Verneplan for Folgefonna

Verneplan for Folgefonna Konsekvensutgreiing Konsekvensar for landbruket Fylkesmannen i Hordaland, Landbruksavdelinga Utarbeida av Tor Inge Bøthner (tekst) og Trond Rolland (kart). Grunnlagsregistreringar utført av Kvinnherrad, Jondal, Ullensvang, Odda og Etne kommuner Juni 2003

Verneplan for Folgefonna Konsekvensutgreiing konsekvensar for landbruket Innhald 1. BAKGRUNN side 1.1. Problemstillingar knytt til landbruk som skal 3 utgreiast nærare 1.2. Utgreiing av dei ulike problemstillingane 3 2. METODE 2.1. Registrering og karfesting av landbruksarealar og 4 næringsinteresser knytt til landbruket. 2.2. Kartfesting og arealberekning 5 3. RESULTATER 3.1. Registrert areal fulldyrka og oveflatedyrka mark. 6 3.2. Registrert areal innmarksbeite 6 3.3. Registrert areal økonomisk drivbar skog 6 3.4. Skogsbilvegar, traktorvegar og andre 6 permanente vegar og bruer 3.5. Grustak 7 3.6. Permanente løypestrenger 7 3.7. Bygningar 7 4. VURDERING AV KONSEKVENSER 4.1. Drift av dyrka mark 8 4.2. Bruk av innmarksbeite 11 4.3. Beitebruk i utmark og stølsdrift 13 4.4. Drift av økonomisk drivbar skog 16 5. NÆRARE OM OMRÅDER MED REGISTRERTE LANDBRUKSINTERESSER 5.1. Omvikedalen 22 5.2. Guddal Naterstad 24 5.3. Muradalen 28 5.4. Melsdalen Myrdalsvatnet 30 5.5. Ænesdalen 32 5.6. Furubergdalen 36 5.7. Bondhusdalen 38 5.8. Digranes 40 5.9. Furenes 42 5.10. Eidesåsen 44 5.11. Buerdalen 46 5.12. Liasete Fossasete 50 5.13. Sandvedalen 54 5.14. Espelandsmarka 56 5.15. Bergstødalen 58 5.16. Vetrhus, Eikemostølen 60 2

1. Bakgrunn 1.1. Problemstillingar knytt til landbruk som skal utgreiast nærare 12.02.02 vart det beslutta at det skulle gjennomførast ei konsekvensutgreing for verneplanen for Folgefonna. Eit av temaene som skulle utgreiast særskilt var konsekvenser verneplanen vil medføre for landbruksnæringa. Her skulle ein sjå nærare på: - korleis alternativ A, B og C vil sikre mot irreversibel omdisponering av landbruksareal, som dyrka/overflatedyrka areal og beitemark. - om alternativ A, B og C vil få konsekvensar for forvaltninga av beitebruken - om alternativ A og B kan få konsekvensar for motorisert ferdsel knytt til landbruksnæringa. - om alternativ A og B vil få konsekvensar for skogsdrifta i området. - om alternativ A og B vil få konsekvensar for for utviding og nybygging av landbruksbygningar, inkludert eksisterande støsmiljø. - om alternativ A og B vil få konsekvensar for planer om å gjenreise gamle støler og stølsmiljø. Dersom det ikkje finst planer for dette skal utgreiinga avgrensast til å gjera greie for gjeldande praksis og overordna retningsliner for slike tiltak i verneområder. - konsekvenser for landbruksnæringa dersom området ikkje blir verna. 1.2. Utgreiing av dei ulike problemstillingane 1.2.1. Korleis alternativ A, B og C vil sikre mot irreversibel omdisponering av landbruksareal, som dyrka/overflatedyrka areal og beitemark. Alt arealet innafor arbeidsgrensa er i kommuneplanane definert som LNF-område. I slike område er det særlovene, m.a.jordlov og skoglov som regulerer arealbruken. Desse særlovene beskytter landbruksareala mot nedbygging og andre tekniske inngrep. Unntak gjeld vegbygging, oppføring av bygg og andre tekniske inngrep som er direkte knytta til stabunden næring som jord og skogbruk. Kommunane kan gi dispensasjon til einskildetiltak t.d. bygging av bustader i LNF område. Når det gjeld større utbyggingar som byggefelt og næringsareal må kommunane gå vegen om omregulering/reguleringsplan. Slik er landbruksareala relativt godt beskytta også utan vern. 1.2.2. Alternativ A, B og C, - konsekvensar for forvaltninga av beitebruken. Konsekvensar for beitebruk ved vern er forklart nærare under pkt. 4.3. 1.2.2. Alternativ A og B, - konsekvensar for motorisert ferdsel knytt til landbruksnæringa. Motorisert ferdsel i utmark er regulert gjennom motorferdselslova. I utgangspunktet er motorisert ferdsel i utmark ikkje tillat, men motorisert ferdsel knytt til jordbruk, skogbruk og beitebruk er tillat. Det er ein føresetnad i verneplanen at jordbruksdrift og beiting kan halde fram som før. Det er å forstå slik at også den nødvendige bruk av kjøretøy i samband med jordbruks- og beitedrift kan halde fram som før. Eit vern vil medføre sterke restriksjonar på skogsdrift, men da er det skogsdrifta i seg sjølv det vert satt restriksjonar på ikkje motorferdselen særskilt. Eit vern vil soleis ha små konsekvensar for motorisert ferdsel knytt til tradisjonell landbruksdrift samanlikna med dagens situasjon. Når det gjeld utvikling av såkalla tilleggsnæringar i landbruket vert dei i denne samanhengen ikkje definert som landbruk. Tilrettelegging av t.d. aktivitetstiltak som krev motorisert transport vert det ikkje høve til innafor verneområdet. Dette er kommentert nærare i hovudrapporten. 3

1.2.4. Alternativ A og B, - konsekvensar for skogsdrifta i området. Konsekvensar for skogbruk ved vern er forklart nærare under pkt. 4.4. 1.2.5. Alternativ A og B, - konsekvensar for for utviding og nybygging av landbruksbygningar, inkludert eksisterande støsmiljø. I dagens situasjon der kommuneplan og særlovene regulerer arealbruken i LNF-områda vil det i dei fleste høve vera ein grei sak å få løyve til utviding og nybygging av driftsbygningar knytt til landbruksdrifta. Ved vern vert det strenge restriksjonar på alle tekniske inngrep inkludert utviding/nybygging. Også når det gjeld restaurering er det strenge restriksjonar, der det m.a. vert stilt strenge krav til utsjånad, matrialbruk osv. Kva konsekvenser det vil få for landbruket er drøfta nærare under pkt. 4.1, 4.2 og 4.3. 1.2.6. Alternativ A og B, - konsekvensar for planer om å gjenreise gamle støler og stølsmiljø. Dersom det ikkje finst planer for dette skal utgreiinga avgrensast til å gjera greie for gjeldande praksis og overordna retningsliner for slike tiltak i verneområder. Gjenreising av stølshus som er meir eller mindre falt ned vert definert som nybygg, noko det er strenge restriksjonar på i eit verneområde. I dagens situasjon kan kommunane tillate slik gjenreising der bygget skal nyttast som tilsynsbuer i samband med beitedrift. Konsekvensar for beitebruk og stølsdrift ved vern er drøfta nærare under pkt. 4.3. 1.2.7. Konsekvenser for landbruksnæringa dersom området ikkje blir verna. Slik det er forklart tidligare er alt arealet innafor arbeidsgrensa definert som LNF-område i kommuneplanane. Dette sikrer landbruksareala mot tilfeldig nedbygging, men gir ikkje landbruksareala eit absolutt vern. Dei aktive landbruksområda innafor arbeidsgrensa ligg relativt langt vekke frå større befolkningssentra. Utbyggingpresset i dei nevnte ladbruksområda er beskjedent i dag. Det er lite som tyder på at desse landbruksområda vil bli trua av nedbygging eller anna form for omdisponering i nær framtid. Det mest avgjerande for å halde landbruksareala i hevd er at eigarane får høve til å utvikle ei rasjonell drift som gir økonomisk utkomme. 2. Metode 2.1. Registrering og karfesting av landbruksarealar og næringsinteresser knytt til landbruket. Det er løpet av dei siste åra gjennomført fleire ulike tiltak for å kartlegge og registrere naturtypar, flora, geologi, kulturminne og andre verneverdiar, samt ulike brukarinteresser i området. Det mest omfattande av desse registreringstiltaka vart gjennomført av det såkalla Registreringsprosjektet for Folgefonna Nasjonalpark og Kulturminnevern i Rosendal. Resultata frå dette prosjektet er presantert i 2 delrapportar, der delrapport 2 tar for seg verneverdiar og brukarinteresser på Folgefonnhalvøya. Denne rapporten tar ikkje for seg landbruksinteressene i særlig grad, men peiker på trongen for ein nærare registrering og kartfesting av landbruksinteressene. I 1999 satte Fylkesmannen i Hordaland på eige initiativ i gang eit landbruksprosjekt med Nils Øvstedal som prosjektleiar. Prosjektet hadde to hovedmålsettingar: 1. Få oversikt over landbruks- og utmarksinteressene i planområdet, herunder avdekke potensielle kofliktområder mellom landbruksinteresser og verneinteresser. 4

2. Få organisert eit grunneigarforum for området Dette prosjektet la fram sin rapport hausten 2000. Når det gjeld registrering av landbruksinteressene i området vart denne gjort på ein relativ generell måte utan detaljerte registreringar og kartfesting. Rapporten gir ein grei oversikt over dei viktigste landbruksinteressene med ei vurdering av mulige konflikter mellom landbruksinteresser og verneinteresser i dei ulike delene av planområdet. Samme haust (2000) vart det beslutta at kommunane skulle gå vidare med ei meir omfattande registrering av landbruksinteresser. Dette kapittelet bygger i stor grad på desse registreringane, men i tillegg har undertegna gjennomført eigne synfaringar i lag med landbrukstilsette i kommunane og lokale grunneigarar. Under desse synfaringane har eg i samråd med lokale medverkande korrigert og supplert dei kommunale registreringane. Eg har og måtte korrigere nokre av dei kommunale registreringane der dei ulike lokale registreringane klart var gjort med ulikt skjønn. Dette gjeld for det meste ulike vurderingar av kva som kan reknast som økonomisk drivbar skog. 2.2. Kartfesting og arealberekning Dei kommunale registreringane var med få unntak godt kartfesta. Anbjørn Høivik i Kvinnherrad kommune har digitalisert alle kartdata og sydd dette saman til eit samla digitalt kart. Fylgjande registreringer er kartfesta og skilt i ulike tema: - Fulldyrka og oveflatedyrka mark. - Innmarksbeite, - Økonomisk drivbar skog, skilt i furu-, gran- og lauvskog. I den vidare vurderinga av konsekvenser er desse areala delt i to kategoriar: Skogområde med vegdekking i dag og skogområde utan vegdekking i dag. - Eksisterande skogsbilvegar, traktorvegar og andre permanente vegar og bruer. - Planlagde vegar, vegar som ligg inne i hovudplan for skogsvegar - Permanente taubaner/løypestrenger. - Alle bygninger, inkl. bolighus, driftsbygninger, sel, utløer eller rester og murer etter slike, fritidshytter, gjeterbuer m.m. Dei ulike arealkategoriane er arealberekna utifrå dei digitaliserte dataene. Fig 1. Prinsippskisse over arealkategoriar. Dei gråfarga felta viser kva areal som er arealberekna BRE OG FJELLOMRÅDER UPRODUKTIVE AREAL OVER TREGRENSA UPRODUKTIVE SKOG OG SNAUAREAL UNDER TREGRENSA PRODUKTIV SKOG SOM IKKJE ER ØKONOMISK DRIVBAR ØKONOMISK DRIVBAR SKOG MED VEGDEKKING I DAG UPRODUKTIVE AREAL ØKONOMISK DRIVBAR SKOG UTAN VEGDEKKING I DAG FULLDYRKA OG OVERFLATEDYRKA MARK INNMARKSBEITE PRODUKTIV SKOG SOM IKKJE ER ØKONOMISK DRIVBAR UPRODUKTIVE SKOG OG SNAUAREAL UNDER TREGRENSA BRE OG FJELLOMRÅDER UPRODUKTIVE AREAL OVER TREGRENSA 5

3. Resultater Alle tall i dekar (daa) 3.1. Registrert areal fulldyrka og oveflatedyrka mark. Alt A daa Alt B daa Alt C daa I landskapsvernområde 156 320 0 I nasjonalpark 164 0 SUM fulldyrka og oveflatedyrka mark innafor arbeidsgrensa 320 320 0 Tabell: Fulldyrka og overflatedyrka mark berørt av vern sortert på vernekategori og vernealternativ 3.2. Registrert areal innmarksbeite Alt A daa Alt B daa Alt C daa I landskapsvernområde 1.023 1.646 0 I nasjonalpark 623 0 0 SUM innmarksbeite berørt av vern 1.646 1.646 0 Tabell: Innmarksbeite sortert på vernekategori og vernealternativ 3.3. Registrert areal økonomisk drivbar skog Alt A daa Med vegutløysing i dag: Ikkje vegutløysing i dag: Alt B daa Med vegutløysing i dag: Ikkje veg- Utløysing i dag: Alt C daa Med vegutløysing i dag: Ikkje veg- Utløysing i dag: I landskapsvernområde 3.109 850 11.706 13.438 0 0 I nasjonalpark 8.831 14.079 234 1.491 0 0 SUM drivbar skog innafor arbeidsgrensa 11.940 14.929 11.940 14.929 0 0 Tabell:Økonomisk drivbar skog sortert på vernekategori og vernealternativ 3.4. Skogsbilvegar, traktorvegar og andre permanente vegar og bruer Alle vegar, offentlege og private, bilvegar og heilårs traktorvegar er registrerte. I kartene er det ikkje skild mellom bilveg og traktorveg. 6

3.5. Grustak, registrerte Alt A Alt B Alt C Antall: 4 4 0 3.6. Permanente løypestrenger Alt A Alt B Alt C Antall: 4 (2 i drift) 4 (2 i drift) 0 3.7 Bygningar 3.7.1. Registrerte bygg innafor arbeidsgrensa Alle bygningar og rester etter bygningar innafor arbeidsgrensa skal vera registrert. Etter å ha synfart det meste av områda er inntrykket at dei lokale registratorane har vore svært nøye med å få med alle bygningar. Både dei lokale registratorane og undertegna har nytta lokale bønder og andre kjentfolk til å supplere registreringane og rette opp eventuelle feil eller manglar. Samla skulle det sikre at registreringane er så fullstendig som mogleg. Einskilde bygningar kan ha havna i feil kategori da ein i nokre høve er usikker på bruken eller det er vanskelig å vurdere i kva kategori som passer best. Byggtype Alt A Alt B Alt C Våningshus, tun 8 8 0 Anna bustadhus 1 1 0 Hus for dyr/landbruk 12 12 2 Garasje, uthus o.l. 2 2 0 Reiskapshus 8 8 0 Seterhus, sel 45 45 31 Tilsynsbu, utmarkskoie 24 24 23 Fritidsbygg 34 34 12 Naust, båthus 11 11 2 Turisthytte 4 4 4 Kraftstasjon 1 1 0 Lagerbygning 1 1 0 Sum ståande bygg 151 151 72 Nedraste sel, hytter o.l. eller murar etter slikt 46 46 46 Totalt ståande bygg og rester av 197 197 118 bygningar Tabell:Registrerte bygningar sortert etter bygningstype og vernealternati 7

4. Vurdering av konsekvenser 4.1.Drift av dyrka mark. 4.1.1. Registrerte areal fulldyrka og overflatedyrka mark. Definisjon Fulldyrka mark er areal som er dyrka til vanleg pløyejupne og som kan fornyast ved pløying. Overflatedyrka mark er areal som for det meste er er rydda og jevna i overflata slik at det kan haustast maskinelt. Her er fulldyrka og oveflatedyrka mark slått saman. Det er seks område/dalføre med dyrka mark innanfor arbeidsgrensa: Guddalsdalen, Muradalen, Ænesdalen og Bondhusdalen i Kvinnherrad, Buerdalen og stølsområda Liasete - Fossasete i Odda kommune. Område Kommune Fulldyrka eller oveflatedyrka mark, daa Guddalsdalen Kvinnherrad 144 Muradalen Kvinnherrad 42 Ænesdalen Kvinnherrad 11 Bondhusdalen Kvinnherrad 66 Buerdalen Odda 30 Fossasete - Liasete Odda 18 SUM 320 Tabell: Fulldyrka og overflatedyrka mark innafor arbeidsgrensa fordelt på dei ulike områda Som vist under pkt.3.3 er det alternativa A og B som omfatter dyrka mark. Områda Muradalen, Bondhusdalen og Buerdalen er foreslått som landskapsvernområde både i alt.a og B. Områda Guddal/Naterstad og Fossasete/Liasete er i alt.a nasjonalpark og i alt.b landskapsvernområde. 4.1.2. Verknader for drift av dyrka mark ved vern Restriksjonar knytt til drift av dyrka mark er ikkje nemnt særskilt i standard verneføresegner for landskapsvernområde eller standard verneføresegner for nasjonalpark. Men standardføresegnene legg ei rekke restriksjonar når det gjeld inngrep som vesentleg kan verke inn på landskapet sin art eller karakter. Aktuelle tiltak knytt til drift av dyrka mark som vert råka av ein slik restriksjon vil vera oppføring av bygningar, gjerding, nydyrking, bakkeplanering, vegbygging, grøfting, m.m. Føresegnene åpner for høve til å gjera unntak og at forvaltningsmyndighetene i særskilte tilfelle kan gje løyve til einskildetiltak. Slike unntak søker ein å regulera gjennom forvaltningsplan. Alle område innafor grensa til ein nasjonalpark vil normalt ha same verneføresegner og forvaltningsplan. Eit verneforslag der dei produktive dalføra vert skilt ut som landskapsvernområde, tilsvarande alt.b, gir høve til lokalt tilpassa verneføresegner og forvaltningsplan for kvart einskild landskapsvernområde. Kva konkrete konsekvenser eit vern vil medfør for jordbruksdrifta vil soleis kunne variera ut i frå forvaltningsplanen for kvart einskild område. I utgreiingsprogrammet vert det slått fast at verneføresegner eller forvaltningsplan ikkje skal vera til hinder for drift av eksisterande dyrka eller overflatedyrka mark. Føresegnene tillet vedlikehald av eksisterande bygningar, vegar og andre tekniske inngrep som t.d. drenering. Men det vert presisert at nydyrking ikkje er aktuelt innafor arbeidsgrensa. 8

Utifrå det som her er sagt kan ein på generelt nivå slutte at konsekvensane i høve til dagens jordbruksdrift er små på kort sikt. Men landbruket i Noreg er i rask endring. Den nye landbrukspolitikken legg opp til at bøndene må verta meir marknadsorientert, ta i bruk ny teknologi, og drive meir kostnadseffektivt. Det vert oppmuntra til samarbeid for å få større og meir rasjonelle driftseiningar. Vidare legg den nye landbrukspolitikken opp til at bøndene må hente ein større del av inntektene sine frå andre produkter enn dei tradisjonelle og ta i bruk alle garden sine ressursar, såkalla tilleggsnæringar. Verknader og kosekvensar ved vern i høve til tilleggsnæringar er drøfta under eiget punkt i hovedrapporten. Eit vern kan føre til at den einskilde bonde vert forhindra frå å kunne gjera dei naudsynte tiltak for å utvikle ei rasjonell drift for å sikre inntektsgrunnlaget på sikt. Døme på slike tiltak kan vera vegbygging, mindre nydyrking og/eller bakkeplanering og tilsvarande tiltak for å betre arronderinga og framkommelighet for nye og meir rasjonelle maskiner. Eit anna døme er bygging av sommarfjøs/mjølkestall i nærleiken av beite, som kan verta aktuelt ved heilårs- eller sesongsamdrift. Samstundes er det slik at gjeldande jordlov, føresegner knytt til AK-tilskotet og eigen føresegn om nydyrking sett nokre begrengsinger når det gjeld tiltak på dyrka mark/ i kulturlandskapet. Dette gjeld m.a. tiltak som lukking av grøfter, bakkeplanering, fjerning av ryddningsrøyser (åkerholmer). All nydyrking må førehandsgodkjennast (eiga føresegn). Desse bestemmelsene er ikkje ment å vera til hinder for utvikling av ei rasjonell drift så lenge dei viktige kulturlandskapselementa vert halde i hevd. Mulige konfliktar mellom den daglege jordbruksdrifta og eventuelt vern vil variera mellom dei berørte områda. Det er grunn til å tru at sjansen for konflikter vil vera størst i dei områda der innmark og innmarksbeite knytt til aktiv landbruksdrift ligg innafor arbeidsgrensa, som i Bondhusdalen og Guddal-Naterstad. Under pkt.5 er jordbruksdrifta i dei einskilde områda og mulige konsekvenser ved vern vurdert for kvart område. 9

4.1.3. Vurdering av konsekvenser for drift av dyrka mark ved vern Generell skildring av status Det er registrert om lag 320 daa med fulldyrka og overflatedyrka jord innafor arbeidsgrensa. Av dette er berre 9 daa klassifisert som overflatedyrka. All dyrka marka er i området er i aktiv drift vert godt skjøtta, og produserer grovfor til aktive husdyrprodusentar. Guddalsdalen, Muradalen og Bondhusdalen er dei dalføra med størst andel dyrka mark. Saman med innmarksbeitene utgjer den dyrka marka eit kulturlandskap som er viktige landskapselement i fleire av dalføra i området. Drift av fulldyrka og overflatedyrka mark Vurdering av verdi Den dyrka jorda har stor næringsmessig verdi for den einskilde bonde og for lokalsamfunna som råstoff for lokal foredling. Saman med innmarksbeitene utger dyrka marka viktige landskapselement i fleire av dalføra. Skildring av verknader Tema Alternativ A Alternativ B Alternativ C, D og 0 Mindre verknader på kort sikt, Alle område med dyrka men eit landbruk i stadig endring mark ligg utanfor vil medføre trong for tiltak som vernegrensa. ikkje kan gjennomførast ved vern. Vurdering av konsekvensar Vern vil over tid kunne hindre utvikling av eit rasjonelt jordbruk. Mindre verknader på kort sikt, men eit landbruk i stadig endring vil medføre trong for tiltak som ikkje kan gjennomførast ved vern. Lokalt tilpassa forvaltningsplan som tar høgde for tiltak knytt til rasjonalisering av jordbruksdrifta kan redusere verknadene Lokale tilpassingar kan redusere dei negative konsekvensane, men vern vil framleis på sikt vera negativt i høve til utviklinga i jordbruket. Inga konsekvensar Samla vurdering av konsekvensane -- --/- 0 L R 10

4.2. Bruk av innmarksbeite 4.2.1. Registrerte areal innmarksbeite. Definisjon Det er fem område/dalføre med areal definert som innmarksbeite innanfor arbeidsgrensa: Guddalsdalen, Muradalen og Bondhusdalen i Kvinnherrad, Buerdalen og stølsområda Liasete/Fossasete i Odda kommune Område Kommune Areal innmarksbeite daa Guddalsdalen Kvinnherrad 623 Muradalen Kvinnherrad 635 Bondhusdalen Kvinnherrad 350 Buerdalen Odda 30 Fossasete/Liasete Odda 7 SUM INNMARKSBEITE 1.645 Tabell: Areal innmarksbeite innafor arbeidsgrensa fordelt på dei ulike områda For at eit beiteareal skal kunne godkjennast som innmarksbeite i høve til føresegner for arealog kulturlandskapstilskot må arealet: vera avgrensa av permanent gjerde mot utmark bestå av minst 50% nyttbare grasarter og beitetålande urter, jamt fordelt på arealet ha tydelig beitepreg ha eit beitetrykk som er tilstrekkeliug stort til å hindre gjenngroing, men ikkje så sterkt at det fører til erosjon ikkje vera større enn det som er rimelig i høve til antall beitedyr det må gjennomførast regelmessig skjøtsel av arealet med sikte på å forhindre gjenngroing og fremje vekst av nyttbare grasarter/urter. I praksis vil det i dei fleste høve vera slik at innmarksbeita må vera tilgjengelege for bruk av traktor for spreiing av gjødsel, beitepussing, transport av materiell for vedlikehald av gjerder og anna maskinelt vedlikehald. I nokre område vil ein finne areal som er såpass sterkt prega av beiting at dei av utsjånad vil vera svært like det ein har registrert som innmarksbeite. Dette førekjem i særleg omfang i nærleiken av stølsområda Liasete-Fossasete i Odda og Eikemostølen i Etne, og i mindre omfang i dei fleste andre produktive dalføra innafor arbeidsgrensa. Det vart prøvd å skilje ut desse areala som ein eigen kategori men det viste seg å vera vanskeleg å finna ein eintydig definisjon av slike areal. I nokre tilfelle er slike areal slått saman med produktiv skog, i andre tilfelle vil dei vera definert som uproduktiv mark. Likevel har desse areala verdi både som beite og ikkje minst som ein del av kulturlandskapet både i låglandet og i dei høgareliggjande stølsområda. 4.2.2 Verknader for drift av innmarksbeite ved vern Konsekvensane for drift av innmarksbeite i høve til vern vil stort sett vera dei same som for dyrka mark. Med utgangspunkt i det som er sagt om at landbruksdrifta slik den drives i dag kan halde fram som før, vil konsekvensane på kort sikt vera småe. Men ettersom forvaltningsplanen og verneføresegnene truleg vil legge sterke restriksjoner på nye tekniske inngrep som vegbygging, nydyrking og liknande kan eit vern føre til større konsekvenser på 11

lengre sikt. Av tiltak i eller i tilknytning til innmarksbeite som kan verta aktuelle i framtida kan vera: - vegbygging, mindre nydyrking og/eller bakkeplanering og liknande for å betre arrondering og framkommelighet for nye og meir rasjonelle maskiner. - Ei omlegging av drifta fra tradisjonelt husdyrbruk til meir beitebaserte produsjonar som t.d. ammekyr og ulike kjøttféraser kan medføre trong for meir innmarksbeite (nydyrking) - bygging av sommarfjøs/mjølkestall i nærleiken av beite, som kan verta aktuelt ved heilårseller sesongsamdrift. På samme vis som for dyrka mark er det allereie i dag gjennom føresegner knytt til AKtilskotet og andre føresegner nokre restriksjoner når det gjeld nydyrking og ein del andre tiltak i kulturlandskapet. 4.2.3. Vurdering av konsekvenser for drift av innmarksbeite ved vern Generell skildring av status Det aller meste av dei drygt 1.600 daa med innmarksbeite som er registrert innafor arbeidsgrensa ligg i kort avstand fra anna innmark og tuna på gardane. Innmarksbeitene er ein viktig del av ressursgrunnlaget på dei einskilde bruka. Innmarksbeitene i området er i aktivt bruk og ber med små unntak preg av godt vedlikehald og lite gjenngroing. Innmarksbeitene er ein viktig del av kulturlandskapet i fleire av dalføra i området, dette gjeld særleg Guddalsdalen, Muradalen og Bondhusdalen. Vurdering av verdi Innmarksbeitene har stor næringsmessig verdi for den einskilde bonde og for lokalsamfunna som råstoff for lokal foredling. Innmarksbeitene er viktige kulturlandskapselement i nokre av dalføra. Skildring av verknader Tema Alternativ A Alternativ B Alternativ C, D og 0 Små konsekvensar på kort sikt, men eit landbruk i stadig Alle område med innmarksbeite ligg Drift av endring vil medføre trong for utanfor vernegrensa. innmarksbeite tiltak som ikkje kan gjennomførast ved vern. Vurdering av konsekvensar Vern vil over tid kunne hindre utvikling av ein rasjonelt jordbruk..små konsekvensar på kort sikt, men eit landbruk i stadig endring vil medføre trong for tiltak som ikkje kan gjennomførast ved vern. Lokalt tilpassa forvaltningsplan som tar høgde for tiltak knytt til rasjonalisering av jordbruksdrifta kan redusere verknadene Lokale tilpassingar kan redusere dei negative konsekvensane, men vern vil framleis på sikt vera negativt i høve til utviklinga i jordbruket. Inga konsekvensar Samla vurdering av konsekvensane -- --/- 0 L R 12

4.3. Beitebruk i utmark og stølsdrift 4.3.1. Omfanget av beiting innafor og tett opp til arbeidsgrensa Dyreslag Kommune Storfe Sau Geit Kvinnherrad 330 8.300 240 Jondal 100 400 Ullensvang 1.000 Odda 600 Etne 600 160 SUM 430 10.900 400 Tabell: Antall beitedyr tilslutta organisert beitebruk som beiter innafor eller tett opp til arbeidsgrensa i dei berørte kommunane. Desse tala gjeld beitedyr som er tilslutta organisert beitebruk, det vil seie at buskapen er med i eit organisert beitelag/sankelag. Dei fleste gardbrukarar som har dyr på utmarksbeite på Folgefonnhalvøya er med i eit beitelag/sankelag, men det er og noko uorganisert beiting i enkelte deler av området. I dei produktive dalføra i Kvinnherad der arbeidsgrensa går langt ned i dalen er det areal med innmarksbeite og fulldyrka mark innafor arbeidsgrensa. Her vil det i store deler av av sommarhalvåret beite mjølkekyr og anna storfe, hestar og småfe som ikkje er med i organisert beitebruk. 4.3.2. Verknader for beitebruk og stølsdrift ved vern For å kunne oppretthalde ei rasjonell beitedrift trengs kjørevegar for lengre inn- og uttransport av beitedyr og enklare driftevegar og stiar som nyttast når beitedyra skal førast opp og ned fra beiteområda. Andre nødvendige tekniske anlegg er sanke- og skiljeanlegg, tilsynshytter/- buer, bruer og klopper, sperregjerde, ferister og tiltak mot skorfeste som sprenging, muring og gjerding. Mange sett opp saltsteinsautomater som letter tilsyns-og sankearbeidet og er med å redusere risikoen for at dyra vandrar ut av beiteområdet. Somme plasser vert det nytta båt eller spesielle transportprammer for å frakte beitedyra over fjord eller vatn og det er tilrettelagt med enkle kaier. Alle desse ulike anlegga treng vedlikehald, og med jamne mellomrom vil det oppstå trong for nye anlegg. I høve til standard verneføresegner for landskapsvernområde og tilsvarande for nasjonalpark vert det sagt at beiting er tillat. Med beiting meines beiting med dei type husdyr som har beita i området tidlegare og i tilnærma samme omfang som det har vore. Riktig nok kan direktoratet regulere eller innføre forbod mot beiting som gjer skade på landskapets sin art og karakter. Ei slik regulering av beitebruken er ikkje omtalt i utgreiingsprogrammet, tvert om, her vert det forklart at beiting ofte vil vera ynskjeleg for å oppretthalde eit kulturlandskap. I verneføresegnene for landskapsvernområde er det i tillegg presisert at bruk med beiterett som i dag ikkje har husdyr i området kan ta opp igjen beitebruken om dei ynskjer det. Standard verneføresegner tillet vedlikehald av gjeterbuer, stølshus og tekniske anlegg som bruer, gjerde m.m. knytt til beitebruken. Det vert presisert at vedlikehald av bygningar og anlegg må skje på ein slik måte at det ikkje fører til vesentleg endra utsjånad på anlegg eller bygningar. Vedlikehald av vegar skal ikkje føre til endra standard og/eller bruk av vegen. 13

Konflikter mellom beiteinteresser og verneføresegnene vil i første rekke oppstå når det er snakk om etablering av nye anlegg, bygging av nye sankebuer eller påbygg til eksisterande bygg. Både når det gjeld landskapsvernområde og nasjonalpark er verneføresegnene svært strenge når det gjeld nye anlegg og bygningar. I prinsippet er all bygging av nye bygningar eller anlegg ikkje tillete, men forvaltningsstyresmakta kan i særskilte høve gi mynde til nye bygg eller anlegg der nokre typer tiltak er nevnt særskilt. Av slike spesifikke unnatak som er knytt til beitebruk er nevnt: - Ombygging og utviding av eksisterande bygningar i tråd med tradisjonell byggjeskikk. - Oppattbygging av bygningar som er skada ved brann, naturskade eller gamle stølshus som har ramla ned - Oppføring av nye bygningar som er naudsynte i samband med jordbruksdrift - Bygging av bruer og klopper - Oppsetting av skårfeste eller gjerde i samband med beite Omfanget av beiting og stølsdrift i området har variert gjennom tidene. Den tradisjonelle stølsdrifta har her som ellers i landet vorte monaleg redusert. I dag er Eikemostølen einaste stølen innafor arbeidsgrensa der det er aktiv støsdrift i tradisjonell forstand. Konsekvenser i høve til vern når det gjeld Eikemostølen vert omhandla særskilt under kap.5. Men både eldre eksisterande stølsmiljø, tufter murar og stadnamn fortel at det har vore eit mangfald av større og mindre støler i utmarksområda rundt Folgefonna i tidlegare tider. Som døme har ein i samband med registreringsarbeidet i Kvinnherrad åleine registrert og kartfesta om lag 40 eksisterande stølsmiljø eller rester av slike innafor arbeidsgrensa. Det forekom ikkje sjelden at ras eller flaum raserte stølane. Da valde eigarane ofte å flytte stølane til andre lokalitetar eller dei slutta av med stølinga. Ras eller flaum kan og ha øydelagd tilkomstvegar og slik lagd vansker for vidare stølsdrift. Nokre grunneigarar har fremja ynskje om å gjennreise bygningar, gjennskape tidligare stølsmiljø eller restaurere bygningar der desse står. Andre ynskjer å sette opp nye bygningar som tilsynsbuer knytt til beitebruken. I utgreingsprogrammet vert det presisert at ynskje om nye bygningar må vurderast strengt ut frå landbruksdrifta. Restaurering av gamle stølsmiljø skal ikkje opne for uønskt ny hyttebygging. Er det område der ein ynskjer å intensivere eller utvide betinga og det ikkje er tilfredsstillande tilsynsbuer i dag vil bygging av slike vera aktuelt. Å starte opp att med støling, med det meines mjølking og eventuell foredling (t.d. ysting) med ku eller geit, på nokre av dei eksisterande stølane innafor arbeidsgrensa er truleg lite aktuelt, i alle fall på kort sikt. At eksisterande eller tidligare stølsområde får nytt liv gjennom ein meir aktiv beitebruk er nok meir sansynleg. Da kan det komme ynskje om nybygg eller påbygg/ombygging av eksisterande bygningar. Eit utvida og meir aktivt beitebruk vil og føre med seg trong for bruer/klopper, gjerding mot skårfeste, sankeinnhengningar og andre tekniske inngrep. 4.3.3. Vurdering av konsekvenser for beitebruk og stølsdrift ved vern Sjølv med ein nokolunde stabil beitebruk med samme omfang som i dag vil det stundom oppstå trong for nye sperregjerder mot skårfeste, nye bruer og liknande. Forutsatt at dei endelege verneføresegnene tar høgde for det vil dagens beitebruk kunne halde fram som no. Bruk av utmarsbeiter er ein viktig del av husdyrhaldet i Vestlandsjordbruket. Eit jordbruk i rask endring vil på sikt medføre endringar og rasjonaliseringstiltak i beitebruken. Eit strengt vern kan verta til hinder for inngrep som er naudsynte i samband med endringar i og utvikling av beitebruken. Vern kan soleis over tid vera negativt for beitebruken. 14

I høve til dei ulike vernealternativa: Alt A: Deler av Muradalen, Bondhusdalen og Buerdalen er her foreslått som landskapsvernområde, resten som nasjonalpark. I dei 3 nevnte landskapsvernområda er beitebruken stort sett å rekne som heimebeting på og i nærområda til innmarksbeite. Den organiserte beitebruken i fjell/utmark vil vera i nasjonalpark. Alt B: Her er det i tillegg lagt ut landskapsvernområde rundt Eikemostølen, Guddalen, Myrdalsvatnet. Ænesdalen, Furubergdalen, Liasete-Fossasete og Sandveddalen. Fra eit landbruksståstad er fordelen med landskapsvernområde i høve til nasjonalpark at det er mogleg å lage lokalt tilpassa verneføresegner til kvart landskapsvernområde. På Eikemostølen er det som kjent aktiv stølsdrift, i områda Liasete-Fossasete og Sandveddalen er det eksisterande stølsmiljø med aktiv beitebruk. Om det vert aktuelt å intensivere/utvide beitebruken i desse områda kan ei forvaltning som landskapsvernområde gjera det enklare å få løyve til eventuelle nye bygg eller anlegg knytt til beitebruken. Alt C: Her er nasjonalparkgrensa flytta opp til grensa for produktiv skog. I høve til beitebruk og stølsdrift fører det til at Eikemostlen og stølsområda i Sandveddalen og Liasete/Fossasete fell utafor vernegrensa. Heimebeitene i dei andre produktive dalføra vil og felle utafor vernegrensa. Generell skildring av status Beiting i utmarka og stølsdrift har lange tradisjoner i områda rundt Folgefonna. Den tradisjonelle stølsdrifta er her som ellers i landet monaleg redusert. Eit unntak er Eikemostølen der det bygd fellesfjøs og driv aktiv støling med nærare 200 mjølkegeiter. Området vert framleis mykje nytta til utmarksbeite. Sau er det dominerande beitedyret, samt noko geit og storfe. Særleg i områda der ein har beitelag tilskutta organisert beitebruk er beitinga godt organisert og beiteliga har jamnleg vedlikehald og opprusting av gjeterbuer og andre anlegg knytt til beitinga. Antall beitedyr har vore stabilt dei siste åra Vurdering av verdi Beitebruken har næringsmessig verdi for den einskilde bonde og for lokalsamfunna som råstoff for lokal foredling. Beitebruk er avgjerande for å oppretthalda kulturlandskapet som er ein viktig del av opplevingsverdiane i området. Stølsdrifta på Eikemostølen er ei oppleving i seg sjølv. Skildring av verknader Tema Alternativ A Alternativ B Alternativ C, D og 0 Små konsekvensar på kort sikt, men eit landbruk i stadig endring Lokalt tilpassa forvaltningsplan for Eikemostølen, Liasete- Eikemostølen, Liasete- Fossasete og Beitebruk og vil medføre trong for tiltak som Fossasete og Sandvedalen kan Sandvedalen, samt dei stølsdrift ikkje kan gjennomførast ved redusere dei negative andre produktive vern. konsekvensane for beitebruken dalføra ikkje omfatta der. av vern. Vurdering av konsekvensar Vern vil over tid kunne hindre utvikling av ein rasjonelt beitebruk. Små konsekvensar på kort sikt. Små konsekvensar Samla vurdering av konsekvensane - -/0 0 L R 15

4.4. Drift av økonomisk drivbar skog 4.4.1.Registreringsmetode I registreringsarbeidet skal i utgangspunktet all produktiv skog som kan drivast økonomisk i dag eller i nær framtida vera registrert. Med det meinast skogområde der det i dag drives eit rasjonelt skogbruk og skogområde som etter vegbygging kan verta tilgjengelig for rasjonelt skogbruk. Med ein slik definisjon har ein utelukka område med produktiv skog som openbart ikkje i overskuelig framtid vil verta økonomisk drivbar. Slike skogområde finn ein t.d. langs Mosneselva. Det er med andre ord meir produktiv skog innafor arbeidsgrensa enn det som går fram av dei tala som vert presentert her. Definisjonen på produktiv skog i skogbrukssammanheng er ein årleg tilvekst større enn 0,1m3 pr daa, samt skogsmark som ikkje er skogbevokst i dag men der veksttilhøva (boniteten) er gode nok. I dette registreringsarbeidet vart det ikkje satt av ressurser til detaljregistreringar av bonitet, volum, tilvekst osv., Registreringane bygger på eksisterande kartdata (ØK m.m.) og synfaringar i terrenget. I nokre skogområde har ein også hatt tidligere skogregistreringar i samband med planar om vegbygging å bygge på. Med ein såpass enkel registrering vil ikkje registreringane være nøyaktige. Som beslutningsgrunnlag for å gjera vurderingar på detaljnivå er registreringane for enkle, Men i denne samanhengen der målet er å gjera ein meir generell vurdering av konsekvensar på områdenivå er registreringane gode nok. Sjølv om eit skogbestand pr. definisjon er produktivt er det ikkje nødvendigvis lønnsamt for skogeigar å drive ut skogen. I bratt og vanskelig terreng, slik det er i mykje av i skogområda her, vert, driftskostnadene fort høge. Mange plasser må det byggjast vegar og/eller nyttast taubane for å kunne ta ut tømmeret. For å kunne berekne kva områder som er økonomisk drivbare eller ikkje må ein gjennomføre bestandsvise/områdevise registreringar av volum, tilvekst, treslag/kvalitet og driftskostnader før og etter eventuell vegbygging. Desse må så settes opp mot byggekostnader for veg. Samstundes skal ein vera klar over at kva som reknast som bedriftsøkonomisk lønnsamt kan variera mykje frå skogeigar til skogeigar. T.d. kan ein heiltidsbonde som nyttar ledig tid i vinterhalvåret til hogst i bjørkeskog og vidareforedling til favneved eller sekkeved rekne brutto tømmerverdi på 1000 kr/m3, kanskje meir, ferdig pakka i sekk Enno høgare verdiskaping pr. m3 kan ein få om skogeigar foredler tømmeret på eiga gardssag til spesielle godt betalte trelastsortiment. Her er det den samla verdiskapinga som er viktig, at hogst og framdrift av tømmeret isolert sett ikkje er lønnsam er ikkje avgjerande for skogeigaren. I den motsatte enden av skalaen er ein ikkje yrkesaktiv skogeigar som leiger all hogst og kjøring og sel tømmeret som massevyrkje og sagtømmer gjennom dei vanlege kanalane. I område med låg kubikkmasse pr/daa og vanskelege driftstilhøve vil det etter eit slikt driftsopplegg verta små fortenestemarginer for skogeigar. I dei lokale/kommunale registreringane vart all produktiv skog registrert. I høve til verknader og vurdering av konsekvenser for skogbruket ved vern fann undertegna det teneleg å dele skogen inn i to kategoriar: 1. Skog med vegutløysing i dag: Skog med vegutløysing i dag eller skog som vert tilgjengelig med enkle, rimelige driftsvegar, og som kan drivast fram med lassberande skogstraktor, slepekjøring, snøscooter eller taubaner. Dette inkluderer og områder der drift er basert på frost og snøføre, samt kjøring over islagte vann i område der ein normalt har stabile vintertilhøve. 2. Skog utan vegutløysing: Skog som i dag ikkje er tigjengelig utan at det byggast permanente skogsbilvegar og/eller traktorvegar. 16

I mange av områda utan vegtilkomst i dag er truleg tømmerverdiane for låge i høve til driftskostnader at det vil vera lønnsamt og bygge vegar. Dette er område som i hovudsak består av glissen, høgareliggjande bjørkeskog eller furuskog av det ein normalt omtaler som dårleg kvalitet. Skulle det bli aktuelt å bygge veg i slike områder i samband med t.d. hyttefelt, kraftutbygging el.l og desse utbyggingsinteressene koster heile eller deler av vegkostnaden vert reknestykket eit anna. Da betaler skogen kun deler av vegkostnaden og tidligare ulønnsame skogområde kan drivast økonomisk. I dei lågareliggande områda med større kubikkmasse pr.daa, i nokre tilfelle med kulturskog av gran, kan det vera lønnsamt å bygge veg. Dette gjeld i fyrste rekke område der ein kan knytte seg til eksisterande skogsvegnett. I pkt.5 der landbruksinteressene i dei einskilde områda er nærare omtalt vert lønnsemda i eventuell skogsvegbygging vurdert nærare. Å skilje mellom område med vegutløysing i dag og område utan vegutløysing er også teneleg når ein skal vurdere konsekvensar ved vern. Om verneform og føresegner vert slik at vegbygging ikkje vert tillete kan ikkje skogsområde utan vegutløysing drivast. 4.4.2. Resultat, registrerte skogareal Det er registrert i alt 26.869 daa økonomisk drivverdig skog innafor arbeidsgrensa. Om lag 44% av dette skogarealet har vegutløysing i dag, 56% ikkje. Tabellen under viser kor stor del av skogareala som ligg inne i høvesvis nasjonalpark eller landskapsvernområde i vernealternativa A og B. I Alternativ C er vernegrensa lagt utanom alle område med økonomisk drivbar skog og er av den grunn ikkje med i tabellen. Alt A daa Med vegutløysing i dag: Ikkje vegutløysing i dag: Alt B daa Med vegutløysing i dag: Ikkje veg- Utløysing i dag: I landskapsvernområde 3.109 850 11.706 13.438 I nasjonalpark 8.831 14.079 234 1.491 SUM areal økonomisk drivbar skog Innafor vernegrensa 11.940 14.929 11.940 14.929 Tabell: Oversikt over registrerte produktive skogsområde, fordelt på område med vegutløysing i dag og område utan vegutløysing i dag, i dei ulike vernealternativa. 17

Det kan vera interessant å sjå på korleis treslagsfordelinga er i høve til vegutløysing i dei to vernealtarnativa som får innverknad på økonomisk drivbar skog: Vernealternativ A Med vegutløysing i dag daa Ikkje vegutløysing i dag daa Gran Furu Lauv Gran Furu Lauv I landskapsvernområde 529 6 2578 116 0 735 I nasjonalpark 1470 2405 4958 126 5392 8560 SUM daa 1999 2411 7536 242 5392 9295 Vernealternativ B Med vegutløysing i dag daa Ikkje vegutløysing i dag daa Gran Furu Lauv Gran Furu Lauv I landskapsvernområde 1765 2411 7536 242 5392 7804 I nasjonalpark 234 0 0 0 0 1491 SUM daa 1999 2411 7536 242 5392 9295 Skogareal fordelt på treslag 20000 areal i daa 15000 10000 5000 Lauv Furu Gran 0 1 2 1: Skog med vegutløysing i dag 2: Skog utan vegutløysing i dag Av det totale registrerte skogarealet utgjer skog med vegutløysing 44% og skog utan vegutløysing i dag 56%. Det som og er viktig å legge merke til er fordelinga av granskogen. Den utgjer 17% av areal med vegutløysing, men kun 2% av arealet som ikkje har vegutløysing. Men for ein skogeigar er det ikkje arealet storleik aleine som er viktig, men tømmerverdiane som står på dei ulike areala. No har vi som kjent ikkje registreringar av kubikkmasse, tilvekst og aldersfordeling, men under normale vestlandstilhøve kan ein grovt rekne at ståande kubikkmasse og tømmerverdi når skogen er hogstmoden vil vera 5-7 gonger så høg pr.daa i granskog som i furu eller bjørkeskog med tilsvarande alder. Dette er forsøkt illustrert i diagrammet under. Her har gran fått vekttal 6, Furu 1 og lauvskog 1. Da ser ein at skog med vegutløysing relativt sett er meir verdt enn skog utan vegtilkomst sjølv om sistnevnte kategori utgjer det største arealet. Forskjellane i verdi vert enno større om ein tek omsyn til driftskostnader og vegbyggingskostnader, vist med søyle nr.3. Dette er som tdligare nevnt mest å sjå på som teoretiske modellar så lenge ein ikkje har reelle bestandstakster som berekningsgrunnlag. Sammenstillinga er meint for å forklare den 18

betydelige forskjellen i inntektspotensialet i skog med vegdekking med betydelig andel gran kontra naturskog av furu og lauv utan vegdekking. Teoretisk samanlikning av tømmerverdiar Lauv Furu Gran 1 2 3 1: Skog med vegutløysing i dag 2: Skog utan vegutløysing i dag 3: Skog utan vegutløysing i dag,justert for driftskostnader og vegkostnader 4.4.3. Verknader for skogbruket ved vern Standard verneføresegner både når det gjeld landskapsvernområde og nasjonalpark sett strenge begrensingar på skogsdrift. I utgangspunktet er det kun hogst av ved til eige bruk som er tillatt. Verneføresegnene har vidare forbod mot vegbygging og treslagsskifte. I praksis vil dette medføre at det ikkje vert høve til å drive næringsretta skogbruk i verneområdet. Verneføresegnene opner for at det i avgrensa område innafor eit landskapsvernområde kan utarbeidast særskilt forvaltningsplan/skjøtselsplan. Ein slik plan kan opne for hogst i eit noko større omfang, men framleis med strenge restriksjonar: Det må nyttast lukka hogstformer og etablering av ny skog skal skje ved naturlig forynging. Det kan gjevast løyve til tilrettelegging for vintervegar eller transport av tømmer på barmark, men bygging av permanente vegar er framleis ikkje tillat. Områder der slike løysingar kan vera aktuelle er gjerne skogområde som ligg i tilknytning til skogområder der det allereie er eit aktivt skogbruk og det er eit utbygd skogsvegnett. Døme på slike område innafor arbeidsgrensa er i fyrste rekke Omvikedalen, Guddalsdalen, Ænesdalen og deler av Furubergdalen, Muradalen, og Buerdalen. Men så lenge vegbygging, flatehogst og treslagsskifte ikkje er tillat vil det i praksis ikkje kunne drivast eit næringsretta skogbruk i landskapsvernområder. Eit vern etter alt,a eller B vil derfor få store konsekvenser for skogbruket i område der det er aktuelt å drive eit næringsretta skogbruk. Som tidligere nevnt er det innafor arbeidsgrensa store område med skog som ikkje er tilgjengelig i dag. I det meste av desse områda er det liten og inga skogbruksaktivitet i dag. I nokre av desse områda var det truleg meir skogbruksaktivitet tidligare, m.a. knytt til stølsdrift. Med strenge restriksjoner på vegbygging vil desse områda forbli utilgjengelige for skogbruksaktivitet. Eit anna spørsmål er om det er lønnsemd i å bygga veg for å løyse ut desse områda. Utan meir detaljerte berekningar av kubikkmasse og byggekostnader er det ikkje mulig å gjera konkrete vurderingar. Men særleg i 19

dei høgareliggande områda med lang avstand til næraste eksisterande veg er truleg lønnsemda i bygging av skogsveg svært begrensa. Om andre utbyggingstiltak, t.d. hyttebygging, kan vera med å finansiera deler av vegkostnaden vert reknestykket eit anna enn om skogen skal betale heile vegkostnaden. Da kan skogsdrift i desse områda verta lønnsamt. 4.4.4. Oppsummering konsekvensar for skogbruket Generell skildring av status Av det registrerte arealet med økonomisk drivbar skog har om lag 46% av arealet vegdekking i dag. Her ligg det til rette for eit aktivt Vurdering av verdi næringsretta skogbruk. 54% av det registrerte skogarealet har ikkje vegutløysing i dag. For deler av desse skogområda kan vegbygging vera lønnsamt, i andre deler er økonomien ved vegbygging tvilsam. Dei registreringane som ligg føre er ikkje detaljerte nok til å trekke klare konklusjoner på kor det er lønnsomt å bygge veg eller ikkje. Skogen i området har hovedsaklig næringsmessig verdi for den einskilde L Ettersom andelen gran er mykje større i områda som har vegtilkomst i skogeigar og for dag utgjer desse områda målt i volum ståande skog (m3 tømmer) mykje større skogverdiar enn områda utan vegtilkomst. lokalsamfunna som råstoff for lokal foredling. Skildring av verknader Tema Alternativ A Alternativ B Alternativ C, D og 0 Strenge restriksjonar på flatehogst, vegbygging og Alle område med økonomisk drivbar Skogbruk treslagsskifte gjer det i praksis skog ligg utanfor umogleg å drive næringsretta vernegrensa skogbruk. Vurdering av konsekvensar Vern fører til store negative konsekvensar for skogbruket. Konsekvensane i høve til dagens situasjon vert størst i område som har vegdekking i dag og det er potesiale for vidare vegbygging og næringsretta skogbruk i eit større omfang. Dei fleste av områda med økonomisk drivbar skog er landskapsvernområde. Lokale forvaltningsplaner kan opne for skogsdrift i begrensa omfang, men framleis restriksjoner på flatehogst, vegbygging og treslagsskifte gjer det i praksis svært vanskeleg å drive næringsretta skogbruk. Vern fører til store negative konsekvensar for skogbruket Konsekvensane i høve til dagens situasjon vert størst i område som har vegdekking i dag og det er potesiale for vidare vegbygging og næringsretta skogbruk i eit større omfang. Inga konsekvensar for skogbruket Samla vurdering av konsekvensane --- --- 0 20

5. Nærare om dei einskilde områda med registrerte landbruksinteresser 5.1. Omvikedalen 22 5.2. Guddal Naterstad 24 5.3. Muradalen 28 5.4. Melsdalen Myrdalsvatnet 30 5.5. Ænesdalen 32 5.6. Furubergdalen 36 5.7. Bondhusdalen 38 5.8. Digranes 40 5.9. Furenes 42 5.10. Eidesåsen 44 5.11. Buerdalen 46 5.12. Liasete Fossasete 50 5.13. Sandvedalen 54 5.14. Espelandsmarka 56 5.15. Bergstødalen 58 5.16. Vetrhus, Eikemostølen 60 21

22

5.1. Omvikedalen Vernekategori Alt. A: Nasjonalpark Alt. B: Nasjonalpark Alt. C: Ikkje vern 5.1.1. Registrerte landbruksareal Fulldyrka og Skog med vegutløysing daa Skog utan vegutløysing daa overflatedyrka mark daa Innmarksbeite daa Gran Furu Lauv Gran Furu Lauv 0 0 68 0 166 0 0 0 Som tabellen viser er landbruksinteressene her knytt til skogbruk. Det berørte skogområde ligg i øvre ein del av eit aktivt dreve skogområde med god vegtilkomst. 5.1.2. Verknader for landbruket ved vern Det berørte arealet utgjer ikkje er meir enn 234 daa, men det er ein del av eit større skogsområde med aktivt skogbruk. Her er investert i granplanting og skogsveg med tanke på eit framtidig aktivt skogbruk. Det berørte arealet er ein del av inntektsgrunnlaget for dei investeringane som er gjort. Eit vern som medfører restriksjonar på hogst vil redusere lønnsemda i desse investeringane. 5.1.3. Vurdering av konsekvensar Skogbruk Alternativ A (nasjonalpark) Sterke begrensingar i skogomåde der det er gjort investeringar i veg og granplanting Alternativ B (nasjonalpark) Sterke begrensingar i skogomåde der det er gjort investeringar i veg og granplanting Alternativ C (ikkje vern) All produktiv skog ligg utanfor vernegrensa Samla vurdering av konsekvensar -- -- 0 23

24

5.2. Guddal Naterstad Vernekategori Alt. A: Nasjonalpark Alt. B: Landskapsvernområde Alt. C: Ikkje vern 5.2.1 Registrerte landbruksareal Fulldyrka og Skog med vegutløysing daa Skog utan vegutløysing daa overflatedyrka mark daa Innmarksbeite daa Gran Furu Lauv Gran Furu Lauv 144 623 425 0 1018 61 0 335 Alternativ A og B vil her berøre eit aktivt dreve jord- og skogbruksområde på begge sider av Guddalselva. Her er aktivt husdyrhald (storfé og sau), mykje innmark, innmarksbeite og produktiv skog med god vegdekking. I tilknyting til den nye skogsbilvegen i lia sør for elva er det planer om å bygge nokre korte traktorvegar for å betre tilkomsten i det bratte terrenget. Om lag 1/3 av skogarealet med vegdekking er gran. Ein liten del av den produktive skogen innerst i dalen har ikkje vegdekking i dag. Vegtilkomst hit er mogleg ved å forlenge eksisterande veg. Ved skogsbilvegen sør for elva (Naterstad) har ein av skogeigarane satt opp eit vedhus for tørking av ved for kommersielt sal. Det er registrert 3 grustak som eigarane nytter til utak av grus til vegbygging m.m., 2 på Guddalssida og 1 på Naterstad. Eit av bruka på Guddal driver gardsturisme (overnatting og servering) i relativt stor skala til gardsturisme å vera. Heile tunet på 94/1, med i alt 6 bygningar, ligg innafor vernegrensa for alternativ A og B. Det samme gjeld tunet på 94/2 med 6 bygningar, og 94/6 med 5 bygningar. 5.2.2. Verknader for landbruket ved vern Jordbruk: Dette er eit svært aktivt jordbruksområde. Her er aktiv husdyrproduksjon med mjølkekyr, slaktedyr og sau. For 3 av bruka sin del ligg i tillegg til det meste av innmarka og innmarksbeiter også heile tunet inne i verneområdet (alt A og B). Det vil i praksis medføre at alle bygningsmessige endringar, påbygg eller andre tekniske inngrep i utgangspunktet ikkje er tillete i vernealternativ A (nasjonalpark). I vernealtarnativ B (landskapsvernområde) kan skjøtselsplan opne for mindre tekniske inngrep som er naudsynt for gardsdrifta. I eit aktivt jordbruk/husdyrhald vil det ofte verta behov for ombygging eller påbygg/nybygg ettersom driftsopplegget endrar seg eller nye tekniske løysingar vert tekne i bruk. Verneføresegner legg til grunn at dagens jordbruksdrift, inkludert naudsynt vedlikehald av bygningar og dyrka mark, kan halde fram som i dag. Av dei grunner som allerede er nemnde kan det i løpet av kort tid oppstå konfliktar mellom verneføresegner og brukarane sine ynskje om tiltak knytt til jordbruksdrifta. Dette gjeld i særleg grad vernealternativ A, konsekvensar for jordbruksdrifta i alternativ B kan verta mindre om forvaltningsplan gjer rom for tiltak knytt til endringar i drifta. Skogbruk: I store delar det produktive skogområde som vert omfatta av vernealternativ A og B er det lagt ned betydelige investeringar i vegar, granplanting, ungskogpleie m.m. Her er lagt til rette for eit framtidig næringretta skogbruk. Ein av skogeigarane har bygd eit vedhus for omsetning av ved i større skala. Eit vern etter alt.a vil umuleggjera eit næringsretta skogbruk. I alt.b kan skjøtselsplan tillate hogt i noko omfang, men legg ein til grunn at ein i landskapsvernområder ikkje tillet flatehogst og planting vil det i praksis medføre at det er vanskelig å drive kommersielt skogbruk. 25