Sakshandsamar: Turid Måseide Vår dato Vår referanse Telefon: 57643164 19.04.2012 2011/5594-421.3 E-post: fmsftbm@fylkesmannen.no Dykkar dato Dykkar referanse Miljøverndepartementet Postboks 8013 Dep 0030 OSLO Oversending av kommunedelplan for Tønjum Ljøsne, Lærdal kommune, for handsaming av motsegn frå Statens vegvesen Statens vegvesen har reist motsegn mot kommunedelplan for Tønjum Ljøsne, Lærdal kommune. Saka vert med dette sendt til Miljøverndepartementet for endeleg avgjerd. Fylkesmannen rår til at motsegnene mot lang tunnel frå Voll til Stuvane (alternativ K8, A5-B5-C7-D4) og mot veg langs fjellfoten frå Øygard til Rahella (B4) vert tekne til følgje. Fylkesmannen rår frå at motsegna mot kort tunnel frå Rahella til Stuvane (delstrekninga C6), vert teken til følgje. Lærdal kommune vedtok den 20.10.2011 i sak 072/11 kommunedelplan for Tønjum Ljøsne. Det ligg føre motsegn til den vedtekne planen frå Statens vegvesen, region vest, i hovudrapporten datert 20.05.2011. Saka vert med dette sendt til Miljøverndepartementet for handsaming i samsvar med plan- og bygningslova 5-6. Vi legg ved kopi av saksdokumenta, sjå dokumentlista på s. 8. Alle plandokumenta, rapportar og tilleggsutgreiingar er òg tilgjengelege på Statens vegvesen sine heimesider: http://www.vegvesen.no/vegprosjekter/e16tonjumljosne/nyhetsarkiv/kommunedelplan+e16 +T%C3%B8njum%E2%80%93Lj%C3%B8sne+til+Milj%C3%B8departementet.281980.cms Bakgrunn Kommunen si handsaming av saka Kommunestyret vedtok i møte 25.06.2009 å starte ein planprosess for Kommunedelplan Tønjum Ljøsne. Føremålet med kommunedelplanen Tønjum Ljøsne er mellom anna å fastleggje framtidig trasé for E16 gjennom denne delen av kommunen, ein trasé på om lag 8 km. Dette er den siste biten av E16 gjennom Lærdal kommune som vert oppgradert. I tillegg var det behov for å oppdatere dei gamle kommunedelplanane for planområdet, som sist vart reviderte i 1995. Planprogrammet for kommunedelplanen vart vedteke i kommunestyret 24.06.2010, sak 045/10. Dei overordna måla for planarbeidet har vore at vegen skal ha standard som stamveg, den traseen som vert valt skal vere samfunnsøkonomisk mogleg å gjennomføre, og utover val av veglinje for E16, skal planen syne løysingar for anna arealbruk i området. Hovudkontor Landbruksavdelinga E-post: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger Fjellvegen 11, 6800 Førde fmsfpost@fylkesmannen.no Telefon: 57 64 30 00 Postboks 14, 6801 Førde Internett: Telefaks: 57 65 33 02 Telefon: 57 64 30 00 www.fylkesmannen.no/sfj Org.nr 974 763 907 Telefaks: 57 82 17 77
2/8 Lærdal kommune har gjennom heile planprosessen samarbeidd tett med Statens vegvesen. Formannsskapet vedtok den 01.06.2011 å leggje planen med konsekvensutgreiing ut til offentleg ettersyn med åtte ulike veglinjekombinasjonar (K1-K8), samansett av ulike traséar for dei fire delområda i planområdet, synt som område A, B, C og D. For område A er det fem alternative trasear, synt som A1-A5, for område B er det òg fem alternative traséar, synt som B1-B5, for område C er det sju alternative traséar, synt som C1-C7, og for område D er det fire alternative traséar, synt som D1-D4. Kombinasjonen A1-B1-C1-D1 tilsvarer traseen for eksisterande veg. Oversyn over dei ulike kombinasjonane: K1 A1-B1-C1-D1 Utbetring av eksisterande veg K2 A2-B3-C3-D2 Ny veg langs eksisterande veg K3 A3-B2-C2-D3 Tunnel gjennom Lundskleivi og ny veg i dagen til Stuvane K4 A4-B3-C3-D2 Ny veg utanom Tønjum og Ljøsne, elles ny veg langs eksisterande veg frå Voll bru til Stuvane K5 A4-B3-C3-D3 Ny veg utanom Tønjum og Ljøsne, elles ny veg langs eksisterande veg frå Voll bru til Øvre Ljøsne. Ny trasé frå Øvre Ljøsne til Stuvane K6 A4-B3-C6-D4 Ny veg utanom Tønjum, ny veg langs eksisterande veg frå Voll bru til Rahella og vidare i 3,2 km tunnel til Stuvane K7 A4-B4-C5-D4 Ny veg utanom Tønjum og ny veg langs fjellfoten frå Øygard til Rahella, 3,2 km tunnel vidare til Stuvane K8 A5-B5-C7-D4 Lang tunnel (5,5 km) frå Sanden til Stuvane Planen med konsekvensutgreiing låg ute til offentleg ettersyn i perioden 08.06.2011 til 08.08.2011. Det kom inn 42 merknader til planen. Dei fleste argumenterer for tunnelalternativa som den beste framtidige løysinga eller gjev råd om å velje ei av tunnelløysingane. Berre Ljøsnebui og Merkur tilrår veg i dagen. Det er få merknader som omhandlar annan arealbruk i planen. Motsegner Det kom inn motsegner frå NVE og Fylkesmannen ved landbruksavdelinga og miljøvernavdelinga. Statens vegvesen hadde allereie kome med motsegn i hovudrapporten. I eit dialogmøte den 16.09.2011 mellom Fylkesmannen si landbruksavdeling og miljøvernavdeling, Statens vegvesen og kommunen, trekte miljøvernavdelinga motsegna si til A4. NVE har trekt motsegna til A4 og A5. Både NVE og miljøvernavdelinga og landbruksavdelinga hjå Fylkesmannen la ned motsegner mot alternativ B2. I samråd med Lærdal kommune tok Statens vegvesen motsegnene til følgje i brev 23.09.2011 og alternativet er ikkje lenger aktuelt. Landbruksavdelinga krev òg at det vert lagt til rekkjefølgjeføresegner om at allereie regulert næringsareal på Håbakken skal vere utbygd før ein tek i bruk området på N1 og at det skal gå fram av føresegnene at jordlova 9 og 12 framleis skal gjelde for golfanlegget. Statens vegvesen har motsegn til utbetringsalternativet (A1-B1-C1-D1), B4 og alle tunnelalternativa utanom tunnel i Lundskleivi. Fylkeskommunen sitt syn på saka Fylkeskommunen syner i fråsegn 17.08.2011 til dei overordna måla i fylkesplanen om
3/8 berekraftig forvaltning med tanke på bruk, vern og sikring av trygge og livskraftige lokalsamfunn. Fylkeskommunen syner også til delmål i planframlegget om at vegprosjekt så langt det er mogleg skal sikre eit godt og trygt nærmiljø langs vegen, som tek i vare estetikk, bukvalitet, rekreasjonsinteresser og trygge, funksjonelle gang- og sykkelsamband. Vidare syner fylkeskommunen til at val av trasé så langt som mogleg skal ta i vare natur-, miljø-, kultur- og landbruks/jordverninteresser i området. Dernest peikar Fylkeskommunen på at konsekvensutgreiinga syner at alle vegtraseane i dagen vil vere i konflikt med andre arealbruksinteresser. På bakgrunn av føringane i fylkesplanen og dei nemnde delmåla i planframlegget meiner Fylkeskommunen at omsynet til nærmiljøet i bygda Ljøsne med skule og butikk, må gje føringar på val av trasé. Dei syner òg til at kommunen har peika ut Ljøsnegrenda som område for vidare busetjing og attraktivt lokalsamfunn. På bakgrunn av dette meiner Fylkeskommunen at løysinga med tunnel mellom Rahella og Stuvane er den beste, og at traseen inntil fjellfoten ved Øygard (B4) vil vere det beste alternativet for landbruksinteressene. For denne traseen medfører ras- og flaumfare at avbøtande tiltak må vurderast. Fylkeskommunen føreslår at traseen vert lagt som viadukt, noko som både kan vere eit avbøtande tiltak mot skred og flaumskred, reduserer inngrepa og gjev lett tilgang til utmarksområda. I tillegg vil ei slik løysing gje ei flott køyreoppleving og vere eit spanande arkitektonisk bygg. Fylkeskommunen meiner meirkostnadene ved ei slik løysing bør kunne forsvarast i dette unike landskapet. Likevel meiner Fylkeskommunen at tunnelløysing utanom Ljøsnegrenda er det viktigaste. Dei spør om ikkje Statens vegvesen i si grunngjeving for å reise motsegn til alternativet C6 har lagt for stor vekt på opparbeidingskostnadene sett opp mot verdien av eit attraktivt lokalsamfunn. Ei tunnelløysing vil òg vere det beste for kulturminne og kulturmiljø. Fylkeskommunen skriv avslutningsvis at det ved konflikt må leggjast stor vekt på avbøtande tiltak. Fråsegner frå fagavdelingane hjå Fylkesmannen Miljøvernavdelinga hjå Fylkesmannen har rådd sterkt frå alternativ A4, på grunn av konflikt med naturverdiar og nærleik til Lærdalselvi, men har seinare trekt motsegna til A4. Vidare har miljøvernavdelinga rådd klart frå alternativ B4 fordi det vil redusere naturverdien av hagemarkslokaliteten Øygard-Nedre Ljøsne. Miljøvernavdelinga har rådd frå alternativ C3 fordi det grip inn i den svært viktige naturtypekvaliteten Ljøsne terrasse, og rådd klart frå alternativ D3 fordi det er uheldig for naturmiljø og landskapsbilde. Både NVE og Fylkesmannen har kome med motsegn til B2, grunna flaumfaren og natur- og landbruksverdiar langs elva. Miljøvernavdelinga meiner Statens vegvesen har lagt for lite vekt på naturmiljø og landskap i si tilråding, og at alternativet med lang tunnel (A5-B5-C7-D4) difor vil vere det beste. Alternativt har miljøvernavdelinga rådd til eit alternativ med to tunnelar (A3-B3/B1-C6-D4). Landbruksavdelinga hjå Fylkesmannen har rådd sterkt til at det vert valt eit alternativ med tunnel, helst alternativet med lang tunnel, sidan den vil vere minst uheldig for landbruket. Også alternativet med kort tunnel frå Rahella (A4-B4-C5-D4) vil gje avgrensa tap av dyrka jord og reduserer andre ulemper både for dei som driv landbruk og andre fastbuande i området.
4/8 Kommunen si handsaming av planframlegget Administrasjonen la saka fram med tilråding til vedtak om tunnelløysing, og føreslo tunnelløysinga Rahella Stuvane, det vil seie alternativet A4-B4-C5-D4 (K7). Bakgrunnen for at administrasjonen føreslo kort tunnel, var at dei såg det vanskeleg å finne ei løysing for bruk av masseoverskotet ved lang tunnel. Formannskapet vedtok den 11.10.2011 å leggje planen fram for kommunestyret. Lærdal kommune vedtok samrøystes den 20.10.2011 i sak 072/11 kommunedelplan for Tønjum Ljøsne med alternativ A5-B5-C7-D4 (K8) for ny E16, det vil seie alternativet med lang tunnel frå Voll til Stuvane. Kommunestyret såg masseoverskotet ved lang tunnel som ein ressurs, ikkje eit problem. Mekling Det vart gjennomført mekling mellom kommunen og Statens vegvesen den 20.12.2011. Under meklinga kom det klart fram at Statens vegvesen på bakgrunn av dei økonomiske vurderingane som ligg til grunn, ikkje kan godta planen. Vidare kom det fram at kommunen var negativ til å finansiere meirkostnader ved bompengar. Meklinga førte difor ikkje fram. Samla vurdering Etter 5-6 i plan- og bygningslova skal Fylkesmannen som meklar leggje fram ei tilråding ved oversending av motsegnsaka til Miljøverndepartementet. Fylkesmannen syner til det konkrete vedtaket og saksutgreiinga frå kommunen, og til den fullstendige grunngjevinga for motsegna. Statens vegvesen har rådd til veg i dagen i kombinasjonen K4 som er sett saman av alternativa A4-B3-C3-D2, eventuelt K5 som er kombinasjonen A4-B3-C3-D3. Statens vegvesen syner til at desse kombinasjonane tilfredsstiller dei hovudmåla som er vedtekne i planprogrammet. Veg i dagen kjem best ut med tanke på nettonytte, og Statens vegvesen kan ikkje sjå at dei ulike alternativa vil ha store konsekvensar for framtidig arealbruk til bustader og næring. Vegvesenet syner til at det bur relativt få langs strekninga. I 2010 budde det 234 personar på nordsida av Lærdalselvi langs den aktuelle strekninga Lundskleivi Stuvane. Oppdaterte overslag frå Statens vegvesen syner kostnadene for bygging av E16 på den 8 km lange strekninga for dei mest aktuelle alternativa: Veg i dagen (t.d. alternativ K2 eller K3, A3-B3-C3-D2 eller D3): 330 mill Kort tunnel Rahella (alternativ K6, A4-B3-C6-D4): 530 mill Kort tunnel Rahella (alternativ K7, A4-B4-C5-D4): 550 mill Lang tunnel (alternativ K8, A5-B5-C7-D4): 690 mill Statens vegvesen har fremja motsegn til utbetringsalternativet (A1-B1-C1-D1), fordi dette inneber lite utbetring og tilnærma same kostnad som full utbygging. Vegvesenet ønskjer dessutan lik standard på E16 gjennom heile Lærdal. Vidare har Statens vegvesen fremja motsegn mot B4 på grunn av skredfare, og mot alle tunnelalternativa, med unntak av tunnel i Lundskleivi, grunna store kostnader og negativ samfunnsøkonomisk nytte. Kostnadsoverslaga frå Vegvesenet syner at lang tunnel inneber meir enn ei dobling av kostnadene med veg i dagen. Mot dette står interessene til Lærdal kommune og innbyggjarane. Kommunen legg vekt på at alternativet med lang tunnel er det klart beste av omsyn til alle andre utgreidde interesser, og syner særleg til jordbruksinteressene, eksisterande busetnad og potensialet for
5/8 bustadutvikling i området. På grunn av høge og bratte fjell er relativt flatt areal, som det er snakk om her, ein knapp ressurs i kommunen. Arealet på den aktuelle strekninga er mellom det beste jordbruksarealet i ein kommune der jordbruk er ein av dei viktigaste næringsvegane. Overslag frå konsekvensutgreiinga s. 13 syner tap av fulldyrka jord for dei mest aktuelle alternativa (der det totale tapet av areal står i parentes bak): Veg i dagen (alt. K2, A3-B3-C3-D2) Veg i dagen (alt. K3, A3-B3-C3-D3): Kort tunnel Rahella (alt. K6, A4-B3-C6-D4): Kort tunnel Rahella (alt. K7, A4-B4-C5-D4): Lang tunnel (alt. K8, A5-B5-C7-D4): 127 dekar (totalt 286 dekar) 115 dekar (totalt 249 dekar) 62 dekar (totalt 183 dekar) 56 dekar (totalt 224 dekar) 37 dekar (totalt 108 dekar) Kommunen meiner desse omsyna forsvarer meirkostnaden. Kommunen er også usamd i kostnadsmodellane Statens vegvesen nyttar, og syner til at omsynet til landbruk og nærmiljø er for lågt vekta. Det må også leggjast vekt på at kommunestyret var samrøystes i vedtaket sitt, og at vedtaket er i samsvar med 40 av dei 42 merknadene som kom inn. Den totale veglengda for dei ulike hovudalternativa er ganske lik, men tunnelalternativa er noko kortare: Saka reiser ei kjent problemstilling ved mange vegutbyggingar, korleis omsyn til jordbruk, landskap og busetnad skal vegast opp mot kostnader ved å velje tunnel. Tunnelløysingane vil opplagt vere best for omsyna til jordbruk, landskap og busetnad, men vil altså medføre ein kostnadsauke frå 330 mill. kr til 690 mill. kr dersom det blir lang tunnel, og auke til 530 eller 550 mill. kr dersom det blir kort tunnel. Relativt få personar bur langs den aktuelle traseen på åtte km på nordsida av Lærdalselvi, det er opplyst 234 personar (2010). Dei som bur på sørsida av Lærdalselvi, vil i liten grad bli påverka av trasévalet. Største eksisterande buområde, Saltkjelen, har om lag 40 husstandar i dag, men er føreslege bygd ut meir. Ut frå offentleg tilgjengelege kart (gulesider.no) ser det ut som at færre enn ti av husstandane ligg mindre enn 100 meter frå dagens veg (og frå D2- alternativet). Resten av husstandane har større avstand enn 100 meter. Ljøsne skule har i overkant av 50 elevar i dag. Skulen ligg tett attmed dagens veg, berre nokre få meter unna. Dersom det ikkje vert bygd tunnel, vil skulen liggje om lag like tett attmed vegalternativet D2, og litt lengre frå D3.
6/8 Fylkesmannen syner til tidlegare avgjerder frå Miljøverndepartementet i liknande saker, til dømes vedtak 24.02.2009 om kommunedelplanar for E6 og Dovrebanen gjennom Eidsvoll og Stange. Her vart fem hovuddelsstrekningar vurderte. I tre av områda vart dei billegaste løysingane valt, trass i negative konsekvensar for jordvern og for busetnad. For den eine delstrekninga for jernbane valde departementet ei langt billegare mellomløysing. Dette medførte at kostnaden vart rekna til 2 965 mill kr for delstrekninga, mot 4 175 mill kr for løysinga kommunen hadde gått inn for, og 2 260 for løysinga Jernbaneverket gjekk inn for. Berre for den eine delstrekninga fekk andre omsyn fullt gjennomslag, slik at eit alternativ som var 530 millionar kroner dyrare, vart valt. Departementet la avgjerande vekt på omsynet til eit landskapsområde som vart vurdert som eit av dei mest verdifulle områda langs Mjøsa, saman med at det fanst eit bevaringsverdig gardstun og jordverninteresser. Sjølv om det er vanskeleg å samanlikne direkte, verkar det som at det skal relativt store kvalitetar til, for at omsynet til landskap, jordvern og busetnad skal få gjennomslag overfor vesentlege kostnadsskilnader. Eit anna døme er vedtak 02.03.2004 i ei sak om kommunedelplan for Rv4 mellom Roa og Jaren. Her tok departementet til følgje ei motsegn frå Vegvesenet som medførte ei løysing som var 110 millionar kroner dyrare enn løysinga som ville tilgodesjå landbruksinteresser og nærmiljø. Eit tredje døme er vedtak 19.06.2009 i ei sak om kommunedelplan for E16 mellom Bjørum og Skaret i Bærum. Her vart motsegna frå Statens vegvesen teken til følgje for strekninga mellom Bjørum og Avtjerna, fordi løysinga kommunen hadde valt ville bli 165 millionar kr dyrare enn minste kostnad på 552 millionar kroner. Kommunen hadde først og fremst lagt vekt på omsyna til nærmiljø og friluftsliv. For ei anna strekning på same veg valde departementet ei mellomløysing Vegvesenet ikkje hadde lagt ned motsegn mot, som var 66 millionar kr dyrare enn den løysinga Vegvesenet tilrådde (til 645 millionar kr). Mellomløysinga var likevel 34 millionar kroner billegare enn løysinga Vegvesenet hadde lagt ned motsegn mot. Her var det omsynet til marka som rekreasjonsområde som ikkje forsvarte ein meirkostnad på 34 millionar kroner. Fylkesmannen ser at det skal mykje til for at omsynet til landskap, jordvern og busetnad, skal få gjennomslag overfor store kostnadsskilnader. Likevel har departementet stundom valt kompromissløysingar som dels kjem omsyna i møte. Fylkesmannen legg stor vekt på dei eintydige fråsegnene frå fylkeskommunen, fagavdelingane til fylkesmannen og på det eintydige synet Lærdal kommune og innbyggjarane har fremja. Desse talar for å velje ei tunnelløysing. Men kostnadsskilnaden på 360 mill. kr for løysinga med lang tunnel blir likevel for stor, til at det er forsvarleg å velje ei løysing som er meir enn dobbel så dyr som veg i dagen. Fylkesmannen vil difor rå frå alternativet med lang tunnel. Sjølv om det også inneber ein markant ekstrakostnad å velje alternativet med kort tunnel, er det likevel eit tenleg kompromiss mellom tilleggskostnadene på mellom 200 og 220 mill. kr og omsyna til landskap, jordvern og busetnad. Nokre av døma frå Miljøverndepartementet refererte i sakene over, viser at det stundom kan vere rom for slike mellomløysingar. Faginstansane er delte i synet på kva alternativ som bør veljast i delområde B. Miljøvernavdelinga hjå Fylkesmannen rår klart frå alternativ B4 på grunn av at alternativet vil redusere naturverdien av hagemarkslokaliteten Øygard-Nedre Ljøsne. Statens vegvesen har lagt ned motsegn mot same alternativ på grunn av at det kan vere utsett for flaum og skred. Landbruksavdelinga hjå Fylkesmannen og fylkeskommunen rår til alternativ B4. Det same gjorde kommuneadministrasjonen. Ut frå ei samla vurdering rår Fylkesmannen til at
7/8 motsegna frå Statens vegvesen mot alternativ B4 blir teken til følgje, med vekt på at det er meir utsett for flaum og skred, at det er rekna til å vere 20 mill kr. dyrare, og at det vil redusere naturverdien av hagemarkslokaliteten. Når Fylkesmannen rår frå alternativ B4, medfører dette også at Fylkesmannen rår frå tunnelalternativet C5, ettersom desse to delstrekningane høyrer saman. Tilråding Fylkesmannen rår til at motsegnene mot lang tunnel frå Voll til Stuvane (alternativ K8, A5-B5-C7-D4) og mot veg langs fjellfoten frå Øygard til Rahella (B4) vert tekne til følgje. Fylkesmannen rår frå at motsegna mot kort tunnel frå Rahella til Stuvane (delstrekninga C6), vert teken til følgje. Med helsing Gunnar O. Hæreid ass. fylkesmann Turid Måseide juridisk sjef Brevet er elektronisk godkjent Kopi til: Lærdal kommune Postboks 83 6886 Lærdal Statens vegvesen, Region vest Askedalen 4 6863 Leikanger Sogn og Fjordane fylkeskommune Askedalen 2 6863 Leikanger
8/8 Dokumentliste: 1. Kommunedelplan Tønjum-Ljøsne (perm): hovudrapport anna arealbruk plankart med føresegner som lagt ut til offentleg høyring teikningshefte som lagt ut til offentleg høyring sakshandsaming/innkomne merknader skred-/flaumfare kulturminne/kulturmiljø naturmiljø landskapsanalyse 2. Plankart og teikningshefte i stort format som lagt ut til offentleg høyring 20.05.2011 3. Samla saksframstilling frå kommunen. Denne inneheld rådmannen si tilråding, formannskapet si tilråding datert 11.10.2011, kommunestyret sitt vedtak datert 20.10.2011 og saksutgreiinga med administrasjonen si vurdering, administrasjonen sine kommentarar til dei ulike merknadane til planen og administrasjonen si grunngjeving for tilrådinga 4. Protokoll datert 21.12.2011 etter mekling hjå Fylkesmannen i Sogn og Fjordane den 20.12.2011 5. Oversendingsbrev frå kommunen til Miljøverndepartementet datert 01.02.2012