Redaksjon: Velle Espeland, Maren Dahle Lauten, Elin Prøysen, Astrid Nora Ressem, Olav Solberg, Ellen Nessheim Wiger

Transkript

1 Norsk visearkiv 2012 Norske mellomalderballadar: Asaliborg (TSB A 18) Redaksjon: Velle Espeland, Maren Dahle Lauten, Elin Prøysen, Astrid Nora Ressem, Olav Solberg, Ellen Nessheim Wiger Utgitt med støtte frå Norsk kulturråd, Fritt Ord og Bergesens Almennyttige Stiftelse. Teksten er lastet ned fra bokselskap.no TSB A 18 Asaliborg Innleiing Oppskrift A (BIN 0049) Oppskrift B (BIN 0054) Oppskrift C (BIN 0055) Oppskrift D (BIN 6193) Forkortingar og litteratur Innleiing Unge Alv sender ein vill ramn med bod til eit anna land, for at ramnen skal fri på hans vegner til fru Asali. Ramnen får med seg gull og edle steinar som bevis på at han er den bodberaren han gir seg ut for å vere. I løpet av samtalen med fru Asali går det fram at ramnen eigentleg er ein omskapt kongsson, og at dei to brørne hans også er omskapte. Fru Asali sender ramnen attende med melding om at unge Alv gjerne kan kome med det gullforgylte skipet sitt, og føre henne til sitt land. Dette gjer så unge Alv. Det finst kring 20 oppskrifter av denne balladen, som elles bare er registrert på norsk, og som inneheld mange alderdommelege språkdrag. Dei fleste og beste viseformene har Sophus Bugge skrive opp etter telemarkssongarar frå Mo, Kviteseid og Fyresdal. Den mest omfattande varianten fekk han i 1864 av Guro Talleivsdotter Åsland ( ) frå Mo. Guro Talleivsdotter kunne bare denne eine balladen, som Bugge

2 skreiv opp da han budde på garden Åsland, der Guro hadde føderåd. Åsland låg ikkje så langt frå Bjønnemyr, der Jorunn Knutsdotter budde, og Bugge var oppteken i fleire dagar med å skrive opp balladane etter Jorunn (Jonsson & Solberg 2011: ). Da Bugge gav ut Gamle norske Folkeviser (1858), tok han med fire forskjellige former av visa, under tittelen «Ravnen bere bo[d]». Bugge held visa for å vere svært gammal og merkeleg på fleire vis. Han reknar med som sikkert at noko må ha falle bort i tradisjonen; såleis må opphavleg den omskapte ramnen og brørne hans ha blitt forløyste (Bugge 1971: 53 60). Knut Liestøl har gitt ut ei restituert form av balladen, med tittelen «Asaliborgji» (Norsk Folkedikting VI. Folkeviser I: ). Utsyn 40 Oppskrift A TSB A 18: Asaliborg Oppskrift: 1857 av Sophus Bugge etter Gunhild Jørundsdotter Dårelaupe, Lårdal, Telemark. Orig. ms.: NFS S. Bugge g s (kladd) Utan oppgitt tittelreinskrifta har tittel: Asali 1. Eg heve så vóndt í hovue mitt, eg veit ikkje kven dæ vell, um eg legg aller så augo isameisame] Reinskrifta har ihóp så fær eg kje sova hell. 2. [Eg heve så vóndt í hovue mitt,] eg [veit ikkje kven dæ] vávjast,i reinskrifta har Bugge skrive: Fv anskn. af sav nar[?] eg batt gullringjen i ravnekloi å sendte'n av mæ ravnar. 3. Eg batt g[ullringjen i ravnekloi] alt mæ dæ silkje dæ kvit be ho vi' løyse óto dine klóne stolte jomfruga den ríke.

3 4. Ravnen sette sí fjørr i ver så flaug han ivi hav, han kvíler 'kje notti hell jóse dagjen, før han kom der ungan Asali va. 5. Ravnen sette seg på høgeloftsvala, tok han te skaka vengjir statt upp frúga Asaliborgji eg æ' deg 'kje sendebo fengji. 6. Lengji hev eg i buri seti å mangt så heve dæ hendt, ælli heve lle ungan Alven bo'i mæ ravnanne sendt. 7. Lengje [hev eg i buri seti] lengje så heve dæ vori, alli heve ville ravnen sende bor'ireinskrifta har: sendebo te meg bori. 8. Han tók upp dei gulljakkunne kasta i Asalis fang, statt upp frúga Asaliborgji ver ikkje belevand! 9. Gakk du deg på vollen ut, der drengjinne draga te minne, der sko' du vera du villan ravnen å drikke den blóe drøylen så stinne. 10. Gakk [du deg på vollen ut,] [der drengjinne] dei ljóte døy, d'æ 'kje gange i høgelofte

4 å bele te vene møy. 11. Du tar inkje spotte meg, um heve drúkkji bló, me va dei trireinskrifta har: tri dei samsyskjinni, kons sjúkmori va 'kje før go. 12. Den eine skapte hó i hare gråstein, ligge han her så lågt, kviler eg notti hell jose dagjen så kviler eg deruppå. 13. Den andre skapte hó i lindarormen, lågt neri grase å skríe, meg skapte hó i ville ravnen sendebo bera så víe. 14. Eg Hev Alve uti tanko si' at han vi bele te møy, så må han lata sitt orlogskipe mæ raue gulle strøy. 15. [Hev Alve uti tanko si'] [at han vi bele te] vív, [så må han lata sitt orlogskipe] [mæ raue gulle] strí. 16. Ravnen sette si fjør i ver, så flaug han ivi hav, han kviler 'kje notti hell jose dagjen, før han kom, der ungan Alven va? Reinskrift: NFS S. Bugge IV s

5 Oppskrift B TSB A 18: Asaliborg Oppskrift: 1863 av Sophus Bugge etter Jorunn Knutsdotter Bjønnemyr, Mo, Telemark. Orig. ms.: NFS S. Bugge VIIIc s (reinskrift med ukjend handskrift) Oppgitt tittel: Asaliborg 1. Lengje so hev eg mæ åró rótt å maka so heve eg kjeipar 15 femtan kúir óó] retta frå: ø honskó sliti, so såre då gjeres mi' greipar, 2.Lengje [so hev eg mæ åró] rótt, te húe hev losna ó lóvó, å endndå leng'je ette gjentó gjengje, nó æ' de ó adde vónó. 3. Å høyrer du de du vildan ravnalternativ lesemåte: rav nen hot eg talar te dé, du skó degalternativ lesemåte: v í dú deg uppå fremmindealternativ lesemåte: fremmanna landalternativ lesemåte: landi å beile béle ti møyo frå mé. 4. Hossi kann eg uppå anna landalternativ lesemåte: landi å beilealternativ lesemåte: béle te møyó fyr dé; eg hev inkje anten Brev hell rónir å bera ti møyó frå dé. 5. De va ungenover ordet står: (saa skrev et) Alve, han sete seg í ein stól: Han nefte noalternativ lesemåte: uppte nester han dei gullstykkje innte mæ ravnekló,

6 6.Strofa er ikkje nummerert i manuskriptet. [Du bere dei te Asalillborgje å kaste dei í hennas fang] De va' da den villan ravnen 7. han sete se' vengjir te veirs å fýke soalternativ lesemåte: so fý ke han ivi hav, å han fauk nettar å ljóse dagar å ingjó togné gav. fyrr enalternativ lesemåte: alt ti han kom utíalternativ lesemåte: upp í højielóft der Asalillborgje va'. 8. Dé va då den villdan ravnalternativ lesemåte: rav nen han kasta dei gullstykkje útí Asallborgjes fang å tak mæ frúva Asalillborgje å ver 'kje so bélevand. 9. Å lengje so hev eg í lofte legje å mykje so heve de hendt å alle so hev den villan ravnen vore fyrre te meg sendt. 10. Heve'n de útí sinom sinni at han ve' (no) ti meg gange. So måalternativ lesemåte: lý t en lata si órlogsskip, mæ rødegulle stande 11. Heve'n [de útí sinom sinni] [at han ve' (no) ti meg] frí so lýt [en lata si órlogsskip,] [mæ rødegulle] skríe, 12Over linja står: (dette Vers senere) HanAlternativ lesemåte: Alv e tók upp dei gulljakkunne

7 dei hékk útí liljebånd, då lyster frúva Asalillborgje burtgjeva si hvíte hånd 13 Han [tók upp dei gulljakkunne] [dei hékk] útí liljur ní lyster 'kje fr: A[salill]borgje å rekkje meg håndi di. 14 De va' no då den vildan ravnen han sete si vengjir ti veirs å fýke han ivi hav, å han fauk nettar å ljose dagar 15 å ingjo togne gav, alt te han kom uppå órlogsskipi der ungan Alve va. 16 De va' då den vildan ravnen han skjek'e noalternativ lesemåte: då sine vengjir. Sæl æ' dú no ungan Alve fyr sendebo dú hev fengji. 17 Hev dú no de útí dine sinn at dú vi' ti æ frí 18 so må dú [lata] ditt [órlogsskip,] [mæ rødegulle] skríei høyre marg står: + Han tók upp Mellom linjene står: gange stande Han tók upp gange stande 19 Silkji å so skarlak der blev ette jorealternativ lesemåte: jorden breitt å då blev frúva A[salill]borgje

8 ne at strånde leitt. Reinskrift med ukjend handskrift med tillegg og rettingar av Sophus Bugge. Strofene er nummererte i manuskriptet. Oppskrift C TSB A 18: Asaliborg Oppskrift: 1864 av Sophus Bugge etter Guro Talleivsdotter Åsland, Skafså, Mo, Telemark. Orig. ms.: NFS S. Bugge e, s Utan oppgitt tittel. 1. Lengji heve eg mæ åró rótt å maka heve eg kjeipa 15 húir í hanskanne sliti so såre gjerest míne greipar. 2. Lengji heve eg mæ åró rótt ti húe hev losna frå lóvó endå lenge ette gjentunne sprungji no æ de ó adde vónir. 3. Høyrer dú de dú vildan ravn'e so talar eg ti deg vi' dú deg på eit anna land å bélebéle] retta frå: beile ti møyó fyr meg. 4. Hossi kan eg på anna landi å béle ti møyó fyr deg eg hev inkje anten bræv hell rónir å gjeva møyó frå dreg.

9 5. Vi du de på anna landi å béle ti møyó fyr meg dudu] retta frå: so ska få bådi bræv å rónir å gjeva der møyó frå meg. 6. De va no den vildan ravnen han sette seg på ein stól so stoke dei dei gullstykkje næste pundeover ordet står: (ikke) den ravnefló. 7. ravnen sete si vengjir i veiri fauk han ivi hav alt ti han kom uppå anna landi der Asaliborgje va' 8. RamnenRamnen] retta frå: Rav nen settest i fremri stamnenstamnen] retta frå: stav nen han rister å skjeke si' vengjir statt upp frúva Asaliborgji leike mæ kåte drengjir. 9. Gakk dú deg útå vollunne der drengjinne lyt'e døy å gakk kji pí høieloft å béle ti so vén ei møy. 10. Gakk [dú deg útå] vollunne der dr[engjinne] læte lív [å gakk kji pí høie]loft [å béle ti so] vént eit vív. 11. Dú tar ikkji fru Asali spotte meg um eg heve drukkji bló trí so våre me follogje vónde æ' alli gó.

10 12. Tri so våre me kóngens sønir å alle våre me fríe den eine blei skapt í ein franaorm'e han skríe der nérí líe. 13. Den are blei skapt í ein fjørugstein'efør ordet står: (uforkl.) han ligg'e so júpt í ein dal anten eg fýke nettar hell ljósan dagar so kvíler eg meg deruppå. 14. Han tók upp dei gullstykkje å kasta í Asalis fang tak mæ frúva Asaliborgje å ver 'kji so bélevand. 15. Hev 'en de í sinom segnisegni] retta frå: segti at han ví ti meg gange so let han då sitt órlogsskip mæ rødegulli stande. 16. Hev han [de í sinom] segni [at han ví ti meg] frí, so lét [han då sitt orlogsskip] [mæ rødegulli] skríe. 17. Ramnen sette si vengjer i veiri fauk en ive hav han fouk nettar å ljósan dagar ingjó togneover ordet står: (kv ile) gav 18. [han fouk nettar å ljosan dagar] [ingjó togne gav] fyrr en kom på anna landi der ungan Alv 'e va'.

11 19. Ramnen settest í fremri stavnen rister å skjeke si vengjer sæle æ dú ungan Alve fyr sendebo dú hev fengji. 20. Heve du de í dinom segni at dú vi tí 'a gange so let dú ditt ó[rlogsskip] [mæ rødegulli] stande. 21. [Heve du de í dinom segni] [at dú vi tí 'a] frí [so let dú ditt órlogsskip] [mæ rødegulli] skríe. 22. Den va årlig um morgóen sóle ho skineover ordet står: (aab.) på tindi, då ríse ungan Alve upp å legge på forgylte grimur. 23. De [va årlig um] morgóen sóle hó skjeinover ordet står: (uv ist) í dale so då [ríse ungan Alve upp] [å] legge [på forgylte] salar. 24. De va han ungan Alve han kjeme seg ríand í går de va' hennes sæle fair han úti fyr hånom står. 25. Høyr dú de du u[ngan] A[lve] gakk deg í stoga inn mæ eg gjenge upp í høieloft

12 å vekkjer upp dótte mi. 26. Høyrer du frúva Asaliborgje no heve dú sovi lengje statt no upp å vakre deg å leike mæ kåte drengjer. 27. De va frúva A[sali]borgje ho slær maka på horpestrengjir hossi líkar dú nå min sæla fair gjestinne heve dú fengji. 28. Der æ móró i lofti vera der brúrinne klæer seg ínní dei turve ikkje ljósi bera de lýser av plómekinni. 29. Silkji å skarlaken blei ette svalinne breidde so blei frúva A[sali]borgje inní stoga leidd'e. 30. De va frúva A[sali]borgje inní ígjænom dynne steig de va han ungan Alve ó stólen ímót æ reis. 31. So tek en upp dei gulljakkur dei hékk útí liljúr fem, høyr dú frúva A[sali]borgje rekk meg hånde den. 32. Han [tek upp dei gull]jakkur [dei hékk útí liljúr] ní høyrer [dú frúva Asaliborgje]

13 [rekk meg] hånde hít. 33. Han [tek upp dei gulljakkur] [dei hékk útí] liljebånd, då lyster frúva A[sali]borgje gjev (a) burt si kvíte hånd. 34. Silkji å skarlak bleivetter ordet står noko uleseleg i parentesar ette jóre breidde so bleiv frúva A[sali]borgje neat strånde leidd'e. 35. Der æ móró på strånde vera der brúrinne blí leidde ti lande, bukkebeinenbukkebeinen] retta frå: bukkebeluen å elvesteinen dei spila på kvíte sanden. Strofene er unummererte i manuskriptet. Oppskrift D TSB A 18: Asaliborg Oppskrift: 1906 av Rikard Berge etter Hæge Tormodsdotter Porsmyr, Kviteseid, Telemark. Orig. ms.: TGM R. Berge CXLVI s Oppgitt tittel: Ravnen bere bod. 1. Hillebjør site ve fe gluggje onder lide so ser 'o ravnens skuggje. Sò vel tòr Hilebrand bie 2. Høyrer du ravnen der du flyg,

14 du bere meg bòi te neste by. 3. Du bere meg bòi te bro' min fram, eg gjeva skò deg mitt røde gullband. 4. Hòt skò eg mæ ditt r[øde] g[ullband] Eg heve klo men ìngjo haand. 5. So gjev eg deg livver aa longer utav 'n Tarkjell onge. 6. Men hòse skò eg mæ den bòi bli snodd, naar eg kjeme fram, so bli eg kje trudd. 7. H[illebjør] fann paa raai go, ho la'e gullringjen i ravneklo. 8. Ravnen han kaam fljugans i gaar, aa ingjen ute fòr haanom staar. 9. R[avnen] flaug i stògo inn, han passa sò væl paa den røde gullring. 10. Her site du Hilebrand drikke mjø aa vin aa bondi sit Hilebjør, søsteren din. 11. Hòke tore den bòi bera, hell hòken tòre den gjerningji gjera. 12. Ravnen tòre den bòi bera, aa Tarkjell tore den gjeringji gjera. 13. H[ilebrand] blei sò ille mæ or han blikna som bast aa svartna som jor. 14. H[ilebrand] sala ut gangaren rau, sò rei 'an sò fort som ravnen floug. 15. H[ilebrand] han kaam rians i gaar,

15 T[arkjell] ute fòr haanom staar. 16. Høyrer du Tarkj[ell] stallbror min hósse liver Hilebj[ør]retta frå Ingilill(?) søsteren min? 17. H[ilebjør] liver som ei aano go brur ho sit i høieloft aa vev i skruv. 18. Reís naa du deg àt stùgo inn, eg hentar inn H[ilebjør] søsteren din. 19. Nei eg vi ikkje i stògo inn, førr eg hev tala mæ søsteren min. 20. Hilebrann gjekk etter stette aa T[arkjell] han gjekk derette. 21. Han banka fingane smaa, statt upp H. skrei lòkunn 22. Hósse kan eg ifraa Bakbonden æ min hendar, aa bòltane paa. 23. Høyrer du T[arkjell] hòss æ de fatt, hóss heve de seg du mi syster batt? 24. De va kje ondrans eg hennar batt ho konn' aller seia meg ore sant. 25. Du batt meg ikkje fe lygni mi, men du batt meg for Astri, frilla di. 26. Kvòr den gaang me sill' hava mat, A[stri] di frilla du tukka deg àt. 27. Naar at me te kjørkje sill' gaa, A[stri] fekk kjøyre, men eg maatte gaa. 28. Hilebrann tok te sin raske fot,

16 han spente dynni i naglemot. 29. Aa daa at 'n kaamm i lòfte inn, sò løyste han bandi av søsteren sin. 30. Só tok 'n daa sitt gamle sve æ r, / só hóggje 'n onge T i hæl. / hoggje han i stykkjine smaa. 31. Só kasta 'n livr aa longur ut te han ravnen onge. Forkortingar og litteratur NFS: Norsk Folkeminnesamling, Institutt for kulturstudier, Universitet i Oslo TGM: Telemark og Grenland museum Utsyn: Utsyn yver gamall norsk folkevisedikting, jf. litteraturlista Bugge, Sophus. [1858] Gamle norske Folkeviser. Oslo. Universitetsforlaget. Heggstad, Leiv & Grüner Nielsen H Utsyn yver gamall norsk folkevisedikting. Kristiania. Olaf Norlis Forlag. Jonsson, Bengt R. & Solberg, Olav «Vil du meg lyde». Balladsångare i Telemark på 1800-talet. Oslo. Novus. Jonsson, Bengt R., Solheim, Svale & Danielson, Eva The Types of the Scandinavian Medieval Ballad. Oslo-Bergen-Tromsø. Universitetsforlaget. Liestøl, Knut, & Moe, Moltke [ ] Ny utgåve ved Olav Bø & Svale Solheim. Norsk folkedikting. Folkeviser I II. Oslo. Det Norske Samlaget.