Det gylne snittet Det gylne snittet er forholdet mellom lengder. Dersom det pô eit linjestykke AB er merkt av eit punkt C slik at forholdet mellom AB og AC er lik forholdet mellom AC og BC, dô har linjestykket forhold etter det gylne snittet: Det gylne snittet er tiln rma lik 1,618 eller 0,618. Det eksakte talet for p ffiffi pffiffi 5 det gylne snittet er + 1 5 2 eller 1 2 : I eit gylle rektangel er forholdet mellom sidene a b & 1,618 eller b a & 0,618. Symmetri Speglingssymmetri Symmetri tyder same môlet. MÖnsteret pô kvar side av ei linje er det same.vi seier at mönsteret blir spegla om linja. Linja kallar vi ofte symmetrilinje, symmetriakse, speglingslinje eller speglingsakse. Eitt og same mönster kan godt vere spegla om eire linjer. Speglingssymmetri om eit punkt Ein gur kan ogsô speglast om eit punkt. Punktet som guren blir spegla gjennom, kallar vi symmetrisentrum. 66
Eit punkt er symmetrisentrum i rotasjonssymmetri. Skal vi gjennom- före ein rotasjonssymmetri, mô vi vite kvar rotasjonspunktet er, og kor stor rotasjonsvinkelen skal vere. Rotasjonsvinkelen er vinkelen som guren roterer. Rotasjonssymmetri Parallell- ytting Vi parallell ytter ein gur nôr vi ytter alle punkta like langt og i same retninga. For Ô vise i kva retning og kor langt vi skal parallell ytte ein gur, bruker vi ein vektor.vektoren gôr ut frô eit punkt og viser i kva retning og kor langt vi skal forskuve alle punkta. Eittpunktsperspektiv Teiknar vi ei teikning i eittpunktsperspektiv, forsvinn alt i eitt punkt. FrÔ forsvinningspunktet strôler det ut perspektivlinjer.linjersom er parallelle og vassrette i terrenget, ligg langs perspektivlinjene pô ei perspektivteikning. Dei linjene som er loddrette i terrenget, blir loddrette ogsô pô perspektivteikninga. 67
Teiknar vi ei teikning i topunktsperspektiv, har vi to forsvinnings- punkt pô horisontlinja. Linjer som er parallelle og vassrette i terrenget, mötest i eit av forsvinningspunkta pô horisontlinja i eit topunktsperspektiv. Dei linjene som er loddrette i terrenget, blir loddrette ogsô i topunktsperspektiv. Topunktsperspektiv Brukskonto Sparekonto Aksjefond Kapitalen Innskot Ein konto i banken som mellom anna lönna blir sett inn pô.til ein brukskonto fölgjer eit bankkort, og vi kan ta ut pengar sô mange gonger vi vil, anten i minibanken, i banken eller i butikken. Skal vi betale rekningar, er det ogsô frô denne kontoen vi gjer det, anten i banken eller over nettbanken. Ettersom pengane til vanleg ikkje stôr sô lenge pô ein brukskonto, er renta ofte lôg. Ein konto i banken som gir litt högare rente enn ein vanleg brukskonto. Dess meir vi sparer, dess högare rente fôr vi. Sparekontoar har ofte ei grense for kor mange gebyrfrie uttak vi kan gjere per Ôr. Sparing i aksjefond er langsiktig sparing.vi fôr dô profesjonelle folk til Ô plassere sparepengane vôre i ulike aksjar. Som betaling for at vi lôner ut pengane, fôr vi avkastning. Det knyter seg alltid risiko til Ô spare i fond. Men avkastninga kan vere högare enn om vi sparer ibanken. Det som stôr i banken Det belöpet vi set inn pô kontoen 68
Renter Rentefot Vekstfaktor BSU-konto LÔn Renter er pô ein môte betaling for at banken fôr lône pengane vôre. Kvart Ôr gir banken ein viss prosent av kapitalen i rente. I formelen bruker vi symbola R for rente, K for kapital og p for prosent. Dersom vi sparer eit heilt Ôr, blir renta p R = K 100 Dersom vi sparer t mônader av eit Ôr, blir renta p R = K 100 t 12 Den prosentsatsen banken betaler, kallar vi rentefoten. Er renta 4,25 % p.a., seier vi at rentefoten er 4,25. Forkortinga p.a. stôr for pro anno, som tyder per Ôr. Til vanleg blir rentene plussa pô kapitalen ein gong i Ôret. Vekstfaktoren =1+ prosenten 100 Bustadsparing for ungdom NÔr vi tek opp lôn, set vi oss i gjeld. LÔnet betaler vi tilbake med renter og i avdrag. Avdraga gôr til Ô betale ned lônet, mens rentene er betaling til banken for at vi fôr lov til Ô lône pengar av dei. Rentene blir alltid rekna i prosent av det som stôr att av lônet. Summen av alle avdraga er lik lônesummen. Tilsegn om lôn Dersom vi har sökt om lôn og banken har akseptert lônet, seier vi at vi har fôtt tilsegn om lôn. Betalingsmerknad Etableringsgebyr Termin Har vi slurva med eller droppa Ô betale rekningar, fôr vi betalingsmerknad. DÔ kan vi fô problem med Ô ta opp lôn. For Ô fô lônet mô vi betale eit etableringsgebyr til banken. Det er ein eingongssum. Avdraga og rentene skal betalast inn i terminar. Kor mange terminar vi har i Ôret, blir avgjort nôr vi sökjer om lôn. Det vi skal betale kvar termin, terminbelöpet, er altsô lik summen av avdrag og renter. I tillegg mô vi oftast betale eit termingebyr kvar gong. Nedbetalingstid Nedbetalingstida er den avtalte tida som lônet med renter skal betalast tilbake. NÔr vi har fôtt tilsegn om lôn, gir banken oss ein tilbakebetalingsplan. Denne planen viser kor mykje vi skal betale i avdrag og renter kvar termin. Planen viser ogsô over kor mange Ôr vi skal betale ned lônet. 69
Nominell rente Den nominelle renta er den renta som er fastsett per Ôr. E ektiv rente SerielÔn Den e ektive renta er nominell rente pluss alle gebyr og andre kostnader ved lônet. Det er den e ektive renta som fortel kor mykje lônet faktisk kostar. Skal vi samanlikne lôn, mô vi samanlikne den e ektive renta. Eit serielôn blir nedbetalt med like store avdrag gjennom heile nedbetalingstida. Etter kvart som lônet minkar, betaler vi mindre i rente. Dersom renta er stabil, blir terminbelöpet litt lôgare for kvar mônad. Avdraga ved serielôn er lik lônesummen dividert med talet pô terminar. AnnuitetslÔn Eit annuitetslôn har like store terminbelöp gjennom heile nedbetalingstida. TerminbelÖpet omfattar ein avdragsdel og ein rentedel. Like etter at vi har fôtt eit annuitetslôn, er rentedelen stor, mens avdragsdelen er liten. Etter kvart som vi betaler ned pô lônet, blir forholdet omvendt. Avdrag = terminbeløp renter LÔnekalkulator PÔ nettsidene til bankane nn vi lônekalkulatorar. Ein lônekalkulator hjelper oss med Ô rekne ut terminbelöpet. FÖrsteheimslÔn FÖrsteheimslÔn blir berre gitt til dei som skal kjöpe bustad for aller förste gong. FÖrsteheimslÔn gir lôntakaren höve til Ô lône heile kjöpesummen til den lôgaste bankrenta. Har vi eit slikt lôn og fôr det litt trongt Ökonomisk, kan vi sökje om at lônet skal vere avdragsfritt ei tid. Det vil seie at vi dô berre betaler renter. 70