Skredfarevurdering for gbnr. 185/647 mfl. ved Storbotn i Åsane, Bergen kommune

1 Skredfarevurdering for gbnr. 185/647 mfl. ved Storbotn i Åsane, Bergen kommune

Prosjektinformasjon og status Dokumentnr.: Dokumenttittel: 2019-02-039 Skredfarevurdering for gbnr. 186/647 mfl. ved Storbotn i Åsane, Bergen kommune Klassifisering: Revisjon: Distribusjon: Intern 1 små endringar av tekst i sikringstiltak Oppdragsgjevar Leveransedato: Status: Sider: 01.04.2019 Godkjend rapport 23 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Center AS Småbakkane 19 6984 Stongfjorden Organisasjonsnummer: 998 899 834 MVA Kontaktinformasjon: Sunnfjord Geo Center AS Småbakkane 19, 6984 Stongfjorden Tlf.: 577 31 900 Mob.: 982 25 951 E-post: post@sunnfjordgeocenter.no Kundeinformasjon: Vestbo AS v/ Bjørn-Frode Schjelderup PB 1947 Nordnes 5817 Bergen e-post: bjorn-frode.schjelderup@vestbo.no Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Rapport Storbotn, Åsane Feltarbeid utført av: Dato for feltarbeid: Signatur: Torkjell Ljone 9. august 2017 Torkjell Ljone 26. mars 2019 Torkjell Ljone (sign.) Rapport utarbeidd av: Dato for ferdigstilling: Signatur: Rev 0: Torkjell Ljone Rev 1: Torkjell Ljone 29.03.2019 01.04.2019 Torkjell Ljone (sign.) Torkjell Ljone (sign.) Rapport kvalitetssikra av: Godkjend, dato: Signatur: Rev 0: Even Vie 29.03.2019 Even Vie (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend, dato: Signatur: Rev 0: Even Vie, Dagleg leiar 29.03.2019 Even Vie (sign.) Rev 1: Even Vie, Dagleg leiar 01.04.2019 Even Vie (sign.) 2

Innhaldsliste Samandrag... 5 1. Innleiing... 6 1.1 Historie og undersøkt område... 6 3 1.2 Føremål... 6 1.3 Tryggleikskrav... 6 1.4 Oppdragsgjevar... 7 1.5 Leveranse... 7 2. Om det undersøkte området... 8 2.1 Områdeskildring... 8 2.2 Hellingskart og topografi... 9 2.3 Berggrunn... 10 2.4 Lausmassar... 10 2.5 Vassvegar... 10 2.6 Vegetasjon... 11 2.7 Aktsemdområde... 11 2.8 Klima og klimadata... 11 2.9 Historiske skredhendingar... 12 2.10 Eksisterande skredfarevurderingar... 12 2.11 Eksisterande sikringstiltak... 12 3. Vurdering av skredfare... 13 3.1 Metode... 13 3.2 Registreringskart... 13 3.3 Steinsprang/steinskred... 14 3.4 Jord- og flaumskred... 17 3.5 Snøskred... 17 3.6 Sørpeskred... 18 3.7 Faresonekart og konklusjon... 18 4. Føresetnader for konklusjonane... 20 4.1 Skog... 20 5. Sikringstiltak... 21 5.1 Innleiing... 21 5.2 Fangvoll... 21 5.3 Betongmur... 22 5.4 Sikring av kjeldeområde... 22

6. Referansar... 23 7. Vedlegg... I 7.1 Berggrunn... I 7.2 Lausmassar... II 7.3 Vassvegar... III 7.4 Skyggerelieffkart... IV 7.5 Vegetasjon... IV 7.6 Aktsemdkart... V 7.7 Resultat frå modellering... VII 7.8 Skredtypar i bratt terreng... XI 4

Samandrag Sunnfjord Geo Center AS (SGC) har utførd skredfarevurdering etter TEK17 ved eit planområde ved gbnr. 185/647 m.fl i Storbotn i Åsane, Bergen kommune. SGC gjennomførte skredfarevurdering for delar av same område i 2014 etter TEK10. Planområdet har sidan den gong vorte utvida. Kommunen har bede om at rapporten vert utvida til å gjelda det nye planområdet, og i tillegg å oppdatera den til dagens standard TEK17. Planområdet ligg i nedre del av ei skråning som i nord går opp mot Hestehjellane og Morvikvarden (257 moh.) i nordaust. Lægste del av planområdet ligg på kring 87 moh. og høgste på kring 107 moh. Plankartet viser at det er fire område som er regulert for konsentrert busetnad. Gjennom planområdet går turstien Kyrkjestien. Aktsemdkarta viser at det er potensiell fare for steinsprang og snøskred i planområdet. Feltarbeidet viste at det er fare for steinsprang frå fjellhamrar i skråninga nord for området. Det er gjort simulering av utløpslengd og desse viser at steinsprang kan nå inn i planområdet og ned til BKS1 og BKS2 som skal regulerast til bustadar. Det er utarbeidd eit faresonekart som viser at årleg sannsyn for skred er høgare enn 1/1000 i BKS1 og mellom 1/1000 og 1/5000 i BKS2. For BKS1 trengst det difor sikringstiltak og for BKS2 trengst det sikringstiltak avhengig av om bygget vert plassert i S2 eller S3. SGC har føreslått tre ulike sikringstiltak som vil sikra områda slik at dei oppfyller krava til TEK17. Alle konklusjonar som vert trekt i denne leveransen føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skredfaren. 5

1. Innleiing 1.1 Historie og undersøkt område Sunnfjord Geo Center, den gong Sunnfjord Geo Consulting AS, utførte i 2014 ei skredfarevurdering for eigedom med gards- og bruksnummer 185/647 i Storbotn, Åsane, Bergen kommune (Ref-1). I 2017 gjennomførte me eit notat med anbefalte sikringstiltak basert på skredfarevurderinga som var gjort i 2014 (Ref-2). I 2018 kom Bergen kommune med kommentarar til planprogrammet og skredfarevurderingane som er gjort. Planområdet var på dette tidspunktet utvida og kommunen ynskte at skredfarevurderinga vart utvida til å gjelda det nye planområdet og i tillegg ta omsyn til TEK17 som har erstatta TEK10 i mellomtida. I denne rapporten har SGC gjort ei ny skredfarevurdering etter dagens standard, som tek omsyn til det nye planområdet. Skredfarevurderinga har utgangspunkt i tidlegare arbeid, men sidan retningslinjer har endra seg sidan 2014, er området vurdert på ny etter dagens metodar og standardar. Skredfarevurderinga er gjort for planområdet som er vist i Figur 1 og består av eigedomane med gbnr. 185/647, delar av 185/820, delar av 185/646 og delar av 185/1. I tillegg til sjølve planområdet har me undersøkt nærliggande område som kan ha relevans til skredfarevurderinga. 1.2 Føremål Sunnfjord Geo Center AS har utførd skredfarevurdering etter TEK17 for planområdet i Figur 1. Det vil sei vurdering av fare for skredtypane lausmasseskred (jord- og flaumskred), steinsprang, snø- og sørpeskred. Ard arealplan regulerer området for Vestbo som skal etablera rekkehus i planområdet (Ref-3). Skredfarevurderinga er gjort med utgangspunkt i noverande, terreng- og vegetasjonsforhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida kan endre desse og då vil også graden av skredfare kunne bli endra. 1.3 Tryggleikskrav Akseptkriterium for skredfare er gjeve i Byggteknisk forskrift (TEK17) 7-3. Tryggleikskrava er skildra og tolka i rettleiinga til forskrifta. Tryggleikskrava i TEK17 gjeld for nye byggverk. Krava vil òg gjelde ved utvidingar og nybygg knytte til eksisterande byggverk, jf. temarettleiaren «Utbygging i fareområder» frå Direktoratet for byggkvalitet (DiBK). Byggverk der konsekvensane av skred er særleg stor skal plasserast utanfor skredfarleg område. Dette gjeld til dømes byggverk som er viktig for regional og nasjonal beredskap og krisehandtering, samt byggverk som er omfatta av storulykkeforskrifta. For byggverk i skredfareområde skal kommunen alltid fastsette tryggleiksklasse. Kommunen må sjå til at byggverk vert plassert trygt nok i høve til dei 3 tryggleiksklassane S1-S3. Tabell 1: I byggteknisk forskrift vert byggverk kategorisert i tre tryggleiksklassar, som definerer aktseptnivå for skred. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme 6

S1 Liten 1/100 Naust, garasjar S2 Middels 1/1000 Hus, einebustader S3 Stor 1/5000 Rekkehus, hotell I S1 inngår byggverk der skred vil ha liten konsekvens. Dette kan vere byggverk der personar normalt ikkje oppheld seg. Garasjar, uthus, båtnaust, mindre brygger, lagerbygningar med lite personopphald er døme på byggverk som kan inngå i denne tryggleiksklassen. I S2 inngår byggverk der skred vil føre til middels konsekvensar. Dette kan vere byggverk der det normalt oppheld seg maksimum 25 personar, og/eller der det er middels økonomiske eller andre samfunnsmessige konsekvensar. Bustadbygg med maksimalt 10 bustadeiningar, arbeidsog publikumsbygg/brakkerigg/overnattingsstad der det normalt oppheld seg maksimum 25 personar, driftsbygningar i landbruket, parkeringshus og hamneanlegg er døme på byggverk som kan inngå i denne tryggleiksklassen. I S3 inngår byggverk der skred vil føre til store konsekvensar. Dette kan vere byggverk med fleire bueiningar og personar enn i S2, samt til dømes skular, barnehagar, sjukeheimar og lokale beredskapsinstitusjonar. Det er og krav til tryggleik for tilhøyrande uteareal, men TEK17 opnar for at kommunen kan vurdere kravet til tryggleik basert på eksponeringstida for personar, tal personar som oppheld seg på utearealet og liknande. TEK17 opnar for at byggverk i S1-S3 kan oppnå naudsynt tryggleik ved at det vert gjennomført sikringstiltak. I planområdet er det i dag ingen byggverk. Avhengig av kor mange personar som skal opphalda seg i rekkehusa må desse tiltaka oppfylla krava til høvesvis tryggleiksklasse S2 eller S3. 1.4 Oppdragsgjevar Oppdragsgjevar er Vestbo v/ Bjørn-Frode Schjelderup via Ard arealplan v/ Aslaug Sæther. 1.5 Leveranse Leveransen består av rapport i.pdf-format og i tillegg faresoner og andre kartfiler levert i.dxfformat til Ard arealplan. 7

2. Om det undersøkte området 2.1 Områdeskildring Planområdet som består av gbnr. 185/647 mfl., ligg i eit bustadområde i Storbotn ved Morvik, Åsane bydel, Bergen kommune, om lag 15 km nord for Bergen sentrum (Figur 1). Planområdet ligg i nedre del av ei skråning som i nord går opp mot Hestehjellane og Morvikvarden (257 moh.) i nordaust. Lægste del av planområdet ligg på kring 87 moh. og høgste på kring 107 moh. Plankartet (Figur 2) viser at det er fire område som er regulert for konsentrert busetnad. Gjennom planområdet går turstien Kyrkjestien. Figur 1: Plassering og avgrensing av planområdet, som ligg i Storbotn i Åsane, om lag 15 km nord for Bergen sentrum. 8

Figur 2: Plankart mottatt frå Ard arealplan AS. Det er plan om å etablera rekkehus i fire områder. BKS1 BKS4. 2.2 Hellingskart og topografi Planområdet er på kring 30 daa og strekk seg langs eit aust-vestorientert dalsøkk. I nord er det ei skråning opp mot Hestahjellane og Morvikvarden (257 moh.). I nordlege avgrensing til planområdet er det nokre bratte fjellhamrar med helling opp mot 80. Ovanfor her er det eit relativt flatt område. Nordaust for planområdet er det ein stor bratt fjellhammar opp mot Morvikvarden. Her òg er det flate område nedanfor. Sjølve planområdet har varierande helling frå relativt flatt og opp mot 45. Mot aust er det ein botn (Storbotn) mellom skråninga i nord og ei ryggform i sør. Terrenget her er kupert og relativt slakt, med berre enkelte avgrensa område med helling over 25. Figur 3 viser hellingskart over planområdet og nærliggande område. 9

Figur 3: Hellingskart for planområdet og delar nærliggande område. I nordlege plangrensa er det bratte fjellhamrar med helling opp mot 80. Ovanfor her er det eit relativt slakt område. Nord for planområdet mot Morvikvarden er det eit stort bratt område med helling opp mot 80. 2.3 Berggrunn Berggrunnen i det kartlagde området er av NGU kartlagd som augegneis og banda gneis. Dette vart stadfesta på synfaringa. Synleg fjell i det undersøkte området består hovudsakleg av bratte fjellhamrar i skråninga i nord og i tillegg skredblokker som ligg nedanfor desse. Der fjellet er oppsprukke og vurdert som ustabilt har me markert dette som kjeldeområde i registreringskartet. Vedlegg 7.1 viser berggrunnskart og foto frå felt. 2.4 Lausmassar Lausmassekartet til NGU (sjå vedlegg 7.2) viser at heile planområdet og undersøkingsområdet er kartlagd som bart fjell. Synfaringa viste at det er eit tynt morene- og humusdekke i planområdet, typisk under 20 cm, og at det også er ein del skredmateriale i form av blokker frå steinsprang. Vedlegg 7.2 viser lausmassekart og foto frå felt. 2.5 Vassvegar På karta til Kartverket er det registrert to dreneringsvegar i austlege del av planområdet. Den nordlegaste drenerer frå sør for Morvikvarden, og den sørlegaste drenerer frå eit lite søkk i 10

søraust. Begge desse har små avgrensa nedbørsfelt. Det er ingen kartlagde dreneringsvegar som drenerer rett ned skråninga frå nord, og under synfaringa er det heller ikkje observert mindre vassvegar i dette området. I botnen av planområdet der dei to bekkane møtast er det generelt vått og myrlendt. Det er ingen andre myrer eller vatn som drenerer inn i planområdet. Sjå Vedlegg 7.3 for foto frå felt og Vedlegg 7.4 for skyggerelieffkart. 2.6 Vegetasjon Skråninga er skogdekt og dominert av bjørk, furu og buskar. Hovudtyngda av bjørkene i undersøkings hadde låg diameter i brysthøgd (DBH), men det vart likevel observert fleire stadar der trea har stoppa steinsprang. Hovudsakleg i nært på kjeldeområda. Sjå Vedlegg 7.5 for flyfoto og fotografi frå felt. 2.7 Aktsemdområde Aktsemdkarta til NVE viser at delar av planområdet er innanfor aktsemdområde for steinsprang og snøskred. Det er ikkje aktsemdområde for jord- og flaumskred i eller i nærleiken av planområdet og området er ikkje dekka av NGI sitt aktsemdkart for stein- og snøskred. For detaljar sjå Vedlegg 7.6. 2.8 Klima og klimadata Klima og skredfare heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til lausmassar, vassavrenning, flaumskredfare, steinsprangfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. Skredfarevurderinga tar omsyn til gjeldande klimastatistikk. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader i Bergen i lang tid. Den som er nærast det undersøkte området er stasjonen på Florida ved Geofysisk institutt på Universitetet i Bergen. Frå denne er det henta temperatur- og nedbørsnormalar for førre klimanormalperiode, 1961-1990 (Figur 4). Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på ca. 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom siste del av 1900-talet. 11

Figur 4: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på data i perioden 1961-1990 frå målestasjon 50540 Florida (12 moh.) Årsnormalen for nedbør var i heile dette tidsrommet 2250 mm. Årsnormalen for temperatur var 7,6 C. Det er også henta årsnormalar for snø frå NVE. Desse viser at det har vore 10-25 dagar med snø i året i Morvik. Normal årsmaksimum av snømengda har vore under 50 mm (vassekvivalentar), og ingen skilnad i dei høgareliggande områda rundt. Dette datagrunnlaget er frå klimaperioden 1971-2000. Dei store forskingsinstitusjonane sine klimamodellar gjev stadig meir pålitelege prognosar om global klimautvikling i framtida, men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. Norsk Klimaservicesenter publiserte i 2016 rapporten Klimaprofil Hordaland (Ref-4). I dette fylket kan ein forventa ein vesentleg auke i episodar med kraftig nedbør både i intensitet og i førekomst, noko som vil føra til meir overvatn. Det er forventa fleire og større regnflaumar. Når det gjeld skredfaren, så aukar faren for jord- flaum- og sørpeskred på bakgrunn av større nedbørsmengder. 2.9 Historiske skredhendingar På NVE Atlas finn ein oversikt over tidlegare skredhendingar i Noreg. Det er ikkje registrert skredhendingar i eller i nærleiken av undersøkt område. 2.10 Eksisterande skredfarevurderingar Vi kjenner ikkje til at det er gjort skredfarevurderingar i det undersøkte området tidlegare. 2.11 Eksisterande sikringstiltak Vi kjenner ikkje til at det eksisterer sikringstiltak i eller ovanfor planområdet. 12

3. Vurdering av skredfare 3.1 Metode For å vurdera skredfaren i det kartlagde området har vi nytta følgjande metodar/hjelpemiddel: 3.1.1 Grunnlagsdata I forkant av synfaringa er det føretatt innsamling og gjennomgang av eksisterande grunnlagsdata, som er relevant for skredfarevurderinga. I dette førearbeidet nyttar me berggrunnskart, lausmassekart, topografiske kart, aktsemdkart, flyfoto og skreddatabasen til NVE, med meir. Skredhistorikken er særs viktig for skredfarevurderinga då skred ofte går igjen der dei har gått tidlegare. Kjelder til slik informasjon kan vera lokalkjente i området, skreddatabasen til NVE, bygdebøker, media, kart, flyfoto og historiske flyfoto. 3.1.2 Kartgrunnlag Det er gjort laserskanning av undersøkingsområdet i 2015 og oppløysinga er på 5 punkt per m 2. Dette gjer ein terrengmodell (DTM) med høg oppløysing, der ein kan sjå overflata til terrenget utan skog. Terrengmodellen eignar seg difor godt til identifisering av former i terrenget som er avgjerande for skredfarevurderinga. Dette kan vera renner og former som styrer dreneringa og i tillegg spor etter tidlegare skred. 3.1.3 Feltarbeid SGC har vore i planområdet ved fleire høve. Denne rapporten bygger hovudsakleg på synfaringar som vart utført 9. august 2017 og 26. mars 2019. Under synfaringa 26. mars var det stort sett opphald, men det har regna kraftig i Bergen dagane i førevegen. Likevel vart det ikkje observert drenering av vatn i skråninga nord i planområdet. 3.1.4 Modellering Der det er påvist kjeldeområde for steinsprang har me nytta oss av programmet RocFall som er eit digitalt todimensjonalt modelleringsverkty for kalkulering av utløpsdistanse for steinsprang. Modelleringa bygger på terrengmodellen, og har difor den same oppløysinga, og gjer ei god gjenskaping av terrengenget. I leveransen frå 2014 (Ref-1) nytta med alfa-beta-metoden som hjelpemiddel til å vurdera utløpslengd av steinsprang. Den metoden fungerer best i store dalsider/fjellsider. Me tek omsyn til resultata i den rapporten, men sidan det i dette området er relativt kort distanse frå kjeldeområde til utløpsområde, vektlegg me resultata frå RocFall, som er vist i denne rapporten mest. Detaljane rundt modelleringa er vist i Vedlegg 7.7. 3.2 Registreringskart Registreringskartet (Figur 5) viser observasjonar som er relevante for skredfarevurderinga. Område med samanhengande skredblokker frå steinsprang er markert som skredur. Der det er 13

enkelte steinsprangblokker som har gått lenger er det markert som skredblokk. Kvart punkt for skredblokk på kartet representerer i dei fleste tilfelle fleir enn ei blokk. Figur 5: Registreringskartet viser feltobservasjonane som er relevante for skredfarevurderinga. 3.3 Steinsprang/steinskred Aktsemdkarta til NVE viser at det er potensiell fare for steinsprang frå dei bratte fjellhamrane i skråninga nord for planområdet. Feltarbeidet viste at det låg mykje skredblokker her, som er avsett som steinsprang over tid. Nedom dei fleste fjellhamrane låg det urer av skredblokker, og forbi urfoten vart det observert enkelte skredblokker som har gått forbi ura. Utbreiing til skredurene og skredblokkene er vist registreringskartet (Figur 5), og foto frå skredblokker og kjeldeområde er vist i Figur 6, Figur 7 og Figur 8. Det er enkelte store blokker i skredura med storleik opp mot 10 m 3, men majoriteten av blokkene er på rundt 1 m 3 og mindre. Blokkene som har utløpslengde forbi skredura er rundt 1 m 3 eller mindre. Øvst i skredurene, under fjellhamrane er det observert skredmateriale som har rasa ut i nyare tid, truleg innanfor nokre år. Nedover i urene og ned mot planområdet er det ikkje observert ferske steinsprangblokker. Det er fjellhammaren som er like nord for planområdet som er mest kritisk med tanke på utrasing inn i planområdet. Her er det fare for utrasing av blokker opp mot om lag 5 m 3. Mesteparten av fjellet har derimot stabile overflater, med sprekker som fører til utrasing av mindre blokker og stien. Ovanfor enkelte av urene er det i dag berre mindre fjellblottingar, og me går ut i frå at dette er kjeldeområde som har forsvunne over tid. Ut i frå tilstanden frå fjellhamrane og alderen på blokkene i ura, vurderer me at mesteparten av skredaktiviteten skjedde i tida etter siste istid, og at det i dag er sjeldan at det losnar steinsprang som når lengre enn nokre meter frå kjeldeområdet. 14

Det er gjort simuleringar av utløpsdistanse for steinsprang langs sju profil frå kjeldeområdet som me har vurdert at det kan losna blokker frå. Resultata er vist i Vedlegg 7.7.1 og stemmer godt overeins med observasjonane i felt. Enkelte av simuleringane når lenger enn skredura, mens mesteparten ligg innafor skredura. Resultata er med på å bestemma faresonene i lag med observasjonane som er gjort i felt. Sannsynet for at blokker skal nå like langt som lengste utløpsdistanse vurderer me til å vera rundt 1/5000 per år eller lågare. Sannsynet for at eit steinsprang når ut til lengste utløpsdistanse for 90% av simuleringane tolkar me til å vera rundt 1/1000 per år eller lågare. Dette viser at årleg sannsyn for steinsprang i planområdet enkelte stadar er over 1/1000. Faresonekartet (Figur 10) viser utløpet til faresonene i planområdet. Figur 6: Skredur som er danna av steinsprang frå fjellhammar nord for planområdet. Skredura når heilt ned til turstien som går gjennom området (høgre i biletet). Ferske steinsprang vart berre observert heilt i toppen av ura. 15

Figur 7: Enkelte steinsprang som har utløpslengd forbi skredura og som her ligg på nedsida av turstien i området som er definert som BKS1 i plankartet. Figur 8: Fjellhammaren som er nærast planområdet. 16

3.4 Jord- og flaumskred Under feltarbeidet vart det observert eit samanhengande sedimentdekke i heile undersøkingsområdet. Mesteparten av dette er tolka til å vere tynt morene- og humusdekke, typisk under 20 cm, men i deler av området er denne overlagt av steinsprangmateriale. Morene er rekna som eit stabilt sediment, som trass leirinnhald er armert av store mengder grus og større blokker. Det har heller ingen lagdeling. Steinsprangmateriale har allereie rasa ut og brukt opp mykje av sin kinetiske energi, slik at dette også stort sett ligg stabilt. Det observerte steinsprangmaterialet i Storbotn er stort sett avsett i flatare skråningar og vil derfor ikkje utgjere nokon faktor for lausmasseskred. Utanom fjellhamrane er det heller ingen område som har helling som tilseier at det kan losna jordskred. Heile lausmassedekket i undersøkingsområdet er derfor rekna som stabilt. Dei to bekkane som renn inn i planområdet renn i eit slakt terreng som ikkje er typisk for flaumskred. Det er heller ikkje fare for at dei vert demd opp av andre skred utanfor planområdet, som kan føra til flaumskred inn mot planområdet. Det vil likevel vera viktig å ta omsyn til dreneringa når ein planlegg bustadane som skal plasserast i området til dreneringsvegane. Me konkluderer med at årleg sannsyn for jord- og flaumskred i planområdet er lågare enn 1/5000 per år. 3.5 Snøskred Undersøkingsområdet har ein topografi med parti der overflatehellinga er over 30, noko som er rekna for å vere kritisk med omsyn til snøskredfare. Desse områda består hovudsakleg av dei bratte fjellhamrane, der det er for bratt til akkumulasjon av snømengder som kan føra til snøskred. Det einaste område som er som har helling mellom 30 og 60 finn ein ovanfor dei bratte fjellhamrane som i fjellsida opp mot Morvikvarden. Her er det derimot tett lauvskog som me vurderer at vil hindra utløysing av snøskred. Klimastatistikken viser at Bergen har eit mildt kystklima der det er svært uvanleg med snøskred i lågtliggande område. Sidan me skal ta omsyn til snøskred med årleg sannsyn på 1/5000 må ein likevel rekna med at det under sjeldne vêrhendingar kan komma store mengder nedbør som snø også i område rundt 250 moh. På bakgrunn av dette vurderer me at det kan losna snøskred i dette område, dersom det ikkje er skog der. Skredfarevurderinga tek difor omsyn til skogen i dette området. Området dette gjeld er vist i kapittel 4.1. Me konkluderer med at årleg sannsyn for snøskred i planområdet er lågare enn 1/5000. 17

Figur 9: Hellingskart for der det er markert eit potensielt losneområde for snøskred er markert (ellipse). Det er tett skog i dette området i dag. 3.6 Sørpeskred Klimaprognosane som viser auka temperatur og høgare avrenning dei komande hundre åra har stor innverknad på farevurderinga for sørpeskred. I det undersøkte området er det som nemnd to bekkar og desse utgjer den einaste diskutable faktoren for sørpeskred i området. Bekkane tilfører vatn som vil kunne vete snø og danne sørpe. Erfaring viser at for at sørpe skal kunne setjast i rørsle, og danne eit sørpeskred med øydeleggande moment, treng ein ikkje større helling enn kva som er observert i botnen av dalføret i Storbotn, der dei to bekkane renn. Grunna det avgrensa nedslagsfeltet er likevel den forventa avrenninga så lita at vi ikkje trur det vil vere nok vatn i området til at skredfarleg sørpe vil kunne bli generert. I tillegg til dette kjem det faktum at snøakkumulasjonen er så liten i området. Vi konkluderer derfor med at undersøkingsområdet er utanfor sørpeskredfare. 3.7 Faresonekart og konklusjon På bakgrunn av skredfarevurderinga ovanfor har vi utarbeida eit faresonekart som viser faresoner og dimensjonerande skredtype innafor det kartlagde området. Steinsprang er einaste og dimensjonerande skredtype. I fylgje plankartet så når faresone med årleg sannsyn 1/1000 inn i BKS1 og faresone med årleg sannsyn 1/5000 når inn i nordlege del av BKS2. Det vil sei at for BKS1 trengs det sikringstiltak uansett. For BKS2 trengs det sikringstiltak dersom bygget vert plassert i 18

tryggleiksklasse S3, avhengig om det er meir eller mindre enn 25 personar som skal opphalda seg i bygget. I denne rapporten er det nytta betre hjelpemiddel til å vurdera utløpslengder av steinsprang, og som eit resultat av det, og at planområdet er endra, så er faresonene endra frå vår fyrste leveranse (Ref-1). SGC har tidlegare komme med forslag til sikringstiltak (Ref-1 og Ref-2). Planområdet og tiltaka i området er endra sidan vår fyrste leveranse. Dei aktuelle sikringstiltaka er vist i Kapittel 5. Figur 10: Faresonekart for planområdet. Steinsprang er dimensjonerande skredtype. 19

4. Føresetnader for konklusjonane 4.1 Skog Skredfarevurderinga er gjort med dagens vegetasjonsforhold. Det er eit potensielt losneområde for snøskred i fjellsida opp mot Morvikvarden. Og snøskred herifrå kan nå ned i planområdet. Vurderinga av snøskredfare er gjort ut i frå dagens vegetasjonstilhøve, som tar utgangspunkt i at dette losneområdet er dekka av tett skog, noko som gjer sannsynet for utløysing av snøskred minimal. Dette området er markert som vernskog i figuren under (Figur 11). I dette området må ein unngå flatehogst. Figur 11: Figuren viser kva område som er definert som vernskog. 20

5. Sikringstiltak 5.1 Innleiing SGC gjennomførte 9. august 2017 synfaring i lag med Kjell Cato Eriksen frå Norsk Bergsikring og Bjørn-Frode Schjeldrup frå Vestbo for å sjå på sikringstiltak. Sidan planområde, faresoner og reguleringsbestemmingane er endra sidan den tid viser me her dei beste forslaga for å sikra tiltaka i planområdet. Skredfarevurderinga viste at det trengst sikringstiltak for BKS1 og for BKS2 dersom denne vert plassert i tryggleiksklasse S3. Nedanfor har me forslag til tre ulike måtar ein kan sikra desse områda på. Alle dei tre sikringstiltaka vil sikra området slik at krava til TEK17 vert oppfylt. Når ein har bestemt seg for kva metode ein vil nytta kan endeleg plassering og dimensjonering fastsettast. 5.2 Fangvoll Steinsprangsimuleringa viser at blokkene har lite energi og at dei ikkje har spretthøgd når dei når inn i området som er regulert for bustadar. Energien går tapt med samanstøyt med andre blokker i skredura på veg ned. Simuleringa viste òg at der det ligg ekstra store blokker i ura, vil ikkje nye steinsprang nå forbi desse. Mange av blokkene i skredura er godt eigna til å laga fangvoll av. Kyrkjestien som går gjennom området skal flyttast noko nordover og då må ein samtidig flytta ein del på skredblokkene i dette området. Dersom desse blokkene vert plassert som ein voll/mur ovanfor stien vil den stoppa steinsprang som når ned til det området, så lenge den står støtt. Høgda på vollen må vera minimum 1 m, og det bør fjernast skredmassar i bakkant av vollen slik at ein får ein effektiv høgde på over 1 m i høve til dei andre blokkene i ura. Toppen av vollen bør vera 0,5-1 m brei, og foten bør vera minimum 1 m brei. Fordelen med denne løysinga er at ein nyttar stadeigne massar som allereie skal flyttast på, og terrenget vert sjåande ganske likt ut som tidlegare Figur 12 viser plassering av sikringstiltak for BKS1 og BKS2. For BKS1 trengst det sikringstiltak, for BKS2 er det avhengig av om bygget vert plassert i S2 eller S3. Plasseringa er ikkje absolutt og kan justerast med omsyn på til dømes omlegging av Kyrkjestien. 21

Figur 12: Forslag til plassering av fangvoll og betongmur for BKS1 og BKS2. 5.3 Betongmur Med bakgrunn i dei same vurderingane ovanfor, angåande spretthøgde og energi til steinsprang, kan ein sikra BKS1 og BKS2 med ein armert betongmur som er forankra i fjell. Fordelen med dette er at ein får plassert sikringstiltaket innanfor høvesvis BKS1 og BKS2, sidan bygningen ikkje skal plasserast heilt opp til grensa. Høgda på muren må vera 1,0 m høg, og 0,7 m brei, og forslag til plassering er vist i Figur 12. Også denne plasseringa kan justerast noko. For denne løysinga er det viktig at det vert tatt omsyn til drenering gjennom muren. På same måte som for ein fangvoll, trengst det sikringstiltak for BKS2 dersom bygget vert plassert i S3. 5.4 Sikring av kjeldeområde Synfaringa saman med Norsk Bergsikring i 2017 viste at ein kan sikra kjeldeområda. Det vil vera utfordrande med omsyn på tilkomst, så det må gjerast manuelt frå klatresele. Området som har ustabile parti store nok til å kunne nå ned til planområdet er derimot ganske avgrensa. Så dersom ein får ned det mest ustabile med reinsking, så er det ikkje så mange boltar og fjellband som skal til for å gjera området trygt. Fordelen med dette sikringstiltaket er at det ikkje vil vera synlege sikringstiltak frå planområdet og Kyrkjestien og ein beslaglegg ikkje areal i dette området heller. 22

6. Referansar Ref-1: Ref-2: SGC Rapport. Skredfarevurdering ved Storbotn, Åsane bydel, Bergen kommune. Rapport datert 09.06.2014 (Revisjon) SGC Notat. Oppfølging av detaljert skredsikring ved Storbotn i Åsane, Bergen kommune. Notat datert 28.08.2017 Ref-3: Ard arealplan. Plankart datert 28.02.2019 Ref-4: Norsk Klimaservicesenter, 2016: Klimaprofil Sogn og Fjordane 23

7. Vedlegg 7.1 Berggrunn Figur 13: Berggrunnskart over Ternes-Morvik-området. Undersøkingsområdet er markert med raudt og viser at det er augegneis og banda gneis som er kartlagd i dette områrdet. Figur 14: Bilete av fjellhammar nord for planområdet og steinsprangblokker nedanfor. I

7.2 Lausmassar Figur 15: NGU har kartlagd heile planområdet og undersøkingsområdet (raudt rektangel) som bart fjell. Figur 16: Bilete syner eit tynt lag morenemateriale og humusdekke med skredmateriale over. II

Figur 17: Lausmassar i form av skredblokker som her ligg heilt ned til Kyrjevegen som går gjennom planområdet. 7.3 Vassvegar Figur 18: Nordlegaste vassveg som renn frå området sør for Morvikvarden og ned til botnen i planområdet. III

7.4 Skyggerelieffkart Figur 19: Skyggerelieffkart over planområdet og områda rundt. 7.5 Vegetasjon Figur 20: Flyfoto over planområdet og område rundt frå 2018. Store delar av planområdet og skråninga er dekka av skog. IV

Figur 21: Utrasing av blokk som har stoppa i eit bjørketre. 7.6 Aktsemdkart Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarleg for aktsemdskart for steinsprang, snøskred og flaum- og jordskred på http://atlas.nve.no. Tenesta er utarbeidd i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for jord-/flaumskred, steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet utrekna. For jord-/flaumskred er det terrengformene som styrer utbreiinga av desse. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Det er difor ikkje teke omsyn til viktige faktorar som klima, vegetasjon, lausmassar og berggrunn, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for desse skredtypane. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2015). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Det er ikkje aktsemdområde for jord- og flaumskred i nærleiken av planområdet, og området er heller ikkje dekka av NGI sitt aktsemdkart for stein- og snøskred. V

Figur 22: Aktsemdkart for steinsprang ved det undersøkte området. I planområdet er det fare for steinsprang frå dei bratte fjellhamrane i skråninga i nord. Figur 23: Aktsemdkart for snøskred ved det undersøkte området. I planområdet er det fare for snøskred frå skråninga i nord. VI

7.7 Resultat frå modellering 7.7.1 RocFall RocFall er eit digitalt todimensjonalt modelleringsverkty for kalkulering av utløpsdistanse for steinsprang. Det er levert av det kanadiske føretaket Rocscience Inc. Energi, fart og spretthøgd vert her kalkulert for heile skredbana. RocFall tek òg omsyn til friksjonen til skredbana, som er avhengig av underlaget. Programmet har to ulike analysemetodar, «lump mass» og «rigid body». «Lump mass» simulerer dei ulike steinspranga som punkt medan «rigid body» tek omsyn til masse og form på steinspranga. Langs dei todimensjonale profila kan ein ha underlag med ulik restitusjonskoeffisient og friksjonsvinkel, som attspeglar korleis eit steinsprang utviklar seg nedover langs profilet. Restitusjonskoeffisient og friksjonsvinkel til dei ulike underlaga er valt ut i frå erfaringsdata frå liknande område. Inndeling i underlag vert gjort basert på feltobservasjonar og flyfoto. I simuleringane vart både «lump mass» og «rigid body» nytta, og desse gav stort sett lik utløpsdistanse. Det var likevel meir samsvar med resultata frå «lump mass» opp mot observasjonane me såg i felt. Det vil sei at hovudkonsentrasjonen av blokkene stoppa innafor urfot, og enkelte få blokker gjekk lengre enn ura. Figurane nedanfor viser den resultat frå metoden «lump mass». Det er gjort simulering langs 7 profil, og frå kvart av kjeldeområda er det simulert 100 steinsprang. Blokkene er sett til å vera 5000 kg Kartgrunnlaget er henta Kartverket og består av terrengmodell med oppløysing 5 punkt m 2, og profilet er forenkla med 50%. Parametrane som er nytta til underlaga er vist i Tabell 2. Figur 24: Plassering av dei 7 profila som det er gjort steinsprangsimuleringar langs. VII

Tabell 2: Parametrar som er nytta i dei ulike underlaga. # Slope Material Normal restitution Tangential restitution Friction Angle Slope Roughness ( ) Dynamic Friction Rolling Resistance Fjelloverflate 0,53 0,99 30 0 0,58 0,20 Fjellblottingar 0,35 0,85 40 0 0,50 0,15 Ur 0,32 0,82 40 0 0,58 0,45 Ur med 0,32 0,80 40 0 0,58 0,50 vegetasjon Jord/blaut mark 0,30 0,80 40 0 0,58 0,55 Asfalt 0,40 0,90 40 0 0,50 0,40 Figur 25: Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 1. VIII

Figur 26: Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 2. Figur 27: Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 3. Her er metoden lump mass nytta. IX

Figur 28:Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 4. Figur 29: Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 5. Her er metoden lump mass nytta. X

Figur 30: Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 6. Figur 31: Resultat frå steinsprangsimulering langs profil 7. 7.8 Skredtypar i bratt terreng 7.8.1 Snøskred Snøskred blir gjerne delt inn i laussnøskred og flakskred. Laussnøskred er utløysing av skred i laus snø med liten fastleik, som gjerne startar med ei lita lokal utgliding. Etter kvart som nye snøkorn vert rive med utvidar skredet seg og får ei pæreform. Flakskred oppstår når ein større del av snødekket losnar som eit flak langs eit glideplan. Det er flakskred som har størst skadepotensiale. Snøskred losnar vanlegvis der terrenget er mellom 30-60 o bratt. Der det er brattare enn dette glir snøen stadig ut slik at det ikkje dannast større snøskred. Snøskred kan skape skredgufs/fonnvind med kraft til å utrette stor skade. XI

7.8.2 Steinsprang/steinskred Når ei eller fleire steinblokker losnar og fell, sprett, rullar eller sklir nedover ei skråning brukar ein omgrepa steinsprang eller steinskred. Steinsprang er definert til å ha relativt lite volum (frå nokre få til hundre kubikkmeter) og skjer hyppigare enn steinskred. Steinsprang og steinskred losnar oftast i bratte fjellparti der terrenghallinga er større enn 40-45 o, men kvaliteten på berggrunnen vil vere heilt avgjerande for dette. Utløysingsmekanismar for steinsprang kan vere kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, rotsprenging, rotvelte, termisk ekspansjon og frostsprenging. 7.8.3 Jordskred Jordskred startar med ei plutseleg utgliding i vassmetta lausmassar og blir som regel utløyst i skråningar som er brattare enn 25-30 o. Grovt rekna skil ein i Noreg mellom kanaliserte og ikkjekanaliserte jordskred. Eit kanalisert jordskred skapar ein kanal i lausmassane som seinare fungerer som skredbane for nye skred. Skredmassar kan bli avsett og danne langsgåande ryggar parallelt med kanalen. Når terrenget flatar ut blir skredmassane avsette i ei tungeform. Over tid bygger fleire slike skred ei vifte av skredavsettingar. I eit ikkje-kanalisert jordskred flyttar massane seg nedover langs ei sone som kan bli gradvis breiare. Mindre jordskred kan oppstå i slakare terreng med finkorna, vassmetta jord og leire, gjerne på dyrka mark eller i naturleg terrasseforma skråningar i terrenget. 7.8.4 Flaumskred Flaumskred er eit raskt, vassrikt, flaumliknande skred som følgjer elve- og bekkelaup, eller i ravinar, gjel eller skar utan permanent vassføring. Hellinga kan vere ned mot 10 o. Skredmassane kan bli avsette som langsgåande ryggar på sida av skredløpet, og oftast i ei stor vifte nedst, der dei grovaste massane ligg ved rota av vifta og finare massar blir avsett utover vifta. Massane i eit flaumskred kan kome frå store og små jordskred langsetter flaumløpet, undergraving av sideskråningar og erosjon i løpet, eller i kombinasjon med sørpeskred. 7.8.5 Sørpeskred Sørpeskred er straum av vassmetta snømassar. Sørpeskred følgjer oftast senkingar i terrenget, og oppstår når det er dårleg drenering i grunnen, til dømes på grunn av tele og is. Sørpeskred kan gå i slakt terreng, til dømes når kraftig snøfall blir etterfølgd av regn og mildver. Om våren kan sørpeskred bli utløyst i fjellet når varme gjev intens snøsmelting. Skredmassane har høg tettleik og sjølv skred med låge volum gje stor skade. Det er ikkje utarbeidd aktsemdkart for sørpeskred. XII

7.8.6 Skredfare og klimaendringar I delar av landet vil klimautviklinga gje auka frekvens av skredtypar som er knytt til regn, snø og flaum. Det gjeld først og fremst jordskred, flaumskred, snøskred og sørpeskred. Hyppigare episodar med ekstremnedbør vil og kunne gje auka frekvens av steinsprang og steinskred. Det er likevel ikkje grunn til å tru at dei svært store sjeldne skreda vil bli større eller kome oftare. Når ein kartlegg faresoner for skredfare er det difor ikkje naudsynt å legge til ein ekstra margin som følgje av klimautviklinga. XIII