. Lånegjelda auka med 89,3 millionar kroner i 2011 (+ 7,5 prosent). Langsiktig gjeld har auka frå 369,6 millionar kroner i 2004 til 1 285 millionar kroner ved utgangen av 2011. Gjelda pr. innbyggjar har dermed auka frå 18.480 kroner i 2004 til 56 550 kroner i 2011. Delar av gjelda er knytt opp mot etableringslån og langsiktige leigeavtalar som t.d. Øyane DPS (Helse Bergen). Gjelda i prosent av inntektene har auka frå 55,7 prosent i 2005 til 110,6 prosent i 2011. Med bygging av ny fleirbrukshall vil gjeldsgraden auka både i 2012 og 2013. For å redusera risikoen på rentesida, er 800 millionar kroner (ekskl. Øyane DPS) bunde på langsiktige avtalar og gunstige vilkår. Dette garderer kommunen mot ein renteoppgang som er venta i løpet av nokre år.

Fjell kommune har framleis solide fond. Ved utgangen av 2011 er disposisjonsfondet på i alt 160,6 millionar kroner. Det rekneskapsmessige meirforbruket i 2011 (netto driftsresultat pluss sum avsetningar) er på 29,3 millionar kroner og kan dekkast av disposisjonsfondet. Det er brukt 15,3 millionar kroner av disposisjonsfondet i driftsrekneskapen og 2,5 millionar kroner i investeringsrekneskapen (finansiering av trafikksikring). Ubundne kapitalfond er på same tid 123,7 mill. Fjell kommune budsjetterte med ein avkastning på 12 millionar kroner på kapitalfondet i fjor, men fekk ein negativ urealisert avkastning på kapitalfondet på 2,2 millionar kroner, det vil sei 14,2 mill lågare enn budsjettert. Trass i ein svært krevjande finansmarknad er finansformuen tilnærma oppretthalden og utgjer 305,6 millionar kroner ved utgangen av 2011. Driftsnivået må justerast På bakgrunn av dette, vil rådmannen konkludera med at Fjell kommune framleis har ein rimeleg god økonomi. Gjelda er høg, men fonda er framleis solide. Ein Agenda Kaupang-rapport konkluderer med at Fjell kommune har god styring og kostnadseffektiv drift. Rekneskapsresultata dei to siste åra syner likevel at omfanget av tenestene er større enn det driftsinntektene gjev grunnlag for. Fjell kommune har dei siste to åra teke i bruk den langsiktige strategien om å spara i gode år og bruka reservane i magre tider for å sikra stabil tenestelevering på høgt nivå. Men frå 2012 er det nødvendig å justera driftsnivået for å koma i balanse mellom inntekter og utgifter for så å koma i overskotsposisjon. Delar av Fjell kommune si verksemd er lagt til eigne selskap og stiftingar. Dette gjeld FjellVAR (vatn, avlaup og renovasjon), Fjell bustadstifting (alle bustader og nye barnehagar), Sotra Brannvern IKS (samarbeid med Sund kommune), Fjell kommunale Pensjonskasse, Gode Sirklar (næring, tettstad og kultur samarbeid med Sund og Øygarden kommunar), Fjell festning (historisk), Galleri Haganes og Langøy Kystkultursenter. Selskapa legg fram eigne rekneskap og årsmeldingar. Fjell kommune har dei siste åra bygd opp eit omfattande samarbeid med nabokommunane Askøy, Sund og Øygarden gjennom Regionrådet Vest. Fjell kommune si drift har i 2011 vore gjennomført godt innanfor budsjett og i tråd med vedtekne handlingsplanar. Tenesteproduksjonen har vore høg og stabil. Det kan ikkje meldast om uventa hendingar eller større avvik. Turnover var låg. Sjukefråværet har auka med 0,9 prosentpoeng frå 2010 til 8,9 prosent i 2011. Det er likevel framleis lågare sjukefråvær enn i 2009. Det vart sett inn fleire nye tiltak, i tillegg til dei løpande tiltaka innanfor IA-avtalen (IA: Inkluderande arbeidsliv). Fjell kommune prioriterer leiaropplæring, arbeidsgjevarutvikling og kompetanseheving for dei tilsette. Ei rekkje program vert gjennomført kvart år. KOSTRA-tal, kvalitetskommuneprogrammet og Agenda Kaupang-rapporten i fjor og andre arenaer der Fjell kommune vert samanlikna med andre kommunar, syner at vi leverer kostnadseffektive tenester av høg kvalitet. Brukarundersøkingar, som vert gjennomførte jamleg for alle hovudtenester, stadfestar dette. Det er i årsmeldinga gjort greie for utvikling og resultat for alle stabs- og tenesteeiningar.

Kommunen har elles ikkje vore involvert i store negative samfunnsmessige hendingar som har kravd innsats frå kriseleiinga. Kystverket planlegg utdjuping ved Revskolten fyr i Vatlestraumen i 2011/2012 for å betra sjøtryggleiken. Før tiltaket vert gjennomført, skal økonomisk ansvar avklarast og beredskapsplan godkjennast. Fjell kommune har halde fram med arbeidet for å betra likestillinga. Det er framleis noko att til vi har oppnådd full likeløn mellom kjønna i organisasjonen, men i 2011 tok vi eit steg i rett retning. Med dette legg rådmannen fram rekneskapen for 2011 med grunnlag i lovar og forskrifter og i samsvar med retningslinjer for god kommunale rekneskapsskikk. Steinar Nesse Rådmann i Fjell kommune

Revisjonserklæring

Økonomi 2011

Hovudoversikt drift Driftsinntekter Regnskap 2011 Rev. budsjett 2011 Oppr.budsjet 2011 Regnskap2010 Brukerbetalingar 40 865 526 40 276 000 39 676 000 39 644 235 Andre salg- og leieinntekter 39 588 098 32 986 000 32 986 000 29 280 866 Overføringar med krav til motyting 159 321 638 147 669 000 93 857 000 196 711 924 Rammetilskott 412 910 860 411 940 000 411 940 000 182 236 989 Andre statlige overføringar 18 950 955 19 544 000 21 344 000 119 576 950 Andre overføringar 243 551 240 000 240 000 376 010 Skatt på inntekt og formue 489 798 664 481 860 000 474 436 000 504 025 896 Sum driftsinntekter 1 161 679 293 1 134 515 000 1 074 479 000 1 071 852 869 Driftsutgifter 34 850 379 886 376 000 Lønnsutgifter 627 756 398 624 437 000 585 115 000 584 279 130 Sosiale utgifter 153 746 198 151 910 000 164 011 000 139 334 610 Kjøp varer og tj som går til produksjon 117 904 322 115 101 000 17 306 000 129 700 161 Kjøp av tj. som erstattar produksjon 170 356 321 174 207 000 147 360 000 91 581 916 Overføringar 58 349 734 36 987 000 35 915 000 126 348 367 Avskrivningar 39 611 538 38 600 000 38 600 000 34 921 057 Sum driftsutgifter 1 167 724 511 1 141 242 000 1 098 307 000 1 106 165 241 Brutto driftsresultat -6 045 218-6 727 000-23 828 000-34 312 372 Finansinntekter Renteinntekter, utbytte og eieruttak 14993059 22150000 31600000 20762679 Gevinst på finansielle instrumenter (omløpsmidlar) - 12000000 12000000 24358502 Sum eksterne finansinntekter 14 993 059 34 150 000 43 600 000 45 121 181 Finansutgifter Renteutg., provisjonar og andre fin.utg. 55 812 332 54 312 000 45 600 000 38 902 372 Tap på finansielle instr. (omløpsmidlar) 2 252 176 - - - Avdragsutgifter 26 996 000 27 000 000 27 000 000 24 001 800 Sum eksterne finansutgifter 85 060 508 81 312 000 72 600 000 62 904 172 Resultat eksterne finanstransaksjonar -70 067 449-47 162 000-29 000 000-17 782 992 Motpost avskrivningar 39 611 538 38 600 000 38 600 000 34 921 057 Netto driftsresultat -36 501 129-15 289 000-14 228 000-17 174 307 Interne finanstransaksjonar Bruk av tidligare års regnsk.m. mindrefor. 13 922 148 - - 37 076 051 Bruk av disposisjonsfond 15 289 000 15 289 000 14 228 000 44 048 607 Bruk av bundne fond 1 982 066 - - -4 754 466 Sum bruk av avsetningar 31 193 214 15 289 000 14 228 000 76 370 192 Overført til investeringsregnskapet 5 951 265 - - 5 066 860 Avsetningar til disposisjonsfond 13 922 148 - - 37 176 051 Avsetningar til bundne fond 4 169 381 - - 3 030 826 Sum avsetningar 24 042 794 - - 45 273 738 Regnskapsmessig mer/mindreforbruk -29 350 709 - - 13 922 148 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen

Hovudoversikt investeringar Regnskap Reg. budsjett Opph.budsjet Regnskap i fjor Inntekter Sal av driftsmidl. og fast eiend. 616427,57 - - 4721742,00 Overføringar med krav til motyt. 14857429,50 7458000,00 7458000,00 8163238,01 Renteinnt., utb. og eieruttak 16286747,00 - - 9450000,00 Sum inntekter 31 760 604,07 7 458 000,00 7 458 000,00 22 334 980,01 Utgifter Lønnsutgifter 2987737,29 - - 2703280,43 Sosiale utgifter 899429,67 - - 818437,88 Kjøp varer og tj som til produksj. 97718151,90 84225000,00 84225000,00 188368189,25 Kjøp av tj. som erstattar prod. - - - - Overføringar 18729033,26 9000000,00 9000000,00 26856303,22 Renteutg., prov. og andr. fin.utg. 21011,12 - - 7027,68 Sum utgifter 120 355 363,24 93 225 000,00 93 225 000,00 218 753 238,46 Finanstransaksjonar Avdragsutgifter 9218312,82 - - 8585504,18 Utlån 21659745,00 20000000,00 20000000,00 15369950,00 Kjøp av aksjar og andeler 235065,00 - - 5249353,00 Dekning av tidligare års udekket 9679673,41 - - 47237268,00 Sum finansieringstransaksjonar 40 792 796,23 20 000 000,00 20 000 000,00 76 442 075,18 Finansieringsbehov 129 387 555,40 105 767 000,00 105 767 000,00 272 860 333,63 Dekket slik: Bruk av lån 110485610,00 103267000,00 103267000,00 235961273,83 Mottatte avdrag på utlån 9224394,80 - - 9197615,39 Overføringar frå driftsregnskapet 5951265,00 - - 5066860,00 Bruk av disposisjonsfond 2500000,00 2500000,00 2500000,00 4000000,00 Bruk av ubundne investeringsf. 8954910,00 Bruk av bundne fond 1226285,59 - - - Sum finansiering 129 387 555,39 105 767 000,00 105 767 000,00 263 180 659,22 Udekket/udisponert -0 - - -9 679 674,41 Kilde: Fjell kommune/ Økonomisjefen

Driftsrekneskapen Tabell: Oversyn driftsrekneskapen 2006 2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 % endr. 10-11 + Driftsinntekter 782 588 849 993 931 942 1 013 632 1 071 853 1 161 679 8,38 % - Driftsutgifter (inkl. avskrivingar) 773 298 845 673 951 098 1 020 105 1 106 165 1 167 725 5,57 % = Brutto driftsresultat 9 290 4 320-19 156-6 473-34 312-6 045-82,38 % + Finansinntekter 34 735 35 151 44 736 56 287 45 121 14 993-66,77 % - Finansutgifter 31 351 45 246 56 205 48 743 62 904 85 061 35,22 % + Motpost avskrivingar 24 676 26 008 27 231 29 361 34 921 39 612 13,43 % = Netto driftsresultat 37 350 20 232-3 394 30 432-17 174-36 501 112,53 % Brukt slik: + Sum bruk av avsetningar 1 844 5 088 50 778 9 675 76 370 31 193 - Avsetn. til fond/likviditetsreserven 39 194 25 320 47 384 3 031 45 274 24 043 Rekneskapsm. meir/ mindreforb. - - - 37 076 13 922-29 351 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Forklaring: Tal i heile tusen Tabellen over viser at Fjell kommune har eit negativt netto driftsresultat for 2011 på 36,5 mill. Netto driftresultat er 19,3 mill dårlegare enn i 2010. Brutto driftsresultat vart styrka med om lag 28,2 mill i høve 2010. Figur: Utviklinga av netto driftsresultat i % av driftsinntektene 2004-2011 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen

Departementet anbefaler at netto driftsresultat bør vere på minst 3% av driftsinntektene. Det oppnådde resultatet i 2011 er difor langt under departementet sine anbefalingar. Rådmannen arbeider for å gjenopprette budsjettbalansen i 2012, og for å kome i overskotsposisjon åra etter. Figur: Utviklinga av driftsinntektene 2004-2011 Fjell kommune/ Økonomisjefen Kjelde: Driftsinntektene auka med 90 mill frå 2010 til 2011 og auken kom hovudsakleg frå auke i dei frie inntektene. Figur: Utviklinga av driftsutgiftene 2004-2011 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen. Forklaring: Tal i heile tusen, inkl. avskrivingar.

Driftsutgiftene auka med 61 mill i høve 2010. Auken frå 2010 kan i hovudsak forklarast med: Løn og sosiale utgifter Energikostnader Tilskot Figur: Fordeling av brutto driftsutgifter per sektor 2011 Figur: Fordeling av netto driftsutgifter per sektor 2011

Investeringsrekneskapen Tabell : Investeringsrekneskapen 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 % endr. 10-11 + Investeringsutgifter 65 327 144 983 153 334 218 319 218 753 120 355-44,98 % - Investeringsinntekter 11 458 8 010 11 951 21 725 22 335 31 761 42,20 % + Sum finansieringstransaksjonar 79 276 37 647 53 990 87 241 76 442 40 793-46,64 % = Sum finansieringsbehov 133 145 174 619 195 373 283 835 272 860 129 388-52,58 % Dekket slik: Bruk av lån 81 748 139 341 111 296 208 268 235 961 110 486 Mottatte avdrag på lån 9 268 12 704 9 348 22 330 9 198 9 224 Sal av aksjar og andeler 4 327 160 5 400 - - Bruk av tidligare års udisponert - - - - - Overføringar frå driftsregnskapet 200 - - 5 067 5 951 Bruk av disposisjonsfond 20591 - - 4000 2500 Bruk av ubundne 5488 22414 5886 6000 8955 - investeringsfond Bruk av bundne fond 11523 - - - 1226 Bruk av likviditetsreserve - - - - - Sum finansieringstransaksjonar 133 145 174 619 131 930 236 598 263 181 129 388 Udekket/udisponert - - 63 443 47 237 9 680 0 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Forklaring: Tal i heile tusen Dei største investeringsprosjekta i 2011 var: Øyane DPS 34,9 mill Brattholmen skule 19,8 mill Hjelteryggen skule 15,8 mill Fleirbrukshall 9,4 mill

Figur: Utviklinga av investeringsutgiftane 2004-2011 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Forklaring: Tal i heile tusen. Totale investeringar i 2011 var på om lag 120,3 mill medan det i 2010 var investert for om lag 218,7 mill. Investeringane fører med seg auka driftsutgifter, samt auka avdrag og renter på lån.

Balanserekneskapen Oversikt - balanse Note Regnskap 2011 Regnskap 2010 EIENDELER Anleggsmidlar 14 2 509 018 871 2 445 688 879 Herav: Faste eigedommar og anlegg 1285881599 1225724608 Utstyr, maskiner og transportmidlar 22964602 20171134 Utlån 183056073 170620723 Aksjar og andeler 5 136991067 136756002 Pensjonsmidlar 880125529 892416411 Omløpsmidlar 1 539 940 285 532 086 737 Herav: Kortsiktige fordringar 80533339 64393096 Premieavvik 2 95191587 83147043 Aksjar og andeler 275625334 307877510 Kasse, postgiro, bankinnskott 88590025 76669088 SUM EIENDELER 3 048 959 157 2 977 775 616 EGENKAPITAL OG GJELD Eigenkapital 8 393 540 857 614 949 092 Herav: Disposisjonsfond 7 160629192 164496044 Bundne driftsfond 7 19756424 17569110 Ubundne investeringsfond 7 123721988 123721988 Bundne investeringsfond 7 6064131 7290417 Endring i regnskapsprinsipp som påvirker AK Drift 3076000 3076000 Regnskapsmessig mindreforbruk 13922148 Regnskapsmessig meirforbruk -29350707 - Udekket i inv.regnskap -9679673 Kapitalkonto 11 109643828 294553058 Langsiktig gjeld 12 2 455 713 644 2 192 394 032 Herav: Pensjonsforpliktingar 1170900617 996932692 Andre lån 1284813027 1195461340 Kortsiktig gjeld 1,13 199 704 656 170 432 492 Herav: Annen kortsiktig gjeld 180427027 153693617 Premieavvik 19277629 16738875 SUM EGENKAPITAL OG GJELD 3 048 959 158 2 977 775 616 MEMORIAKONTI Memoriakonto 66537722 51457333 Herav: Ubrukte lånemidlar 66537722 51457333 Motkonto til memoriakontiene -66537722-51457333 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen

Tabell: Endringar i balanserekneskapen 2006 2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Anleggsmidlar 1496015 1677107 1942457 2173194 2445689 2509019 Omløpsmidlar 455440 495419 442446 514362 532087 539940 Sum eigedelar 1 951 455 2 172 526 2 384 903 2 687 556 2 977 776 3 048 959 Eigenkapital 590842 608326 634105 627569 614949 393541 Langsiktig gjeld eks. pensjon 569230 707130 758177 946866 1195461 1284813 Pensjonsforplikting 676604 736570 818652 912831 996933 1170901 Kortsiktig gjeld 114780 120499 173969 200290 170432 199705 Sum Gjeld og Eigenkapital 1 951 455 2 172 526 2 384 903 2 687 556 2 977 776 3 048 959 Eigendelar pr. innbyggar 96 104 112 123 134 134 Langsiktig gjeld pr. innb. 28 34 36 43 54 57 Langsiktig gjeld inkl pensjon 1245834 1443701 1576829 1859697 2192394 2455714 Innbyggjarar 31.12 20 392 20 791 21 207 21 823 22 220 22 720 Driftsinntekter 782 588 849 993 931 942 1 013 632 1 071 853 1 161 679 Lånegjeld i % av driftsinnt. 72,74 % 83,19 % 81,35 % 93,41 % 111,53 % 110,60 % Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Forklaring: Tal i heile tusen Figur: Fordelinga av gjeld og eigenkapital 2011 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen

Figur: Endring i arbeidskapital perioden 2004-2011 Kjelde Fjell kommune/ Økonomisjefen Forklaring: Tal i heile tusen. Figur: Lånegjeld i prosent av driftsinntektene Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjef

Notar Generelt Fjell kommune fører sine rekneskap i høve til Forskrift om årsrekneskap og årsberetning (for kommunar og fylkeskommunar), fastsett av Kommunal- og arbeidsdepartementet 15.12.00 med heimel i lov av 25. september 1992 nr. 107 om kommunar og fylkeskommunar (kommuneloven) 48 nr. 6. Anordning Rekneskapen vert ført etter anordningsprinsippet. Det vil seia at alle kjende utgifter og inntekter skal takast med i bevilgningsrekneskapen for vedkomande år, anten dei er betalte eller ikkje, når rekneskapen vert avslutta. Med unntak av mindre renteinntekter for etableringslån, vert også renteutgifter og inntekter førte etter anordningsprinsippet. Dette inneber at påløpte, ikkje forfalte renter vert utgiftsførte mot at eit tilsvarande beløp vert avsett i balansen. Bruttoprinsippet Alle utgifter og inntekter vert budsjettert og rekneskapsført brutto. Det skal såleis ikkje gjerast frådrag for tilhøyrande inntekter til utgiftspostane, og heller ikkje inntektspostane skal framstå med frådrag for eventuelle utgiftspostar. Etter budsjett- og rekneskapsføresegnene er det ikkje høve for kommunen til å ta opp lån for å finansiera tilskot til private. Det er heller ikkje lovleg å nytta kapitalinntekter frå til dømes sal av eigedom eller kontantuttak frå verksemder (kraftlag o.a.) til å byggja private anlegg. Kommunen kan ta opp lån til vidare utlån til private barnehagar og andre kommunale føremål. Kyrkja Kyrkja er frå 1997 skilt ut som eige selskap under leiing av soknerådet. Kommunen sine utgifter til kyrkja er ført på teneste 3900 kyrkjeleg administrasjon. Samla tilskot til kyrkja i 2010 er 11,8 mill. Kyrkja har elles ei samarbeidsavtale med kommunen som regulerer tenesteomfanget når det gjeld lønskøyring, rekneskapsføring, betalingsformidling, innkrevjing og rådgjeving, samt tekniske tenester. Utgifter/inntekter knytt til desse tenestene er ikkje ført eksplisitt i rekneskapen, men er stipulert til om lag kr 180.000 pr år. Vatn/avlaup/renovasjon Desse tenestene er frå og med 2003 skild ut som eige aksjeselskap, FjellVAR AS. FjellVAR AS har ei betalingsavtale med kommunen vedkomande tenester knytt til mellom anna rekneskapsføring, betalingsformidling og fakturering. Tilskot til private

Note 1: Endringar i arbeidskapital Balanseregnskapet 31.12.2011 31.12.2010 Endring 2.1 Omløpsmidlar 539940 532087 7853 2.3 Kortsiktig gjeld 199705 170432 29273 Arbeidskapital 340236 361655-21419 Drifts- og investeringsregnskapet år 2011 Beløp Sum ØKONOMISK OVERSIKT - DRIFT + Sum driftsinntekter 1161679 - Sum driftsutgifter 1167725 + Eksterne finansinntekter 14993 - Eksterne finansutgifter 85061 + Motpost avskrivningar (990) 39612 Sum driftsregnskapet -36501-36501 ØKONOMISK OVERSIKT - INVESTERING + Sum inntekter 31761 - Sum utgifter 120355 Eksterne finansutgifter - Avdragsutgifter 9218 - Utlån 21660 - Kjøp av aksjar og andeler 235 Eksterne finansinntekter + Bruk av lån 110486 + Mottatte avdrag på utlån 9224 + Sal av aksjar og andeler - Sum investeringsregnskapet 2 2 Endring ubrukte lånemidlar (økning +/reduksjon-) 15080 Endring i regnskapsprinsipp som påvirker AK 0 Endring arb.kap jf drifts- og inv.regnskap -21 419 Sum endring arbeidskapital jf balansen -21 419

Note 2: Pensjon Reglane for føring av pensjonskostnader vart endra frå rekneskapsåret 2002. Tidlegare vart faktisk pensjonspremie utgiftsført i rekneskapen, medan det etter dei nye reglane skal reknast ut ein netto pensjonskostnad ut frå kva som er normalpremie over tid. Netto pensjonskostnad er i større grad basert på meir stabile føresetnader om lønsvekst, avkastning på pensjonsmidlar, m.m. enn storleiken på årets premie. Argumentet er basert på at man då vil få eit jamnare nivå på pensjonspremien. Dei nye reglane fører til at det vil vera forskjell mellom den betalte pensjonspremien og netto pensjonskostnad som skal visast som ei utgift i rekneskapen. Denne forskjellen vert kalla premieavvik og dette avviket skal handterast slik at det berre er netto pensjonskostnad som vert belasta rekneskapen, medan premieavviket står oppført som ei kortsiktig gjeld/kortsiktig fordring i balansen. Det er to alternative metodar å behandle premieavviket på. Den eine er å resultatføre avviket direkte året etter at det er oppstått. Den andre metoden er å føre 1/15 (1/10 på nye premieavvik frå og med 2011) av premieavviket frå år 1 til utgift i år 2 m.v. I Fjell har vi vald å nedskrive beløpet med 1/15 del kvart år. Dette kan sjåast som «nedbetaling» av lån kor lånet vart vel 15 mill høgare i løpet av 2011 slik at «avdraga» i åra framover vert auka. Premieavvik inkludert arbeidsgjevaravgift 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Årets premieavvik SPK 869 556-2030 -3899 90 1717-3911 Årets premieavvik KLP -4490 551 1190 2547 790 891 1351 Årets premieavvik FKP - 9023 20212 36258-8561 13089 17581 Sum årets premieavvik -3620 10130 19372 34905-7681 15698 15021 Sum amortisering 928 687 1362 2654 4981 4469 5515 Sum verknad i rekneskapen -4 548 9 443 18 010 32 251-12 662 11 229 9 506 Forklaring: Amortisering er 1/15 og 1/10 av tidlegare års premieavvik. Tal i heile tusen. Netto pensjonskostnad 2011 (F 13-1 bokstav C) KLP SPK FKP SUM Årets pensjonsopptjening, noverdi 5231237 22517298 34992419 62740954 Rentekostnad av påløpt pensjonsforplikting 4680024 14764641 27101322 46545987 Forventa avkastning på pensjonsmidlane 4732542 12098320 25867759 42698621 Administrasjonskostnader 299879 750899 2065385 3116163 Sum amortisert premieavvik 732047 10468 4091229 4833744 Netto pensjonskostnad (inkl.adm.) 5 478 598 25 934 518 38 291 367 69 704 483 Årets pensjonspremie til betaling (inkl. adm.) 6 662 903 22 506 428 53 700 000 82 869 331 Årets premieavvik (inkl.adm.) 1 184 305-3 428 090 15 408 633 13 164 848

Balanse 31.12.2011 (F 13-1 bokstav E) Pensjonsposter Arbeidsgjevaravgift SUM Brutto påløpt forplikting 1 134 967 850 160 030 467 1 294 998 317 Pensjonsmidlar 880 125 529 124 097 700 1 004 223 229 Netto pensjonsforplikting 254 842 321 35 932 767 290 775 088 Årets premieavvik 13164848 1856244 15021092 Amortisert premieavvik 4833744 681558 5515302 Verknad årets rekneskap 8 331 104 1 174 686 9 505 790 Utrekningsføresetnader 31.12.2011 (F 13-1 bokstav E) KLP SPK FKP Venta avkastning på pensjonsmidlar (F 13-5 bokstav F) 5,50 % 4,85 % 5,50 % Diskonteringsrente (F 13-5 bokstav E) 4,50 % 4,50 % 4,50 % Venta årleg lønsvekst (F 13-5 bokstav B) 2,96 % 2,96 % 2,96 % Venta årleg G- og pensjonsregulering (F 13-5 bokstav D) 2,96 % 2,96 % 2,96 % Medlemsopplysningar Medlemsopplysningar: KLP SPK FKP Tal aktive 118 1012 Tal pensjonistar 37 295 Tal oppsette (fratrådte) 32 1343 Gjennomsnittleg løn (pensjongrunnlag aktive) 332353 292942 Gjennomsnittleg alder på aktive 42,43 43,78

Note 3: Kommunens garantiansvar 31.12.2011 Nr Gitt til - namn Lånenummer Beløp Utløpar dato Den Norske Stats Husbank: 1 Kanutten Barnehage 13.522.787.4 2683716 2 Fjell Bustadstifting 13.511.300.9 3246140 3 Fjell Bustadstifting 13.501.023.9 4810400 4 Fjell Bustadstifting 13.507.184.3 3279340 5 Gardstunet barnehage 13.518.527.0 1009232 Kommunalbanken: 6 Fjell Bustadstif. Solh.feltet omsorgsbustader 20020423 8213300 15.08.2034 7 Fjell Bustadstif. Straumsfjellet oms. bustader 20020424 9284240 15.08.2034 8 FjellVar AS 20080135 68800000 08.04.2033 9 FjellVar AS 20100385 49166670 21.01.2041 Nordea Bank Norge ASA: 9 Sotra Brannvern 6030.10.27042 3031000 10 Argos AS 6501.10.14719 250000 11 Sambygg AS 6502.10.28462 16245000 12 Fjell Vatn og Avløp 6503.10.11428 85000000 13 Sotra Brannvern 6030.10.07136 1900000 Handelsbanken 13 Kanutten Barnehage 9521.80.81739 518750 01.11.2018 KLP Kreditt AS: 14 Fjell VAR AS (innfriing av gjeld til Fjell kommune) 8317.50.55161 85000000 30.03.2033 15 Fjell VAR AS (finansiering av nye investeringar) 8317.50.55196 101946918 30.12.2035 16 Fjell VAR AS (finansiering av nye investeringar) 150000000 Sum garantiansvar 594 384 706 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Note 4: Fordringar og gjeld til kommunale føretak, bedrifter og samarbeid Kommunal verksemd - namn Fordringar Gjeld Fjell Bustadstifting - - Fjell VAR A/S 27 697 23 106 721 Sotra Brannvern 8 867 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Forklaring: Jamfør kommuneloven 11 og 27. Fjell kommune krev inn alle gebyr knytt til vatn, avlaup og renovasjon for FjellVar AS. Gjeldsposten på 23,1 mill består av slike inntekter tilhøyrande FjellVar AS.

Note 5: Aksjar og andelar i varig eige Namnet på selskapet Konto Balanseført verdi Eigardel i selskapet Eigenkapitalinnskot FKP 22170001 30 254 824 100 % Biblioteksentralen A/L 22170003 1 200 4 aksjar Aksjar i BKK 22170009 93 835 000 1,89 % - 2.794 aksjar ASVO 22170011 52 000 Eigenkapitalinnskot KLP 22170012 1 868 293 Aksjar i Fjell VAR AS 22170015 10 000 000 100 % Aksjar i Sambandet Sotra-Øygarden 22170016 350 000 70 aksjar Aksjar i Straume Idrettspark 22170018 408 000 408 aksjar a kr 1000 Aksjar i Sambygg AS 22170019 80 000 80 aksjar a kr 1000 Aksjar i Regionalt kompetanse og utv.senter 22170020 55 000 60 % Business Region Bergen AS 22170021 36 000 36 aksjar a kr 1000 Sambandet Vest AS 22170022 50 750 5 aksjar a kr 10.000 SUM 136 991 067 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen ASVO Sotra er overført til Trigger AS. Aksjeselskapet er eigd av kommunane Askøy, Fjell, Sund og Øygarden, jf. KS 18.06.09 sak 47/09. Fjell, Sund og Øygarden har ein liten eigardel i det nye selskapet. Note 6: Oversyn over aksjeutbytte 2006-2011 2006 2007 2008 2009 2010 2011 BKK 11 664 950 14 095 730 17 165 588 22 828 853 24 587 200 24 587 200 Tide AS (HSD) 135 000 45 000 - - - - Sum 11 799 950 14 140 730 17 165 588 22 828 853 24 587 200 24 587 200 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Av utbytte frå BKK på 24,6 mill er 16,3 mill ekstraordinært utbytte i 2011. Ekstraordinært utbytte er ført i investeringsrekneskapen. Opphavleg var heile det ekstraordinære utbytte budsjettert i driftsrekneskapen. I samband med budsjettrevisjonen i juni vart utbyte frå BKK budsjettert ned med 9,45 mill, på bakgrunn av fylkesmannen og departementet si avgjerd knytt til ekstraordinært utbyte. Dette beløpet vart overført som inntekt i investeringsrekneskapen. I midten av mars 2012 vart det klarlagt av revisor at det skulle overførast ytterlegare 6,8 mill til investeringsrekneskapen som ekstraordinært utbytte. Dette påverka netto driftsresultat med tilsvarande beløp. Frå og med 2012 fell det ekstraordinære utbyte frå BKK bort.

Note 7: Fond Disposisjonsfond Beløp Behaldning 01.01. 164 496 044 Bruk av fondet i driftsregnskapen -15 289 000 Bruk av fondet i investeringsregnskapen -2 500 000 Avsetningar til fondet 13 922 148 Behaldning 31.12. 160 629 192 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Budsjettert bruk av fond på kr 15.289.000 er belasta disposisjonsfondet og er knytt til budsjettert underskot. Bruk av fond i investeringsrekneskapen på 2,5 mill er knytt til finansiering av trafikksikring av skulevegar. Avsetnad til disposisjonsfond gjeld rekneskapsmessig mindreforbruk 2010. I tillegg til oversikta over kjem rekneskapsmessig meirforbruk 2011 med kr 22.513.961, som eventuelt skal belastast disposisjonsfond, jamfør - Økonomisk oversikt drift. Bundne driftsfond Beløp Behaldning 01.01. 17 569 110 Bruk av fonda i driftsregnskapen -1 982 066 Bruk av fonda i investeringsregnskapen - Avsetningar til fonda 4 169 381 Behaldning 31.12. 19 756 424 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Bruk av bundne driftsfond gjeld ulike prosjekt som til dømes Ankerprosjektet, Frivillighetssentralen, Jordmorheim og Den kulturelle spaserstokken. Avsetjing til bundne driftsfond gjeld fleire prosjekt som ikkje er avslutta i 2011. I hovudsak Kommunalt rusarbeid og fond byggesak. Ubundne investeringsfond Beløp Behaldning 01.01. 123 721 988 Bruk av fonda Avsetningar til fonda - Behaldning 31.12. 123 721 988 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen Bundne investeringsfond Beløp Behaldning 01.01. 7 290 417 Bruk av fonda -1 226 286 Avsetningar til fonda -

Behaldning 31.12. 6 064 131 Note 8: Spesifikasjon av eigenkapital Regnskap 2011 Regnskap 2010 Disposisjonsfond 160629192,42 164496044,41 25600000 DISPOSISJONSFOND 53052181,89 61419033,88 25600001 AVSETJING MOT TAP 2357280,00 2357280,00 25600003 DRIFTSFOND NYE TILTAK 20000000,00 20000000,00 25600005 OMKLASSIFISERT FRÅ LANGSIKTIG KAPITA 29854790,53 29854790,53 25600007 KULTURFOND 10000000,00 10000000,00 25600024 PRISREGULERINGSFOND 45264940,00 40764940,00 25600034 FOND SAMHANDLING 100000,00 100000,00 Bundne driftsfond 19756424,41 17569109,68 25110005 FOND FEIERVESENET 156490,15-25110015 VILTFOND 156815,62 108581,16 25110022 FOND BYGGESAK 1882661,77 670450,77 25110024 GJELDSAVDRAGSFOND 13583879,00 13583879,00 25110027 FOND OPPLÆRINGSMIDLAR OMSORGSSJEFEN 122969,92 348991,24 25110028 FOND STRATEGISK LANDBRUKSPLAN 100000,00 100000,00 25110029 FOND INDIVIDUELL PLAN 140000,00 140000,00 25110030 FOND DEN KULTURELLE SPASERSTOKKEN 36767,60 150000,00 25110031 FOND MODELLKOMMUNEFORSØKET 73553,75 73553,75 25110033 FOND FUNKSJONSHEMMA FLYKTNING 163756,38 163756,38 25110037 FOND KLIMA OG ENERGI 106756,00 106756,00 25110039 FOND KOMMUNALT RUSARBEID 1041614,10 1500000,00 25110040 FOND FRIVILLIGHETSSENTRALEN 25623,00 50000,00 25110041 FOND KOMPETANSEM. NAV 60000,00 60000,00 25110042 FOND IA-TILTAK 60000,00 60000,00 25110043 FOND MAT OG MERKEVAREBYGGING 113565,00 113565,00 25110044 FOND KULTURLØFTET II 275000,00 75000,00 25110045 FOND KURSREGIONEN 68000,00 50000,00 25110046 FOND JORDMORHEIM 77094,35 214576,38 25110047 FOND SAMAN ER VI MINDRE ALEINE 44010,00-25110048 FOND FRIENDSPROSJEKT 400000,00-25110049 FOND SYKKELGRUPPE FOR FLYKTNINGEJENT 12000,00-25110050 FOND BETRE SAMAN, FRISKLIV 257431,00-25110051 FOND UFRIVILLIG DELTID 200000,00-25110052 FOND NORDSJØÅRA 128437,60-25110053 FOND SPRINGFLO 53010,44-25110054 FOND LANDSKAP I DRIFT 131250,00-25110055 FOND KOMMUNEPSYKOLOG 285738,73 - Ubundne investeringsfond 123721988,47 123721988,47 25300004 UBUNDE KAPITALFOND 3576779,00 3576779,00 25300015 LANGSIKTIG KAPITALFOND 120145209,47 120145209,47 Bundne investeringsfond 6064131,08 7290416,67 25500001 AVSETJING TIL TAP HUSBANKMIDLAR 6064131,08 7290416,67 Kjelde: Fjell kommune/ Økonomisjefen