Skredfarevurdering av sørlege del av Ma løy, Va gsøy kommune, Sogn og Fjordane

Transkript

1 Skredfarevurdering av sørlege del av Ma løy, Va gsøy kommune, Sogn og Fjordane Anja Midtun (Sunnfjord Geo Center), Oliver Queck og Even Vie

2 Skredfarevurdering av sørlege del av Måløy, Vågsøy kommune, Sogn og Fjordane Rev-04 14/ Godkjend OK OK OK OK OK Rev-03 22/ OK OK Rev-02 26/ OK OK Rev-01 5/ OK OK Revisjon Leveransedato Resultatsforklaring Resp. Verif. Disk. App. Prosj. App. Klient: Kontrakt Nr. Kontraktor: Vågsøy kommune Dokumenttype forklaring: Prosjektfase: Klassifisering: Skredevaluering Prosjektnrummer: Prosjektittel: Dokumentnummer: B Skredfarevurdering Dokumenttype: Område: System: Geologi Rapport Dokumenttittel: Dokument nr.: Rev.: Sider: Godkjend 59 SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 2

3 Sunnfjord Geo Consulting AS v/daglig leiar Synne Lindgren Alsaker Villabyen Stongfjorden Telefon: E-post: synnlin@online.no einals@online.no Organisasjonsnr.: MVA Prosjektinformasjon Prosjektnr.: Dokumenttittel: B Skredfarevurdering ved sørlege del av Måløy, Vågsøy kommune, Sogn og Fjordane Dato: Oppdragsgjevar Oppdragsgjevar: Kontaktperson: E-post: Kontaktreferense: Vågsøy kommune Arne Åsebø arne.asebo@vagsoy.kommune.no Arne Åsebø For Sunnfjord Geo Consulting AS Rapport utarbeidd av: Anja Midtun, geolog (Sunnfjord Geo Center) Rapport revidert av: Oliver Queck, geolog - Sign. Even Vie, geolog - Sign. Rapport godkjent: Synne L. Alsaker, dagleg leiar - Sign. Atle Nesje, seniorgeolog/fagleiar - Sign. Einar Alsaker, seniorgeolog/fagleg rådgjevar - Sign. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 3

4 Dato Forfattar Forfattar sin signatur Even Vie Oliver Queck Sign. Sign. Revisjon Forklaring Samandrag: På bakgrunn av at Vågsøy kommune skal utarbeide ein områdeplan for Måløy sentrum skal det gjerast ei skredfarevurdering av lia ovanfor Måløy sentrum. Klimastatistikk og prognosar for framtidige klimaendringar viser at det er potensielt liten snøakkumulasjon og god avrenning i området. Berggrunnen består av granittisk gneis og er i Måløy-området dekka av relativt tjukk morenejord. Det er steinsprang som er vurdert til å vere mest aktuelt i dette området. På aktsemdskartet for steinsprang er delar av området innanfor utløysings- og utløpsområde for steinsprang. I same området ligg store delar innanfor utløpsområde på aktsemdskartet for snøskred. Det er observert enkelte bratte og skredfarlige skrentar i undersøkingsområdet og matematisk modellering av potensiell utløpsdistanse viser at utfallsmateriale kan nå ned til arealet for områdeplanen. Med bakgrunn i dagens tilhøve vert skredfaren for både snøskred og sørpeskred vurdert som liten, men for steinsprang vert faren i dei aktuelle områda vurdert som markert. Det er derfor anbefalt å bolte fast dei mest utsette blokkene, og sikre øvrig ustabile parti med fanggjerder i underkant. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 4

5 Prosjektinformasjon Innleiing Områdeskildring Plassering Topografi, drenering og vegetasjon Vêr, klima og havnivåendringar Klimautvikling på Vestlandet frå 1900 til Geologi Berggrunnsgeologi Lausmassar Aktsemdskart og tidlegare skredhendingar Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar Aktsemdskart og tidlegare skredhendingar Alpha-beta-metoden Skredfarevurdering Vurdering av skredfare Årsaker til skred Jordskred, massestraum ( debris flow ) og flaumskred Ras frå fast fjell Snøskred Føreslåtte sikringstiltak Generelt Sikringstiltak Risiko- og sårbarheitsanalyse Konklusjonar Referansar SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 5

6 1 Innleiing Arne Åsebø i Vågsøy kommune tok kontakt med Sunnfjord Geo Center i mars 2012 med førespurnad om å gjere ei skredfarevurdering i Måløy sentrum. Bakgrunnen for skredfarevurderinga er at det skal utarbeidast ein områdeplan i nedre delar av Måløy. Sunnfjord Geo Center utarbeidde då ein skredrapport. Etter avtale med oppdragsgjevar har Sunnfjord Geo Consulting AS (SGC) her revidert denne rapporten og bygd vidare på han, ut ifrå føreliggande observasjonar gjort av Sunnfjord Geo Center i 2012, samt Sunnfjord Geo Consulting AS sine eigne innhenta data. Samla utgjer dette ei heilskapleg vurdering av risikoen for jordskred, massestraum, skred frå fast fjell, snøskred og sørpeskred i dette området. Synfaring av området vart gjennomført saman med Arne Åsebø i Vågsøy kommune og feltarbeidet vart gjennomført Resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, utarbeidd av Norges vassdragsog energidirektorat (NVE) i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt sine tenester på internett, og Kartdata er henta frå Statens kartverk og NGU. Inndeling av tryggleiksklassane I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 1.1: Tryggleiksklassar ved plassering av byggverk i skredfarlege område. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 6

7 Tryggleiksklasse 1 (S1) har det minste kravet for sikring og omfattar til dømes bygningar som garasjar og naust (Tabell 1.1.). Opphaldstid av personar er kort og derfor er konsekvensen vanlegvis liten. Bygging av til dømes naust og garasje i område under kategorien S1 kan tillate eitt skred over ein periode på 100 år utan at det er naudsynt med sikring. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 100 år (største nominelle årlege sannsyn 1/100), må tomta/bygningane derimot sikrast mot skred. For flaum er største nominelle årlege sannsyn sett til 1/20). Tryggleiksklasse 2 (S2) gjeld for bygningar/bustadhus der mindre enn 10 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Kravet til områder i kategori S2 er at det går mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 1000 år (største nominelle årlege sannsyn 1/1000), må tomta/bustadane derimot sikrast mot skred. For flaum er største nominelle årlege sannsyn sett til 1/200). Tryggleiksklasse 3 (S3) gjeld dersom meir enn 10 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld for eksempel bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter, hotell osv. I desse tilfella er konsekvensen stor og skredfrekvensen må vere mindre enn eit skred over ein periode på 5000 år (største nominelle årlege sannsyn 1/5000). For flaum er største nominelle årlege sannsyn sett til 1/1000). Døme: Figur 1.1. syner tre bustadhus der 8 personar oppheld seg permanent. Markert med lys grå er ei skredvifte som kjem ned frå ei fjellside (mørk grå farge). Eit av bustadhusa ligg innanfor det skredfarlege området. Sidan det er snakk om bustadhus der det bur mindre enn 10 personar, er området klassifisert under tryggleiksklasse 2 (S2). Akseptabel skredfrekvens er mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. For flaum er største nominelle årlege sannsyn sett til 1/200). Figur 1.1.: Skisse som syner eit bustadhus kor 8 personar oppheld seg permanent. Fordi berre det eine huset her er skredutsett, vert området klassifisert under tryggleiksklasse 2 (S2). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 7

8 Figur 1.2. syner eit område med 3 bustadhus der to av bustadhusa ligg innanfor eit steinsprangfarleg område (markert med lys grå farge). 16 personar oppheld seg permanent i dei to husa og konsekvensen av eit eventuelt skred er stor. Derfor er området klassifisert under tryggleiksklasse 3 (S3). Kravet i denne kategorien er at skredintervallet skal vere mindre enn eitt skred over ein periode på 5000år. Figur 1.2.: Skisse som syner at to bustadhus er utsette for steinsprang. Til saman 16 personar oppheld seg permanent i dei to husa. Fordi to av husa her er skredutsett vert området klassifisert under tryggleiksklasse 3 (S3). Figur 1.3.: Skisse som viser det same området etter at sikring er etablert. Området er imøtekjem no krava for tryggleiksklasse 3 (S3). Skredrisikoen er mindre en eitt skred på 5000 år. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 8

9 Dersom til dømes eit sjukehus eller bygningar som inneheld eller produserar miljøfarlege stoff (kjemikaliar osv.) skal bli plassert i eit område, føreset forskriftene at bygningane ikkje er utsett for nokon skred- eller flaumfare. Det betyr at bygningar skal bli plassert i eit område som ligg utanfor fare for snøskred, steinsprang, flomskred, jordskred, sørpeskred og jordskjelv. Det aktuelle området i Måløy sentrum er definert under tryggleiksklasse 3 (S3), som omfattar tiltak der eit skred vil føre til store konsekvensar. Føreskriftene tilseier at rassikring bør gjennomførast dersom største nominelle årlege sannsyn for skred overskrid 1/5000. Det vil seie, ein skredfrekvens som er større enn eitt ras per 5000 år. Til hjelp i arbeidet har vi nytta oss av den såkalla alpha-beta-metoden, for å matematisk modellere utløpsdistansen til eventuelle snøskred og steinsprang. Ein enklare modell, høgde/lengde (H/L)- metoden har i tillegg blitt nytta til dette. Vi har også fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) i området. Berre dei naturlege aspekta ved området vert omtala i denne rapporten. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området (til dømes i tilknyting til utbygging) vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred. Dette er berre forslag frå vår side, og endeleg val og dimensjonering/prosjektering av sikringstiltak må utførast av aktørar som har godkjenning for denne type arbeid. SGC vil likevel vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjevnad i forhold til dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 9

10 2 Områdeskildring 2.1 Plassering Det vurderte området omfattar store delar av Måløy sentrum, og strekk seg frå sjøen og opp i lia ovanfor sentrumsområdet (Figur 2.1). Det er avgrensa ved Gottebergselva i nordaust og Setenes i sørvest. Ulvesundet mellom Vågsøy og fastlandet i aust utgjer austleg grense i området. Figur 2.1.: Undersøkingsområdet ligg ved sjølve Måløy sentrum og i lia ovanfor (svart elipse). Ekvidistanse: 20 m. Kart frå Statens kartverk. 2.2 Topografi, drenering og vegetasjon Markante fjellparti omkransar Måløy sentrum og undersøkingsområdet (Figur og Figur ). I nordaust strekk eksisterande bustadfelt seg oppover lia mot Grottrøysa (556 m o. h.) og Veten (613 m o. h.). I framkant av Veten ligg også høgdedraget Litlehorn (317 m o. h.). Lenger sørvest ligg bustadfeltet ved foten av Ellingskarshornet (150 mo.h.). Ved Seternes i søraust ligg bustadfeltet ved foten av ein bratt skråning som, ved 70 m o. h., flatar ut opp mot Småvardane ved 280 m o. h. Gjennomsnittleg helling frå Veten, Litlehorn, Ellingskarshornet og den bratte skråninga over Seternes er høvesvis 20, 31, 43 og 47. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 10

11 Det er ikkje observert større elver i området, men det førekjem fleire mindre bekkar. Feltarbeidet vart føreteke i ein periode med mykje nedbør, og det er nærliggande å tru at fleire av bekkane er tørrlagde under lengre periodar utan nedbør. Figur 2.2.: Kart over fjellområda vest for Måløy sentrum. Veten (613 m o. h.) er høgaste topp i området. Ekvidistanse: 5 m. Kart frå Statens kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 11

12 Figur 2.3.: Den sørlege delen av området med Ellingskarshornet (150 m o. h.) og skråninga over Seternes, opp mot Småvardane. Ekvidistanse: 5 m. Kart frå Statens kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 12

13 2.3 Vêr, klima og havnivåendringar I følgje Meteorologisk institutt var gjennomsnittleg årsnedbør for normalperioden på stasjon Måløy 2355 mm. Middeltemperaturen for same periode var 6,7 C (Desse normalane er interpolert då stasjonen manglar observasjonar). Stasjonen ligg 10 m o. h. Statistikken til Meteorologisk institutt viser og at årsmaksimum for snødjupne i normalperioden for gjeldande område var cm. Årsnormal for antal dagar med snø i normalperioden var dagar i året. Klimautvikling på Vestlandet frå 1900 til 2012 Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin statistikk over klimautviklinga på Vestlandet frå 1900 til Temperatur Temperaturdata frå Vestlandet (met.no, Figur2.4.) syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 grader over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Figur 2.4..: Figuren viser årsmiddeltemperaturen fra 1900 til 2012 (met.no). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 13

14 Når det gjeld vårtemperaturen på Vestlandet var den ganske stabil frå 1980, då den tok til å stige (Figur 2.5.). Dei varmaste vårane var i , 2002, 2004 og Figur 2.5.: Temperaturen på Vestlandet frå 1900 til 2012 (met.no). Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og 2006 (Figur2.6.). Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og Figur 2.6.: Figuren viser normal sommartemperatur på Vestlandet frå 1900 til 2012 (met.no). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 14

15 Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste (Figur 2.7.). Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t. d. i 1999, 2000, 2006 og Figur 2.7.: Hausttemperaturane på Vestlandet frå 1900 til 2012 (met.no). Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av 1930-talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde (Figur 2.8.). Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra i perioden var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og Figur 2.8.: Vintertemperatur i Vestlandet mellom 1900 og 2012 (met.no). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 15

16 Nedbør Årsnedbøren på Vestlandet har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag (Figur2.9.). Dei mest nedbørrike åra var i 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørfattige åra var i 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser vi på sesongnedbøren (Figur2.10.), viser data frå Vestlandet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. Ein legg likevel merke til ei nedbørfattige vårane på og 1930-talet, dei nedbørfattige somrane tidleg på 1900-talet, dei nedbørfattige haustane frå 1900 til slutten av 1960-talet og frå 1987 til 2005 og dei nedbørrike vintrane på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet. Figur 2.9.: Figuren viser årsnedbørsmengde i Vestlandet frå 1900 til 2012 (met.no). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 16

17 Figur 2.10.: Sesongbasert nedbørsstatistikk på Vestlandet (met.no). Klimaprognosar: Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som antyder ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed vassavrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og sediment. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Sogn og Fjordane for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfeller av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8% av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5% av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra, også i fjella ( Norsk klimasenter er eit fellesprosjekt mellom Bjerknessenteret og Meteorologisk institutt, som har lansert følgjande prognosar i klimaendring for Vest-Noreg for perioden mellom og : SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 17

18 Tabell 2.1: Viser gjennomsnittleg temperatur (i o Celcius) og nedbør (i %),med svingingar mellom låge og høge verdiar, berekna med årsvariasjonar, samt årstidsvariasjonar. Data er basert på målingar frå , samt statistisk berekna for perioden Gj.snitt Lågt estimat Høgt estimat Temperatur ( o C) År +3,1 +1,9 +4,2 Vår +3,1 +1,8 +4,3 Sommar +2,3 +1,2 +3,5 Haust +3,2 +2,2 +4,3 Vinter +3,8 +2,3 +5,4 Nedbør (%) År Vår Sommar Haust Vinter På Vågsøy har Meteorologisk institutt vêrdata frå målestasjonar på Kråkenes og i Refvik. Det føreligg også data frå stasjonar på Stadlandet, Fiskåbygd, Daviknes, Ålfoten og i Svelgen. Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida (Feil! Fant ikke referansekilden.). Ved hjelp av den globale klimamodellen HadAM3H, tilpassa lokale forhold, er det blitt utarbeidd ein prognose for endring i årstemperatur frå den klimatiske perioden til (30 år vert rekna som eit klimatisk intervall). Denne viser at årstemperaturen i Måløy vil stige med 2,0-2,5 C. Det er også gjort modelleringar med modellen ECHAM4/OPYC3 ved Max- Planck-Institutut für Meteorologie, i Tyskland, for klimaendringar som følgje av auka utslipp av drivhusgassar i atmosfæren. Resultata her viser at årsmaksimum av snømengde kan minke meir enn 80 % i det undersøkte området frå klimaperioden til klimaperioden Den same modellen har rekna ut at våravrenninga i den same tidsperioden kan auke med 5-50 % i området og at normal årsnedbør kan auke med % i heile området. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 18

19 Årsmiddeltemperatur Figur viser endring i årsmiddeltemperatur frå normalperioden til perioden Resultata er nedskalert frå den globale klimamodellen ECHAM4 køyrt med utsleppsscenario B2. Modellen er nedskalert med HIRHAM-modellen som vert køyrd ved Meteorologisk institutt; romleg oppløysing ~25 km, 31 vertikale lag. Resultata er tilpassa lokale tilhøve og etablert i eit rutenett med oppløysing 1 km. Kartet viser at årsmiddeltemperaturen i det undersøkte området kan stige mellom2,0 og 2,5 grader innan utgangen av dette hundreåret. Figur 2.11.: Figuren viser modellerte temperaturendringar på Vågsøy fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 19

20 Årsnedbør Figur viser prosentvis endring i normal årsnedbør frå normalperioden til perioden Resultata som er presenterte er basert på den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3 frå det tyske Max-Planck-Institut für Meteorologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for auking i drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV. Kartet viser at årsnedbøren kan auke med prosent frå til Figur 2.12.: Figuren viser endring i normal årsnedbørsum i Måløy fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 20

21 Avrenning Resultata som er presenterte er også her basert på den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3 frå det tyske Max-Planck-Institut für Meteorologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for auke i drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV. Årsavrenning Fig viser prosentvis endring i normal årsavrenning frå normalperioden til perioden Kartet viser at årsavrenninga i det undersøkte området kan auke med 5-20 prosent frå til Figur 2.13.: Modellering av lokal endring i årsavrenning fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 21

22 Vinteravrenning Fig viser prosentvis endring i normal vinteravrenning frå normalperioden til perioden Kartet viser at vinteravrenninga i det undersøkte området kan auke med 5-20% (aukande avrenning med aukande høgde over havet) frå til Figur 2.14.: Figuren viser endring i normal vinteravrenning i Måløy, fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 22

23 Våravrenning Fig viser prosentvis endring i normal våravrenning frå normalperioden til perioden Kartet viser at våravrenninga kan minke med prosent i det undersøkte området frå til Figur 2.15.: Figuren viser endring i normal våravrenning i Måløy, fram mot 2100 (senorge.no). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 23

24 Sommaravrenning Fig viser prosentvis endring i normal sommaravrenning frå normalperioden til perioden Kartet viser at sommaravrenninga kan verte enten redusert med 5 prosent eller auke med 5 prosent i det undersøkte området frå til Figur 2.16.: Figuren viser endring i normal sommarnedbør i Måløy, fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 24

25 Haustavrenning Fig viser prosentvis endring i normal haustavrenning frå normalperioden til perioden Kartet viser at haustavrenninga i det undersøkte området kan auke med prosent frå til Figur 2.17.: Figuren viser endring i normal årnedbørsum i Måløy, fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 25

26 Snø Resultata som er presenterte her er basert på den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3 frå det tyske Max-Planck-Institut für Meteorologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for auking i drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV. Snødekke Figur viser endring i talet på dagar med snødekke frå normalperioden til perioden Kartet viser at talet på dagar med snødekke kan verte redusert med dagar i året frå til Figur 2.19.: Modellering av lengde på snøperiode i Måløy fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 26

27 Snømengde Figur viser prosentvis endring i normal årsmaksimum av snømengde frå normalperioden til perioden Kartet viser at snømengda kan verte redusert med 80 prosent i det undersøkte området frå til Figur 2.20.: Modellering av årleg maksimal snømengde fram mot SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 27

28 Havnivåendringar: Med auke i global temperatur følgjer også ei auke i globalt havnivå, grunna blant anna is-smelting og termisk ekspansjon av verdshava. Sidan 1880-åra har havet stege med om lag 22 cm, og stig i dag med ein rate på 3 mm i året (Church & White, 2011). Bjerknessenteret for klimaforsking har laga ein prognose på framtidige havnivåendringar langs vestlandskysten med tanke på stormflo. Denne viser at den maksimale auken i relativt havnivå fram mot år 2100 vil ved stormflo vere mellom 235 og 290 cm i Vågsøy kommune (Vasskog m. fl., 2009). Tabell 2.2: Tabell som viser målt og berekna landheving frå 2000 til Den tar og omsyn til utrekna relative havnivåendringar i same perioden. Kommune År 2050 relativt til år 2000 År 2100 relativt til år 2000 Landheving Utrekna havstiging i cm 100-årsstormflo (m/usikkerheit) Landheving Utrekna havstiging i cm 100-årsstormflo (m/usikkerheit) i cm (m/usikkerheit) i cm (m/usikkerheit) Vågsøy 9 22 (14-35) 201 ( ) (51-105) 255 ( ) SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 28

29 3 Geologi 3.1 Berggrunnsgeologi Store deler av berggrunnen i Nordfjord er definert som en del av den vestre gneisregionen, og består av millionar år gamle (prekambrisk alder), sterkt metamorfiserte bergartar (Ramberg, 2006). Norges geologiske undersøkelse (NGU) sitt berggrunnsgeologiske kart viser at det i gjeldande område er diorittisk til granittisk gneis og mangeritt-syenitt som dominerer berggrunnen (Figur 3.1.). Figur 3.1: Berggrunnskart over Måløy. Diorittisk til granittisk gneis og mangeritt-syenitt dominerer berggrunnen i undersøkingsområdet. Kjelde: NGU. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 29

30 3.2 Lausmassar Som for resten av Vestlandet er landskapet og topografien i Måløy prega av siste istid og tilbaketrekkinga av brefronten mot slutten av denne, for om lag kalenderår sidan. NGU har kartlagd eit tynt morenedekke i lia ovanfor Måløy sentrum og bart fjell i høgdene ovanfor (Figur 3.2.). Det er ikkje kartlagd skredmateriale innanfor undersøkingsområdet. Figur 3.2.: I lia ovanfor Måløy sentrum er det kartlagd tjukk morene. Kjelde: NGU. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 30

31 4 Aktsemdskart og tidlegare skredhendingar 4.1 Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på men tenesta er utarbeidd av Norges geologiske undersøkelse (NGU) som forvaltar den nasjonale skreddatabasen, i samarbeid med Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske teneste. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområder (kjeldeområder) og utløpsområder (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred utrekna automatisk. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn er det derfor ikkje teke omsyn til, og meir detaljerte faresonekart må derfor utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan derfor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør Føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Aktsemdskartet for steinsprang viser at delar av arealet i områdeplanen ligg innanfor utløpsområdet for steinsprang, (Figur 4.1. og 4.2.). Aktsemdskartet for snøskred viser at store delar av arealet i områdeplanen ligg innanfor utløpsområdet for snøskred, sjå Figur 4.3. og 4.4. Figur 4.1.: Aktsemdskart for steinsprang i sørlege del av undersøkingsområdet. Kartet viser at delar av områdeplanen ved Seternes og under Ellingskarshornet, ligg innanfor utløpsområdet for steinsprang. Kjelde: NVE m. fl. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 31

32 Figur 4.2.: Aktsemdskart for steinsprang i nordlege del av undersøkingsområdet. Kartet viser at arealet i områdeplanen under Litlehorn, ligg utanfor utløysings- og utløpsområdet for steinsprang. Kjelde: NVE m. fl. Figur 4.3.: Aktsemdskart for snøskred i sørlege del av undersøkingsområdet. Kartet viser at store delar av arealet i områdeplanen ved Seternes og under Ellingskarshornet, ligg innanfor utløpsområdet for snøskred. Kjelde: NVE m. fl. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 32

33 Figur 4.4.: Aktsemdskart for snøskred i nordlege del av undersøkings-området.. Kartet viser at store delar av arealet i områdeplanen under Veten, ligg innanfor utløpsområdet for snøskred. Kjelde: NVE m. fl. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområder), vist som mørkegrå eller mørkeraude felt, og utløpsområde, vist som lysare grå eller raude felt som vist i Figur Karta er utarbeidde ved bruk av ein datamodell som gjenkjenner mogelege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå helling på fjellsida og skråninga. Frå kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred berekna automatisk. Det er ikkje gjort feltarbeid ved utarbeidinga av desse karta. Meir detaljerte faresonekart må difor utarbeidast for å seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred, og eventuelle risikokart for å kunne prioritera sikringstiltak. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker til å avgjera om eit areal tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jf. forskrift om krav til byggverk og produkt til byggverk (TEK 10) 7.3 og plan- og bygningsloven (PBL) 68. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 33

34 4.2 Tidlegare skredhendingar NVE m. fl. sin nettdatabase viser også ein oversikt over registrerte skredhendingar i Noreg ( Her ser ein at Statens vegvesen har registrert tre steinsprang (svarte prikkar) og et jordskred (gul prikk) i området rund Måløy og to steinsprang i Måløy sentrum (Figur 4.5). Figur 4.5.: Kartet viser skredhendingar i Måløy-området. Kjelde: Statens Kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 34

35 5 Aktsemdskart og tidlegare skredhendingar 5.1 Alpha-beta-metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m. fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på SGC brukar ikkje datamodellar, men utfører desse kalkulasjonane manuelt. Fordelen med dette er at ein kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet vert derfor meir nøyaktige. Alpha-beta-metoden tek ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør derfor berre sjåast på som rettleiande i ei skredevaluering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vert presentert i neste kapittel. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A (Figur 5.1.), vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gitt vinkel for kvar skred byrjar å avsetjast, 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003) og 23 for steinsprang (Derron, 2009). Punktet der hellingsvinkelen når under dette nivået vert kalla punkt B. Det er ved punkt B skredet byrjar å tape energi og etter kvart avsetjast. Vinkelen beta (β) vert målt mellom ei horisontal line og lina AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 o β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 10/23 (pkt. B) o α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 35

36 Figur 5.1.:Prinsippet foralpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vertskissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta vert rekna ut mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v. h. a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009). Alpha-beta-metoden vart utprøvd for steinsprang langs fem transekt i undersøkingsområdet (Figur 5.2.). Retninga på transekta (svarte linjer på kartet) og utløysingspunkta (grå punkt på profila) er plukka ut med omsyn til fem-meterskotane på kartet til Statens kartverk. Dei potensielle utløysingspunkta er plassert der hellingsvinkelen på fjellsida er størst. I ei fjellside utan spesielt ustabile hamrar eller openbare skredfarlege punkt er det hellingsvinkelen som er viktigaste parameter når steinsprangfare skal vurderast. Figur 5.2.: Kartet viser transekta kor Alpha-beta-metoden er blitt utprøvd. Basert på kart frå Statens Kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 36

37 Figur 5.3.: Lengdeprofil langs transekt A i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang. Alle profil er basert på kotar frå Statens kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 37

38 Figur 5.4.: Lengdeprofil langs transekt B1 i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 38

39 Figur 5.5.; Lengdeprofil langs transekt B2 i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 39

40 Figur 5.6.: Lengdeprofil langs transekt C i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 40

41 Figur 5.7.: Lengdeprofil langs transekt D i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 41

42 Figur 5.8.: Lengdeprofil langs transekt E i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 42

43 Figur 5.9.: Lengdeprofil langs transekt F1 og F2 i undersøkingsområdet. Raud linje markerer modellert makismal utløpsdistanse for steinsprang (F1) og for snøskred (F2). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 43

44 Resultatet viser at det fleste delane av det planlagde utbyggingsfeltet ligg utanfor modellert steinsprangfare (sjå figurane 5.3 til og med 5.9). Steinsprang langs transekt E har potensielle utløpsområde som strekk seg ned til utbygde felt (Figur 5.8). Ved transekt E er det bratte skrentar opp lia vest for Måløy sentrum, og det er i desse områda NVE m. fl. har registrert skredhendingar tidlegare (kap. 4.2). Området nord for Skramsvatnet er og undersøkt med omsyn på moglege skred som vil kunne nå ned i vatnet (Figur 5.9). Dette er gjort med bakgrunn i at eit eventuelt ras her, vil kunne forårsake ei flodbølgje som vil kunne bli stor nok til å gå over demninga i sør-austre enden av vatnet. Undersøkingane viser at både steinsprang og snøskred som måtte bli utløyste sør for Litlehorn vil stoppe før dei når vatnet. Vi ser på dette som eit sikkert område med omsyn til moglege skred ut i Skramsvatnet. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 44

45 6 Skredfarevurdering 6.1 Vurdering av skredfare Området rundt Måløy sentrum er innanfor det som NVE m. fl. ( sine aktsemdskart har definert som risikoområde for snøskred og delvis in i risikoområde for steinsprang (kap. 5.1). Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som bergartstype, sprekkesystem, lausmassar, vegetasjon og drenering. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, samt akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart derfor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren i området rund Måløy sentrum. 6.2 Årsaker til skred For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane. 6.3 Jordskred, massestraum ( debris flow ) og flaumskred Jordskred er massar av stein, grus, sand og jord med varierande innhald av vatn som kjem i rørsle. Dei vert normalt utløyst i skråningar med ein gradient over 30, men i områder utan skog kan det utløysast jordras i skråningar ned mot 25. Jordras opptrer i fjellsider med større eller mindre lommer av lausmassar. Det er mange faktorar som kan bidra til at lausmassane i ei fjellside vert ustabile slik at rasfaren aukar. En del prosessar er naturlege, slik som forvitring, som gjer det øvste jordlaget lausare, men menneskelege inngrep kan også i stor grad påverke jordsmonnet sin stabilitet. Dømer på det siste er: 1) Flathogst (tap eller svekking av vegetasjon kan også oppstå naturleg. Dette vil vere uheldig fordi røter ofte bidreg til å halde lausmassane på plass) 2) Overbeiting 3) Vegbygging 4) Drenerings-, grave- og sprengingsarbeid SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 45

46 Alle dei nemnde elementa kan føre til svekking av lausmassane si styrke, men som regel må det en ekstra belasting til for å utløyse ras. Jordskjelv kan utgjøre en slik belasting, men dette er ikkje rekna som ein stor fare i Noreg og på Vestlandet, som ligg over 1000 km frå næraste store tektonisk aktive område. Berre mindre jordskjelv påvisast regionalt i Sør-Noreg, men desse har vist seg å ha liten eller ingen påverknad på utløysing av skred. Ein meir reell belasting kjem av stor tilføring av vatn i form av regn, smeltevatn med ekstrem avrenning og auka tilsig av grunnvatn ( Massestraum er ei rask masserørsle med mykje vatn som vert utløyst i kløfter og bekkeløp. Flaumskred er eit liknande fenomen, men har eit høgare innhald av vatn enn massestraumar. Hastigheita på begge desse skredtypane kan vere svært høg, og dette gjer at dei kan verte svært øydeleggande. Massestraumar og flaumskred er føresaka av store mengder overflatevatn grunna ekstreme nedbørsmengder eller rask snøsmelting, som eroderer og mobiliserer lausmassar og/eller blokker i bratte skråningar (Highland og Bobrowsky, 2008). Undersøkingsområdet er av NGU stort sett kartlagd som bart fjell, utanom sjølve Måløy sentrum kor det er kartlagd tjukt morenedekke (kap. 3.2.). Det er også kartlagd (tynt) morenedekke i botnen mellom Veten og Gottrøysa. Det er fleire stader blottlagd fjell i dagen som tyder på lite lausmateriale. Innanfor den planlagde områdeplanen er det ingen tydelege elver eller gjel, men det vart observert eit par mindre bekkar. Det er vurdert som lite sannsynleg (mindre enn 1/1000 år, jf. Tabell 1.1.) at det skal utløysast jord/flaumskred eller massestraum innanfor arealet til områdeplanen. Dette på grunn av generelt lite lausmateriale og god avrenning. Det er elles vegetasjon i skråningane der røtene vil bidra til å binde jorda og hindre utrasing. Det er likevel viktig at ein har som generell regel å jamleg tilsjå (sjølv dei aller minste) bekkefar og elver i området, og reinske dei for mindre utrasingar, rotvelter o. l. dersom det syner seg nødvendig. Dette er spesielt viktig i periodar med ekstremvêr og høg vassføring, og det er spesielt viktig å kontrollere innløp til dreneringsrør (med eller utan gitter/rister), slik at desse ikkje tettast og føresakar flaum. 6.4 Ras frå fast fjell Skred frå fast fjell kan sorterast i tre kategoriar: 1) Fjellskred: Bergmassar over m³, som losnar frå fjellsider. 2) Steinskred: Bergsmassar på m³, som losnar frå fjellsider. 3) Steinsprang: Bergmassar under 100 m 3 som losnar frå fjellsider. Steinskred treng ikkje nødvendigvis å losne berre frå fast fjell. Også lause enkeltblokker som ligg i urer og lier kan rase vidare dersom dei vert utsett for ein ny og/eller annan utløysingsmekanisme. Steinskred- og steinsprangvifter har vanlegvis ein rasvinkel på omlag Det vil seie at bergskrentar og lausmasseskråningar normalt må vere steilare enn 45 for at steinskred eller steinsprang kan førekomme. Utløysingsmekanismar for steinsprang er kraftig nedbør som aukar porevasstrykket, eventuelt rotsprenging og rotvelte, samt frostsprenging der vatn frys til is i sprekker og utvidar seg og dermed SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 46

47 sprenger laus blokker når isen smeltar igjen. Den mest effektive temperaturen for frostsprenging er mellom -3 C og -5 C (Terzaghi, 1962). Termisk ekspansjon er ein annen mogleg årsak. Når fjellet vert varma opp utvidar det seg, og når det så avkjøler seg att flyttar blokka seg litt ut for kvar gong til den til slutt fell ut. På aktsemdskartet for steinsprang ligg delar av området innanfor utløpsområde for steinsprang (kap. 5.1.). På grunn av grov oppløysing av desse karta kan skrentar på mellom m falle utanfor, noko som er tilfelle i det aktuelle området. Det vart ved to lokalitetar observert skrentar kor frå det potensielt kan kome steinsprang. Desse skrentane er om lag 20 m høge, og begge har slakt terreng i underkant kor det vart observert skredblokker. Truleg vil eventuelt utfall herifrå avsetjast før det når busetnaden i området. Figur 6.1.: Dei omtala skrentane i undersøkingsområdet. Desse er om lag 20 m høge, og ein kan observere skredblokker nedanfor. Det nedste bilete er tatt i retning 180 o frå det øverste bilete («med ryggen mot») SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 47

48 På begge sider av skrentane er det granfelt. Tett granskog kan stoppe mindre steinsprang, men utgjer generelt ingen garanti mot skred. Området frå Seternes til og med Ellingskarshornet er bratt nok til å utløyse steinsprang ned mot busetnaden. Det vart observert fleire blokker i skråningane ned mot husa (sjå Figur 6.2.). Figur 6.2.: Det vart observert blokker i skråningane ned mot husa. Dette er teke i lia ovanfor Måløy sentrum der Gate 4 møter i Gate 3. På bakgrunn av feltobservasjonane, alpha-beta-modelleringa og NVE m. fl. sine aktsemdskart for undersøkingsområdet har vi utarbeidd eit faresonekart som viser områda vi definerer som tryggleiksklasse S1, S2 og S3 (Figur 6.3.). Dette kartet viser at deler av arealet i områdeplanen er innanfor skredfarleg område (Figur 6.4. og 6.5.). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 48

49 Figur 6.3.: Kartet viser faresonar i den nordlege og den sørlege delen av Måløy. Fargane definerer dei ulike faresonane; Lysegrå felt viser tryggleiksklasse S3 kor det truleg vil gå meir enn eit skred på 5000 år. Grøne felt viser tryggleiksklasse S2 kor det truleg vil gå meir enn eit skred på 1000 år. Gule felt viser tryggleiksklasse 1 kor det truleg vil gå meir enn eit skred på 100 år. Basert på kart frå Statens kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 49

50 Figur 6.4.: Grafikken viser faresonar i den sørlege delen av Måløy (frå Figur 6.3.). Grått felt viser tryggleiksklasse S3, grønt felt viser tryggleiksklasse S2, og gult felt viser tryggleiksklasse S1 Basert på kart frå Statens kartverk. Vi vurderer faren for steinsprang i delar av arealet for områdeplanen til å vere større enn 1/5000 år. Dette gjeld området frå Seternes til og med busetnaden under Ellingskarshornet. Det må presiserast at vurderingane bygger på potensiale for utfall frå skråningane og rekkevidde mot busetnad, men er ikkje vurdert i høve til stabilitet. Likevel bør ein med bakgrunn i at lause blokker er observert i området, kunne konkludere med at utløysingsområdet for eventuelle steinsprang er relativt ustabilt og bør sikrast mot skred frå fast fjell (sjå kap. 7). SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 50

51 6.5 Snøskred Ein skil vanlegvis mellom to ulike typar snøskred; laussnøskred og flakskred. I tillegg førekjem sørpeskred, der porene i snøen er fylt med vatn, og desse har derfor andre eigenskapar enn eit vanleg snøskred. Snøskred førekjem i bratt terreng med hellingar større enn 30 og utan tett skog. Dei fleste snøskred inntreff med hellingar mellom 30 og 45. Terreng som er utsett for snøskred er område som ligg i le for vinden og har former som samlar snø. Dette gjeld for eksempel større botnar, opne skåleformer og innsøkk, bratte elvegjel og skar. Svaberg og konvekse parti, altså områder med strekkespenningar i snøen, er også utsette. Snødekket vert ustabilt ved 2 mm nedbør (tilsvarar 2 cm snø) per time. Om det er mindre enn 2 mm nedbør per time vil snøkrystallane normalt sintre og feste seg etter kvart som dei fell. Ved 50 cm snø byrjar terrengdekket å verte utjamna slik at friksjonen mot terrenget vert nedsett. Laussnøskred: Som regel må ein ha ei helling på over 45 for at eit laussnøskred skal verte utløyst (Lied & Kristensen, 2003). Slike skred vert ofte utløyst under, eller rett etter eit intenst snøfall i bratt terreng. Då vil snødjupna auke så raskt at snøkrystallane lenger nede i snødekket kollapsar og kjem i rørsle. Solskin og regn kan også vere ein utløysande faktor for slike skred. Dei startar alltid frå eit punkt og breiar seg utover og nedover i ein skråning, samtidig som stadig meir snø vert dratt med i skredet. Flakskred: Desse inntreff i lagdelt snø der større eller mindre flak av for eksempel fokksnø glir ut samstundes langs eit underliggande svakare lag i snøpakken (Lied & Kristensen, 2003). Det svakare laget kan vere begerkrystallar som vert danna i kaldt ver, rimlag, nysnø eller hagl. I flakskred finn ein alltid eit fastare snølag øvst, som glir ut langs eit lag definert som glidesjikt med mindre styrke. Glidesjiktet ligg igjen over eit fastare lag som kallast eit glideplan. I enkelte tilfeller kan bakken sjølv utgjere glideplanet. Faren for utløysing av skred aukar med tilveksten av nysnø. Og, sannsynet for skred er større ved raskare akkumulasjon. I tillegg er vindstyrke og -retning viktige faktorar, samt det faktum at vindtransportert snø vanlegvis utgjer den største delen av snøakkumulasjonen. Ein annan viktig faktor er temperatur. Rask temperaturstiging gjev ustabilt snødekke på grunn av nedsett fastleik i snøen. Lange kuldeperiodar gjev gode vilkår for danninga av begerkrystallar. Slike skred kan utløysast i områder der hellinga på terrenget er over 30. Under uvanlige vêrforhold kan denne type skred verte utløyst i slakare hellingar. Gjeldande område er vendt mot søraust. Og ligg i le for nedbørførande vindretningar frå vest og nordvest. Skråninga kan difor potensielt få mykje ekstra pålagring i høve til skråningar som ligg i le for slike vindar. Sørvendte skråningar mottek sol regelmessig heile året, òg midtvinters. Dette gjer at snødekket i sørvendte skråningar, i motsetnad til nordvendte skråningar, stabiliserer seg raskare ved at det vert danna isbruer mellom krystallane, som er ein prosess som aukar i hastigheit ved stigande temperatur. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 51

52 I det vurderte området er det snøskred frå Veten som vil vere mest sannsynleg på grunn av hellinga på skråninga. Ved Litlehorn er terrenget slakt over eit stort område og har fleire haugar som vil kunne fungere som energidreparar. På kanten av Litlehorn er det knausar som fungere som naturlege vollar. Eit snøskred vil mest truleg stoppe på denne flata mellom Veten og Litlehorn. Ut i frå klimadata (sjå kapittel 3) kjem det mykje nedbør i løpet av eit år, men området har i gjennomsnitt eit grunt og kortvarig snødekke (25-50 cm snø som ligg dagar i året). Forsking på framtidsklima viser at Måløy vil få auka nedbør, men at den vil kome i form av regn. På bakgrunn av dette, terrengtilhøva og klimadata, er det lite sannsyn, mindre enn 1/5000 år, for at arealet for områdeplanen i Måløy skal bli råka av snøskred med større skadeverknad. Sørpeskred: Dette er skred med ein blanding av snø og vatn. Slike skred kan utløysast på hellingar heilt ned mot 4. Det er fjellsider vendt mot framherskande vindretningar som er mest utsette. Det er i desse fjellsidene ein får mest nedbør, og fordi varmetilføringa frå lufta her er størst, får ein den mest intense snøsmeltinga. Slike skred vert utløyste av høgt vasstrykk i snødekket og tilføringa av vatn overstig då avrenninga. Det skal mykje vatn til for å utløyse sørpeskred, og dei vert ofte utløyste under intense nedbørsperiodar saman med snøsmelting. Nysnø eller grovkorna lauspakka snø er mest utsett då desse absorberer mykje vatn (Lied & Kristensen, 2003). Om ein har fjellgrunn, is eller frosen grunn under snøen, får ikkje vatnet drenere vekk, noko som aukar faren for sørpeskred. Kraftig regn kan også føre til sørpeskred til alle tider på vinteren, i områder der regn er vanleg gjennom vinterhalvåret, slik som på Vestlandet med eit marint klima. Bekkeløp og grunne forseinkingar er dei mest vanlege startområda for sørpeskred, men også myrer, dreneringskanalar, innsjøar, opne skråningar, er potensielle utløysingsområder (Hestnes, 1998). Alpha-beta-metoden viser at snøskred ovanfor Skramsvatnet (Figur 5.9.) ikkje vil nå ned til dette og kunne føresake flodbølgjer. Sørpeskred er meir lunefulle og meir mobile enn snøskred, og det kan derfor vere verdt å dvele litt ved eit slikt scenario. Ut frå klimadata (kapittel 2) ser ein at den potensielle snøakkumulasjonen i undersøkingsområdet er liten. Likevel kan ein ikkje sjå vekk ifrå at det med ein frekvens på 1/5000 kan bygge seg opp snøskavlar i dalføret ovanfor Skramsvatnet som kan føresake snøskred ned i dalbotnen. I verste fall kan slike demme opp bekken som renn ovanfor vatnet og føresake sørpedanning. Dalføret har likevel ei slak helling (ca. 6 ) og sjølv om sørpeskred inneheld mykje energi vil ikkje farten bli stor nok på dette slake underlaget til å kunne utløyse større flodbølgjer i Skramsvatnet. Det er også usannsynleg at utløpsområdet til snøskred frå desse dalsidene vil strekke seg heilt ned i dalbotnen her oppe, når alpha-beta-metoden viser at den ikkje når ned til Skramsvatnet lenger nede, kor dalsidene er minst like bratte (sjå Figur 5.9.). Elles verkar dreneringa god i undersøkingsområdet, og faren for sørpeskred vert vurdert som liten. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 52

53 7 Føreslåtte sikringstiltak 7.1 Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f. eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o. l.). 7.2 Sikringstiltak Basert på våre observasjonar og modellering ar vurderer SGC steinsprangsfaren (frekvens på 1 skred/5000 år) som tilstadesverande i deler av undersøkingsområdet (jf. tryggleiksklasse 3, Direktoratet for byggkvalitet). Vurderinga er basert på antal personar som bur i steinsprangfarleg område. Antal personar er meir enn 10, derfor fell området innanfor tryggleiksklasse 3. Vi tilrår på bakgrunn av dette enkelte sikringstiltak mot steinsprang. I dei områda kor det er påvist ustabile bergparti er det anbefalt å bolte lause blokker fast i fjellveggen. I områder kor det grunnen og lausmassane er ustabil kan ein også bygge ut fangnettingar i underkant, som har til føremål å stoppe nedkommande materiale. Sunnfjord Geo Consulting AS har kjennskap til fleire leverandørar av fjellsikring og kan sette oppdragsgjevar i kontakt med desse om det er ønskeleg. Figur 7.1.: Fangnettingar er effektive i områder der bergrunn og lausmassar er ustabile. Bilete frå NGI. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 53

54 Figur 7.2.: Grafikken syner lia ovanfor sørlege del av Måløy sentrum (sjå Figur 6.4.) etter at sikring med fangnett (svert linje) og boltar er utførd. Sjå kapittel 7. Basert på kart frå Statens kartverk. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 54

55 8 Risiko- og sårbarheitsanalyse Dette er eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) der SGC har fylt ut felta som har med dei geologiske aspekta å gjere. Dersom oppdragsgjevar i framtida skal fylle ut eit fullstendig ROS-skjema, m. t. p. utbygging i området, kan punkta under overførast til dette. Tabell 8.1: Viser risiko- og sårbarheitsanalysa Emne Er det knytt uakseptabel risiko til følgjande forhold? Nei Ja Kommentarar a Er området utsett for snø-, jord-, stein- eller større fjellskred? X Området er utsett for steinskred i sørlige delen av Måløy. Fare for snøskred er vurdert som liten på grunn av manglande snømengde. b Er det fare for flodbølgjer som følgje av skred i vatn/sjø? X Alpha-beta-målingar på fjellsida ovanfor Skramsvatnet, både for steinsprang og snøskred, viser at det er liten fare for skredbaserte flodbølgjer. Naturgjevne forhold c Er det fare for utgliding av området (jord, leire eller fjell)? X Området er dekka av eit forholdsvis tynt morenedekke, Dette er vurdert som stabilt og lite skredfarleg. I deler av området er det observert lausblokkmateriale som lokalt kjem frå fjellsida i nærleiken. d Er området utsett for flaum, flaumskred eller sørpeskred, også når man tar hensyn til økt nedbør som en konsekvens av en mulig klimaendring? X Området har ei god drenering. Det er ein viss fare for sørpeskred ovanfor Måløy. Dalen som ligg nordvest for Skramsvatnet vert drenert av mindre elvar og bekker, og renn ut i dette. Det er ein teoretisk mogelegheit for at snø frå området rundt dalen kan blande seg med vatn SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 55

56 i samband med kraftig nedbør i form av regn. Det vil kunne forårsake sørpeskred som vil avsettast ut i vatnet. Viss dette skulle inntreffe vil eit slikt skred generere ei flodbølgje, om det ikkje er is på vatnet. På grunn av den slake hellinga på dalføret vil ikkje eit sørpeskred kunne oppnå stor nok fart til å generere flodbølgjer store nok til å utgjere ein fare for demninga ved Skramsvatnet og lia nedanfor denne. e Er området sårbart for ekstremvêr eller stormflo? X Området ligg ned mot havnivå og klimarapportar tilseier at Måløy vil kunne oppleve ei auke i havnivå på rundt 1 m fram mot år Ved stormflo vil sjøen kunne stå nesten 3 m over dagens havnivå. f Er faren for radon vurdert? X Radonmengda i området er ikkje målt. h Er faren for jordskjelv vurdert? X Det er liten fare for at jordskjelv vil utløyse skred i området. I Anna (spesifiser)? SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 56

57 9 Konklusjonar Ein områdeplan i Måløy sentrum er under utarbeiding og NVE m. fl. sine aktsemdskart for steinsprang og snøskred viser at denne enkelte stader vil omfatte skredfarlig terreng. På bakgrunn av dette kontakta Vågsøy kommune Sunnfjord Geo Center for å gjere ei skredfarevurdering av området. Området er for det meste kartlagd som bart fjell, med eit mindre område med tynn morene mellom Veten og Gottrøysa. Sjølve byggefeltet er kartlagd som tjukk morene. Ingen store elvar eller gjel som potensielt kan føre mykje vatn inn i området er observert. Nokre mindre bekkar vart observert. På bakgrunn av dette vurderer vi sannsynet for at det skal bli utløyst jordskred, massestraum eller flaumskred innan området for lite. På aktsemdskartet for steinsprang ligg store delar av det aktuelle området innanfor utløpsområde for steinsprang. På grunn av grov oppløysing av desse karta kan skrentar på mellom m falle utanfor, noko som er tilfellet enkelte stader i det aktuelle området. Stort sett er desse skrentane vurdert som stabile, men det spesifikke området mellom Seternes og Ellingskarshornet har bratte skråningar rett bak busetnaden og her vart det observert skredblokker. Alpha-beta-modellering (kap. 5) syner at potensielle utrasingar herifrå vil kunne nå ned til bustadfeltet. På bakgrunn av dette ser vi på dette området som utsett for potensielle steinsprang og derfor bør sikringstiltak vurderast. SGC vurderer at faren for jord- og snøskred i gjeldande område er mindre enn 1/5000 år. Vi vurderer at faren for steinsprang i gjeldande område er større enn 1/5000 år. Det er ikkje gjort stabilitetsvurdering av desse skråningane. Men, med bakgrunn i lause blokker observert innan området, vurderer vi skråningane som ustabile og enkelte av desse bør sikrast mot steinsprang. Det mest vanlege typen for sikring er bolting av lause blokker. Eit alternativ for mindre blokker kan vere å sikre området med stålnettingar som fangar opp eventuelle steinsprang. Utføringa av ei slik sikring må gjerast av entreprenørar som har erfaring med denne typen arbeid, og sikringa må vere i samsvar med gjeldande føreskrifter. Vi understrekar at dette berre er føreslåtte sikringstiltak, og at dimensjonering og utføring må gjerast av aktørar som har kompetanse og godkjenning for denne type arbeid. SGC vil likevel vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 57

58 10 Referansar Church, J. A., White, N. J. 2011: Sea-level rise from the late 19 th to the early 21 st Century. Surveys in Geophysics, doi: /s Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research.annals of Glaciology 26, Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Ramberg, I., Brynhi, I. & Nøttvedt, A. 2006: Landet blir til. Norsk Geologisk Foreining. Trondheim. Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, Vasskog, K., Drange, H., Nesje, A. 2009: Havnivåstigning Estimater av framtidig havnivåstigning i norske kystkommuner. Klimatilpasning i Norge. Institutt for Geovitenskap, UiB/Bjerknessenteret for Klimaforskning. SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 58

59 Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Klima: Meteorologisk institutt Miljøverndepartementet Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet Anna: Norges geotekniske institutt SUNNFJORD GEO CONSULTING AS Side 59