Heilskapleg klimasårbarheitsanalyse. Presentasjon for Årdal kommunen Sandane

Transkript

1 Heilskapleg klimasårbarheitsanalyse Presentasjon for Årdal kommunen Sandane

2 Deltakarar på oppstartseminaret Kommunen Jan Roy Dalheim (planleggar) Svein A Grindhaug (kommunalsjef) Bjørn Indrebø (ansvarleg for utedrift; veg og parkar mm) Hans Jørgen Røneid (seksjonsleiar, drift og reinhald av kommunen sine bygg) Arne Kjos (seksjonsleiar vatn, avløp og renovasjon) Prosjektleiinga Carlo Aall (Vestlandsforsking) Idun Husabø (Vestlandsforsking) Gunn Tove Nyheim (Fylkesmannen i Sogn og Fjordane)

3 Agenda VF Bakgrunn og framdriftsplanen i prosjektet Presentere tanken bak og strukturen i den regionale sårbarheitsrapporten Gjennomgang av direkte og indirekte sårbarheit for klimaendringar Kommunen Kva skil det nye planarbeidet frå eksisterande planar i kommunen? Kva forventningar har kommunen til deltaking i prosjektet? Framdriftsplan for planarbeidet i kommunen Vidare arbeid Tematisk avgrensing i det vidare prosjektengasjementet frå kommunen Avklare framdriftsplan mellom prosjektet og kommunen sitt planarbeid Avklare «heimelekse» til neste prosjektsamling

4 Organisering Prosjektleiing (fylkeskommunen) Finansiering (Fylkeskommunen og Regionalt forskingsfond) Fagleg ansvar (VF hovudansvar) Regional styringsgruppe Kommune Eid Årdal Stryn Gloppen Hyllestad Jølster, Førde, Naustdal, Gaular, Flora Planarbeid som skal kobles til prosjektet Klima- og energiplanen Klima- og miljøplanen Arealdelen i kommuneplanen Samfunnsdelen til kommuneplanen Samfunnsdelen til kommuneplanen Felles klima- og miljøplan

5 Mål 1. Utvikle nye og betre samarbeidsformer i klimaarbeidet mellom forsking, regional forvaltning og lokal forvaltning Før prosjektet Regional forvaltning Kommunar Forsking Tilfeldig prosjektsamarbeid 2. Bli betre på det tradisjonelle klimaarbeidet Under prosjektet Forsking Regional forvaltning Samproduksjon av kunnskap 3. Avklare kva nytt det grøne skiftet og klimaomstilling inneber samanlikna med det tradisjonelle klimaarbeidet Kommunar Etter prosjektet 4. Styrke kunnskapen om vilkår for, og utvikle nye metodar for lokal klimaomstilling Regional forvaltning Kommunar Forsking Forskingsbasert forvaltning

6 Kva kan no det grøne skiftet vere? Er det berre «auka produksjon av fornybar energi»?

7

8 Eller er det noko «meir»?

9 I dag Stor utvinning av fossil energi Høge utslepp av klimagassar Det grøne skiftet 1. Stanse leiting etter nye kjelder 2. Byggje ned eksisterande utvinning 1. Redusere utslepp meir og fortare 2. Også redusere utslepp frå internasjonal luft- og sjøfart og forbruk av importerte tenester og varer 3. Gjennomføre tiltak for negative utslepp I framtida Inga utvinning - ut over det som kan «fangast og bindast» Netto null utslepp av klimagassar Høgt forbruk av energi Redusere den samla energibruken Lågt forbruk av energi Moderat produksjon av fornybar energi Eit klima i endring 1. Sørge for at ny fornybar energi kjem i staden for ikkje i tillegg til eksisterande bruk av fossil energi Fokus i debatten så langt? 2. Byggje ut ny fornybar energi som ikkje er i konflikt med biologisk mangfald 1. Tilpasse samfunnet til lokale klimaendringar 2. Tilpasse samfunnet til indirekte konsekvensar av klimaendringar i andre land All energibruk frå fornybare kjelder Eit samfunn tilpassa eit annleis klima

10 Gjennomføring av prosjektet

11 Gjennomføring av kommunearbeidet AP4: Analysere samla lokal klimasårbarheit (vår/sommar) Samling 1 om sårbarheit for klimaendringar Skei mars Gjennomført Heimebesøk (oppstartmøte i kvar kommune) Heimelekse: lokal analyse ut frå tema i samling 1 Skal skje april-mai Samling 2 om klimagassutslepp og sårbarheit for klimapolitikk juni 2017 Heimelekse: lokal analyse ut frå tema i samling 2 Lokal rapportering om lokal sårbarheit (fortrinnsvis integrert i dei plandokumenta som uansett skal produserast lokalt) AP5: Utvikle lokal omstillingsstrategi (haust/vinter) Samling 3 om omstilling til nullutslepp Heimebesøk (arbeidsseminar i kvar kommune) Heimelekse: lokal analyse ut frå tema i samling 3 Samling 4 om tilpassing til direkte og indirekte konsekvensar av klimaendringar Heimelekse: lokal analyse ut frå tema i samling 4 Lokal rapportering om lokal omstilling (fortrinnsvis integrert i dei plandokumenta som uansett skal produserast lokalt)

12 VF Bakgrunn og framdriftsplanen i prosjektet Presentere tanken bak og strukturen i den regionale sårbarheitsrapporten Gjennomgang av direkte og indirekte sårbarheit for klimaendringar Kommunen Kva skil det nye planarbeidet frå eksisterande planar i kommunen? Kva forventningar har kommunen til deltaking i prosjektet? Framdriftsplan for planarbeidet i kommunen Vidare arbeid Tematisk avgrensing i det vidare prosjektengasjementet frå kommunen Avklare framdriftsplan mellom prosjektet og kommunen sitt planarbeid Avklare «heimelekse» til neste prosjektsamling

13 Vil bli tema for samling 2 Var tema for samling 1 (og dette møtet) Referat frå samling 1:

14 Litt teori (1): Om klimagassutslepp Direkte: Berre ta med utslepp som fysisk skjer innanfor dei geografiske grensene til eit land I følgje regelverk for korleis nasjonane rapporterer til FN (UN Framework Convention on Climate Change: UNFCCC) Inneber t.d. at følgjande utslepp ikkje er med: frå internasjonal luftfart og internasjonal båttrafikk, frå forbruk av importerte varer og tenester, og frå forbruk i Norge av straum (fordi alt vert rekna som fornybar energi) Indirekte: Ta med dei utsleppa som fell utanfor FN sitt regelverk Frå internasjonal luftfart og internasjonal båttrafikk Frå forbruk av importerte varer og tenester Frå forbruk i Norge av straum (t.d. rekne nordisk miks av klimagassutslepp frå straumproduksjon)

15 Blir fordelt på rekneskapet til dei landa som importerar norsk fossil energi Det offisielle norske klimarekneskapet Inkludert utslepp i andre land frå import Er ikkje med i nokre land sitt rekneskap

16 Straum og klima Korleis måle utslepp får straum? El. Miks: Den faktiske blandinga i kraftsystemet (i Norge, Norden, Europa) utsleppa fra gjennomsnittleg brukt kwh i Norge? Marginalbetraktning: Den krafta som vert produsert når etterspurnaden er størst (i Norge, Norden, Europa) - utsleppa frå ein ekstra kwh ein kald vintermorgon med importert kullkraft frå Polen?

17 Litt teori (2): Om konsekvensar av klimaendringar Direkte konsekvensar av klimaendringar lokalt Naturskade konsekvensar som skuldast endringar i ekstremvêr og «ekstremt mykje dårleg vêr» Gradvise konsekvensar som skuldast endringar i kvardagsvêr Indirekte konsekvensar av klimaendringar i andre land Samfunnskonsekvensar av klimaendringar i andre land som spreier seg til norske lokalsamfunn, t.d. gjennom import/eksport og/eller av menneske på reise

18 Litt teori (3): Om klimasårbarheit som sumeffekt Klimaendringar CO 2 Samfunnsendringar Lokalsamfunnet Klimasårbarheit

19 Kva er nytt i vår modell for å analysere klimasårbarheit? GLOBALT Internasjonal klimapolitikk kra v NORGE Nasjonal klimapolitikk CO 2 kra v LOKALT Samla klimasårbarheit CO 2 Nye former for klimasårbarheit konsekvensar Lokale klimaendringar konsekvensar Globale klimaendringar konsekvensa r konsekvensar Importerte samfunnskonsekvensar konsekvensar Samfunnskonsekvensar

20 Ulike typar lokal klimasårbarheit Kva er den lokale sårbarheita skapt av..? Klimaområde..endringar i lokalsamfunnet..endringar utanfor lokalsamfunnet Direkte - klimagass Auke i spreidd busetnad, Forbod mot fossildrivne bilar, Utslepp av klimagassar Indirekte straum Auke i lokal energiproduksjon, Auka kapasitet på eksport av straum, Indirekte - import Lokalt forbruk av kraftfôr og fiskefôr, Klimakrav til cruiseturisme, Direkte ekstremvêr Flatehogst av planta gran i bratt terreng, Auke i ekstremnedbør, Klimaendringar Direkte kvardagsvêr Tyngre maskinar i landbruket, Tap av snø i vinterturistområde, Indirekte Nedbygging av dyrka mark, Auke i tal klimaflyktningar,

21 VF Bakgrunn og framdriftsplanen i prosjektet Presentere tanken bak og strukturen i den regionale sårbarheitsrapporten Gjennomgang av direkte og indirekte sårbarheit for klimaendringar Kommunen Kva skil det nye planarbeidet frå eksisterande planar i kommunen? Kva forventningar har kommunen til deltaking i prosjektet? Framdriftsplan for planarbeidet i kommunen Vidare arbeid Tematisk avgrensing i det vidare prosjektengasjementet frå kommunen Avklare framdriftsplan mellom prosjektet og kommunen sitt planarbeid Avklare «heimelekse» til neste prosjektsamling

22 Den direkte klimasårbarheita: Den einsidige effekten av klimandringar Lokale klimaendringar Lokalsamfunnet Klimasårbarheit

23 Datagrunnlag om lokale klimaendringar Bruk utslippsscenario RCP 8,5 høy (standard valg) Velg årstid (hele året eller årstid) Velg klimaindeks Zoom inn på din region

24 Regional oppløysing Temperaturregioner Nedbørsregioner

25 MEN og det er alltid eit «men»..

26 Kor vått blir det «eigentleg» på Vestlandet?

27 Tar klimamodellane for lite i? Resultat av å køyre klimamodellar bakover Observert versus modell-auke i nedbørsmengd per 100 år og derfor er det dette vi bør forberede oss på? Slik reknar modellene at historien skulle ha vore Denne verdien er det dagens flaumvurderingar legg til grunn

28 Og - kan ein lage gjennomsnitt av «eple og bananar»? (eller av «ulike eplesortar»?) Nedbørsregionar Fire klimamodellar Gjennomsnitt < Høgaste verdi Lågaste verdi

29 Ei alternativ framstillingsmåte (men vert ikkje nytta av klimaservicesenter.no) Ei klimaanalyse laga for KS FoU av Bjerknessenteret i dialog med Vestlandsforsking (også tatt med i Grøne skifterapporten) Øvre og nedre overslag er presentert som prinsipielt like sannsynleg; underforstått at snittet mellom desse ytterpunkta er ikkje mest sannsynleg = den «offisielle» versjonen

30 Så til dei konkrete resultata om konsekvensar av klimaendringar lokalt Klimaendringar Utslepp av klimagassar Ekstremvêr Kvardagsvêr Hetebølgje Naturskade: Stormflo Flaum Skred Storm osb Økosystem: Auka havnivå Nye artar Tidlegare spiring Høgere skoggrense osb Havforsuring Lokal klimasårbarheit

31 Kortversjonen: Klimaprofil Sogn og Fjordane

32 Forventa temperaturauke Engen-Skaugen, T. mfl (2009): Klimaprojeksjoner frem til Grunnlag for sårbarhetsanalyse i utvalgte kommuner. Met.no rapport 4/2009

33 Forventa endring av normalnedbør MEN... Prosentvis venta endring i mm normalnedbør i 2050 samanlikna med perioden for Vestlandet (nedbørsregion 6) Haust 12% 9% -15% Sommar 2% Vår 11% 18% Nedre verdi Øvre verdi -7% Vinter ÅRSGJENNOMSNITT 6% 18% 5% -20% -10% 0% 10% 20% 30% OBS kartet til venstre representerer bare «snittet»

34 Forventa endring av ekstremnedbør Prosentvis venta endring i dagar med ekstremnedbør i 2050 samanlikna med perioden for Vestlandet (nedbørsregion 6) Haust 21% 62% Sommar 11% 68% Vår 23% 94% Nedre verdi Øvre verdi Vinter 3% 53% ÅRSGJENNOMSNITT 12% 56% 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120%

35 Forventa endring av snø

36 Forventa endring i vilkår for vinterturisme Forventa tal dagar med «nok» natursnø Trong for auke i kunstsnøproduksjon for å halde oppe kommersiell drift i minst 100 dagar per år «Climate protection» = scenario med sterk auke i klimatiltak (gjev ca +3 grader global oppvarming) «Business-as-usual» = scenario med inga auke i klimatiltak (gjev ca 4,5 grader global oppvarming)

37 Forventa endring i havnivå Hamner og kaier ofte det minste problemet endringane skjer så sakte at naturleg utskifting vil løyse problemet MEN problemet er baklandet og mogelege økosystemeffektar av redusert litoralsone (mykje utbygging i strandsona).

38 Forventa endring i flaum Oktoberflaumen 2014 NVE har laga flaumsonekart, dei nyaste med innarbeida omsyn til klimaendringar vha ein standard klimafaktor på +20%/+40% (men OBS framleis rekna ut frå «gjennomsnittstankegangen»). Oversikt over slike kart er her: OBS: Dette er «oversvømmingskart» - ikkje utgravingskart!

39 Problemet med «de mange bekker små..» Flaum ved «Bæla» i Gudbrandsdalen/Lillehammer 2014 Årsak Verknad

40 Forventa endringar i skred Snøskred Vil auke, men trulig mest i indre strøk av Sør-Norge og Troms og Finnmark Jordskred og flaumskred Vil auke, truleg mest langs kysten frå Nord-Norge til Vestlandet Steinsprang Vil auke, vanskeleg å seie noko generelt om geografisk variasjon Leirskred Vil auke, vanskeleg å seie noko generelt om geografisk variasjon Problem Konklusjonar frå prosjektet GeoExtrem: NVE har ikkje innarbeidd ein «klimafaktor» i kartframstilling av skredfare Se

41 Forventa endring i råterisiko

42 Også «ekstremt myke dårleg vær» eit problem?

43 Den direkte klimasårbarheita: Den einsidige effekten av samfunnsendringar Lokale klimaendringar Lokale samfunnsendringar Lokalsamfunnet Klimasårbarheit

44 Kva samfunnsendringar betyr mest? Frå rapporten «Lokalsamfunn og klimatilpasning et framtidsperspektiv» av Tor Selstad

45 Folketalsutvikling som nøkkelfaktor +0,7% 0,39% i snitt Ser vi første teikn på eit trendskifte - korleis vil dette utvikle seg dei neste 50 åra?

46 Eksempler på samfunnsendringar som aukar eksponeringa for «klimapåverknad» Aukande mobilitet Aukande utbygging ved vannkanten Aukande nedbygging av landbruket Aukande vedlikehaldsetterslep i offentleg infrastruktur Mindre grad av lokal tilpassing i byggeskikk Nedbygging av plan- og miljøkompetanse i kommunane

47 Virkninger av lokale klimaendringer Eksempel på sammenstilling av samfunns- og klimadata (eks Hammerfest og naturskade) Samfunnsmessige endringer

48 Eks 1: Flatehogst av gran på Vestlandet Område slått ned av «Dagmar» i 2011, hogd ut i 2012 og ramma av «Hilde» i 2013 Leikanger kommune I område med flatehogst er det flere skred Drøfta i NGI: «det finnes i dag ikke retningslinjer for hvordan skogen skal tas med i vurderingen av skredfare» («Forslag til kriterier for vernskog mot skred DEL 1», NGI 2013)

49 Eks 2: Dårleg arealplanlegging

50 Klimasårbarheit pga «dårleg planlegging» - ikkje «dårleg vêr»? 6-7 Innafor dagens klimavariabilitet God planlegging Dårleg planlegging Skade kunne truleg ikkje vore redusert gjennom betre planlegging skadehendingar 3-4 Utafor dagens klimavariabilitet God planlegging Dårleg planlegging Skade kunne truleg vore redusert gjennom betre planlegging 8-9

51 Den indirekte klimasårbarheita Globale klimaendringar Globale samfunnsendringar Lokale klimaendringar Lokale samfunnsendringar Lokal klimasårbarheit

52 Direkte klimasårbarheit: Norge kjem godt ut Nest best

53 Indirekte klimasårbarheit: Norge kjem dårleg ut Nest dårlegast

54 Koplinger mellom lokalt og globalt Hovedkategori Underkategori Ut av Norge Inn i Norge Mennesker og bedrifter Turister Nordmenn i utlandet Utlendinger i Norge Personer med fast opphold Nordmenn bosatt i utlandet Klimaflyktninger i Norge Personer som søker arbeid Nordmenn der i utlandet Arbeidsinnvandring Bedrifter Norske bedrifter i utlandet Utenlandske bedrifter i Norge Varer, tjenester og offentlige overføringer Ressurser utenom et økonomisk marked Energi Eksport av olje, kull og gass Import av energi Eksport av fornybar energi Mat Eksport av matvarer Import av matvarer Transport Transport gjennom norske territorium Transport ut av Norge Transport inn til Norge Andre varer og tjenester Norsk bistand/utviklingshjelp Import av andre varer og Norsk utenriksfart Annen norsk eksport tjenester Sykdomsorganismer Smitte av nordmenn i utlandet Innføring av nye organismer Andre levende organismer Utvandring fra Norge Innvandring til Norge Forurensning Økt spredning frå Norge Økt innføring til Norge Korleis påverkar dette Årdal, som er ein «internasjonal» kommune med stor grad av import og eksport

55 Eks: Indirekte klimasårbarheit Import av klimasensitive råvarer til lokal produksjon Bruk av fôr til fiskeoppdrett basert på fiskeri i andre land eller bruk av soya til fôr i jordbruket Sårbarheit for korleis klimaendringar i andre land kan påverke fôrressursane Innføring av nye skadeorganismar Import av tømmer frå Afrika og Canada til produksjon av pellets i Noreg Sårbarheit for korleis klimaendringar i andre land kan påverke overleving av potensielle skadeorganismar som føl med som «blindpassasjer» på organisk materiale

56 Oppsummering: Nokre hovudutfordringar for fylket Flaum Skred Veg Veit ikkje kor gamalt avlaupsnettet er i fylket - truleg behov for store utskiftingar Små vestlandsvassdrag reagerer særleg raskt på ekstremnedbør Tiltak mot elveflaum kan auke problema ved dei verkeleg store flaumane Utrasing og massetransport ved elveflaum er eit særleg stort problem i vårt fylke, og dagens flaumsonekart gjev lite informasjon om dette Oftare, men ikkje større skred Steinsprang meir vanleg lenger nord og lenger inn i landet pga auka temperatur Klimaendringar aukar drifts- og vedlikehaldskostnader, men liten ekstrakostnad å dimensjonere for endra klima ved nybygging Landbruk Høgare temperatur og mykje fukt gir gode vekstforhold for skogen, fare for meir stormfelling, Flatehogst og aukande bruk av tunge hogstmaskinar gir auka flaum-, erosjons- og skredfare Betre vekst på inn- og utmark, men usikker innhausting- vassjuk jord ei utfordring ved hausting Nedlegging av gardsbruk fører til dårlegare vedlikehald av kulturlandskap, som aukar naturfarerisiko

57 VF Bakgrunn og framdriftsplanen i prosjektet Presentere tanken bak og strukturen i den regionale sårbarheitsrapporten Gjennomgang av direkte og indirekte sårbarheit for klimaendringar Kommunen Kva skil det nye planarbeidet frå eksisterande planar i kommunen? Kva forventningar har kommunen til deltaking i prosjektet? Framdriftsplan for planarbeidet i kommunen Vidare arbeid Tematisk avgrensing i det vidare prosjektengasjementet frå kommunen Avklare framdriftsplan mellom prosjektet og kommunen sitt planarbeid Avklare «heimelekse» til neste prosjektsamling

58 Kommunedelplan energi og frå 2009

59 Framdriftsplan i kommunen og prosjektet Aktivitet Haust 2016 Vår 2017 Sommar 2017 Haust 2017 Vinter 2017 Kommunen Mandat for arbeidet / forankring Planprogram Høyring planprogram Vedtak planprogram Utforming av planen Fyll inn! Møte og seminar Høyring Vedtak i kommunestyret Samhanding for Grøntskifte (kan justerast i nokon grad) 1 samling: sårbarheit klimaendringar Gjennomført Oppstartmøte + heimelekse Oppstartseminar 2 samling: sårbarheit klimapolitikk juni Heimelekse + skrive rapport 3 samling: Omstilling til nullutslepp Heimebesøk + heimelekse 4 samling: tilpassing til klimaendring Heimelekse + skrive rapport

60 Heimelekse Neste samling: Gjennomgang av korleis vurdere sårbarheit for lokale klimagassutslepp og nasjonal klimapolitikk Heimelekse til neste samling: Starte arbeidet med å analysere den direkte og indirekte lokale sårbarheita for klimaendringar

61 Neste prosjektsamling juni på Skei Torsdag 15 juni: Erfaringar med å analysere lokal sårbarheit for klimaendringar Kvar kommune førebur ei kort oppsummering av arbeid sitt så langt, ut frå følgjande stikkord: Kva tema er aktuelle å analysere lokalt når det gjeld sårbarheit for klimaendringar Endringar av ekstremvêr / «ekstremt mykje dårleg vêr» (aktuelle klimaparameter, type naturskade) Endringar av kvardagsvêr(aktuelle klimaparameter, type konsekvens) Indirekte konsekvensar av klimaendringar i andre land? (type konsekvens)? Lokale samfunnsendringarsom kan gjere lokalsamfunnet meir eller mindre eksponert for klimaendringar? Status i dei konkrete analysane Konkrete, førebelse eller endelege resultat? Plan for å gjere slike konkrete analysar? Utfordringar i å gjere analysane? Samla diskusjon om erfaringane så langt og korleis gå vidare for å avslutte denne delen av analysearbeidet Fredag 16 juni: Innspel til korleis vurdere lokal sårbarheit for klimapolitikk og lokale utslepp av klimagassar Gjennomgang av metode for å vurdere lokal sårbarheit for klimapolitikk og lokale utslepp av klimagassar Gruppearbeid på tvers av kommunane om korleis gjere dei konkrete lokale analysane Oppsummering av gruppearbeidet og formulering av heimelekse

62 Døme på analyseoppsett Forventa klimaendringar (utan sterk reduksjon i globale utslepp) Endring i ekstremvêr (flaum om hausten?) (andre ) Endringar av kvardagsvêr (t.d. mindre snø om vinteren) (andre) (Mindre ressursar til vedlikehald) Indirekte konsekvensar av klimaendringar i andre land? (høgare pris på importer kraftfôr) (andre) Forventa samfunnsendringar (utan tiltak) (Nedlegging av gardsbruk) (Utbygging av fornybar energi) osb Vel tema Gjer analysen Vel tema