IBS Skule 18-19/jan/2016 Ålesund Sjukehus Medisinsk avdeling, i samarbeid med læring og meistringssenteret. Skule No_2 Nasjonal kompetanseteneste for funksjonelle mage-tarmsykdommer
Dag Arne Lihaug Hoff overlege Medisinsk avdeling seksjon for mage-tarmsjukdommar 20/01/2016 2
MålsetnadIBS -opplæring i gruppe o Auka forståing og kunnskap om sjukdommen / plagene o Høve til betre meistring av kronisk / tilbakevendande plager. Hjelp til sjølvhjelp o Auka kjensle av tryggleik o Bidra til å bli friskare o Høve til omfattande og rett informasjon til fleire o Lære av kvarandre sin erfaring
IBS -tema o Sjukdomslære og førekomst osymptom oårsak o Behandling / meistring outsikt (Prognose)
Functional Gastrointestinal Disorders Factors to consider - Secretion Drossman et al. Gastroenterology. 2006 Apr;130(5):1377-90. Modified by Hoff 2010
Funksjonelle tarmlidingar Funksjonelle øsofagus - lidingar IBS Funksjonell dyspepsi Kjenslevar for mat
IBS -einfunksjonell sjukdom o Funksjonell mage-tarmsjukdom er sjukdom i tarmen o Vi kan ikkje påvise årsaka med utgreiing som t.d. radiologisk (ultralyd, CT, MR), gastroskopi/ kolonskopi med eller utan vevsprøve(biopsi) o Problemet er at organfunksjonen er dårleg og gjev symptom o Nye metodar vil i framtida truleg kunne vise funksjonen betre o Nedsett livskvalitet!
Ulike typar IBS o IBS-C: Hovudsakleg forstopping=c (obstipert) o IBS-D: Hovudsakleg diare=d o IBS-M: Alternerande / vekslande type=m o Mange pasient vekslar mellom gruppene
IBS -førekomst o10-(20) % av befolkninga har denne plaga ein eller annen gong i løpet av sitt liv ogjeld halvparten av dei som kjem å klagar over mageplager til fastlegen o Fleire kvinner enn menn (ca. 2:1)
Førekomst av IBS 20 30 % 70 80 %
Kven oppsøkjer lege? Dei som ikkjegårtil lege Fastlege o Fleirtalet lever med symptoma utan å konsultere lege o Ei mindre gruppe har mykje plager og eit stort behov for helsetenester Spesialisthelsetenesta
Den generelle befolkninga 10 % går til lege 5 % alvorleg IBS 25 % moderat 90 % går ikkje til lege Heile befolkninga 70 % mild
Kor mange i verda har IBS? Canavan et al. 2014.Clin Epidemiol. 2014; 6: 71 80.
Kva kjenneteiknartilstanden? Forstopping Diaré Smerter Ubehag Gassrelaterte plager Oppblåst Vind (Flatulens)
Då skal du vere aktiv. Slå på din smarttelefon Gå til internett og tast inn adresse. www.kahoot.it Slå inn «game pin» sjå på skjermen to Slå inn «nickname» Då er vi klare 20/01/2016 15
Kva er årsaken til IBS? Stress Mat Genetikk Betennelse Tarmbakteriar
Våre vener tarmbakteriane Tarmbakteriar
Fermentering Tynntarm Tjukktarm Tynntarm Tjukktarm Endetarm Bakteriell overvekst Luftsmerter http://www.worldgastroenterology.org/wgo-gastroenterology.html
Hjerne tarmaksen
Stress Stressfaktorar o Nesten kva som helst av belastingar i livet: o Økonomiske vanskar o Problem på arbeidsplassen o Samlivsproblem o Kronisk stress er problemet, ikkje akutt stress!
Symptom som støtter o Endra avføringsfrekvens diagnosen IBS o Endra utsjånad på avføringa: klumpete, hard, blyanttynn, sauelort eller laus/vasstynn o Endra avføringsmønster: smerte, hasteavføring, ufullstendig avføring (tøming) o Slim i avføringa o Luftplager eller kjensle av å være oppblåst
Bristol skala for avføringstypar Type 1 Separate, harde klumpar som liknar på nøter Type 2 Type 3 Type 4 Pølseform, men med klumpar Liknar ei pølse, med sprekker på overflata Liknar ei pølse eller slange, smidig og mjuk Type 5 Mjuke klumpar med skarpe kantar (lett å få ut) Type 6 Type 7 Grautaktige klumpar med ujamne kantar, sundrivne småbitar Vassaktig utan klumpar. Heilt flytande. (Modifisert fra http://www.moxalole.no/bristolskalaen-ved-bruk-av-moxalole/)
Andreplager ved IBS o Muskelsmerter, ryggplager, hovudpine o Halsbrann o Kjensle av å vera trøytt o Depresjon eller angst o Frysing o Hyppig vasslating o Smerter ved samleie o Migrene o Streve med pusten
Korleis stiller ein diagnosen IBS? o Direkte: ut i frå sjukehistorie, normal klinisk (kroppsleg) undersøking, nokre blod-og avføringsprøvar o Indirekte etter gjennomført ei rekkje undersøkingar: kolo-og gastroskopiar, røntgenundersøkingar, ultralyd etc. Målet er då å ikkje påvise andre sjukdommar, og på eit eller anna tidspunkt konkludere med IBS
Sjukdom som må avkreftast (oftast ikkje naudsynt med ekstensiv undersøking for å avkrefte diagnose) o Cøliaki o Laktoseintoleranse o Annan matvareintoleranse o Sår i magesekken eller tolvfingertarmen o Ulcerøs kolitt eller Crohn s sjukdom o Sviktande bukspyttkjertel o Kreft i tarm
Alarmsymptom o Blod i avføring o Vekttap o Nattlege smerter / diaré o Unormale funn ved kroppsleg undersøking o Anemi (låg blodprosent) o Familiehistorie på kreft eller betennelse i tarm (ulcerøskolitt eller Crohn ssjukdom) o Obs pasienten meir enn 50 år og kort sjukehistorie
Koloskopi
Ein aktiv pause. Slå på din smarttelefon Gå til internett på den Finn sida www.kahoot.it Slå inn «game pin» sjå på skjermen to Slå inn «nickname» Då er vi klare 20/01/2016 28
Type 6 Grautaktige klumpar med ujamne kantar, sundrivne småbitar
Giardia
Symptom kvalme oppblåst smerte forstoppet diare utmattet 6 5 4 3 2 1 0 o 100 post-giardiapasientar frå Bergen 2004-5 symptomscore
Sjølvrapportert sterk reaksjon på mat o Nesten kvar fjerde nordmann rapporterer unormale reaksjonar på ein eller fleire typar matvarer o Svært få (berre 1-3 %) har «ekte» matallergi etter grundig allergi utgreiing o Denne gruppe pasientar har ofte irritabel tarm
Allergitestar, useriøse o Måling av matallergen basert på IgG o I følge EEACI (den europeiske allergi foreining) sine retningslinjer skal allergi målingar være basert på spesifikk IgE oavføringsprøvar for sopp (candida) og bakteriar (streptococ..osv)
AllergisenteretHUS o Utgreier pasientar med allergi tilstandar inkludert mistanke om matallergi og intoleranse o Blodprøvar (total IgEog spesifikk IgEmed luftvegs-og matvarepanel, supplert med andre mistenkte matvarer) o Prikktestar i hud (luftveg og matvarepanel) o Spesialundersøkingar, som histamin frigjøringstest (HRT), basofil aktiveringstest (BAT) og komponent diagnostisk o Klinisk ernæringsfysiolog (provokasjonstestar)
Behandling av IBS o Medikamentelle råd o Kostråd o Fysisk aktivitet o Alternativ behandling o Psykoterapi o stress-meistring o kognitiv behandling o hypnoterapi- sjølvhypnose o Andre råd
Medikamentellbehandling o Finst det medisinar som hjelper? o På lang sikt bør ein skaffe seg eit tilvære utan medisinar o Viss ein har så mykje plager at ein ikkje fungerer sosialt, familien lid, er borte frå arbeid o.ldå kan det vere aktuelt å vurdere medikament?
Behandling av IBS relatert diare o Imodium o I reserve og brukt ved behov i ulike situasjonar: selskap, møter, ikkje WC i nærleiken, inkontinens(lekkasje) osv. o Nødvendig dose varierer: 1-2 tablettar, maks 4 gonger i døgnet, ikkje fast. o 1 tablett/10 ml mikstur om kvelden fast en periode o Prøv deg fram. o Treg mage
Behandling, litt meir.. ovi-siblin/lunelax oantidepressivemedikament oantibiotika oquestran/creon
Behandling av IBS relatert forstopping o Fibersupplement: Vi-Siblin, Lunelax (loppefrø), må brukast regelmessig i veker, på apoteket o Drikk rikeleg. Ikke for mye kaffe, te og cola o Lactulose/Duphalac/Laxoberal kan også prøvast over tid (kan føre til meir gass) o Resolor o Constella o Antidepressive medikamenter i låg dose løftar smerteterskel
Probiotikaog IBS o Levende mikroorganismar som drikkes i fornuftig mengde kan være helsebringande. Dei kan korrigere unormal tjukktarmflora og fermentering. Vidare ha ein betennelsesdempande effekt o Biolaog Cultura o Eit forslag: o Biola3 ss daglig, mjølkesyrebakteriar o+ løyseleg fiber slik som havregrøt kokt på vatn (som niste for bakteriane ) o Nye probiotiske preparat er underveis!
Andre kostråd o Regelmessige måltid o Variert kost -ikkje store mengder av ein mattype, eks store mengder sukker etc. Ikkje for mykje 5 om dagen o Drikke nok o Ved smerter etter måltid, o et oftare og mindre (4-6 måltid) o Ved forsøk på endring i kosten, vær tålmodig, vente i 2 månadar for å vurdere effekten o Mjølk: o Syrna mjølk betre enn søt o Eventuelt lactose redusert mjølk
Alternativ medisin o Ei mengde preparat og metodar som påstår å hjelpe, men ikkje vitskapleg prova o Tru veltar fjell o Svært mange tek alternativ medisin, fortell om dette til din fastlege, og i alle fallviss du slutter med utskriven medisin o Lytt til din fornuft, din kropp og din lege!
IBS og kirurgiske inngrep o Altfor mange IBS pasientar blir operert i buken på for dårleg grunnlag som ikkje fjernar symptoma på irritabel magetarmplagene o Operasjon for gallestein, for cystar på eggstokken, forstørra livmor etc. fjernar ikkje symptoma på IBS o Operasjonar er ikkje ufarleg o Sjanse for samanvaksing av tarm aukar for kvart inngrep, og risikoen stig spesielt kraftig etter fleire enn 2 inngrep
Legens utfordringar o Utgreie på bakgrunn av symptom, alarmsymptom og kliniske funn o Konkludere og informere o Behandle utifrå symptom mengde o Store krav til legen sin menneskelege innsikt og erfaring o *The hidden agenda*, kreftfrykt
Pasientens utfordringar o IBS er ikkje farleg, ikkje smittsam o Ikkje auka risiko for kreft i magen o (snarare tvert imot?) o Godta at diagnosen er rett, vær forsiktig med å krevje nye undersøkingar Bruk fastlegen. Men du kanha andre sjukdommar. o Hald deg oppdatert om nyvinningar på området. o bli medlem av LMF! o Du må ta ansvaret for å halde deg frisk
Meirom navn på engelsk, internett og organisasjonar o Irritabel Bowel Syndrom (IBS) olandsforeningen mot fordøyelsessykdommer (LMF) er den norske pasientforening også for pasienter med irritabel tarmsyndrom. www.lmf.norge.no owww.ibsgroup.org
Roberto De Giorgio et al. Gut doi:10.1136/gutjnl-2015-309757 Copyright BMJ Publishing Group Ltd & British Society of Gastroenterology. All rights reserved.
Aktuell forsking o MIBS o FMT o Låg-FODMAP o Kartlegging av IBS-C o Kartlegge rollen av allergi og immunologi ved IBS Bilde er hentet fra: http://forskning.no/content/nistemat-i-bobleplast-og-epler-i-torvmose
NKFM o Nasjonal kompetanseteneste for funksjonelle mageog tarmsjukdommar (NKFM) o Oppretta hausten 2014 o Spreier fagutvikling, forsking og undervisning olandsdekkende tilbodfor helsepersonell og andre med behov for informasjon