Terminologikurs 2014-10-28 Omgrep og omgrepssystem KNUT JONASSEN
Det semiotiske triangelet (Den utvida Ogdens trekant) Omgrep Term Referent Definisjon 2
Omgrepet omgrep (NS-ISO 704) Omgrep: mental representasjon av referentar på eit fagfelt Omgrepet er ikkje berre ei tankeeining, men òg ei kunnskapseining Fagomgrep omgrep som reflekterer spesifikk eller teknisk kunnskap på eit gitt fagområde 3
Eigenskap og kjenneteikn (I) Den verkelege verda Abstraksjon referent vert abstrahert til omgrep eigenskap vert abstrahert til kjenneteikn 4
Eigenskap og kjenneteikn (II) Kvar referent har eigenskapar Kvar eigenskap av liknande slag vert abstrahert til eitt kjenneteikn Kvart kjenneteikn inngår i eitt eller fleire omgrep Kvart omgrep er samansett av eitt eller fleire kjenneteikn Kvar referent vert abstrahert til eitt eller fleire omgrep 5
Terminologisk analyse 1. Identifiser kontekst eller fagområde 2. Identifiser eigenskapane 3. Avgjer kva eigenskapar som skal abstraherast til kjenneteikn 4. Slå saman kjenneteikna til omgrep 5. Tilskriv omgrepet ein term (eller eit symbol) Dette skjer ofte gjennom fagtekstanalyse (diskursanalyse) 6
Nytte av kjenneteikn Analyse av omgrep Modellering av omgrepssystem Formulering av definisjonar Utval og danning av termar Utval og danning av symbol 7
Kjenneteikn og omgrepsrelasjonar Felles kjenneteikn indikerer likskap mellom omgrep Åtskiljande kjenneteikn signaliserer ulikskapar som skil eitt omgrep frå andre omgrep Same kjenneteiknet til eit omgrep kan vere åtskiljande overfor eitt relatert omgrep, men felles med eit anna Eitt omgrep har alltid eit unikt sett av kjenneteikn Denne unike kombinasjonen av kjenneteikn skal spesifiserast Omgrepet plasserast så i eit nettverk av relaterte omgrep med liknande eller ulike kjenneteikn 8
Omgrepsrelasjonar Omgrep er ikkje isolerte kunnskapseiningar Ulike omgrep står alltid i relasjon til kvarandre Omgrep vert systematisert i omgrepssystem Omgrepssystema må ein forstå ut frå det tilhøyrande fagområdet Fagområdet er ramma som omgrepsfeltet vert etablert innanfor Omgrepsfeltet er settet av samanhøyrande, men ustrukturerte omgrep 9
Omgrepssystem, relasjonar Hierarkiske omgrepsrelasjonar Generiske omgrepsrelasjonar Partitive omgrepsrelasjonar type type 1 Type 2 heile Assosiative omgrepsrelasjonar del 1 del 2 Omgrepssystem vert grafisk framstilte som omgrepsdiagram omgrep1 omgrep2 10
Hierarkiske omgrepsrelasjonar GENERISK ELLER PARTITIVT OMGREPSDIAGRAM Overomgrep Omgrep Underomgrep 1 Underomgrep 2 11
Generiske omgrepssystem OMGREP OG INTENSJON overomgrep 1 intensjon 1 underomgrep 1 intensjon 1 åtskiljande kjenneteikn 1 underomgrep 2 intensjon 1 åtskiljande kjenneteikn 2 Intensjonen er heile settet av kjenneteikna til omgrepet 12
Inndelingskriterium Avfall (bestanddel) Glass- og metallavfall Papiravfall Avfall (kilde) Industriavfall Husholdningsavfall 13
Partitive omgrepsrelasjonar Oppdrettsanlegg Flytekrage Notpose Fortøyning Fôrflåte Ekstrautstyr Overomgrepet representerer eit heile Underomgrepa representerer deler av dette heile 14
Assosiative omgrepsrelasjonar Ikkje-hierarkiske Tematisk samanheng basert på erfaring Ofte nærleik i tid og rom Ofte fagspesifikke Ofte organisatoriske hjelpemiddel Ofte knytt til informasjonsgjenfinning 15
Eksempel (I) handling handlande handling utstyr/verktøy handling stad/lokalitet handling mål konkret gjenstand materiale konkret gjenstand form materiale tilstand materie/stoff eigenskap produkt samansetjing kvantitet - eining 16
Eksempel (II) råmateriale produkt årsak virkning fag studieobjekt prosess produkt prosess medium stadium prosess utvikling modell konkret eksistens abstraksjon/modell 17
Modellering av omgrepssystem i større samanheng Definer fagområde, førebels nemningar og omgrep Analyser intensjonen og ekstensjonen til kvart omgrep Lag omgrepssystem, med posisjonar og relasjonar Illustrer med å bruke omgrepsdiagram Formuler og evaluer definisjonar på omgrepa Tildel termar (og symbol) til kvart omgrep 18