Fylkesmannen i Hordaland Smittevern sett i system

Fylkesmannen i Hordaland Smittevern sett i system Infeksjonskontrollprogram for pleie- og omsorgstenester i kommunane

Smittevern sett i system Infeksjonskontrollprogram for pleie- og omsorgstenester i kommunane

Innhald Føreord...3 Innleiing...4 Regelverk...5 Lover og forskrifter...5 Retningsliner, prosedyrar, rutinar og rettleiarar...5 Særleg om regelverket i små einingar... 6 Til deg som leiar.... 8 Til deg som arbeider i pleie- og omsorgstenesta i kommunen... 10 Del 1 1. Smittevernrutinar........................................................................................ 11 2. Grunnleggjande smittevernrutinar (Standardtiltak)... 12 3. Handhygiene... 16 4. Personleg hygiene og arbeidstøy... 18 5. Smitte til tilsette og infeksjonar hos tilsette... 19 6. Handtering av tekstilar... 21 7. Reingjering, desinfeksjon og bruk av sterilt utstyr... 22 8. Avfall... 24 9. Desinfeksjon av hud... 25 10. Perifer venekanyle Veneflon......................................................................... 26 11. Eingongsutstyr handtering praktisk organisering... 27 12. Heimesjukepleie... 28 Del 2 13. Førebygging av nedre luftvegsinfeksjonar... 29 14. Førebygging av urinvegsinfeksjonar... 31 15. Sår... 34 16. MRSA og tuberkulose... 36 17. Isolering... 45

Smittevern sett i system Føreord Føreord Denne rettleiaren vart utarbeidd av Fylkesmannen i Hordaland i samarbeid med Senter for smittevern i Helse Bergen i 2010. Kvam herad og Sund kommune kom med viktige innspel i prosessen. Rettleiaren er oppdatert i 2012. Kravet om å ha tilpassa smittevernrutinar i sjukeheimar og buformer for heildøgns omsorg og pleie kom fyrste gong i forskrift i 1996. Då var dette mest aktuelt for sjukeheimane, som har arbeidd med å utvikla rutinar i mange år. No aukar talet på omsorgsbustader for pasientar som treng heildøgns omsorg og pleie. Rettleiarar er ikkje juridisk bindande på same måten som lov eller forskrift, men gjev uttrykk for kva som er fagleg forsvarleg på det aktuelle området. Vi vonar at rettleiaren vil verta brukt og bidra til gode smittevernrutinar i kommunane. Bergen, desember 2012 Helga Arianson fylkeslege 3

Smittevern sett i system Innleiing Innleiing Denne permen skal gi rettliing om godt smittevern i praksis og dermed medverke til at lover og forskrifter blir følgde. Innhaldet i permen er tredelt. Regelverket om smittevern, kvar det gjeld og kven det gjeld for er omtala innleiingsvis. I del 1 finn du smitteførebyggjande tiltak og i del 2 døme på prosedyrar for aktuelle smittetilstandar. Prosedyrane må tilpassast til lokale forhold. Du kan og leggja inn eigne prosedyrar som er relevante for smittevernet i tenesta. Omgrepa infeksjonskontrollprogram og smittevernprogram er brukte om ein annan i denne rettleiaren og betyr det same. Målgruppe for rettleiaren er leiarar, alle som yter helsehjelp og andre som tilbyr tenester i pleie- og omsorgstenesta. Dette gjeld både fagutdanna personell som legar, sjukepleiarar og hjelpepleiarar, ufaglærte, og til dømes personar som deltek i matombringing når dette er ein del av omsorgstilbodet. Grunnleggjande kunnskapar om smittevern må til for å kunna syta for godt smittevern i det daglege arbeidet. På den måten kan helsearbeidarar og andre personar i pleie- og omsorgstenesta vera med på å førebyggja infeksjonar hos pasientane. Ved å følgja dei infeksjonsførebyggjande tiltaka vil dei også verna seg sjølve mot smitte. 4

Smittevern sett i system Regelverk Regelverk og føringar Lover og forskrifter Det er stortinget som vedtek lovene. I nokre høve får departementa i oppgåve å utarbeide forskrifter til lova dersom lovteksten ikkje er detaljert nok. Både lover og forskrifter inneheld absolutte krav til helsepersonell, sjukehus og kommunar. Korkje økonomi eller manglande kjennskap til føresegnene kan brukast som unnskyldning for å lata vera å innfri krava. Statens Helsetilsyn skal føra tilsyn med alle delar av helsetenesta. Det skjer til dømes når Helsetilsynet følgjer opp enkeltsaker eller hendingar der det er mistanke om at ikkje alle krava i lov og forskrifter er oppfylte. Eit anna døme er planlagde tilsyn med sjukehus eller sjukeheimar. Retningslinjer, prosedyrar, rutinar og rettleiarar Omgrepa vert ofte brukte om kvarandre, men tyder ikkje det same. Retningslinjer er overordna, ofte ikkje svært detaljerte, men forklarar dei grunnleggjande prinsippa. Retningslinjene kan supplerast med lokale prosedyrar. Dei kan vera meir detaljerte, dei kan vera strengare enn retningslinjene, men dei kan ikkje vera mindre strenge. Rutinar kan skildra ein framgangsmåte som normalt vert følgd. Retningslinjer, prosedyrar og rutinar kan altså variera frå helseinstitusjon til helseinstitusjon, og om ein byter arbeidsstad må ein setja seg inn i kva som gjeld på den nye arbeidsstaden. På nokre avgrensa område finst det også rettleiarar. Statens Folkehelseinstitutt gjev ut ein serie rettleiarar innan smittevern, mellom anna om MRSA (multiresistente gule stafylokokkar), isolering, handhygiene, vaksinasjon og tuberkulose. Rettleiarane frå Folkehelseinstituttet gjeld som nasjonale, faglege tilrådingar. LOVER vert vedtekne av stortinget FORSKRIFTER vert utarbeidde av eit departement og er alltid knytte til ei bestemt lov RETNINGSLINJER er overordna og oftast ikkje svært detaljerte. Retningslinjer kan vera nasjonale eller lokale, til dømes kan dei gjelda ved eitt sjukehus. RUTINAR OG PROSEDYRAR Rutinar er framgangsmåten som normalt vert følgd. Prosedyren omtalar korleis handlingar skal utførast. 5

Smittevern sett i system Regelverk Særleg om regelverket som gjeld for smittevern i små einingar Forskrift om smittevern i helsetenesta har detaljerte reglar for dei ulike delane av smittevernarbeidet og krav til organiseringa av arbeidet. Denne forskrifta gjeld direkte for institusjonar som yter tenester etter Spesialisthelsetenestelova 1-2 og Helse- og omsorgstenestelova 3-2, 6. ledd, dvs. andre pleie- og omsorgstenester. Kvar gjeld forskrifta om smittevern i helsetenesta? I kommunane gjeld forskrifta om smittevern i helsetenesta for sjukeheimar og buformer for heildøgns pleie- og omsorgstenester. Slike buformer er i denne rettleiaren definerte som omsorgsbustader som er planlagde og tilrettelagde for, eller som gjev helsetenester heile døgnet. Forskrifta gjeld såleis i alle omsorgsbustader der bebuarane sitt behov for helsehjelp er så omfattande at helsepersonellet anten må vera til stades heile tida, eller dei gjev helsehjelp i varierande omfang gjennom heile døgnet. Det kan gjelda bustader der brukarane bur fast eller mellombels, til dømes ved avlasting. Kven gjeld forskrifta for? Leiar av verksemda har plikt til å utarbeida, utvikla og vedlikehalda eit infeksjonskontrollprogram (smittevernprogram) for verksemda si. Forskrifta gjeld òg for alt helsepersonell, det vil seia alt personell som gjev helsehjelp, uavhengig av utdanningsbakgrunn. Anna personell som har oppgåver i bustaden, må òg følgja forsvarlege basisrutinar for smittevern. Dette gjeld til dømes reinhaldarar og dei som leverer mat til bebuarane. Det er eit leiaransvar å gje opplæring i smittevernrutinane som er tilpassa dei ulike oppgåvene som dei tilsette har. Definisjon av helsehjelp: handlinger som har forebyggende, diagnostisk, behandlende, helsebevarende, rehabiliterende eller pleie- og omsorgsformål og som er utført av helsepersonell jf. pasient- og brukarrettighetslova 1-3 c. Kva gjeld i verksemder som er omfatta av forskrifta om smittevern i helsetenesta? For alle verksemder som er omfatta av forskrifta er det krav om å ha smittevernprogram som er tilpassa verksemda og basert på risikovurdering og identifisering av kritiske punkt, jf. 2-1 i forskrifta. Programmet skal omtala kven som har det faglege og organisatoriske ansvaret for tiltaka. Infeksjonskontrollprogrammet skal innehalda skriftlege prosedyrar som skildrar god og forsvarleg praksis. Prosedyrane skal gjerast kjende for alle tilsette og skal etterlevast i praksis, jf. Forskrift om internkontroll i sosial- og helsetenesta 4. Leiaren og alle som utfører verv eller oppgåver for han, skal sjå til at det som er bestemt i kapittel 2 i Forskrift om smittevern i helsetenesta vert overhalde. Infeksjonskontrollprogrammet skal innehalda skriftlege retningslinjer for infeksjonsførebygging og infeksjonsovervaking, jf. 2-2 i forskrifta. Retningslinjene for infeksjonsførebygging skal omfatta desse områda: generelle smitteverntiltak undersøking, behandling og pleie som mellom anna omfattar førebygging og kontroll av definerte infeksjonar bruk av antibiotika og isolering av pasientar 6

Smittevern sett i system Regelverk Retningslinjene skal omfatta eit system for overvaking av infeksjonar og oppklaring og avgrensing av utbrot. Systemet skal medverka til at infeksjonar raskt vert oppdaga, og gje leiinga nødvendig oversikt over førekomsten. Det overordna ansvaret kommunen har for å etablera, leggja til rette og følgja opp infeksjonskontrollprogram i helsetenesta er omtala i 3-2 i forskrifta. Kommunen skal syta for å etablera nødvendige tenester, gjera avtalar om fagleg hjelp og sikra at helsepersonell får nødvendig opplæring. Andre buformer anna regelverk for smittevernet Kommunen gjev òg helsetenester, medrekna pleie- og omsorgstenester, i andre omsorgsbustader, avlastingsbustader, trygdebustader og heime hos brukarane. I desse tilfella er det kravet til forsvarlege helsetenester, medrekna eit forsvarleg smittevern i helse- og omsorgstenestelova 3-1, 3 ledd og kravet til internkontroll som vert lagt til grunn. Kommunen kan med fordel bruka rettleiaren her òg, så langt han passar, for å oppnå eit forsvarleg smittevern. Mange av krava i Forskrift om smittevern i helsetenesta vil på dette grunnlaget også gjelda for andre tenester enn dei forskrifta gjeld for. For å kunna ta stilling til kva krav som gjeld for den aktuelle tenesta må kommunen sjå på eigenarten i tenesta opp mot krava i Forskrift om smittevern i helsetenesta. I ei eining med omsorgsbustader som ikkje gjev heildøgns pleie- og omsorgstenester, gjeld i utgangspunktet ikkje forskrifta. Helsetenesta må likevel syta for at pasientar som treng helsehjelp, får forsvarlege tenester og eit forsvarleg smittevern. I bustader med heildøgns pleie- og omsorgstenester utan legeteneste vil nokre av elementa i 2-2 i forskrifta falla bort. Til dømes har då fastlegen til pasienten ansvaret for behandling med antibiotika. Det vil difor ikkje vera nødvendig med retningslinjer for bruk av antibiotika i ei slik verksemd. Derimot vil det vera behov for å overvaka infeksjonar. I heimetenestene vil som hovudregel berre dei generelle smitteverntiltaka vera aktuelle og behandlande lege har ansvar for infeksjonsovervaking og antibiotikabehandling. 7

Smittevern sett i system Til deg som er leiar Til deg som er leiar Kva nytte kan du ha av rettleiaren? Denne rettleiaren utdjupar krava i forskrifta om smittevern i helsetenesta og skal gjera det enklare for deg som leiar å ta hand om smittevernet i omsorgsbustader m.m. Du vil og ha nytte av rettleiaren når nye omsorgsbustader skal planleggjast. I retningslinene som Husbanken har laga for bruk av investeringstilskotet i Omsorgsplan 2015, vert det peika på at ein i større grad må innarbeida baseareal med nødvendige funksjonar når ein planlegg omsorgsbustader, slik at dei kan nyttast til heildøgns pleie- og omsorgstenester. Kvar gjeld forskrifta om smittevern i helsetenesta? I kommunane gjeld forskrifta om smittevern i helsetenesta for sjukeheimar og buformer for heildøgns pleie- og omsorgstenester. Buformer for heildøgns pleie- og omsorgstenester er i denne rettleiaren definerte som omsorgsbustader som er planlagde og tilrettelagde for, eller som gjev helsetenester heile døgnet. Dette vil seia at forskrifta gjeld i bustader der pasienten sitt behov for helsehjelp er slik at helsepersonellet anten må vera til stades heile tida, eller dei gjev Definisjon av helsehjelp: handlinger som har forebyggende, helsehjelp i varierande omfang diagnostisk, behandlende, helsebevarende, rehabiliterende gjennom heile døgnet. Det kan eller pleie- og omsorgsformål og som er utført av helsegjelda omsorgsbustader der personell jf. pasient- og brukarrettigheitslova 1-3 c. pasientane bur fast eller mellombels, til dømes ved avlastingsopphald. Kven gjeld forskrifta for? Som leiar har du plikt til å utarbeida, utvikla og halda vedlike eit smittevernprogram for verksemda di. Forskrifta gjeld òg for alt helsepersonell, det vil seia alt personell som gjev helsehjelp, uavhengig av utdanningsbakgrunn. Anna personell som har oppgåver i bustaden må òg følgja forsvarlege basisrutinar for smittevern. Dette gjeld til dømes reinhaldarar og dei som leverer mat til bebuarane. Det er ditt ansvar som leiar å gje ei opplæring i smittevernrutinane som er tilpassa dei ulike oppgåvene som dei tilsette har. Andre buformer anna regelverk for smittevernet Kommunen gjev òg helse- og omsorgstenester, medrekna pleie- og omsorgstenester i andre omsorgsbustader, avlastingsbustader, trygdebustader og heime hos brukarane. I desse tilfella er det kravet til forsvarlege helse- og omsorgstenester i helse- og omsorgstenestelova og kravet til internkontroll i internkontrollforskrifta som vert lagt til grunn. Du kan med fordel bruka rettleiaren her òg, så langt han passar, for å oppnå eit forsvarleg smittevern. Forsvarlege smittevernrutinar Leiarar er ansvarlege for at verksemda vert utført forsvarleg. Denne rettleiaren inneheld generelle retningslinjer for smittevernarbeidet. I mange tilfelle vil det vera nødvendig med detaljerte prosedyrar, og då bør desse utarbeidast i kommunen. Nokre døme er stomi, urinvegskateter (permanent og intermitterande) og sårbehandling. Di meir komplisert behandlinga er, di større krav må det stillast til skriftlege prosedyrar, opplæring og kompetanse hos personalet. Nokre døme er korleis sentralvenøst kateter eller veneport, trakeostomi, heimerespirator og PEG-sonde skal handterast. I tilfelle der det ikkje er lokal kompetanse på det spesielle området er det tenleg å ha kontakt med den aktuelle sjukehusavdelinga eller kompetansesenteret som må kunna skaffa oppdaterte retningslinjer og prosedyrar. 8

Smittevern sett i system Til deg som er leiar Utstyr til bruk i pleie- og omsorgstenesta sjukeartiklar For bebuarar i bufellesskap er det eit skilje mellom personleg/privat utstyr, som vanlege møblar, og det som er hjelpemiddel eller sjukeartiklar. Utstyr som ev. skal nyttast av fleire brukarar må tola tilfredsstillande desinfeksjon og reingjering, og det må ein ta omsyn til alt når ein kjøper det. Ein bør stilla desse krava til leverandørar. Dersom madrassar skal nyttast av fleire må dei ha væsketette trekk som kan vaskast. Eit anna døme er segl til pasientheis som må tola vask på 85 C, eller kjemisk desinfeksjon. Leiaren har ansvar for at smittevernet er ein del av internkontrollen ved at tilsette (og eksterne leverandørar når det er relevant) har kjennskap til infeksjonskontrollprogrammet tilsette (og eksterne leverandørar når det er relevant) får opplæring i infeksjonskontrollprogrammet ein følgjer infeksjonskontrollprogrammet det ligg føre skriftlege prosedyrar og at desse vert oppdaterte og implementerte nødvendig utstyr og hjelpemiddel er tilgjengeleg Regelmessig gjennomgang av smittevernprogrammet Figuren gjev døme på korleis leiarar kan bruka årshjulet for å sikra at infeksjonskontrollen vert ein del av den regelmessige gjennomgangen av drifta ved institusjonen. Budsjett Rekneskap Årsmelding Opplæring om smittevern til alle Des Jan Nov Feb Gjennomgang av oppdatering av smittevernprogrammet - leiinga, legen. andre aktuelle Okt Mar Sep Apr Vurdering og analyse av infeksjonar siste halvår Aug Jul Jun Mai Opplæring om smittevern til vikarer og nytilsette Referansar Forskrift om smittevern i helsetjenesten av 17. juni 2005 Forskrift om internkontroll i sosial- og helsetjenesten av 1. januar 2003 Helsepersonellova av 1. januar 2001 Helse- og omsorgstenestelova av 1. januar 2012 Pasient- og brukarrettigheitslova av 2. juli 1999 9

Smittevern sett i system Til deg som er leiar Til deg som arbeider i pleie- og omsorgstenesta i kommunen Gjeld også eksterne leverandørar, vikarar og andre som leverer pleie- og omsorgstenester. Helsepersonellova 4 stiller krav til fagleg forsvarleg arbeid. Det inneber mellom anna at alle må følgja gjeldande lover og faglege normer. Kvar enkelt helsearbeidar har plikt til å kjenna til infeksjonsførebyggjande tiltak som er relevante for arbeidet og lokale prosedyrar for smittevernet. Det er arbeidsgjevaren sitt ansvar å leggja til rette for at du kan utføra arbeidet forsvarleg og i tråd med krava i regelverket, men du er sjølv ansvarleg for korleis du gjer arbeidet ditt. Vi som arbeider i helsetenesta, risikerer sjølve å verta smitta i arbeidet vårt, og vi kan ta med oss smittestoff som til dømes omgangssjuke, influensa og antibiotikaresistente bakteriar (MRSA) heim. Tiltaka som skal hindra smitteoverføring mellom pasientar vil også verna deg mot smitte. Dei viktigaste smitteverntiltaka er god handhygiene og barrierar mot spreiing av smittestoff. 10

Smittevern sett i system - del 1 Kapittel 1 Smittevernrutinar Smittespreiing Smittestoff Smittekjelde Smittemåte Smittemottakar 3 2 1

Smittevernrutinar Kapittel 1 Smittevernrutinar Smittespreiing Smittestoff Smittestoff vil i denne samanhengen vera bakteriar, virus eller sopp. Smittestoffa fører ikkje alltid til infeksjon eller sjukdom. I somme tilfelle kan ein ha bakteriar på kroppsoverflata, men ein vil fyrst få infeksjonar når dei t.d. kjem inn i eit sår. Dette gjeld til dømes gule stafylokokkar. Somme bakteriar vil berre gje sjukdom hos personar som er spesielt disponerte for det. I andre tilfelle vil så å seia alle som vert utsette for smitte, verta sjuke. Eit slikt døme er omgangssjuke med Norovirus. Smittekjelde Den vanlegaste smittekjelda er mennesket sjølv. Alle som har kontakt med kvarandre kan overføra smittestoffet. Det finst og døme på at salvar, såper, medikament og liknande har vore kjelde til spreiing av infeksjonar. Brukt sengetøy som vert rista eller sortert, kan ureina hender, arbeidstøy og reint utstyr. Golv, vegger, gardiner og møblar har lite eller ingen ting å seia som smittekjelde. Smittemåte Smittemåten varierer for ulike mikroorganismar. Kontaktsmitte er den vanlegaste smittemåten. Kontakten kan vera direkte eller indirekte. Direkte kontaktsmitte krev fysisk kontakt mellom smittekjelde og smittemottakar. Indirekte kontaktsmitte er smitteoverføring via eit mellomledd som til dømes helsepersonell. Smitte kan også overførast med utstyr som vert brukt av fleire, dersom det ikkje er desinfisert og reingjort. Kontaktpunkt som toalett, dørhandtak og liknande kan og fungere som smittespreiarar. Dårleg handhygiene er truleg den viktigaste årsaka til smittespreiing ved pasient kontakt. Smitte frå avføring (fekal-oral smitte) er ei form for indirekte kontaktsmitte og gjeld dei vanlegaste mage- og tarminfeksjonane. Ørsmå mengder med avføring inneheld store mengder smittestoff som kan ureina vatn og hender og førast vidare til mat, eller på annan måte koma inn i munnen. Dropesmitte gjennom hosting, nysing, oppkast og pusting kan overføra sjukdom. Dropane har ei kort rekkjevidd (1-2 m) før dei fell ned. For at dropane skal gje smitte, må dei anten koma i direkte kontakt med munn eller nase, eller dei kan smitta indirekte via ureina utstyr eller hender. Inokulasjonssmitte/blodsmitte er ein viktig smittemåte for hiv, hepatitt B og hepatitt C. Smittestoffet må førast inn gjennom hud, eller koma i direkte kontakt med slimhinner (til dømes blodsprut i auge eller munn). Helsepersonell kan verta smitta ved stikkskadar med brukte sprøytespissar. Luftsmitte. Smittestoffet finst i ørsmå, lette dropekjernar, aerosolar. Dei kan halda seg svevande i fleire timar. Smittestoffet kan, avhengig av ventilasjon, spreiast over store avstandar. Mottakaren pustar inn smittestoffet. Døme på sjukdomar som vert overførte ved luftsmitte, er tuberkulose og vasskoppar. Smittemottakar Bakteriar og virus trengjer ikkje igjennom heil hud, men kan smitta gjennom sår og ved bruk av utstyr som medfører gjennomholing av huda, som til dømes PEG-sonde og intravenøst kateter. Referansar www.fhi.no Forskrift om smittevern i helsetenesten av 17. juni 2005 Rettleiar til forskrift om smittevern i helsetenesta. Nasjonalt folkehelseinstitutt 2006 Elstrøm P, Akselsen PE. Smittevern i helseinstitusjoner. Gyldendal Norsk Forlag AS, Oslo. 2010 11

Smittevern sett i system - del 1 Kapittel 2 Grunnleggjande smittevernrutinar (Standardtiltak) Handhygiene Hostehygiene Pasientplassering Personleg verneutstyr Handtering av pasientnært utstyr Reinhald og desinfeksjon Avfallshandtering Handtering av sengetøy og tekstilar Trygg injeksjonspraksis (sprøyteteknikk) Desinfeksjon av hud Vern mot stikkskadar

Grunnleggjande smittevernrutinar Kapittel 2 Grunnleggjande smittevernrutinar (standardtiltak) Grunnleggjande smitteverntiltak gjeld i alt arbeid med pasientar, uavhengig av om det er kjent at pasienten har ein smittsam tilstand eller ikkje. Tiltaka reduserer risikoen for smitte frå både kjende og ukjende smittekjelder og er ein føresetnad for eit effektivt smittevern i helsetenestene. Grunnleggjande smittevernrutinar femner om desse tiltaka: 1. Handhygiene 2. Hostehygiene 3. Pasientplassering 4. Personleg verneutstyr a. vern av hendene b. vern av munn og nase c. vern av auge d. vern av arbeidstøy og hud 5. Handtering av pasientnært utstyr 6. Reinhald og desinfeksjon 7. Avfallshandtering 8. Handtering av sengetøy og tekstilar 9. Trygg sprøyteteknikk 10. Desinfeksjon av hud 11. Vern mot stikkskadar Handhygiene Handhygiene er eit av dei viktigaste enkelttiltaka for å førebyggja smittespreiing i helsetenesta, sjå handhygienerettleiaren. Føresetnaden for rett utført handhygiene er kortklypte negler utan neglelakk eller kunstige negler ikkje smykke som ringar eller armband ikkje armbandsur Alkoholhaldige desinfeksjonsmiddel er fyrstevalet når hendene ikkje er synleg skitne. Eit unntak er Norovirus. Ved utbrot av Norovirus er god handvask anbefalt som fyrsteval. Dersom det ikkje er mogleg å utføre god handvask, skal rikeleg alkoholbasert desinfeksjonsmiddel nyttast. Er hendene synleg tilsølte, vaskar vi dei med såpe og vatn. For at handvask skal vera effektiv, bør han vara minst 30 sekund. Hendene skal tørkast med eingongshandkle. Føresetnaden for rett handvask er at dispenser med handsåpe og eingongshandkle/papirhandkle er tilgjengelege. Vi vaskar hendene før reine og etter ureine arbeidsoppgåver og -prosedyrar, slik som: før og etter kontakt med pasient mellom urein (til dømes stell nedantil) og rein kontakt (til dømes å gi pasienten vatn) hos same pasienten etter kontakt med ureina gjenstandar (døme: bleier, sengetøy) før vi handterer reint utstyr før vi handterer legemiddel før vi handterer mat etter at vi har teke av oss hanskar 12

Grunnleggjande smittevernrutinar Kapittel 2 Hostehygiene Hosting, nysing og snørr aukar risikoen for smittespreiing. Risikoen kan reduserast ved å unngå å hosta eller nysa direkte mot andre hosta inn i olbogekroken eller i papir som vi straks kastar alltid vaska eller desinfisera hendene etter kontakt med luftvegssekret Pasientplassering Isolering vert omtala i del 2. Personleg verneutstyr Hanskar Bruk av hanskar hindrar overføring av smitte frå pasient til helsearbeidar hendene til helsearbeidaren til pasienten ein pasient til ein annan pasient Hanskar vernar hendene mot skadeleg stoff, men er ikkje 100% tette. Vi bruker hanskar når vi kan koma i kontakt med kroppsvæsker, slimhinner, skada hud, ureina gjenstandar og overflater har sår eller eksem på hendene (også når såret er dekt av vasstett plaster) Rett bruk av hanskar: Hanskar skal brukast til berre ei arbeidsoppgåve og skal bytast mellom ulike oppgåver og mellom pasientar. Hanskar skal ikkje vaskast eller desinfiserast, men bytast. Vask eller desinfiser hendene før du tek på deg hanskane. Når du bruker hanskar saman med anna verneutstyr, tek du på deg hanskane til slutt. Byt hanskar mellom rein og urein arbeidsoppgåve hos same pasienten. Fjern og kast hanskane straks etter at arbeidsoppgåva er avslutta. Vask eller desinfiser hendene straks hanskane er tekne av. Vernehanskar til bruk i helseinstitusjonar er som regel framstilte av latex, nitril eller vinyl. Materialane har ulike eigenskapar når det gjeld slitestyrke, passform, storleik, elastisitet og miljøprofil. Allergiproblem med latexhanskar har for ein stor del kome av pudder, og hanskar skal difor vera pudderfrie. Fyrstevalet er latexhanskar. Nitrilhanskar er eit (dyrare) alternativ til personar som ikkje toler latex. Latex naturgummi Har god passform, høg elastisitet og strekkstyrke og generelt gode barriereeigenskapar. Latexhanskar er difor godt eigna til dei fleste behandlings- og pleieoppgåver som inneber at du treng ein vernehanske. Nitril syntetisk gummi Nitrilhanskar har mykje dei same eigenskapane og bruksområda som latexhanskar, men er dyrare. Dei vert fyrst og fremst brukte til personar med latexallergi. 13

Grunnleggjande smittevernrutinar Kapittel 2 Vinyl PVC plast Vinyl er eit plastmateriale. Vinylhansken er lite elastisk, har dårleg strekkstyrke og kan difor lett gå sund. Han har også avgrensa verneevne mot små partiklar og mikroorganismar, som kan trengja gjennom dei. Frå eit miljøsynspunkt er vinylhanskar uheldige fordi dei er laga av PVC. Plast Har dårlege barriereeigenskapar, går lett sund og har dårleg passform. Dei er ikkje eigna til pleieoppgåver. Munnbind (kirurgisk munnbind) skal hindra at smittestoff kjem inn i nasen eller munnen til helsearbeidaren. Bruk munnbind ved fare for sprut av smittsamt materiale eller ved dropesmitte (ved oppkast, suging og akutte luftvegsinfeksjonar hos pasienten). Munnbindet skal dekkja nase og munn og festast så det vert minst mogleg lekkasje langs kantane. Når det vert brukt, vert munnbindet ureina og skal kastast etterpå. Fjern munnbindet etter at du har teke av hanskane og desinfisert eller vaska hendene. Straks du har teke av munnbindet, skal du desinfisera eller vaska hendene på nytt. Vernefrakk (stellefrakk) vert brukt for å verna hud og arbeidsdrakt ved fare for sprut skal berre brukast til ein pasient (pasientbunden) og bytast minst ein gong i døgnet skal bytast før, om han er synleg tilskitna. Er vernefrakken fuktig, må du byta arbeidsdrakt òg. bør vera vasstett, om du reknar med at det vert mykje søl Handtering av pasientnært utstyr Utstyr som vi bruker til fleire pasientar, må vi kunna desinfisera og reingjera på tilfredsstillande måte. Dersom fleire bruker same madrass, må vi bruka vasstette trekk som kan vaskast. Tilskitna utstyr skal handterast slik at det ikkje kjem i kontakt med hud, slimhinner, tøy eller anna utstyr før det er desinfisert og reingjort. Utstyr må vera reingjort, desinfisert eller sterilisert før det vert brukt til andre pasientar. Eingongsutstyr skal ikkje brukast om igjen, men kastast. Reinhald og desinfeksjon Omsorgsbustader med fellesareal bør ha eigen reinhaldsplan. Synleg søl av kroppsvæsker og anna smittsamt materiale på inventar, golv og flater, dørhandtak med meir, må desinfiserast. Avfallshandtering Pakk inn avfallet slik at det ikkje medfører smittefare. Handtering av sengetøy og tekstilar Brukt sengetøy og andre tekstilar skal handterast slik at det ikkje medfører smittefare. 14

Grunnleggjande smittevernrutinar Kapittel 2 Trygg injeksjonspraksis (sprøyteteknikk) Bruk aseptisk teknikk (sjå definisjonsboks) og sterilt injeksjonsutstyr. Vidare skal vi bruka ny sprøyte og ny spiss for kvar pasient eingongsampullar eller -hetteglas heller enn fleirdosehetteglas ikkje spar på restar til seinare bruk nytt sterilt infusjonssett, sjå eigen prosedyre Desinfeksjon av hud Desinfiser huda med 70% sprit eller Klorhexidin/sprit 5mg/ml før du stikk i huda. Synleg tilskitna hud må du vaska rein før du desinfiserer. Vern mot stikkskadar Skjerande og stikkande utstyr skal du handtera slik at du ikkje risikerer skadar, ikkje set vernehetta tilbake på brukt sprøytespiss ikkje fjern brukt sprøytespiss frå sprøyta ikkje bryt og bøy sprøytespissen Kast skjerande og stikkande eingongsutstyr i kanyleboks med ein gong etter bruk. Boksen skal plasserast så nær brukarstaden som mogleg. Når boksen er ¾ full, skal du lata han forsvarleg att og plassera han saman med anna stikkande/skjerande avfall før transport. Aseptisk teknikk Frå steril til steril Formålet med aseptisk teknikk er å hindra spreiing av sjukdomsframkallande mikrobar til eit område og å halda område og utstyr sterilt, og dermed redusera risikoen for infeksjonar. Aseptisk teknikk inneber korrekt handhygiene før og etter prosedyren sterile hanskar aseptisk huddesinfeksjon med Klorhexidin/sprit 5mg/ml og sterile kompressar lita, steril oppdekking sterilt utstyr (bandasjar, pinsettar, sakser m.m.) sterile væsker Rein teknikk Formålet med rein teknikk er å førebyggja spreiing av sjukdomsframkalande mikrobar, og dermed redusera risikoen for infeksjonar. Rein teknikk inneber korrekt handhygiene før og etter prosedyren evt reine, ikkje sterile hanskar evt huddesinfeksjon sterilt utstyr (lita oppdekking, bandasjar, pinsettar, sakser etc) reine væsker Referansar Basale smittevernrutinar, Folkehelseinstituttets nettsider, www.fhi.no Forskrift om smittefarlig avfall frå helseteneste og dyrehelseteneste mv. 15

Smittevern sett i system - del 1 Kapittel 3 Handhygiene Desinfeksjon er tilrådd som fyrsteval Handvask Hudpleie

Håndhygiene Kapittel 3 Handhygiene God handhygiene er det viktigaste enkelttiltaket for å redusera risikoen for overføring av mikroorganismar frå ein person til ein annan. Ringar, armband og armbandsur må fjernast fordi det hindrar god handhygiene og er ein risiko med tanke på smitteoverføring. Vidare er det ein føresetnad for rett handhygiene at neglene er korte, utan neglelakk eller kunstige negler. Desinfeksjon er tilrådd som fyrsteval Bruk eit alkoholbasert desinfeksjonsmiddel med hudpleiemiddel. Hendene må vera reine og tørre før du brukar desinfeksjonsmiddelet. Du må bruka så mykje at det er nok til å dekkja alle flater av hendene, 3-5 ml. Gni inn middelet slik at alle delar av hendene vert fukta. Hugs fingertuppar, tomlar og mellomromet mellom fingrane. Arbeid middelet inn i huda til ho er tørr, 15-30 sekund. Desinfeksjonsmiddelet skal ikkje skyljast av med vatn. Handvask Er hendene synleg skitne, skal du alltid vaska deg med såpe og vatn. Ein føresetnad for rett handvask er at du har tilgang til dispenser med handsåpe og eingongshandkle/papirhandkle. For at handvask skal vera effektiv, bør han vara minst 30 sekund. Skyl hender og handledd under rennande vatn. Ta såpe frå dispenseren, ein dose er nok. Vask hendene grundig, ver nøye med fingertuppar, tomlar, mellom fingrane og handledd. Skyl av all såpe. Klapp hendene tørre med papirhandkle av god kvalitet. Ikkje gni, det gjev sår hud. Steng krana med det brukte papirhandkledet, slik at dei reine hendene ikkje vert ureina av vasskrana. Desinfiser eller vask hendene straks før reine prosedyrar, som når du handterer reine tekstilar handterer legemiddel handterer reint, desinfisert og sterilt utstyr lagar til eller serverer mat Straks før reine prosedyrar og etter ureine prosedyrar, som når du er i direkte kontakt med pasient steller eller er borti sår, venekanyle o.l legg inn eller steller urinkateter, t.d. tømmer posen legg inn perifer venekanyle set sprøyter Straks etter prosedyrar, som når du er i kontakt med avføring, urin, blod eller kroppsvæsker handterer brukt pasientutstyr, som bekken, urinflasker, pussbekken, bleier brukar hanskar reier senger handterer ureint tøy og avfall 16