1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5

Delrapport 14 HØGALMELVA VASSFØREKOMSTID 088-24-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING.. 6 3.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning... 7 3.2 Ureining frå jordbruket... 7 4 TILTAK... 9 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket... 9 4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg... 9 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN...10 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON...10 Side 1

1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Høgalmelva er i Olden i Stryn kommune. Nedbørfeltet til elva er på 5,8 km 2. 18 % av nedbørfeltet er isbre, medan 37,5 % er snaufjell. Skogen dekker 20 % og 10,5 % er dyrka mark (9,5 % er fulldyrka). Elva munnar ut i Oldenvatnet (33 moh), likevel er meir enn 50 % av arealet over 790 moh, og høgaste punkt er 1705 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann-Nett definert som «middels, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 1590 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om sommaren. Mykje nedbør utover hausten gjer at det og på denne årstida normalt er god vassføring i elva. Vassdraget er kulturpåverka i nedre område. Ureining skjer i form av avrenning frå jordbruksarealer og punktutslepp frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 088-24-R Kommune: Stryn Berekna folketal 31 Namn Høgalmelva Areal, km 2 5.8 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 11 Fordeling arealtypar: Isbre 17.9 % Dyrka mark 10.5 % Myr 0.0 % Innsjø 0.0 % Skog 19.9 % Opent/snaufjell 51.7 % Side 2

Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Side 3

Oldenvatnet Prøvepunkt «nedstraums dyrka mark» Prøvepunkt «opptraums dyrka mark» Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Høgalmelva i Stryn kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet, samt prøvepunkta i som vart nytta i dette prosjektet. Side 4

2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Analyseresultat av kjemiske parametrar, bakteriar og begroingsalgar(pit) syner at tilstanden i høve til påverknaden/graden av eutrofiering er moderat. Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 75 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og 7 % frå separate(private) avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. I overvakinga som er utført i denne problemkartlegginga vart det tatt vassprøver både oppstraums og nedstraums jordbruksareal og busetnad. Analyseresultata syner at det det er ei auke i fosforverdiane frå 5 til 7,7 µg TP/l og for nitrogen frå 43 til 303 µg TN/l. For tarmbakteriar (TKB) var det svært lågt nivå i begge prøvepunkta. Det også liten forskjell mellom prøvepunkta i høve til kjemisk oksygenforbruk (KOF). Prøvene av begroingsalgar synar god økologisk tilstand oppstraums dyrka mark, men det er moderat tilstand nedstraums dyrka mark. PIT-verdien i prøva nedstraums dyrka mark er 29, noko som er nær grensa til dårleg tilstand. I elvar som er brepåverka er det spesielle tilhøve på grunn av breslam i vatnet og sedimentasjon av breslam i elvbotn, noko som påverkar samansetninga av begroingsalgar i slike elvar. Ein bør difor sjå nærmare på om klassifiseringssystemet for begroingsalgar er eigna i brepåverka elvar. Det er begroingsprøva nedstraums dyrka mark som gjer at det ikkje er god tilstand i elva i høve til eutrofiering. Målte verdiar av fosfor, nitrogen, KOF, og tarmbakteriar indikerer særs god tilstand. For å endelig avklare tilstand i elva bør det takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i elva. (Det var vanskeleg å finne ein god stad for prøvetaking for begroingsalgar i nedre del av elva) Ut frå begroingsprøva er det risiko for at god miljøtilstand i høve til eutrofiering ikkje oppnåast innan 2021. Vi syner også til botndyrundersøking frå 2007-2008, som indikerer moderat tilstand i høve til organisk belastning i elva. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: Moderat Tilstand eutrofiering: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar Svært god Svært god Moderat Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar i kapittel 3: Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon av total fosfor på 12,2 µg/l og total nitrogen på 260 µg/l, noko som svarar til god tilstand. Grensa for god tilstand ligg på 15 µg TP/l. Desse berekningane indikerer også at det er risiko for at miljømål ikkje oppnåast. Side 5

3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet viser berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

3.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med 19 % av tilførsla av total fosfor. 3.2 Ureining frå jordbruket Innan vassførekomsten vart det gjennomført synfaring ved fire gardsbruk (samt synfaring ved eit fellesfjøs utanfor vassførekomsten) Oppsummering av synfaringane på gardsbruka i vassførekomsten: Landbrukskontoret oppgjæv at alle bruk har gjødselplan Alle bruka nyttar kunstgjødsel med 2 % eller 3 % fosfor. For alle fem bruk som vart synfara er det god nok lagringskapasitet i husdyrgjødsellager. Det berre ein som gjødslar etter 2. slåtten. Det er vart ikkje registrert synlege lekkasjar av gjødsel frå gjødsellagre Ved eit bruk er det eit eldre gjødsellager bygd i tre. Det vart ikkje påvist ureining/lekkasje frå lageret. Det vart ikkje registrert synlige lekkasjar av silopressaft, eller rundballar som blir lagra for nære elvar/opne grøfter Mjølkeromsavlaup på eit bruk førast truleg til infiltrasjonsgrøft før utslepp til elv. Ut frå synfaringane og opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Stryn kommune, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 74% av tilførslene av fosfor i nedbørfeltet. Side 7

Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 557 Tal husdyr Mjølkeku 73 Ungdyr 109 Vinterfora sau 12 Geit 104 Høns 0 Hest 3 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal For det meste Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0,5 % Andel bruk av kunstgjødsel med fosfor ca 30 % Silopresssaft Lekkasjar /utslepp av silopresssaft Ikkje registrert Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ikkje registrert Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 2.0 % 3.2.1 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at 14 bustader er tilknytt separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 13 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 7 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 36 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte 10 utslepp 2 2.6 15 18 Infiltrasjon kl 1 2 90 0.2 50 8 Infiltrasjon kl 2 6 65 2.9 50 31 Infiltrasjon kl 3 / 30 eldre sandfilteranlegg 3 3.0 20 26 Minirenseanlegg 0 80 0.1 25 2 Sum 13 9 85 Side 8

4 TILTAK Det er truleg naudsynt med tiltak for at det ikkje skal være risiko for at miljømålet ikkje nås i 2021. Som oppgjeve i kapittel 2 tilrår vi supplerande vasskvalitetsovervaking med nye prøvar av begroingsalgar (på fleire stader) for å få eit betre grunnlag for å fastsetje tilstand i elva. Ut berekningane i kapittel 3 kjem 75 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og 7 % frå separate(private) avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. Tiltak for jordbruksareala vil difor vere dei viktigsta tiltak for å redusere tilførslane. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjelder både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsonar nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Tiltak gjødsellager Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk) er eit aktuelt tiltak som gjev rask effekt. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Ein del av jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket. Optimal effekten av tiltaket kan komme opp mot 25-30 % reduksjon av fosfortilførsel. Sjå kapittel 11.1 i hovudrapporten for nærmare skildringar av tiltaket. På grunn av at elva i periodar er brepåverka, trur vi at fangdam ikkje er eit aktuelt tiltak i hovudelva. Det er heller ikkje store nok sidebekkar for at ein fangdam kan vere eit vesentlig bidrag. På ein av gardane er det eit eldre frittståande gjødsellager som er bygd med veggar i tre. Det er ikkje påvist lekkasje frå dette lageret, men ut frå faren for lekkasje, vil vi tilrå at det etablerast eit nytt lager. 4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg Av dei 13 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at ca 5 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga (kan ein oppnå ei effekt på 4-5 kg fosfor pr år, tilsvarande ei reduksjon på 3-5 % av dagens tilførsler av fosfor. For avlaupsanlegg som ikkje er forskriftsmessige, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring med heimel i ureiningslova. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak. Side 9

5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer til grunnkretsen Oldedalen i Stryn kommune. I denne grunnkretsen har det vore ei nedgang på i folketalet på om lag 10 % frå 1999 til 2014. Dersom trenden held seg, kan ein forventa ei reduksjon i folketalet i åra som kjem. Det er allereie etablert samdrift, som ein av gardane i vassførekomsten er med på. Jorda drivast intensivt på dei fleste bruka. Vi forventar ikkje meir intensiv drift i området som vil gje auka jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden er klassifisert som moderat tilstand ut frå begroingsprøve i nedre del av elva. Målte verdiar av fosfor, nitrogen, KOF, og tarmbakteriar indikerer midlertidig særs god tilstand. For å endelig avklare tilstanden i elva, og før ein set i gong tiltak, bør det takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i elva. Ein bør også sjå nærmare på om klassifiseringssystemet for begroingsalgar er eigna i brepåverka elvar. Dersom ytterligare prøvetaking syner at det det er naudsynt med tiltak for å sikre at miljømålet oppnåas, vil redusert gjødsling og bruk av ugjødsla randsonar vere dei viktigaste tiltaka. Side 10

Delrapport 15 DALELVA VASSFØREKOMSTID 088-2-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV... 5 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING.. 6 4 VURDERING... 8 Side 1

1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Vassførekomsten Dalelva er ein del av Oldenvassdraget og ligg i Stryn kommune. Nedbørfeltet til elva er på 90,1 km 2. Heile 61,5 % av nedbørfeltet er isbre (Jostedalsbreen og litt av Myklebustbreen), medan 23,2 % er snaufjell. Skogen utgjer 9,6 % av arealet. Berre 1,3 % av arealet er dyrka mark (ca 1 % er fulldyrka). Elva munnar ut i Oldenvatnet 33 moh, likevel er meir enn 50 % av arealet over 1500 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann-Nett definert som «middels, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 2050 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om sommaren. Vassdraget er lite kulturpåverka. Ureining skjer i form av avrenning frå jordbruksareal og punktutslepp frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 088-2-R Kommune: Stryn Berekna folketal 76 Namn Dalelva Areal, km 2 90.1 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 248 Fordeling arealtypar: Isbre 61.5 % Dyrka mark 1.3 % Myr 0.0 % Innsjø 0.4 % Skog 9.6 % Opent/snaufjell 27.2 % Side 2

Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Dalelva er synt mørk grøn farge. Side 3

Prøvepunkt Oldenvatnet Briksdalen Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Dalelva i Stryn kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 4

2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV Analyseresultat av kjemiske parametrar, bakteriar og begroingsalgar(pit) syner at tilstanden i høve til påverknaden/graden av eutrofiering er god eller svært god. Det er målt noko høge verdiar av fosfor i elva. Det høge nivået av fosfor kjem mest truleg frå breslammet i elva, og ikkje frå menneskapt ureining frå jordbruk eller avlaup Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem berre 15 % av fosforkjeldene frå jordbruk og avlaup, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. Prøva av begroingsalgar synar god økologisk tilstand i elva, og ut frå PIT-verdi er det god avstand til klassegrensa mot moderat tilstand. I høve til eutrofiering er det god tilstand i elva, og vi trur det er låg risiko for at miljømål i høve til eutrofiering ikkje nås. I Vann-Nett er økologisk tilstand likevel klassifisert som moderat, sjå tabell 2. At vassførekomsten ikkje oppnår god økologisk tilstand, skyldast dårleg tilstand i høve til morforlogiske tilhøve. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: Moderat Tilstand eutrofiering: God Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar God* God God *Sjølv om det er målt høge verdiar av fosfor i elva, har vi satt god tilstand for kjemi, fordi fosfornivået i hovudsak skyldast breslam i vatnet. Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 4 µg/l og for total nitrogen på 51 µg/l, noko som svarar til særs god tilstand. Side 5

3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med 81 % av tilførsla av total fosfor. 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå synfaringar på fire gardar i vassførekomsten Høgalmelva, synfaring av eit fellesfjøs i vassførekomsten, og opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Stryn kommune, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 16% av tilførsla av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 901 Tal husdyr Mjølkeku 125 Ungdyr 188 Vinterfora sau 4 Geit 155 Høns 0 Hest 4 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal Ja, truleg Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0.5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor Lite bruk Silopresssaft Lekkasjar /utslepp av silopresssaft Ikkje registrert Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ikkje registrert Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % 3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at det er 35 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 22 kg total fosfor pr år. Dette utgjer 2 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 36 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Side 7

Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte utslepp 5 10 6.4 15 46 Infiltrasjon kl 1 4 90 0.5 50 20 Infiltrasjon kl 2 15 65 7.2 50 77 Infiltrasjon kl 3 / eldre sandfilteranlegg 8 30 7.5 20 64 Minirenseanlegg 1 80 0.2 25 5 Sum 33 22 212 4 VURDERING Ut frå analyseresultata, klassifisering ut frå eutrofiering og tilførselsberekningar for dei ulike ureiningskjeldane i nedbørfeltet er elva lite påverka av ureiningar frå jordbruk og avlaup. Tilstanden er truleg nær opp til naturtilstand. Det er ikkje trong for tiltak i høve til eutrofiering. Side 8

Delrapport 16 BERGSETELVA VASSFØREKOMSTID 089-23-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING... 6 4 TILTAK... 9 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket... 9 4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg... 9 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN...10 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON...10 Side 1

1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Bergsetelva ligg i Stryn kommune. Nedbørfeltet til elva er på 6,9 km 2. 37,4 % av nedbørfeltet er snaufjell, medan skogen dekker 23,6 %. Dyrka mark utgjer 12,4 % (7,1 % er fulldyrka). Elva munnar ut i Nordfjorden. Meir enn 50 % av arealet over 650 moh, og høgaste punkt er 1129 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann-Nett definert som «middels, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er om lag 1400 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om våren og sommaren. Mykje nedbør utover hausten gjer at det og på denne årstida normalt er god vassføring i elva. Vassdraget er kulturpåverka i nedre område. Ureining skjer i form av avrenning frå jordbruksareal, punktutslepp frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 089-23-R Kommune: Stryn Berekna folketal 42 Namn Areal, km 2 6.9 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 13 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 12.4 % Myr 11.5 % Innsjø 0.0 % Skog 23.6 % Opent/snaufjell 52.5 % Side 2

Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Side 3

Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Bergsetelva i Stryn kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 4

2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det moderat tilstand i høve til påverknaden/graden av eutrofiering. Prøver som vart tatt ut i 2013 synar særs god tilstand for begroingsalgar, medan tilstand for fosfor og nitrogen var høvesvis moderat og dårleg. For termotolerante koliforme bakteriar(tkb) er miljøtilstanden moderat. Det er eit overraskande stort sprang mellom tilstanden ut frå begroingsalgar og kjemi. Denne klassifiseringa byggjar på nokre få prøvar i 2013. For å endelig avklare tilstand i elva bør det difor takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i elva. Ovannemnte analyseresultat syner at det risiko for at god miljøtilstand i høve til eutrofiering ikkje oppnåast innan 2021. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: Moderat Tilstand eutrofiering: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalger Moderat Moderat Særs god Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 9,1 µg/l, og for total nitrogen på 251 µg/l, noko som svarar god tilstand. Side 5

3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med 15 % av tilførsla av total fosfor. 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Stryn kommune og synfaringar på fire gardar i vassførekomsten Høgalmelva i Oldedalen, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Landbrukskontoret kjenner til at nokre rundballar vert lagra for nær elva. I Vann-Nett er det oppgitt at elva har vore påverka av landbruk. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 75 % av tilførslene av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 489 Tal husdyr Mjølkeku 60 Ungdyr 90 Vinterfora sau 219 Geit 0 Høns 0 Hest 0 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal ukjend Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0,5 % Andel bruk av kunstgjødsel med fosfor ukjend Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft Ikkje registrert Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ja Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 2.0 % 3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at 18 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 12 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 10 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 36 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Side 7

Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte utslepp 3 10 3.5 15 25 Infiltrasjon kl 1 2 90 0.3 50 11 Infiltrasjon kl 2 9 65 3.9 50 42 Infiltrasjon kl 3 / eldre sandfilteranlegg 4 30 4.1 20 35 Minirenseanlegg 0 80 0.1 25 3 Sum 18 12 116 Side 8

4 TILTAK Det er naudsynt med tiltak for å oppnå miljømålet om god økologisk tilstand innan 2021. Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 74 % av fosforkjeldene frå jordbruk og 10 % frå separate(private) avlaupsanlegg. Tiltak for jordbruksareala vil difor vere dei viktigsta tiltak for å redusere tilførslane. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjelder både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsonar nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av ein fangdam i bekk 4. Lagring av rundballar Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk), og etableringa av ein fangdam er viktige tiltak som gjev rask effekt. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller sonar langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt eigna for dette tiltaket. Optimal effekt av tiltaket kan komme opp mot 30 % reduksjon av fosfortilførsler. Dette tiltak saman med etablering av ein fangdammar vil gje ei samla god effekt. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. 4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg Av dei 18 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at 6-7 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga kan ein oppnå ei effekt på 5-6 kg fosfor pr år. For avlaupsanlegg som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan 2021. Side 9

5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer til grunnkretsen Fjelli i Stryn kommune. I denne grunnkretsen har det vore ei auke på i folketalet på om lag 10 % frå 1999 til 2014. Dersom trenden fortsetter, kan ein forventa ei befolkningsauke innan vassførekomsten, noko som kan gje ei auke i ureining frå avlaupsanlegg. Dyrka mark i vassførekomsten drivast for det meste intensivt. Vi forventar ikkje meir intensiv drift som vil gje auka i jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden i høve til eutrofiering er klassifisert som moderat. Analyseresultat av begroingsalgar indikerer derimot særs god tilstand. Klassifiseringa er basert på nokre få enkeltprøvar i elva. For å endelig avklare tilstand i elva, og før ein eventuelt set i gong tiltak, bør det takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i elva. Dersom ytterligare prøvetaking syner at det det er naudsynt med tiltak for å sikre at miljømålet oppnåast, vil redusert gjødsling, bruk av ugjødsla randsonar, fangdam og utbetring av separate avlaupsanlegg vere dei viktigaste tiltaka. Side 10

Delrapport 17 ULVA VASSFØREKOMSTID 089-24-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING.. 6 4 TILTAK...10 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket...10 4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg...11 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN...11 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON...11 Side 1

1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Ulva ligg i Stryn kommune. Nedbørfeltet til elva er på 2,2 km 2. 22 % av nedbørfeltet er snaufjell, medan skogen dekker 60 %. Dyrka mark utgjer 3,7 % (3,0 % er fulldyrka). Elva munnar ut i Nordfjorden. Meir enn 50 % av arealet over 425 moh, og høgaste punkt er 928 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann-Nett definert som «middels, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er om lag 1350 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om våren. Mykje nedbør utover hausten gjer at det og på denne årstida normalt er god vassføring i elva. Vassdraget er sterkt ureina i område nedstraums dyrka mark. Ureining skjer i form av avrenning frå jordbruksareal og punktutslepp(silopressaft) frå landbruket, og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 089-24-R Kommune: Stryn Berekna folketal 10 Namn Areal, km 2 2.2 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 3.2 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 3.7 % Myr 8.9 % Innsjø 5.1 % Skog 60.1 % Opent/snaufjell 22.2 % Side 2

Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten. Side 3

Prøvepunkt i 2014 Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Bergsetelva i Stryn kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 4

2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det svært dårleg tilstand i høve til påverknaden/graden av eutrofiering (nedstraums Kverndammen). Analyseresultata syner svært dårleg tilstand for begroingsalgar og fosfor, medan tilstand for nitrogen og termotolerante koliforme bakteriar(tkb) er dårleg. Denne klassifiseringa byggjar på prøvar i 2013 og 2014. I 2014 vart prøvepunktet flytta lenger ned i elva til nedanfor utsleppet av overvatn som er like nedanfor Kverndammen. Det er opplagt at det må gjennomførast omfattande tiltak i vassførekomsten for at god miljøtilstand i høve til eutrofiering skal oppnåast innan 2021. Sjå kapittel 4 for aktuelle tiltak. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten( nedstraums Kverndammen): Samla økologisk tilstand: Særs dårleg Tilstand eutrofiering: Særs dårleg Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar Dårleg Dårleg Særs dårleg Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 9,1 µg/l og for total nitrogen på 251 µg/l, noko som svarar god tilstand. Side 5

3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet viser berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

3.1.1 Ureining frå jordbruket Innan vassførekomsten vart det gjennomført synfaring ved det einaste gardsbruket med mjølkeproduksjon i vassførekomsten. Oppsummering av synfaringane og registreringane for gardsbruket i vassførekomsten: Landbrukskontoret oppgjæv at gardsbruket har gjødselplan Det nyttast mest kunstgjødsel utan fosfor, men det nyttast noko 2% fosfor. Lagringskapasitet i husdyrgjødsellager er nær 8 månader. Landbrukskontoret er usikker på om det er stort nok gjødsellager og nok spreieareal. Det er vart ikkje registrert synlege lekkasjar av gjødsel frå gjødsellager Det vart registrert stor lekkasje av silopressaft frå botn av tårnsilo, sjå figur 4. Utsleppet av silopressaft frå tårnsiloen gav stor oppblomstring av revehalar (bakteriar) i bekken nedstraums Kverndammen, sjå figur 5. Mjølkeromsavlaupet førast truleg til infiltrasjonsgrøft før utslepp til elv. Figur 4. Bilete syner silopressaft som siger ut frå utett tårnsilo. Side 7

Figur 5. Bileta er frå bekken ved Ulva i Stryn i august 2014. Stor mengde silopressaft til bekken har gjeve stor vekst av bakteriar «revehalar» i botn av bekken. Ut frå synfaringa og opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Stryn kommune, er det berekna utslepp frå jordbruket. Vi har berekna at punktkjeldene (i hovudsak utslepp av silopressaft) utgjer 31 % av tilførslene av fosfor i nedbørfeltet, medan jordbruksareala bidreg med 34 % Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 67 Tal husdyr Mjølkeku 16 Ungdyr 20 Vinterfora sau 219 Geit 0 Høns 0 Hest 0 Gris 14 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal Lite spreieareal Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0,5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor Lite, noko 2% Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft Stort utslepp! Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ikkje registrert Estimert lekkasje silosaft 30 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 2.0 % 3.1.2 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er 4-5 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet til Ulva. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 3 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 9 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Side 8

Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 45 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte utslepp 1 10 0.8 15 6 Infiltrasjon kl 1 0 90 0.0 50 3 Infiltrasjon kl 2 2 65 0.9 50 10 Infiltrasjon kl 3 / eldre sandfilteranlegg 1 30 1.0 20 8 Minirenseanlegg 0 80 0.0 25 1 Sum 4 3 28 3.1.3 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med 25 % av tilførsla av total fosfor. Side 9

4 TILTAK Det er naudsynt med omfattande tiltak for å oppnå miljømålet om god økologisk tilstand innan 2021. Det må gjennomførast snarleg tiltak for å stoppe utsleppet av silopressaft frå tårnsilo. Utsleppet gav stor oppblomstring av revehalar (bakteriar) i bekken i 2014. Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 65 % av fosforkjeldene frå jordbruk og 9 % frå separate(private) avlaupsanlegg (medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder). Tiltak for jordbruksareala vil difor vere dei viktigsta tiltaka for å redusere tilførslane. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Hindre nye lekkasjar av silopressaft frå ein tårnsilo. 2. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 3. Ugjødsla randsoner (gjelder både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsoner nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 4. Etablering av eit større gjødsellager(?) Det må gjennomførast snarleg tiltak for å hindre nye lekkasjar av silopressaft frå tårnsiloen. Utsleppet gav stor oppblomstring av revehalar (bakterie) i bekken sommaren 2014. Oppsamlingstank (i betong) for silopressaft bør også kontrollerast. Redusert fosforgjødsling bør også prioriterast. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk), og etableringa av fangdammar er viktige tiltak som gjev rask effekt. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller soner langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket. Optimal effekt av tiltaket kan komme opp mot 30 % reduksjon av fosfortilførsel. Landbrukskontoret er usikker på om det er stort nok gjødsellager og nok spreieareal. Dette bør undersøkjast nærmare. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. Side 10

4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg Av dei 4 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at 2 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre avlaupsanlegg kan ein sannsynlegvis oppnå ei effekt på nærmare 2 kg fosfor pr år. For avlaupsanlegg som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan 2021. 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Når det gjelder jordbruket forventar vi ikkje meir intensiv drift enn i dag og dermed ikkje auka jordbruksureining. Ved å unngå utsleppet av silopressaft, forventast ei rask betring av den økologsike tilstanden i elva. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden i høve til eutrofiering er klassifisert som svært dårleg. Det er naudsynt med omfattande tiltak for å sikre at miljømålet oppnåast. Dei viktigaste tiltaka vil vere gjere tiltak for å unngå utslepp av silopressaft, redusert gjødsling og bruk av ugjødsla randsoner. For å følgje utviklinga av tilstand, og for å kunne dokumentera effekt av tiltak, bør vassdragsovervaking i vassførekomsten oppretthaldast. Side 11

Delrapport 18 HILDEELVA VASSFØREKOMSTID 087-149-R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN... 2 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSLELSBEREKNING.. 6 4 TILTAK... 8 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket... 8 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN... 9 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON... 9 Side 1

1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Hildeelva er i Innvik i Stryn kommune. Nedbørfeltet til elva er på 15,1 km 2. 56 % av nedbørfeltet er skog og 33,7 % er snaufjell. Dyrka mark utgjer 7,1% (ca 5,9 % er fulldyrka). Elva munnar ut i fjorden. 50 % av arealet er over 605 moh, og høgste punkt er 1380 moh. Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget, samt fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet. Vassførekomsten er i Vann-Nett definert som «middels, kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som type nr 16. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er 1190 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om sommaren. Vassdraget er moderat kulturpåverka i nedre del av nedbørfeltet. Ureining skjer i form av avrenning frå jordbruksareal og punktutslepp frå landbruket, kommunalt avlaupsanlegg og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: 087-149-R Kommune: Stryn Berekna folketal 88 Namn Areal, km 2 15.1 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m 3 21 Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 7.1 % Myr 2.2 % Innsjø 0.2 % Skog 56.3 % Opent/snaufjell 34.2 % Side 2

Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten Hildelva i Innvik i Stryn kommune. Side 3

Nordfjorden Innvik Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Hildelva i Innvik i Stryn kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 4

2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det moderat tilstand i høve til påverknaden/graden av eutrofiering. Prøver som vart tatt ut i tidsrommet 2008-2013 syner god tilstand for begroingsalgar. Tilstand for total fosfor er også god, men for nitrogen er det dårleg tilstand. Det er eit overraskande stort sprang mellom den gode tilstanden for fosfor i høve til dårleg tilstanden for nitrogen. Årsaka til dette er ukjend. Med moderat tilstand i elva er det trong for tiltak for at miljømål høve til eutrofiering skal oppnåast innan 2021. Ut frå berekningane i kapittel 3, kjem 74 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og 5 % frå private og kommunale avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: Moderat Tilstand eutrofiering: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalgar Moderat God God Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon(i elvevatn) for total fosfor på 10 µg/l og for total nitrogen på 318 µg/l, noko som svarar til god tilstand. Side 5

3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldene i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomsten Figur 3. Diagrammet viser berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell og opne vassflater bidreg med 21 % av tilførsla av total fosfor. 3.1.2 Ureining frå jordbruket Ut frå opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Stryn kommune og synfaringar på fire gardar i vassførekomsten Høgalmelva i Oldedalen, er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Landbrukskontoret kjenner til at det har vore nokre utslepp av silopressaft i nedbørfeltet, og at det har vore oppblomstring av lammehalar i førekomsten i korte periodar. I Vann-Nett er det oppgitt at elva har vore påverka av landbruk Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks - areal utgjer 74% av tilførsla av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 887 Tal husdyr Mjølkeku 112 Ungdyr 168 Vinterfora sau 162 Geit 0 Høns 0 Hest 2 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre og nok spreieareal ukjend Estimert lekkasje frå gjødsellagre 0.5 % Bruk av kunstgjødsel med fosfor ukjend Silopressaft Registrert utslepp Lekkasjar /utslepp av silopressaft tidligare av landbrukskontoret Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ikkje registrert Estimert lekkasje silosaft 2.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % 3.1.3 Ureining frå kommunalt avlaupsanlegg I nedbørfeltet er det eit kommunalt avlaupsleidningsanlegg. Reinsa avlaupet førast til utslepp i fjorden. Frå avlaupsleidningsanlegget i har vi estimert grovt eit årleg utslepp på 5 kg fosfor og 38 kg nitrogen. Totalt utgjer utsleppa frå det kommunale avlaupsanlegget om lag 2 % av fosfortilførslane til vassførekomsten. Side 7

3.1.4 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at det er 9 bustader med separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 6 kg total fosfor pr år. Dette utgjer 3 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 45 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp 0 0 0 0 0 Slamavskiljar med direkte 10 utslepp 1 1.7 15 12 Infiltrasjon kl 1 1 90 0.1 50 5 Infiltrasjon kl 2 4 65 1.9 50 20 Infiltrasjon kl 3 / 30 eldre sandfilteranlegg 2 2.0 20 17 Minirenseanlegg 0 80 0.0 25 1 Sum 9 6 55 4 TILTAK Det er naudsynt med tiltak for å oppnå miljømålet om god økologisk tilstand innan 2021. Ut frå berekningane i kapittel 3, kjem 74 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og 5 % frå private og kommunale avlaupsanlegg. Tiltak for jordbruket bør difor prioriterast. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjelder både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsoner nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Kontroll av siloar og oppsamlingstankar for silopressaft. 4. Etablering av ein fangdam i bekk Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Dette vil vere etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk). Det kan òg vere aktuelt å etablera ein fangdam. Side 8

Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller soner langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket. Optimal effekt av tiltaket kan komme opp mot 30 % reduksjon av fosfortilførsel. Med dette tiltaket saman med etablering av ein fangdam vil jordbrukstiltaka ha god effekt på vasskvaliteten. I tillegg bør landbrukskontoret bør kontrollere siloar og oppsamlingstankar for silopressaft i områda kor det tidligare har vore rapportert om utslepp av silopressaft. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Dei busette innan vassførekomsten høyrer i hovudsak til grunnkretsen «Innvik Sør» i Stryn kommune. Folketalet i denne grunnkretsen har auka med 6 % frå 1999 til 2014. Dersom trenden held seg, kan ein forventa ei auke i folketalet i åra som kjem. Det er intensivt jordbruket innan vassførekomsten i dag. Vi forventar ikkje vesentleg meir intensiv drift i åra som kjem. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Tilstanden i høve til eutrofiering er klassifisert som moderat. For å endeleg avklare tilstand i elva, og før ein set i gong tiltak, bør det takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i elva. Det er naudsynt med tiltak innan jordbruket for å sikre at miljømålet oppnåast. Dei viktigaste tiltaka vil vere redusert gjødsling, bruk av ugjødsla randsoner og etablering av ein fangdam. Side 9