1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN ANALYSERESULTATER OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Karakterisering av risiko...

Transkript

1 Delrapport 1 STORELVA, BREIM VASSFØREKOMSTID R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN ANALYSERESULTATER OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND... 5 Karakterisering av risiko KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING TILTAK Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN VURDERINGAR OG KONKLUSJON...12 Side 1

2 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Storelva ligg i Breimvassdraget i kommunane Jølster og Gloppen. Nedbørfeltet til Storelva er på 370,3 km 2. Meir enn 50% av nedbørfeltet ligg over 1000 moh. Om lag 20 % er dekka av isbrear (Myklebustbreen og Jostedalsbreen) og meir enn 50 % er snaufjell, medan 4,8 % er dyrka mark (4,1 % fulldyrka). Figur 1 syner elvestrekningen som utgjer vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet til vassførekomsten. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «middels, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som elvetype nr 13. Berggrunnen i området inneheld fleire bergartar med hovudvekt på ulike gneistypar. Frå utløpet av Storelva og opp til tettstaden Byrkjelo ligg store mengder lausmasser avsett av elva opp i gjennom åra. I dalsidene finst det mykje morenemassar fleire stader. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er om lag 1850 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om sommaren. Mykje nedbør utover hausten gjer at det og på denne årstida normalt er mykje vatn i elva. Vegetasjonen er dominert av eit furubelte i dalsidene opp til tettstaden Byrkjelo. I dei høgareliggjande områda er det bjørkeskogen som dominerer opp til skoggrensa. Vassdraget er kulturpåverka i sentrale område. Ureining skjer i form av avrenning og punktutslepp frå landbruket og frå kommunale og spreidde utslepp av avlaupsvatn. Det er fleire vasskraftverk innan vassførekomsten, men vassførekomsten oppfyller ikkje krava til SMVF status (sterkt modifisert vassførekomst). Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: R Kommune: Gloppen og Jølster Berekna folketal 1100 Namn Storelva, Breim Areal, km Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m Fordeling arealtypar: Isbre 19.9 % Dyrka mark 4.8 % Myr 0.4 % Innsjø 1.9 % Skog 18.0 % Opent/snaufjell 55.0 % Side 2

3 Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten Storelva, Breim. Elvestrekningen som inngår i vassførekomsten(frå Breimsvatnet til Bergheimsvatnet) er vist med mørk blå farge. Side 3

4 Byrkjelo Stardalen Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten Storelva i Gloppen og Jølster kommunar. Kartet syner også foredlinga av dei ulike arealtypane i nedbøfeltet. Side 4

5 2 ANALYSERESULTATER OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå gjennomførte overvaking er den økologiske tilstanden i vassførekomsten klassifisert til moderat ved Seime bru. Vassdragsovervaking utført av Gloppen kommune: Ut frå analyseresultat ved Seime bru og oppstraums reiseanlegget på Byrkjelo klassifiserast tilstanden som god for fosfor, nitrogen og tarmbakteriar. (Rett nedstraums reinseanlegget er tilstanden mindre god, men dette skyldast truleg at vassprøvene er tekne i eit punkt nær utsleppet frå reinsanlegget, kor det ikkje er full innblanding av vatn frå reinseanlegget). Begroingsprøve tatt ved Seime bru gav en PIT-verdi på 26, tilsvarande ei moderat tilstand. (Prøver som blei tekne same dag oppstraums og nedstraums utsleppet til Byrkjelo reinseanelgg i Storeelva, synte begge ein PIT- verdi på 8, noko som svarar til «særs god tilstand»). Vassdragsovervaking utført av Breim Kraft: I vassdragsovervåking utført for Breim Kraft i perioden november 2012 til november 2013 blei det teke 10 vassprøver ved Seime bru. Gjennomsnittstal frå denne prøvetakinga er på 16.6 µg/l for total fosfor og 501 µg/l for Nitrogen, noko som svarar til moderat økologisk tilstand for kjemiske parametrar. For tarmbakteriar (TKB) er det god tilstand. Begroingsprøve som vart teken 2. november 2012 ved Seime bru vart klassifisert som meget god etter PIT-klasse (PIT- verdi er ikkje oppgjeve i resultatet) Ut frå alle kjemiske prøvar er det tilfredsstillande tilstand i vassdraget oppstraums reinseanlegget, men det ei gradvis auke i konsentrasjonane ned mot Seime. Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselementer oppstraums reinseanlegget på Byrkjelo Samla økologisk tilstand: God Kjemi (eutrofiering) TKB/E.coli (bakteriar) Begroingsalgar God God God Tabell 3. Resultata av målte kvalitetselementer ved Seime Bru: Samla økologisk tilstand: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB/E.coli (bakteriar) Begroingsalgar Moderat God God Side 5

6 Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjonar ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon av total fosfor på 5,9 µg/l og total nitrogen på 155 µg/l ( ved Seime bru), noko som svarar til særs god tilstand. Karakterisering av risiko Målestasjon oppstraums reinseanlegget: Ut frå klassifiseringa er det god økologisk tilstand i Storelva ved dette punktet. Det er ingen av kvalitetselementa som ligg nær klassegrensa til moderat tilstand. Vi trur det er liten risiko for at miljømålet ikkje oppnåast innan år Malestasjon Seime bru: Ut frå klassifiseringa er det moderat økologisk tilstand i Storelva ved dette punktet. Det er nivået av kjemiske parametrar som gjer at tilstanden ikkje kan klassifiserast som god. Nivået av dei kjemiske parametrane ligg nær klassegrensa mellom god og middels tilstand. Ut frå dette er det risiko for at miljømålet ikkje tilfredstillast innan år Trend: Ut frå måleresultata frå vassdragovervakinga i Gloppen kommune, tydar det på at det har vore ein klar nedgang i samla fosformengde ved Seime bru for perioden Komposteringsanlegget ved Fløtre vart lagt ned i Dette gjev ein liten reduksjon på utsleppet til Storelva. Side 6

7 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Kjelder til ureining Total fosfor Total nitrogen kg/år % kg/år % Avrenning frå utmarksarealer Bakgrunnsavrenning (utan isbre) % % Bakgrunnsavrenning, frå isbre % Åpne vassflater % % Sum naturleg % % Ureining frå jordbruk Jordbruksarealar % % Silolekkasje snitt 4 0 % 44 0 % Gjødsellekkasje snitt % % Mjølkeromsavlaup 2 0 % 6 0 % Sum punktutslepp % % Sum jordbruk % % Kommunale avlaupsanlegg % % Private avlaupsanlegg % % Sum Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomst Storelva, Breim Figur 3. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 7

8 Figur 4. Bilete til venstre er ved prøvepunkt oppstraums Byrkjelo RA. Bilete til høgre er ved prøvepunkt Seime bru nær innløpet til Breimsvatnet Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med 35 % av tilførsla av total fosfor og 62 % av totalt nitrogen Ureining frå jordbruket Innan vassførekomsten vart det gjennomført synfaring ved 11 gardsbruk i samband med denne problemkartlegginga. Oppsummering av synfaringane på gardsbruk i nedbørfeltet Landbrukskontora i Gloppen og Jølster oppgjæv at alle bruk har gjødselplan Dei fleste nyttar kunstgjødsel med 2 % eller 3 % fosfor For 10 av 11 bruk som vart synfara er det god lagringskapasitet i husdyrgjødsellager, og det er lite gjødsling etter 2. slåtten. Jølster kommune kontrollerer gjødsellagra (ca 5 % blir kontrollert kvart år ) Det er vart ikkje registrert synlege lekkasjar av gjødsel frå gjødsellagra. Det vart ikkje registrert synlige lekkasjar av silopressaft, men nokre stader vert rundballar lagra for nære vatn/elvar/opne grøfter (ved eit samdriftsfjøs er det truleg ureining frå lagringsplass for rundballar til open vassførande grøft) Mjølkeromsavlaup er stort sett ført til gjødsellager. Ved eit bruk blei det påvist ureining i vassdrag frå mjølkeromsavlaup. Ut frå synfaringane og opplysningar som er gitt frå Landbrukskontora i Gloppen og Jølster kommune er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks areal utgjer 51 % av tilførslene av fosfor i nedbørfeltet. Side 8

9 Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa Dyrka jord til grønnfor/åker 0 Innmarksbeite Tal husdyr Mjølkeku 1668 Ungdyr 2501 Vinterfora sau 1634 Geit 362 Høns 7500 Hest 47 Gris 1700 Husdyrtetthet (GDE/ daa) 0.20 Gjødsling Store nok gjødsellagre/nok spreieareal 1 av 11 har for lite lager Estimert lekkasje gjødsellager 0.5 % Snitt kg fosfor pr dekar frå husdyrgjødsel 2.8 Bruk av kunstgjødsling med fosfor Ja, 4 av 11 bruk Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft Ikkje registrert Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ja, nokre stadar Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at 238 bustader er knytt til separate (227 private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 150 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 3 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 36 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Side 9

10 Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp Slamavskiljar med direkte utslepp Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl 3 / eldre sandfilteranlegg Minirenseanlegg Sum Ureining frå kommunalt avlaupsanlegg I nedbørfeltet er det eit kommunal avlaupsanlegg. Dette er Byrkjelo reinsanlegg med tilhørande leidningsanlegg og avlaupspumpestasjonar. Avlaupsanlegget er dimensjonert for pe, og får ei mengde som svarar til omtrent 8000 pe. Om lag 90 % av tilført mengde (7150 pe) er frå Industri (Tine Meieri på Byrkjelo). Dei resterande 10 % kjem frå kommunalt avlaup (900 pe). Ut frå Kommunen si KOSTRA-rapportering for 2011 er det berekna eit utslepp av total fosfor frå reinseanlegget til elva på 459 kg pr år og 18 kg fosfor frå pumpestasjonar/overløp. Ut frå Kostra-rapporteringa er reinsegraden er på 89 %. Frå avlaupsleidningsanlegget i har vi estimert ein lekkasjeandel på 2%, noko som gjev eit årleg utslepp av fosfor på 81 kg. Tabell 6. Berekna utslepp frå kommunalt avlaupsanlegg ved Byrkjelo. Kommunalt avlaupsanlegg TP kg/år TN kg/år Reinseanlegg Pumpestasjonar, overløp Leidningsanlegg Sum kommunalt Utsleppet frå det kommunale avlaupsanlegget utgjer 11 % av fosfortilførslane til vassførekomsten. Side 10

11 4 TILTAK Det er naudsynt med tiltak for at det ikkje skal være risiko for at miljømålet ikkje nås i Ut berekningane i kapittel 3 kjem 51 % av fosforkjeldene frå jordbruk, 11 % frå kommunalt avlaupsanlegg og 3 % frå separate (private) avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelde. Tiltak for jordbruksareala vil difor vere dei viktigsta tiltak for å redusere tilførslane. Oppstraums Byrkjelo reinseanlegg er det godt tilstand i elva, medan det i nedre del er moderat tilstand. Tiltak bør difor prioriterast i nedre del av vassførekomsten. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Ikkje bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjelder både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsonar nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av fangdammar i bekkar 4. Lagring av rundballar Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk), og etableringa av fangdammar er viktige tiltak som gjev rask effekt. Det er registrert at eit gjødsellager har for liten lagringskapasitet i dag. Det er truleg fleire bruk som har for liten lagringskapasitet, og som må utvide si kapasitet dersom det ikkje skal vere spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller sonar langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Vi trur jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket, og at optimal effekten av tiltaket kan komme opp mot % for fosfor. Med dette tiltaket saman med etablering av fangdammar, trur vi det vil vere mogleg å oppnå god effekt av jordbrukstiltaka. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. Enkelte stader innan vassførekomsten er det registrert at rundballar vert lagra nærare enn 10 meter frå vassdrag. Ved eit samdriftsfjøs er det truleg ureining frå lagringsplass for rundballar til open vassførande grøft. Lagringsplassen bør flyttast eller utbetrast slik at det ikkje vert fare for ureining. Side 11

12 4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg Det kommunale avlaupsanlegget bidreg med 11 % fosforet til vassførekomsten. Ut frå KOSTRA-rapporteringa for Byrkjelo reinseanlegg har anlegget ei reinseeffekt på 89 %. Med bakgrunn i vilkåret i utsleppsløyva for reinsanlegget må reinseevna for fosfor aukast til minimum 90 %. Dette vil gje ei reduksjon på minimum 40 kg fosfor pr år. Lekkasjar frå leidningsanlegg er estimert til 81 kg fosfor pr år til restfelta. Det bør undersøkjast nærmare om dette talet er rimeleg. Det er forventa at det kommunale leidningsanlegget er i god tilstand, og har ein lekkasje på berre nokre få prosent. Tiltak som vil innebere utskifting av leidningsanlegg er difor lite aktuelt. Det bør likevel gjennomførast røyrinspeksjonar på nettet for kunne avdekke eventuelle feilkoplingar/punktutslepp frå leidningsnettet. Det kan forventast ei reduksjon på opp mot 10% som følgje kartlegging og utbetring av mindre feil på nettet som gjev utslepp. Tiltaket vil ha ei forventa effekt på ca 8 kg fosfor pr år. Av dei 227 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at ca 90 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga (og dels å kopla bustader til kommunalt avlaupsanlegg), kan ein oppnå ei effekt på ca 85 kg fosfor pr år. Tiltaket vil gje ei reduksjon på 2 % av dagens tilførslar av total fosfor til førekomsten. For dei som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Det er har det vore ei nedgang i folketalet på om lag 5 % frå 1999 til 2014 innan vassførekomsten. For dei neste åra forventast det mindre endringar av folketalet. Det er allereie etablert fleire store samdriftsbruk innan vassførekomsten, og dyrka mark drivast for det meste intensivt. Vi forventar ikkje meir intensiv drift som vil gje auka jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Som oppgjeve i kapittel 2, ligg tilstanden i høve til eutrofiering ein stad nær klassegrensa mellom god og moderat tilstand. Ut frå dette er det naudsynt med fleire tiltak, og tiltak bør prioriterast i nedre del av elva. For å følgje utviklinga bør gjeldande vassdragsovervaking i vassførekomsten oppretthaldast. Jordbrukstiltaka som er nemnt i kapittel 4.1 vil ha størst effekt. Dersom alle føreslegne jordbrukstiltak gjennomførast, forventast ei god effekt på vasskvaliteten. Samstundes er jordbrukstiltaka dei mest kostnadseffektive tiltaka. Dette er difor tiltak som bør gjennomførast. I tillegg til tiltaka for jordbruk og kommunalt avlaupsanlegg, trur vi også at separate (private) avlaupsanlegg som har låg reinseevne bør utbetrast. Med alle dei ovannemnte tiltaka, trur vi det vil vere mogleg å sikre god tilstand i høve til eutrofiering i vassførekomsten. Referansar: Jølster kommune, kommunedelplan avlaup , høyringsutkast juni 2013 Rapport vassdragsovervåkning Kommunane Gloppen, Jølster og Sogndal. Side 12

13 Delrapport 2 STORELVA, bekkefelt nedre del VASSFØREKOMSTID R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING TILTAK Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN VURDERINGAR OG KONKLUSJON...10 Side 1

14 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Storelva, bekkefelt nedre ligg i Breimvassdraget i kommunane Jølster og Gloppen. Det samla nedbørfeltet til vassførekomsten er 31,6 km 2. Bekkane i vassførekomten strekkjer seg frå om lag 150 moh til omkring meter. Grovt rekna er det tre arealtyper som dekker kvar sin tredjedel av nedbørfeltet. Dette er dyrka mark (31%), skog (29%) og snaufjell (37 %). Figur 1 syner bekkane som utgjer vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet til vassførekomsten. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «små, kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som elvetype nr 16. Berggrunnen i området inneheld fleire bergartar med hovudvekt på ulike gneistypar. Frå utløpet av Storelva og opp til tettstaden Byrkjelo ligg store mengder lausmasser avsett av elva opp i gjennom åra. I dalsidene finst det mykje morenemassar fleire stader. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er om lag 1450 mm. Størst vassføring i bekkane er det i snøsmelteperioden om våren og på hausten når det kjem mykje nedbør. Vegetasjonen er dominert av eit furubelte i dalsidene. I dei høgareliggjande områda er det bjørkeskogen som dominerer opp til skoggrensa. Bekkane er kulturpåverka Ureining skjer i form av avrenning og punktutslepp frå landbruket og frå kommunale og spreidde utslepp av avlaupsvatn. Det er eit mindre vasskraftverk innan vassførekomsten (i bekken Fløtra), men vassførekomsten oppfyller ikkje krava til SMVF status (sterkt modifisert vassførekomst). Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: R Kommune: Gloppen Berekna folketal 804 Namn Storelva, bekkefelt nedre del Areal, km Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 30.9 % Myr 2.0 % Innsjø 0.7 % Skog 29.2 % Opent/snaufjell % Side 2

15 Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten Storelva, Bekkefelt nedre del. Side 3

16 Fløtra Prøvepunkt «oppstraums og nedstraums dyrka mark» Prøvepunkt «oppstraums og nedstraums dyrka mark» Re Bekk forbi Bedehuset Byrkjelo Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten samt nedbørfelta av to bekkar kor det er tatt prøver i dette prosjektet. Kartet syner også foredlinga av dei ulike arealtypane i nedbørfelta. Side 4

17 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det god tilstand i bekkefeltet i høve til påverknaden/graden av eutrofiering. Tilstand er automatisk berekna ut frå alle prøvepunkt innan vassførekomsten. Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 88 % av fosforkjeldene i bekkefeltet frå jordbruk, og 9 % frå avlaupsanlegg. Prosentandelen dyrka mark er på heile 20 % i dette bekkefeltet. I denne problemkartlegginga vart det tatt vassprøver både oppstraums og nedstraums dyrka mark i to bekkar i vassførekomsten. Dette er bekken Fløtra og bekken som går forbi bedehuset ved Flølo. Andelen dyrka mark i nedbørfelta til desse bekkane er på høvesvis 12 og 15 %(altså noko lågare enn gjennomsnittet for bekkefeltet). For alle dei fire prøvepunkta i dei to bekkane er det særs god tilstand ut frå begroingsalgar. I Fløtra er det god tilstand for fosfor, men moderat tilstand for nitrogen og kjemisk oksygenforbruk. I Fløtra, oppstraums dyrka mark, er det dårleg tilstand ut frå tarmbaketriar. Kjelda til det høge nivået at tarmbakteriar skyldast truleg eit område med beitedyr, men det kan også vere ureining frå hytter i området. I bekken som går forbi bedhuset ved Flølo er det dårleg tilstand for fosfor, nitrogen og tarmbakteriar nedstraums dyrka mark. Ut frå ovannemnde analyseresultat sprikar tilstanden frå særs god til dårleg i dei to bekkane. Vår samla vurdering at tilstanden er moderat i høve til eutrofiering, og at det er naudsynt med omfattande tiltak for at miljømålet skal oppnåast innan Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakterier) Begroingsalger Dårleg Dårleg Svært god Side 5

18 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomst Storelva, bekkefelt nedre Figur 3. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

19 3.1.1 Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med berre 3 % av tilførsla av total fosfor og 16 % av totalt nitrogen Ureining frå jordbruket Innan vassførekomsten vart det gjennomført synfaring ved 4 gardsbruk. Oppsummering av synfaringane på gardsbruk i nedbørfeltet Landbrukskontora i Gloppen oppgjev at alle bruk har gjødselplan Dei fleste nyttar kunstgjødsel med 2 % eller 3 % fosfor Gardsruk som blei synfara har god nok lagringskapasitet i husdyrgjødsellager. Det er lite gjødsling etter 2. slåtten. Gloppen kommune kontrollerer gjødsellagra. Det er blei ikkje registrert synlege lekkasjar av gjødsel frå gjødsellagre Det blei ikkje registrert synlige lekkasjar av silopressaft, men nokre steder blir rundballar lagra for nære vatn/elvar/opne grøfter. Mjølkeromsavlaup er stort sett ført til gjødsellager. Ut frå synfaringane og opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Gloppen er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsrekneskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks areal utgjer om lag 88 % av tilførslene av fosfor i nedbørfeltet. Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa Tal husdyr Mjølkeku 700 Ungdyr 1051 Vinterfora sau 686 Geit 152 Høns 3150 Hest 20 Gris 714 Husdyrtetthet (GDE/ daa) 0.20 Gjødsling Store nok gjødsellagre/nok spreieareal Ja Estimert lekkasje gjødsellager 0.5 % Kg fosfor pr dekar frå husdyrgjødsel 2.8 Bruk av kunstgjødsling med fosfor Ja, 3 av 4 Silopresssaft Lekkasjar /utslepp av silopresssaft ikkje registrert Rundballar lagrast nære opne vassflatar Ja, nokre stadar Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % Side 7

20 3.1.3 Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at 75 bustader er tilknytt separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfelte.t Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 47 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 4 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 36 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp Slamavskiljar med direkte utslepp Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl 3/ eldre sandfilteranlegg Minirenseanlegg Sum Ureining frå kommunalt avlaupsanlegg I nedbørfeltet fins det eit kommunal avlaupsanlegg. Dette leidningsanlegg med tilhørande avlaupspumpestasjonar som er knytt til Byrkjelo reinsanlegg. Avlaupsanlegget er dimensjonert for pe, og får ei mengde som svarar til omtrent 8000 pe. Utsleppet frå reinseanlegget går til Storelva, men frå det kommunale avlaupsleidningsanlegget (og ein pumpestasjon) har vi estimert ein eit årleg utslepp av fosfor til bekkane på 59 kg pr år. Utsleppet frå det kommunale avlaupsleidningsanlegget utgjer 5 % av fosfortilførslane til vassførekomsten. Side 8

21 4 TILTAK Det er naudsynt med omfattande tiltak i bekkefeltet for at miljømålet skal oppnåast innan Vi tilrår også ei supplerande vasskvalitetsovervaking i fleire av bekkane for å få eit betre grunnlag for å fastsetje miljøtilstand Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 88 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og ca 10 % frå avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. Tiltak for jordbruksareala vil difor vere dei viktigsta tiltak for å redusere tilførslane. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Redusert bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjeld både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsonar nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av fangdammar i fleire av bekkane 4. Lagring av rundballar Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og vassdrag(bekk), og etableringa av fangdammar er viktige tiltak som gjev rask effekt. Det er registrert at eit gjødsellager har for liten lagringskapasitet i dag. Det er truleg fleire bruk som har for liten lagringskapasitet, og som må utvide si kapasitet dersom det ikkje skal vere spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng og vassdrag, permanente randsoner i nedkant av jorder, eller sonar langs høgdekotane der det er hellingslengder meir enn 100 meter. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Vi trur jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket, og at optimal effekten av tiltaket kan komme opp mot % for fosfor. Med dette tiltaket saman med etablering av fangdammar, trur vi det vil vere mogleg god effekt av jordbrukstiltaka. Sjå også kapittel 11.1 og 11.2 i hovudrapporten for nærmare skildringar av ovannemnte jordbrukstiltak. Enkelte stader innan vassførekomsten er det registrert at rundballar vert lagra nærare enn 10 meter frå vassdrag. Ved eit samdriftsfjøs er det truleg ureining frå lagringsplass for rundballar til open vassførande grøft. Lagringsplassen bør flyttast eller utbetrast slik at det ikkje vert fare for ureining. Side 9

22 4.2 Tiltak separate og kommunalt avlaupsanlegg Det kommunale avlaupsanlegget bidreg med 5 % fosforet til vassførekomsten. Lekkasjar frå leidningsanlegg er estimert til 60 kg fosfor pr år til bekkefeltet. Det kan forventast ei reduksjon på opp mot 10% som følgje kartlegging og utbetring av mindre feil på nettet som gjev utslepp. Tiltaket vil ha ei forventa effekt på ca 6 kg fosfor pr år. Av dei 71 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at ca 28 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga (og dels å kopla bustader til kommunalt avlaupsanlegg), kan ein oppnå ei effekt på ca 25 kg fosfor pr år. Tiltaket vil gje ei reduksjon på 2 % av dagens tilførslar av total fosfor til førekomsten. For dei som ikkje har forskriftsmessige avlaupsanlegg, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak få å sikre at miljømålet nås innan TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Det er har det vore ei nedgang på i folketalet på om lag 4 % frå 1999 til 2014 innan vassførekomsten. For dei neste åra forventast det mindre endringar av folketalet. Det er allereie etablert fleire store samdriftsbruk innan vassførekomsten, og dyrka mark drivast for det meste intensivt. Vi forventar ikkje meir intensiv drift som vil gje auka i jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Som oppgjeve i kapittel 2, er tilstanden i høve til eutrofiering vurdert som moderat, og ut frå dette er det naudsynt med fleire tiltak. Jordbrukstiltaka som er nemnt i kapittel 4.1 vil ha størst effekt. Dersom alle føreslegne jordbrukstiltak gjennomførast, forventast ei god effekt på vasskvaliteten. Samstundes er jordbrukstiltaka dei mest kostnadseffektive tiltaka. Dette er difor tiltak som bør gjennomførast. I tillegg til tiltaka for jordbruk og kommunalt avlaupsanlegg, meiner vi også at separate (private) avlaupsanlegg som har låg reinseevne bør utbetrast. Side 10

23 Delrapport 3 BEKKEFELT BERGHEIMSVATNET (Kanalen ved Gåsemyr og Gåsemyrelva) VASSFØREKOMSTID R INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING TILTAK Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Tiltak separate avlaupsanlegg TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN VURDERINGAR OG KONKLUSJON...10 Side 1

24 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Bekkefelt Bergheimsvatnet er ei gruppe av mindre bekkar sør for Bergheimsvatnet i Gloppen kommune. I denne problemkartlegginga var det først planlagd at det skulla takast vassprøvar i Gåsemyrelva, men ut frå synfaring vart det avdekka at det er svært lite jordbruksareal som drenerer til elva, og at det ikkje er ureining frå avlaupsanlegg til elva. Etter synfaring av området, valde vi å leggja prøvetakinga til bekken som ligg som ein kanal på flata ved Gåsemyr, fordi det er denne bekken som er mest utsatt for ureining frå avlaup og jordbruk. Nedbørfeltet til kanalen ved Gåsemyr er på 0,95 km 2. Det meste av nedbørfeltet er skog (49%) og snaufjell (34,1%), medan 16 % er dyrka mark (15,4 % fulldyrka). Figur 1 syner bekkane som utgjer vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet til kanalen. Vassførekomsten er i Vann- Nett definert som «små, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som elvetype nr 13. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er om lag 1700 mm. Størst vassføring i bekkane er det i snøsmelteperioden om våren og på hausten når det kjem mykje nedbør. Bekken/kanalen er kulturpåverka. Ureining skjer i form av avrenning og punktutslepp frå landbruket og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Tabell 1. Oppsummering av nedbørfeltet til kanalen ved Gåsemyr Vassførekomst: R Kommune: Gloppen Berekna folketal 13 Namn Kanalen, del av Bekkefelt Bergheimsvatnet Areal, km Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m Fordeling arealtypar: Isbre 0.0 % Dyrka mark 16.0 % Myr 0.0 % Innsjø 0.0 % Skog 49.9 % Opent/snaufjell 34.1 % Side 2

25 Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten «Bekkefelt Bergheimsvatnet, Gåsmyrelva». Bekken som ligg som ein open kanal på flata på Gåsemyr er markert med raud linje. Side 3

26 Bergheimsvatnet Prøvepunkta «oppstraums og nedstraums dyrka mark» Gåsemyr Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til kanalen ved Gåsemyr i Gloppen kommune. Kartet syner også fordelinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet til kanalen Side 4

27 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Kanalen: Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det moderat tilstand i kanalen i høve til påverknaden/graden av eutrofiering Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 84 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og 10 % frå separate(private) avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. I overvakinga som er utført i denne problemkartlegginga vart det tatt vassprøver både oppstraums og nedstraums dyrka mark og busetnad. I prøvepunktet oppstraums er det god tilstand ut frå begroingsalgar og dei kjemiske prøvane, men ei prøve for tarmbaketriar gjer at tilstanden for tarmbakteriar er dårleg. Kjelda til det høge nivået at tarmbakteriar skyldast truleg at det er beite for ungdyr i område oppstraums prøvepunktet. Prøvepunktet nedstraums dyrka mark ligg nær utlaupet til Bergheimsvatnet. Ut frå dei 3 prøvene som er tekne her er det moderat til dårleg tilstand for kjemiske parametrar og tarmbakteriar, og moderat tilstand for begroingsalgar. Ei av tre prøvar som vart tekne her var ved stigande flaum. For å endelig avklare tilstand i elva bør det takast nye prøver av kjemiske parametrar og begroingsalgar. Ut frå analyseresultata som førelegg, er det risiko for at god miljøtilstand i høve til eutrofiering ikkje oppnåast innan 2021 (for nedre del av kanalen). Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselement for kanalen ved Gåsemyr: Samla økologisk tilstand: Moderat Tilstand eutrofiering: Moderat Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Begroingsalger Moderat Dårleg Moderat Berekning av gjennomsnittlege nitrogen- og fosforkonsentrasjoner ut frå tilførselsberekningar Ut frå ureiningsberekningane og gjennomsnittleg årleg vassføring er det berekna ei gjennomsnittleg konsentrasjon i kanalen av total fosfor på 30 µg/l og total nitrogen på 534 µg/l, noko som svarar til dårleg tilstand for fosfor og moderat tilstand for nitrogen. Gåsemyrelva: Det vart tatt kjemiske prøver i berre ein omgang oppstraums og nedstraums dyrka mark i Gåsemyrelva. Ut frå synfaring som avdekka at det er svært lite jordbruksareal som drenerer til elva, og at det ikkje er ureining frå avlaupsanlegg til elva, vart det ikkje prioritert å ta fleire prøver i denne elva. Resultata av begge prøvene syner god tilstand for alle parametrar som vart nytta (kjemisk oksygenforbruk, total fosfor, total nitrogen og tarmbakteriar(tkb)). Ut frå ovannemnte er det god grunn til å tru at økologisk tilstand for elva er særs god eller god, og at ikkje er risiko for at miljømål ikkje oppnåast. Side 5

28 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Berekna tilførsler av total fosfor til kanalen(bekken) ved Gåsemyr Figur 3. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet til kanalen(bekken) Side 6

29 Figur 4. Bilete av kanalen ved Gåsemyr. Ut frå bilete er det ikkje synlege teikn til ureining i bekken Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med berre 6 % av tilførsla av total fosfor og 33 % av totalt nitrogen Ureining frå jordbruket Innan vassførekomsten( nedbørfeltet til kanalen) vart det gjennomført synfaring ved 2 gardsbruk. Oppsummering av synfaringane på to gardsbruk i nedbørfeltet til Kanalen Landbrukskontora i Gloppen oppgjæv at alle bruk har gjødselplan Begge gardsbruka nyttar kunstgjødsel med 2 % eller 3 % fosfor På det eine gardsbruket er det for liten lagringskapasitet i husdyrgjødsellager. Det er vart ikkje registrert synlege lekkasjar av gjødsel frå gjødsellagre Det vart ikkje registrert synlige lekkasjar av silopressaft, men på den eine garden er naudsynt å utbetre tank for lagring av silopressaft (kum i dårleg forfatning, fare for lekkasje til bekk) På flata er det dyrking grønsaksvekstar i sandholdig jord. Det er høgt nivå av gjødsling for desse vekstane. Ut frå synfaringane og opplysningar som er gitt frå landbrukskontoret i Gloppen er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruks areal utgjer om lag 84 % av tilførslene av fosfor i nedbørfeltet. Side 7

30 Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til kanalen ved Gåsemyr Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa 146 Tal husdyr Mjølkeku 90 Ungdyr 130 Vinterfora sau 0 Geit 0 Høns 0 Hest 0 Gris 0 Gjødsling Store nok gjødsellagre/nok spreieareal Nei Estimert lekkasje gjødsellager 0.5 % Bruk av kunstgjødsling med fosfor Ja Silopressaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft Ikkje registrert Rundballar lagrast nære opne vassflatar Ikkje registrert Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % Ureining frå private avlaupsanlegg Det er 6 bustader som er tilknytt separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet. Det er gjennomført synfaring for tre av avlaupsanlegga. Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 4,2 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 10 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp Slamavskiljar med direkte utslepp Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl 3/ eldre sandfilteranlegg Minirenseanlegg Sum Side 8

31 4 TILTAK Det er naudsynt med tiltak i nedbørfeltet til kanalen ved Gåsemyr for at miljømålet skal oppnåast innan Som oppgjeve i kapittel 2 tilrår vi supplerande vasskvalitetsovervaking i punktet nedstraums dyrka mark for å få eit betre grunnlag for å fastsetje tilstand i elva. Ut frå berekningane i kapittel 3 kjem 84 % av fosforkjeldene frå jordbruk, og 10 % frå separate (private) avlaupsanlegg, medan resten av fosforet kjem frå naturlege kjelder. Tiltak for jordbruksareala vil difor vere dei viktigsta tiltak for å redusere tilførslane. 4.1 Tiltak jordbruksareal og punktkjelder i jordbruket Følgjande tiltak er aktuelle (i prioritert rekkjefølgje): 1. Redusert bruk av fosfor i kunstgjødsel og redusert bruk av husdyrgjødsel. Ingen spreiing av husdyrgjødsel etter 2.slåtten. 2. Ugjødsla randsoner (gjeld både handelsgjødsel og husdyrgjødsel) mellom eng/beite og vassdrag eller i randsonar nedkant av jorder (bredde av randsonene 10 m) 3. Etablering av ein fangdam i bekkeløpet 4. Tiltak gjødsellager 5. Utbetring av lagringstank for silopressaft. Redusert fosforgjødsling bør prioriterast som første tiltak. Det er vanskeleg å estimere effekten av dette tiltaket, og det vil truleg ta ei viss tid før ein oppnår effekt. Fordi det vil ta ei viss tid før ein får effekt av redusert fosforgjødsling, er det trong for andre tiltak som gjev rask effekt. Etablering av ugjødsla randsoner mellom eng og kanal er eit aktuelt tiltak som gjev rask effekt. Ugjødsla randsoner vil vere permanente belte med grasmark mellom eng/grønsaksvekstar og kanalen. Det kan leggjast opp til at det etablerast randsoner med bredde på 10 meter. Vi trur ein del av jordbruksareala i denne vassførekomsten er godt egna for dette tiltaket, og at optimal effekten av tiltaket kan komme opp mot % for fosfor frå jordbruksareala. Med dette tiltak saman med etablering av ein fangdam i elveløpet, vil det vere mogleg å oppnå store reduksjonar i utsleppa frå jordbruket. Sjå også kapittel 11.1 i hovudrapporten for nærmare skildringar av tiltaket. For ein av gardane er det for liten lagringskapasitet i gjødsellageret. Lagerkapasiteten bør utvidast slik at all gjødsling kan avsluttast før 2. slåtten. Silopressaft-kummen på ein av gardane bør skiftast ut, fordi det er fare for lekkasje frå den eksisterande betongkummen, som er i dårleg forfatning. 4.2 Tiltak separate avlaupsanlegg Av dei 6 separate avlaupsanlegga i nedbørfeltet, forventar vi at ca 3 anlegg har låg reinseevne. Ved å utbetre desse anlegga (kan ein oppnå ei effekt på 2-3 kg fosfor pr år, tilsvarande ei reduksjon på ca 6-7 % av dagens tilførsle av fosfor. For avlaupsanlegg som ikkje er forskriftsmessige, har kommunen høve til å gje huseigar pålegg om utbetring med heimel i ureiningslova. I denne vassførekomsten kan pålegg om utbetring av anlegg vere eit aktuelt tiltak. Side 9

32 5 TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN Vassførekomsten er liten, og det er vanskeleg å vurdere kva som er utviklinga i folketalet. Det er allereie etablert samdriftsbruk på Gåsemyr, og jorda drivast intensivt på dei fleste bruka. Vi forventar ikkje meir intensiv drift som vil gje auka jordbruksureining. 6 VURDERINGAR OG KONKLUSJON Kanalen ved Gåsmyr: Tilstanden er klassifisert som moderat for den opne kanalen ved Gåsemyr. For å endeleg avklare tilstand i elva, og før ein set i gong tiltak, bør det takast nye prøver av kjemi og begroingsalgar i kanalen/bekken. Ut frå analyseresultat som førelegg er det god grunn til å tru at tilstanden i kanalen er moderat, og at det er trong for tiltak for at miljømålet skal oppnåast. Dei mest aktuelle tiltaka vil vere redusert gjødsling, bruk av ugjødsla randsonar og etablering av ein fangdam. Gåsemyrelva: Ut frå synfaring og ei prøvetaking av elva, er det god grunn til å tru at økologisk tilstand for elva er særs god eller god, og at ikkje er trong for tiltak. Side 10

33 Delrapport 4 BERGHEIMSVATNET, GLOPPEN VASSFØREKOMSTID L INNHALD 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING TRENDAR FORVENTA UTVIKLING I VASSFØREKOMSTEN VURDERING... 9 Side 1

34 1 SKILDRING AV VASSFØREKOMSTEN Bergheimsvatnet ligg i Breimvassdraget i kommunane Jølster og Gloppen. Nedbørfeltet til Bergheimsvatnet er på 214,2 km 2. Meir enn 50% av nedbørfeltet ligg over 1040 moh. Om lag 20 % er dekka av isbrear (Myklebustbreen og Jostedalsbreen) og meir enn 50 % er snaufjell, medan 3,1 % er dyrka mark (2,6 % fulldyrka). Figur 1 syner vassførekomsten, medan figur 2 syner plassering, storleik på vassdraget og fordelinga av arealtypane i nedbørfeltet til vatnet. Vassførekomsten er i Vann Nett definert som «middels, svært kalkfattig, klar (TOC2-5)», og er gruppert som innsjøtype nr 13. Berggrunnen i området inneheld fleire bergartar med hovudvekt på ulike gneistypar. Det ligg store mengder lausmasser avsett av elvane i nedbørfeltet. I dalsidene finst det mykje morenemassar fleire stader. Gjennomsnittleg årsnedbør i nedbørfeltet er om lag 2050 mm. Størst vassføring er det i snøsmelteperioden om sommaren. Mykje nedbør utover hausten gjer at det og på denne årstida normalt er mykje vatn i elva. Vegetasjonen er dominert av eit furubelte i dalsidene. I dei høgareliggjande områda er det bjørkeskogen som dominerer opp til skoggrensa. Vassdraget er kulturpåverka i sentrale område. Ureining skjer i form av avrenning og punktutslepp frå landbruket og frå spreidde utslepp av avlaupsvatn. Det er fleire vasskraftverk innan vassførekomsten, men vassførekomsten oppfyller ikkje krava til SMVF status (sterkt modifisert vassførekomst). Tabell 1. Oppsummering av vassførekomsten: Vassførekomst: L Kommune: Gloppen og Jølster Berekna folketal 272 Namn Bergheimsvatnet Areal, km 2 214,7 Gjennomsnittleg årleg vassføring, mill. m Fordeling arealtypar: Isbre 20,0 % Dyrka mark 3,1 % Myr 0,2 % Innsjø 1,2 % Skog 15,9 % Opent/snaufjell 59,7 % Side 2

35 Prøvepunkt for fytoplankton i 2014 Figur 1. Lokalisering av vassførekomsten Bergheimsvatnet og prøvepunk i vatnet i 2014 Side 3

36 Byrkjelo Stardalen Skei Figur 2. Lokalisering og storleik av nedbørfeltet til vassførekomsten i kommunane Gloppen og Jølster. Kartet syner også foredlinga av dei ulike arealtypane i nedbørfeltet. Side 4

37 2 ANALYSERESULTAT OG KLASSIFISERING AV ØKOLOGISK TILSTAND Ut frå den automatiske klassifiseringa i Vann-Nett er det god tilstand i høve til påverknaden/graden av eutrofiering ut frå innlagte analyseresultat av klorofyll a, planteplankton, kjemiske parametrar og bakteriar. Analyseresultat syner at det er noko høgt innhald av fosfor i vatnet. Ein stor del av fosforet kjem truleg frå breslam (Isbre utgjer 20 % av nedbørfeltet til vatnet), og ikkje frå menneskeskapte ureiningar. Prøver av klorofyll a som vart tatt 2013 syner særs god økologisk tilstand i vatnet. I 2014 vart det teken fire planteplanktonprøvar (i månadene juni, juli, august og september). Analyseresultata syner at det er svært lågt nivå av biomasse frå planktonalgar. Ut frå dette er tilstanden god. Ut frå analyseresultat og vurdering vassførekomsten trur vi det ikkje risiko for at god miljøtilstand ikkje oppnåast innan Tabell 2. Resultata av målte kvalitetselementer for vassførekomsten: Samla økologisk tilstand: God Kjemi (eutrofiering) TKB (bakteriar) Klorofyll a og Planteplankton God* God Særs god *Noko høgt innhald av fosfor. Dette skyldast at fosforet kjem frå breslam (Isbre utgjer 20 % av nedbørfeltet til vatnet. Side 5

38 3 KARTLEGGING AV UREINING FRÅ ULIKE KJELDER TILFØRSELSBEREKNING Det er gjennomført detaljerte tilførselsberekningar for dei ulike kjeldane i nedbørfeltet til vassførekomsten. I kapittel 8 i hovudrapporten er det gjeve nærmare skildring av metodar, premissar og grunnlag for desse berekningane. Tabell 3. Ureiningsrekneskap for nedbørfeltet til vassførekomsten: Berekna tilførsler av total fosfor til vassførekomst Bergheimsvatnet Figur 3. Diagrammet syner berekna fordeling av dei ulike typane ureiningskjelder i nedbørfeltet. Side 6

39 Figur 4. Bilde frå sørenden av Bergheimsvatnet Ureining frå utmarksareal naturleg bakgrunnsavrenning Naturleg bakgrunnsavrenning frå skog, snaufjell, isbrear og opne vassflater bidreg med 50 % av tilførsla av total fosfor og 76 % av total nitrogen Ureining frå jordbruket Ut frå ureiningsregnskapet er det berekna at samla utslepp frå punktkjelder og jordbruksareal utgjer 47 % av tilførslene av fosfor og i nedbørfeltet. Innan vassførekomsten vart det gjennomført synfaring ved totalt 6 gardsbruk (4 i Jølster kommune og to i Gloppen kommune) Oppsummering av synfaringane på gardsbruk i Jølster kommune: Landbrukskontora oppgjæv at alle bruk har gjødselplan Alle bruka nyttar kunstgjødsel med 2 % eller 3 % fosfor. For fem av seks bruk som var synfara er det god lagringskapasitet i husdyrgjødsellager. Det er truleg lite gjødsling etter 2. slåtten. Jølster kommunen kontrollerer gjødsellagre. Ca 5 % blir kontrollert kvart år Det er blei ikkje registrert synlege lekkasjar av gjødsel frå gjødsellagre Det vart ikkje registrert synlige lekkasjar av silopressaft, men nokre stader vart rundballar lagra for nære vatn/elvar/opne grøfter, og på den ein gard er naudsynt å utbetre tank for lagring av silopressaft. Mjølkeromsavlaup førast stort sett til gjødsellager. Ved eit bruk blei det påvist ureining i vassdrag frå mjølkeromsavlaup. Ut frå synfaringane og opplysningar som er gitt frå Landbrukskontoret i Jølster og Gloppen kommunar er det berekna utslepp frå jordbruksareal og punktkjelder for jordbruket. Side 7

40 Tabell 4. Data om jordbruk i nedbørfeltet til vassførekomsten. Data om jordbruk for vassførekomsten Fulldyrka, daa Tal husdyr Mjølkeku 540 Ungdyr 810 Vinterfora sau 494 Geit 350 Høns 7500 Hest 47 Gris 222 Husdyrtetthet (GDE/daa) 0.19 Gjødsling Store nok gjødsellagre/nok spreieareal Ja Estimert lekkasje gjødsellager 0.5 % Snitt kg fosfor pr dekar frå husdyrgjødsel 2.7 Bruk av kunstgjødsling med fosfor Ja Silopresssaft Lekkasjar /utslepp av silopressaft Ikkje registert Rundballar lagrast for nære opne vassflatar Ja, nokre stader Estimert lekkasje silosaft 1.0 % Mjølkeromsavlaup til vassdrag Estimert lekkasje mjølkeromsavlaup 1.0 % Ureining frå private avlaupsanlegg Det er berekna at 123 bustader er tilknytt separate (private avlaupsanlegg) i nedbørfeltet Totalt utslepp frå desse avlaupsanlegga er berekna til 78 kg total fosfor pr år. Dette utgjer om lag 4 % av fosfortilførslane i vassførekomsten. Som grunnlag for estimert fordeling av ulike typar separate avlaupsanlegg, er resultata frå registrering av 45 avlaupsanlegg i kommunane Jølster, Gloppen, Stryn og Hornindal ekstrapolert. Tabell 5. Berekna fosforutslepp frå separate(private) avlaupsanlegg i nedbørfeltet til vassførekomsten Anleggstype Estimert tal anlegg Reinsegrad for total fosfor i % Utslepp kg TP /år Reinsegrad for total Nitrogen i % Utslepp kg TN /år Direkte utslepp Slamavskiljar med direkte utslepp Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl Infiltrasjon kl 3 / eldre sandfilteranlegg Minirenseanlegg Sum Side 8