RAPPORT nr. 2-2006. Vurdering av Lågahæ, Eidfjord kommune som treningsområde for fuglehundar. Kartlegging av fuglefauna

RAPPORT nr. 2-2006 Vurdering av Lågahæ, Eidfjord kommune som treningsområde for fuglehundar. Kartlegging av fuglefauna

Rapport nr. 1-2006 Tittel: Vurdering av Lågahæ, Eidfjord kommune som treningsområde for fuglehundar. Kartlegging av fuglefauna. Forfattar: Mjøs, Alf Tore Prosjektansvarlig: Mjøs, Alf Tore På oppdrag frå Fjellstyret i Eidfjord er det gjennomført en kartlegging av fuglefaunaen i eit nærmere avgrensa område mellom Skulevikåna og Rv7 ved Halne, Lågahæ. Området er drygt 7 kvadratkilometer, av dette ligg omtrent 0,6 i Buskerud. Det vart gått 15,4 km linjetaksering. Resultat av denne, saman med supplerande observasjonar, tyder på at 18 sikre og 3-4 moglege artar hekkar i området, med totalt 330-350 par. Området er dominert av slake flyer og fjellhei, med lite våtmark. Typiske artar er boltit, heilo, fjellerke, heipiplerke, steinskvett og lappsporv, mao. ein fauna som er representativ for flyene langs Rv7 mellom Dyranut og Halne. Seks artar på den norske raudlista er observert i området, av desse hekkar fjellvåk, fjellerke og steinskvett. Dei to siste finst med til saman 80-90 par. Både lirype og fleire av vadefuglartane i området har lang rugetid og særskilt omlagde kull vil verte seint flygedyktige. I eit normalår må ein rekne med å finne ungar som ikkje er flygedyktige heilt fram til siste veka i august. Oppdragsgjevar: Eidfjord fjellstyre Alf Tore Mjøs Riksvegen 25 B 5783 Eidfjord Tlf. 53 66 55 09 / Mob 47 41 73 58 E-post: alftore@eidfjord.net 1

1. FORORD Fylkesmannen i Hordaland har gjeve Eidfjord Fjellstyre og Norsk Bretonklubb avd. Hordaland dispensasjon frå reglane om bandtvang, både i og utanfor Hardangervidda Nasjonalpark og Skaupsjøen/Hardangerjøkulen landskapsvernområde, med det føremål å taksere rypebestanden. No er det framsatt eit ønskje om å få eit permanent treningsområde for fuglehundar i området Lågahæ i Eidfjord Statsalmenning, like vest for Halne. Området ligg innafor Skaupsjøen/Hardangerjøkulen landskapsvernområde. Skal ein gje dispensasjon frå reglane om bandtvang, er det naudsynt å ha kunnskap om den lokale fuglefaunaen. Kva artar finst i området, bestandsstorleik og sist, men ikkje minst: Kor tid er hekketida over og ungfuglane flygedyktige. Denne rapporten skal gi svar på desse spørsmåla, basert på feltarbeid sommaren 2006 og reirkortdata som er levert av Zoologisk Museum i Bergen. Eg vil takke Eidfjord Fjellstyre for oppdraget, som har vore interessant og lærerikt også for underteikna. Eidfjord, desember 2006 Alf Tore Mjøs 2

2. INNHALD FORORD.2 INNHALD...3 METODE 4 3.1 Vurdering av lokal hekkebestand...4 3.2 Hekketid i studieområdet..5 4. PLANOMRÅDET 6 4.1 Lokalisering og avgrensing av området 6 4.2 Geologiske trekk og vegetasjonstypar i området..6 5. FUGLEFAUNAEN I OMRÅDET..7 5.1 Lokale hekkebestandar..7 5.2 Hekkefenologi...7 5.3 Artsvise kommentarar...9 6. OPPSUMMERING OG KONKLUSJON.17 7. LITTERATURLISTE 18 3

3. METODE 3.1 Vurdering av lokal hekkebestand For å få eit mål på bestandsstorleiken til dei ulike fugleartane som hekkar i området, er det brukt ein metode som kallast Finsk linjetaksering (Järvinen & Väisänen 1976). Det går i korte trekk ut på at ein går rette linjer gjennom terrenget, og registrerer alle fuglar. Ein skil mellom fuglar observert innanfor og utanfor eit hovudbelte på 50 meter (25 meter til kvar side for observatøren). For å finne ein relativ tettheit av hekkande fugl i området tek ein antal observasjonar av ein art i det totale linjetakseringsmaterialet og deler på den totale lenga av linjetakseringane (km). Denne ratioen vert multiplisert med en artsspesifikk korreksjonsfaktor k. Til slutt vert dette talet multiplisert med en generell korreksjonsfaktor y. Denne korreksjonsfaktoren kjem ein fram til ved å dele antal observasjonar i hovudbeltet på den totale lengda av linjetakseringa slik at ein får eit tal x (antal observasjonar/km/hovudbeltet, alle artar), og bereknar y = 0.0302 x + 0.684. Talkonstantane i formelen for y og dei artsspesifikke konstantane k er berekna ut i frå eit gigantisk linjetakseringsmateriale frå Finland (Järvinen 1978, Järvinen & Väisanen 1983). Korreksjonsfaktorar frå kolonne A i Järvinen & Väisanen (1983) er nytta til å rekne ut tettheita av hekkande fugl på Lågahæ. Linjetaksering vart gjennomført 26.6. og 15.7. Totalt vart det gått 15,4 km linje, noko som bør gje eit representativt inntrykk av fuglefaunaen i det aktuelle området. I tillegg vart det leita spesifikt etter raudlistearten dobbeltbekkasin langs Skulevikåna om kvelden 26.6 (utan resultat), og det vart gjort ein befaring av Skulevikåna frå Halnefjorden til Rv7 15.7. Eit siste besøk for å registrere kor vidt det framleis var hekkande fuglar i området og kor langt desse var komne, vart gjort 6.8. Linjetaksering er eit forsøk på ein standard takseringsmetodikk som gjer at ein kan samanlikne tettheiter av dei ulika artane i ulike område og ulike habitat. Der finst mange feilkjelder, t.d. at fuglar kan ha ulik oppdagbarheit i ulike delar av hekkesesongen og på ulik tid på døgeret. Fåtalige artar kan falle heilt ut av materialet, eller ein får kun få observasjonar som igjen gjer den statistiske berekninga nokså usikker. Likevel er dette den mest presise metoden ein har når eit stort område skal undersøkjast på kort tid. Det er også viktig å vere merksam på at mange artar viser store mellomårsvariasjonar i tettheit i høgfjellet, noko som mellom anna er knytta opp mot smågnagarsvingningar og rådande verforhold dei sista åra. Dei undersøkingane som er gjort på Lågahæ i 2006 viser derfor status i 2006 og berre då, men det er ikkje noko som tyder på at 2006 ikkje var et nokså normalt år for dei fleste fugleartane, med unntak av ryper kor det var eit år under middels (A.Vaksdal pers. med.). 4

3.2. Hekketid i studieområdet For å belyse omtrent når hekkesesongen er slutt, er det nytta to typer data. Reirkortdata. Blant arkivmateriale i Vertebratsamlingene, Bergen Museum, UiB, fins ein stor database med opplysningar om reir (lokalitet, dato, innhald, i nokre tilfelle klekketidspunkt). Desse har ein nytta på to måter: Dei av reira kor det finst opplysningar om når egglegginga starta eller når egga vart klekte, kan nyttast til å rekne seg fram til eit tidspunkt for når ungane vil vere flygedyktige. Dessutan er alle observasjonane for kvar art der ein har meir enn 10 observasjonar/reir brukt til å berekne ein mediandato for alle observasjonane av reir med egg. Reirkortopplysningane er innsamla over mange år, og ein kan anta at dei utgjer eit representativt gjennomsnitt av hekketida til dei ulike artane. Medianverdien av alle reirobservasjonane vil falle omtrent midt i hekketida, og ein kan så rekne seg fram til kva tidspunkt ungane normalt vil vere flygedyktige. Ungane til vadefuglane forlet reiret kort tid etter dei er klekte. Mediandatoen er derfor berekna ut i frå eggleggingsperioden og rugeperioden. Ut frå mediandatoen for desse to slått saman har ein så rekna seg fram til mediandato for klekking og flygedyktig alder. Hos sporvefuglane heldt ungane seg i reiret heilt til dei er flygedyktige, og ein har rekna seg fram til ein mediandato for heile reirtida (egglegging, ruging og ungetid). Mediandatoen + halve reirtida vil derfor representere mediandato for når ungane til dei respektive artane er flygedyktige. Reirdata for artane blåstrupe og steinskvett inneheldt berra data frå reir der egglegginga truleg var ferdig, difor har ein her kun rekna seg fram til ein mediandato for rugetida + ungetida og berekna mediandato for flygedyktig alder ut i frå det. Eigne observasjonar. I løpet av feltarbeidet vart det gjort observasjonar av ungar og atferd hos vaksne fuglar som antyder at desse framleis hadde ungar i området. 5

4. PLANOMRÅDET 4.1 Lokalisering og avgrensing av området Planområdet er delt mellom Eidfjord kommune, Hordaland og Hol kommune, Buskerud. Det totale arealet er avgrensa av Skulevikåna i sør, Rv7 og Halnebekken i nord og Halnefjorden i aust, og dekkjer om lag 7,3 km 2. Av dette ligg om lag 0,6 km 2 i Hol kommune. 4.2 Geologiske trekk og vegetasjonstypar i området Det undersøkte området ligg på høgder mellom 1125 moh (nedre reguleringsgrense for Halnefjorden) og 1248 moh (toppen av Lågahæ). Lågahæ har slake landskapsformer, særskilt i vest, med jamn svak stigning frå Skulevikåna opp mot toppen. Lenger aust er området småkupert, med Hætjørna sentralt plassert mellom dei to toppane Lågahæ og Skuleviknuten. Vest for Hætjørna er berggrunnen fyllitt, som gjev mykje rikare vegetasjon enn dei surare bergartane i austre del av området. I fyllittområde finn vi stadvis nokså artsrik rabbevegetasjon, med artsutval som minner mykje om vegetasjonstypane Reinrose-graslavrabb (R3) og Grasrabb (R5). Aust i området meir av dei artsfattige vegetasjonstypane Greplyng-lav/moserabb (R1) og Dvergbjørk-kreklingrabb (R2) (Fremstad 1997). Frodigare vegetasjon med meir innslag av vierkratt og våte parti finn vi langs begge elvane som avgrenser området. Part frå Lågahæ. Foto: Alf Tore Mjøs 6

5. FUGLEFAUNAEN I PLANOMRÅDET 5.1 Lokale hekkebestandar Resultat av linjetakseringane er summert i tabell 1. I tillegg til dei nemde artane vart det også observert krikkand, laksand, fiskemåke og raudnebbterne i samband med linjetakseringane, men denne takseringsmetoden er dårleg tilpassa desse artane som er haldne utanfor i denne samanheng. Sjå artsvise kommentarar på slutten av dette kapittelet. Art Vitskapleg namn Antal observasjonar Par/km 2 Anslag total hekkebestand Fjellvåk Buteo lagopus 2 0,09 0,66 (1 par) * Dvergfalk Falco columbarius 1 0,14 1,02 Fjellrype Lagopus muta 1 0,48 3,50 Boltit Charadrius morinellus 3 1,45 10,59 Heilo Pluvialis apricaria 12 2,04 14,89 Sandlo Charadrius hiaticula 3 1,18 8,61 Enkeltbekkasin Gallinago gallinago 3 0,37 2,70 Raudstilk Tringa totanus 6 0,72 5,26 Myrsnipe Calidris alpina 4 1,5 10,95 Fjellerke Eremophila alpestris 11 3,27 23,87 Heipiplerke Anthus pratensis 65 17,68 129,06 Linerle Motacilla alba 1 0,42 3,06 Steinskvett Oenanthe oenanthe 22 8,52 62,20 Gråtrast Turdus pilaris 2 0,6 4,38 Raudvengetrast Turdus iliacus 1 0,25 1,83 Lauvsongar Phylloscopus trochilus 2 0,4 2,92 Lappsporv Calcarius lapponicus 17 5,62 41,03 TOTALT 172 44,73 326,53 Tabell 1. Antall observasjonar og estimat på tettheit (par km 2 ) og antal par i heile studieområdet for dei ulike artane som vart påvist ved linjetakseringane. Bestandsoverslaga vert meir presise jo fleire observasjonar av dei enkelte artane. Sjå elles dei artsvise kommentarane for presiseringar og justeringar. Linjetaksering i begrensa omfang vil sjeldan fange opp alle dei meir fåtalige hekkeartane i eit område, mellom anna fordi enkelte artar (eks. ryper) er nokså kryptiske i si åtferd. I tillegg til artane i tabell 1 hekkar utan tvil lirype i området, andre sannsynlege hekkeartar som rett nok ikkje vart observerte er ringtrast og bergirisk. Det er tvilsamt om dvergfalk faktisk hekka i området i 2006, sjølv om Skaupsjønuten og hallet ned mot Skulevikåna har potensielle hekkeplassar. Sjå meir detaljer i dei artsvise kommentarane. 5.2 Hekkefenologi Det er sjølvsagt viktig at ein ikkje tillet frittgåande hund mens det enno finst fugleungar i terrenget som ikkje er flygedyktige. Desse vert i så fall eit lett bytte, på same måten som hundar ofte tek smågnagarar når det er mykje av desse i terrenget. Sjølv hundar i bånd kan stundom ta ungar av vadefuglar, eit døme på dette var ein raudstilkunge som vart teken av ein fuglehund ved Halne brygge i starten på august 2006 (A.Vaksdal pers. med.). 7

Tabell 2 gjev ein oversikt over (omtrentleg) tidsforbruk, i antal dagar, for dei ulike fasane i hekkesyklusen til dei mest aktuelle artane i området. Med grunnlag i tabell 2 har ein berekna ein mediandato og ein siste dato for flygedyktige ungar hos dei aktuelle artane. Median er definert som den midterste observasjonen i eit datasett, og vert ofte nytta når ein skal behandle eit sett av datoar. I denne samanheng vil mediandato for flygedyktige ungar vere den datoen då halvparten av kulla til den aktuelle arten er flygedyktige i eit gjennomsnittsår. Når ein skal anvende desse tala må ein vere merksam på at denne datoen vert endå seinare i eit år med sein start på hekkinga, eks. etter ein rik snøvinter, sein vår eller begge delar. Art Vitskapleg namn Egglegging Ruging Ungetid Totalt Fjellvåk Buteo lagopus 15 31 41 87 Fjellrype Lagopus muta 10 22 30 62 Lirype Lagopus lagopus 11 22 30 62 Boltit Charadrius morinellus 5 26 28 59 Sandlo Charadrius hiaticula 6 24 24 54 Heilo Pluvialis apricaria 6 27 28 61 Enkeltbekkasin Gallinago gallinago 4 19 20 43 Raudstilk Tringa totanus 5 24 30 59 Myrsnipe Calidris alpina 5 22 20 47 Fjellerke Eremophila alpestris 4 11 17 31 Heipiplerke Anthus pratensis 6 13 13 32 Blåstrupe Luscinia svecica 6 14 14 34 Steinskvett Oenanthe oenanthe 6 13 15 34 Lappsporv Calcarius lapponicus 6 12 12 30 Tabell 2. Gjennomsnittleg lengde (antal dagar) på egglegging, rugetid og ungetid for dei mest aktuelle artane i studieområdet. Data er henta frå Cramp & Simmons (1980, 1983), Cramp (1988) og Cramp & Perrins (1994). Art Antal reir Flyged. første Median Flygedyktig siste Boltit 23 26. juli 11. august 22. august Heilo 16 26. juli 31 juli. 22.august Myrsnipe 5 12.juli 20. juli 23. juli Fjellerke 8 19.juni 5. juli 12. juli Heipiplerke 7 5.juli 13.juli 17.juli Blåstrupe 2 8.juli 10.juli 11.juli Steinskvett 13 4. juli 11. juli 21. juli Lappspurv 15 20.juni 5. juli 21. juli Tabell 3. Tidpunkt for omtrentleg flygedyktig alder til kull frå Hardangervidda, berekna frå reir med kjent alder. Data frå Zoologisk Museum i Bergen. Tabell 3 er berekna uti frå reirobservasjonar der ein har ein dato for starten på egglegginga eller klekkinga, slik at ein kan berekne nokså eksakt når ungane vil vere flygedyktige. For dei fleste artane er det nokså godt samsvar mellom mediandato for flygedyktig alder berekna ut i fra reir med kjent alder og reir med ukjent alder. Det ein spesielt bør merke seg i tabell 4, er at den siste halvparten av kulla vil verte flygedyktige i løpet av tidsperioden mellom kolonne M flyged og Siste flyged. Ein vil garantert kunne finne ungar som ikkje 8

er flygedyktige også på seinare tidspunkt enn den datoen som står i kolonna Siste flyged., siden den er berekna ut i frå at egga klekte dagen etter siste observasjon av uklekte eggkull, noko som truleg ikkje vil skje i dei fleste tilfella. Art Antal reir M rugetid M klekking M flyged. Siste flyged. Boltit 77 3. juli 19.juli 16. august 22. august Heilo 106 20. juni 7. juli 4. august 25. august Myrsnipe 28 19. juni 3. juli 23. juli 4. august Fjellerke 12 27.juni 13.juli 23. juli Heipiplerke 67 20.juni 6.juli 3.august Blåstrupe 12 24.juni 8. juli 18. juli Steinskvett 30 27.juni 11. juli 21.juli Lappspurv 49 21.juni 6.juli 21.juli Tabell 4. Tidspunkt for klekking og omtrentleg flygedyktig alder til kull frå Hardangervidda, reir med ukjent alder. M=mediandato. Dato er berekna ut i frå mediandato på alle reirfunn. Datoen i rubrikken siste flyged. er berekna ut i frå den seinaste observasjonen av uklekte egg, og representerer tidlegaste dato ungane kan vere flygedyktige, gitt at egga klekte dagen etter observasjonen. Data frå Zoologisk Museum i Bergen. 5.3 Artsvise kommentarar Storlom Gavia arctica Raudlistekategori: VU (Sårbar) Arten vart ikkje observert i 2006, men ein observasjon er kjent frå området: 2 vaksne ind. Hætjørn 3.8.2005 (Irene Bjåen/Fjelloppsynet). Næraste hekkelokalitet er truleg Skaupsjøen. Gråhegre Ardea cinerea Hekkar ikkje i området, men særskilt på ettersommaren kan ein sjå enkeltindivid på næringssøk. Arten er observert i vika ved utlaupet av Halnebekken, m.a. 1 ind. 26.8.2006. Krikkand Anas crecca Ikkje påvist hekkande, men 5 individ i området 26.6. 4 hannar låg i småtjørn langs Halnebekken og ein fugl (ikkje kjønsbestemt grunna motlys) i 1178-tjern nord for Hætjørn. Ingen observasjonar av kull vart gjort 15.7 eller 6.8, men det er sannsynleg at arten hekkar fåtalig i området. Bergand Aythya marila Raudlistakategori: VU (Sårbar). To par rasta ved utlaupet av Halnebekken 4.6. Det er ikkje gjort observasjonar som tyder på hekking, næraste kjende hekkelokalitet er Skaupsjøen. Siland Mergus serrator Observert langs land i Halnefjorden, 1 par og ein hann i vika inn mot Halnebekken 4.6. Regelmessig å sjå enkeltvis eller i småflokkar i nordre enden av Halnefjorden, men hekking er ikkje påvist. Næraste kjende hekkeområde er Skaupsjøen. Laksand Mergus merganser Laksanda er regelmessig i små tal på Hardangervidda om sommaren, men arten hekkar ikkje i høgfjellet. Dei fleste er hannar som trekkjer til fjells for å myte i fiskerike område. Regelmessig å sjå i Halnefjorden. Fire fuglar vart observert i flukt ned mot Halnefjorden i samband med linjetakseringa 26.6. 9

Myrhauk Circus cyaneus Raudlistekategori: VU (Sårbar) Sjeldan art i Hordaland. Ein vaksen hann vart observert langs Skulevikåna opp mot Rv7 26.6. Det er ingen mistanke om hekking i området. Fjellvåk Buteo lagopus Raudlistekategori: NT (Nær truga) Smågnagarspesialist som er ein karakterart på Hardangervidda, særleg i gode smågnagarår. Eit par hekkar regelmessig i Skuleviknuten, så vidt inne i Buskerud. 26.6 var det nyklekte ungar i reiret, og foreldra vart observert med ein smågnagar, truleg markmus eller fjellrotte, på reiret. Mykje tyder på at bestanden av smågnagarar på Hardangervidda braut saman utpå sommaren i 2006. Ved sjekk 15.7. var det kun ein halvstor unge i reiret, men heile fem vaksne fjellvåkar på plassen kor av tre varsla sterkt. Dei andre fuglane hadde truleg gitt opp hekkinga på andre territorium, men likevel ein litt spesiell situasjon. Fjellvåken er oppgitt å ha ein ungetid på 41 dagar, nyklekte ungar 26.6. skulle bety at desse vert flygedyktige mellom 5. og 10.august, i eit år med knapp næringstilgang kankje enno seinare. Ungane er lite flygedyktige dei første dagane dei er ute av reiret, og sit gjerne på bakken i terrenget rundt. Såleis kan dei vere utsette for lause hundar ein periode like etter dei forlet reiret. Fjellvåk, Skuleviknuten 15.juli 2006. Foto: Alf Tore Mjøs Dvergfalk Falco columbarius Dvergfalk vart observert to gonger i området i 2006, men kull med flygedyktige ungar har vore observert på Lågahæ tidlegare på 2000-talet. Ei ho vart observert ved linjetakseringane 15.7, og ein fugl, truleg ein ungfugl, sat på brøytestikker langs vegen 26.8. Skaupsjønuten og hallet langs Skulevikåna kan vere ein potensiell hekkeplass, men hekking vart ikkje påvist i 2006. Lirype Lagopus lagopus Lirype vart ikke observert i samband med linjetakseringane, men arten hekkar i området. Ein stegg vart observert i myra ved Halnebekken 4.6.2006, og kull vart observert i same området i august (A.Vaksdal pers.med). Antal par i heile området er av lokalkjente vurdert til 6-10 i eit normalår, uansett vil bestanden variere mykje mellom åra. Dersom lirypa har suksess med første kullet vil ungane i det aktuelle området oftast klekke i månadsskiftet juni/juli (A.Vaksdal pers.med) og vere flygedyktige omkring månadsskiftet juli-august, ellet litt seinare. Predasjon på bakkehekkande arter er ofte omfattande, i snitt 25% eller meir i dårlege smågnagarår. Lirypa kan leggje eit nytt kull, i sjeldne tilfelle to gonger, dersom det første kullet går tapt. Derfor kan omlagde kull vere adskillig seinare, og det er stor variasjon. Kull med små kyllingar (under 5 dagar gamle) vart observert ved Skaupsjøen ca. 3.8. 2006 og på ein holme i Halnefjorden 20.8.2006 (A.Vaksdal). Hekketida for lirype er mao. ikkje over før månadsskiftet august-september, i sjeldne tilfelle kan ein treffe dårleg flygedyktige ungar så seint som i starten på rypejakta (A.Vaksdal pers.med). 10

Fjellrype Lagopus muta Fjellrypa er mindre talrik enn lirypa i det aktuelle området, siden det er lite typisk fjellrypeterreng. På mer karrig steinete terreng rundt Hætjørn hekkar normalt 2-3 par (A.Vaksdal pers.med), det var også i nordenden av Hætjørn einaste observasjonen vart gjort i samband med linjetakseringane.fellrypa hekkar noko seinare enn lirypa grunna det meir alpine habitatvalet, og vil derfor i mindre grad har moglegheit til å leggje eit nytt kull dersom det første går tapt. Ungane til fjellrypa vil neppe vere skikkelig utvikla før i midten av august. Fjellrypepar, aust for Tråastølen, mai 2006. Foto: Alf Tore Mjøs Sandlo Charadrius hiaticula Sandloen har ein anslått hekkebestand på ca. 8 par i området, overslaget frå linjetakseringane er truleg ikke spesielt presist sidan det kun er snakk om 3 observasjonar. Arten vart observert to stader langs Rv7, dessutan vart det 15.7. sett 3 vaksne i snøleier vest for Hætjørn, noko som tyder på minst to par i der. Sandloen er ofte knytta til områder med lite vegetasjon (snøleier) og hekkar av den grunn nokså seint. Kun to reirfunn er inkludert i reirkortarkivet til Zoologisk Museum. Eit reir ved Tinnhølen var i klekking 6.juli 1984, noko som tyder at ungane vil vere flygedyktige rundt 1.august. I eit anna reir var det 4 uklekte egg 3.juli. Under feltabeidet på Lågahæ i 2006 vart det 6.8 funne ein halvstor unge ved Hætjørn. Ingvar Byrkjedal ved Zoologisk Museum i Bergen har ut i frå bilete bestemt alderen til mellom halvannan og to veker, noko som betyr at denne vil vere flygedyktig rundt 16.-20. august. 11

Sandlounge frå snøleier vest av Hætjørn 6.august. Foto: Alf Tore Mjøs Boltit Charadrius morinellus Hardangervidda har den største og viktigaste delbestanden i Noreg av boltit, ein art der Sverige og Noreg har eit spesielt forvaltningsansvar sidan storparten av den europeiske bestanden hekkar i Skandinavia (BirdLife International 2004). Arten hekkar på begge sider av Rv7 ved Lågahæ, 5.6 vart det observert 10 ind. på barflekkar i hellinga ned mot Halne. Linjetakseringane antyder ein bestand på om lag 10 par på Lågahæ, noko som truleg er for lågt. Arten har vore studert i detalj i Steinbuheii, der gjennomsnittleg tettheit var omtrent det doble av det som er berekna frå Lågahæ (I.Byrkjedal pers med.). Boltiten er ekstremt vanskeleg å taksere grunna ein svært kryptisk åtferd, og taksering i slutten av juni-midten av juli er seinare enn det som er ideelt, sidan fuglane er nesten håplause å oppdage i rugetida. Den verkelege bestanden er truleg nærmare 20 enn 10 par, noko som det forholdsvis høge talet på fuglar langs Rv7 5.6 også kan tyde på. Hos boltiten er det hannen som tek seg av ruging og ungepass, medan hoa ofte legg egg for meir enn ein hann. Dersom det første eggkullet går tapt er det vanleg at hoa legg eit nytt kull ein gong, meir sjeldan to gonger. Slike omlagde kull vil klekke langt ut på seinsommaren, og gjer sitt til at boltitetn har ein lengre hekkesesong enn dei fleste artane på vidda. Reirkortdata frå Hardangervidda, mesteparten frå Steinbuheii like vest for Lågahæ, viser at halvparten av ungane er flygedyktige i midten av august, og at den resterande halvdelen stort sett er flygedyktige ei veke seinare. Eksepsjonelt seine kull kan truleg ha ungar ut i siste veka av august. 12

Boltit ved Skiftesjøen i juni 2006. Foto: Alf Tore Mjøs Heilo Pluvialis apricaria Heiloen er den mest talrike vadefuglen på Lågahæ som på resten av Hardangervidda, og ein karakterart i heilandskapet. Takseringane antyder ein tettheit på drygt 2 par/km 2, noko som er halvdelen av det ein har funne i Steinbuheii (I.Byrkjedal pers med.). Arten er heilt sikkert underestimert i denne undersøkinga, av den enkle grunn at takseringane kom for seint i gong. Første takseringsrunde gjekk føre seg i arten sin rugetid, då oppdagbarheita er liten. Ved andre taksering 15.7. har dei fleste kulla klekt og ein har større oppdagbarheit, men då har ein til gjengjeld mista den delen av bestanden som har hatt mislykka hekking. Eit reirtap på 50%, mest pga. predasjon, er typisk for området. Truleg forlét storparten av dei fuglane som mister egga hekkeplassene, mens ein ukjent, men truleg nokså låg andel prøver seg med eit nytt kull. Det verkelege antal hekkende par på Lågahæ er derfor truleg det doble av kva linjetakseringane antyder, eller 20-25 par for å ta eit konservativt anslag. Heiloen er den største av vadefuglane i området og har den lengste hekkeperioden, jo større egg jo lengre rugetid og jo større kropp jo lengre tid frå unge til flygedyktig alder. Halvparten av reira har klekt 7. juli i eit normalår, og mediandato for flygedyktig alder fell mellom 31.juli og 5. august. Dei seinaste para vil ikkje ha ungar på vengene før siste veka i august (tabell 3 og 4). Snittvekta for fem ungar innsamla ved Storholmenuten i Nore og Uvdal 16. og 17.8.1974 var 123 gram (data frå Vertebratsamlingane, Zoologisk Museum, UiB), normalvekta for juvenile fuglar ligg like i overkant av 200 g. Mao, desse ungane var eit stykke unna flygedyktig alder. Desse opplysningane stadfester resultata frå denne undersøkinga, at heile august må reknast med til arten sin hekkeperiode. 13

Myrsnipe Calidris alpina Fire observasjonar vart gjort i samband med linjetakseringane, noko som antyder ein bestand på ca. 11 par i området. Som for heilo og boltit er takseringstidspunkta neppe særleg gunstige for denne arten, som er lettast å oppdage mens dei speler før egglegginga. Den verkelege bestanden kan derfor vere noko høgare. Reirkortdata plasserer mediandato for flygedyktige ungar mellom 20. og 23.juli, med seine kull som tek til vengene første gong i byrjinga av august. Strandsnipe Actitis hypoleuca Strandsnipa er nært knytta til rennande vatn i hekketida, men kan også hekke langs breddene av innsjøar. 2 fuglar vart observerte med nokså langt mellomrom ved taksering av Skulevikåna 15.7, noko som antyder ein hekkebestand på 1-2 par her. Arten er elles ikkje påvist andre stader i området. Raudstilk Tringa totanus Minimum fire par av denne arten hekka langs Skulevikåna (8 varslande fuglar 15.7). Dessutan hekkar arten på minst ei lita myr på Lågahæ, ved Hætjørn og på myra ved utlaupet av Halnebekken. Når ein skal vurdere tettheit av arten vil dei para som hekkar langs Skulevikåna berre telje som halve par, sidan territoria til desse fuglane ligg på begge sidar av elva. Det totale bestandsoverslaget frå linjetakseringane på drygt 5 par verker derfor rimeleg. Raudstilken er mellom dei artane som kan ha ungar seint. Reirkortarkivet inneheldt kun fire reir som alle er funne i juni, men ingen av desse har kjent dato for starten på egglegginga eller klekkinga, så det er lite å hente her. Ein dununga av raudstilk vart funne i nærleiken av Skulevika 18.8. av A.Vaksdal. Denne var framleis dekt av dun og med svingfjør så vidt på veg. Det skulle bety at den er om lag halvannan til to veker gamal, og derfor ikke vert flygedyktig før i månadsskiftet august-september. Truleg er dette eit omlagd kull, arten vil nok normalt ha flygedyktige ungar i første halvdelen av august. Ein unge av denne arten vart teken av fuglehund ved Halne brygge i månedsskiftet juliaugust. Enkeltbekkasin Gallinago gallinago Bestanden av enkeltbekkasin er berekna ut i fra linjetakseringane til knappe 3 par. Dette er truleg altfor lågt. Arten er mest aktiv nokså tidleg i sesongen, og dessuten speler han mest aktivt i skumringa. Linjetaksering er derfor ein lite egna metode for å kartlegge arten. Det vart gjort seks observasjonar av arten i området, av fuglar frå antatt ulike par. Det er lite data på hekketidspunktet for denne arten, men enkeltbekkasinen er blant dei første vadefuglane til å trekkje opp i fjellet så snart det finst barflekkar. Arten vart observert på Garen i Sysandalen så tidleg som 28.april i 2006. Ein observasjon av ein 2-3 dagar gamal unge ved Skaupsjøen 22.6.1984 antyder eit tidspunkt for flygedyktig alder så tidleg som rundt 10. juli, men dette er altså kun ein observasjon. Fiskemåke Larus canus Fiskemåken hekkar ved dei fleste større innsjøane på Hardangervidda, også langs Halnefjorden. Ca. 10 vaksne var i nordre halvdel 26.6. Arten vart også observert med eit par ved Hætjørn både 26.6. og 15.7. Det er truleg at arten kan hekke her, men nokon hekking vart ikkje påvist i 2006. Ungane til fiskemåken vert oftast flygedyktige i første halvdel av august. 14

Raudnebbterne Sterna paradisaea Raudnebbterna er ein nokså fåtalig hekkefugl på Hardangervidda. Arten vart observert med enkeltindivid i Halnefjorden i Buskeruddelen 26.6, to vaksne som fauk opp langs Halnebekken 15.7. og to vaksne ved Hætjørn 6.8. Det er ikkje mistanke om hekking i området, dei næraste kjende hekkeplassane er i Skaupsjøen. Fjellerke Eremophila alpestris Raudlistestatus: NT (Nær truga) Hardangervidda har truleg ein stor del av den norske bestanden av fjellerke. Flyene langs Rv7 frå Dyranut til Halne er klassisk fjellerketerreng, og tettheita på Lågahæ verka svært god. Linjetaseringane antyder ein hekkebetand på ca. 24 par. Fjellerka hekkar tidleg, men har oftast to kull og derfor ein nokså utdradd hekkesesong samanlikna med andre sporvefuglar. Halvparten av reira har klekka mellom 5. og 13.juli, seine kull ut i den siste veka av juli. Ein unge framleis i reiret vart funnen ved Tinnhølen 26.7.2006. Arten kan truleg ha ungar også seinare en dette. Ved siste besøk 6.8. vart det gjort to observasjonar av fjellerke som framleis hadde ungar i terrenget, ein av desse hadde mat i nebbet. Det kan imidlertid vere utflogne ungar, men uansett er det greit å slå fast at det framleis er ungar som ikkje er sjølvstendige i terrenget ut i første veka av august. Fjellerke, Hellehalsen, Hardangervidda 26.juli 2006. Foto: Alf Tore Mjøs Låvesvale Hirundo rustica To indivder trakk enkeltvis mot vest langs Halnebekken 5.6. Arten hekkar ikkje på Hardangervidda. 15

Heipiplerke Anthus pratensis Heipiplerka er den desidert mest talrike arten dei fleste stader i låg- og mellomalpin sone. Linjetakseringane antyder ein hekkebestand på ca. 130 par i området. Dei fleste para har ungar på vengene i midten av juli, med nokre etterslengarar til den første veka av august. Linerle Motacilla alba Linerla hekkar på Hardangervidda først og fremst knytta til turisthytter og setermiljø. Det var truleg ein av fuglane frå hekkeparet på Halne som vart observert på linjetakseringa nær Halnebekken 26.6. Blåstrupe Luscinia svecica Fåtalig art, mest knytta til rikare vierkjerr enn det vi finn på Lågahæ. Arten vart ikkje observert i samband med linjetakseringane, men arten hekkar med nokre få par langs Skulevikåna og truleg også langs Halnebekken. Steinskvett Oenanthe oenanthe Raudlistestatus: NT (Nær truga) Ein karakterart i området saman med fjellerke, heipiplerke og lappsporv. Linjetakseringane antyder ein hekkebestand på om lag 62 par, noko som truleg er realistisk. Halvparten av para vil i eit gjennomsnittsår ha flygedyktige ungar rundt 11.juli, og den resterande halvdelen forlét reiret i den neste 10-dagarsperioden. På den nye raudlista som Artsdatabanken presenterte i desember 2006 er arten noko overraskande teken inn i kategori NT. Det finst ikkje data på populasjonsutviklinga i Noreg, men arten har minska i våre naboland og arten er tatt inn på raudlista sidan den risikerar å bli sjeldan dersom den noverande utviklinga held fram. Raudvengetrast Turdus iliacus Fåtalig hekkefugl så høgt. Hørt syngjande ved Halnebekken 15.7. Gråtrast Turdus pilaris Fåtalig hekkefugl. Lauvsongar Phylloscopus trochilus Fåtalig hekkefugl så høgt, knytt til område med vier. Lappsporv Calcarius lapponicus Den tredje mest vanlege hekkefuglen i området. Linjetakseringane antyder ein hekkebestand på 41 par. Arten er ikkje spesielt talrik på Lågahæ samanlikna med andre stader på Hardangervidda, til det ligg området truleg litt for høgt og med lite velutvikla vier- og dvergbjørkbelte. I eit område på 4,4 km 2 i Bjoreidalen vart det registrert 56,5 par i 1978 (Wilkie 1980) mens eit studie ved Stigstuv fann 22,3 par/km 2 (Lien m.fl. 1974). Halvparten av para har fått ungar på vengene mot slutten av første veka i juli, mens dei resterande kjem på vengene i tida fram mot 21.juli. 16

6. OPPSUMMERING OG KONKLUSJON På oppdrag frå Eidfjord fjellstyre er det gjennomført ein kartlegging av fuglefaunaen på Lågahæ, Eidfjord kommune. Området er på drygt 7 kvadratkilometer. 30 artar er kjent frå området. Ei linjetaksering på 15,4 km antyder ein total hekkebestand på 330-350 par av totalt 18 sikre og 3-4 moglege hekkeartar (inkl. nokre fåtalige artar som ikkje vart registrert i samband med linjetakseringane). Særskilt hekkebestandane av vadefuglar er truleg noko underestimerte grunna eit lite gunstig takseringstidspunkt. Området er dominert av slake flyer of fjellhei, og med lite våtmark. Typiske artar er boltit, heilo, fjellerke, heipiplerke, steinskvett og lappsporv, mao ein fauna som er representativ for flyene langs Rv7 mellom Dyranut og Halne. Seks artar på den norske raudlista er observert i området, av desse hekkar fem. Etter at steinskvett er plassert på raudlista må ein konkludere med at området har ein god forekomst av raudlisteartar, med totalt mellom 80 og 90 par av denne arten og fjellerke. Den tredje raudlistearten er fjellvåk, som hekkar med eitt par i Skuleviknuten. Viktig med tanke på eventuell trening av fri hund er tidspunkt for slutten på hekketida til dei ulike artane. Fleire vadefuglarter og særskilt lirype har lang rugetid og lang ungeperiode, eller dei kan leggje nye kull dersom dei mister det første. Predasjon på heilo, t.d. er oftast minst 50%. Dette fører med seg at ein ofte finn ungar langt ut i august. I eit normalår må ein rekne med at det finst fugleungar i terrenget som ikkje kan fly heilt fram til 25. august, i meir sjeldne tilfelle enno seinare. Eg vil takke Arild Breistøl for verdifulle innspill om databehandling. Ingvar Byrkjedal har gitt ekspertuttale om alder på sandlo, populasjonstettheit og annan nyttig informasjon og fugelivet i Steinbuheii, samt levert reirkortdata frå Vertebratsamlingane, Bergen Museum, UiB. Anders Vaksdal vert takka for observasjonar og supplerande informasjon om rypebestanden i det aktuelle området. 17

8. LITTERATURLISTE BirdLife International 2004: Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK. Cramp, S. (red.) 1988. The Birds of the Western Palearctic Vol. V. Oxford. Cramp, S. & Perrins, C.M. (red) 1994. The Birds of the Western Palearctic Vol. IX. Oxford. Cramp, S. & Simmons, K.E.L. 1980. The Birds of the Western Palearctic Vol. II. Oxford. Cramp, S. & Simmons, K.E.L. 1983. The Birds of the Western Palearctic Vol. III. Oxford. Fremstad, E. 1997. Vegetasjonstyper i Norge. NINA Temahefte 12. 279 s. Järvinen, O. & Väisänen, R.A. 1976. Finnish line transect cencuses. Ornis Fennica 53: 115-118. Järvinen, O. 1978. Species-specific census efficiency in line transects. Ornis Scandinavica 9: 164-167. Järvinen, O. & Väisänen, R.A. 1983. Correction coefficients for line transect censuses of breeding birds. Ornis Fennica 60: 97-104. Kålås, J.A., Viken, Å. og Bakken, T. (red.) 2006. Norsk rødliste 2006 2006 Norwegian Red List. Artsdatabanken, Norway Lien, L. m.fl. 1974. Bird surveys in the high mountain habitats of Finse and Stigstuv, Hardangervidda, South Norway, 1967-72. Norw. J. Zool. 22: 1-14. Wilkie, A. 1980. Census work in Bjoreidalen, Hardangervidda. I: Innes, J.L. (red.) 1980: Cambridge Norwegian Expedition 1978. Rapport, 107 s. 18