Skredfareevaluering ved Lefdal gruver, Eid kommune

Transkript

1 Skredfareevaluering ved Lefdal gruver, Eid kommune Juni 2014

2 Prosjektinformasjon og status: Dokumentittel: Skredfareevaluering ved Lefdal gruver, Eid kommune Dokumentnr.: Kontraktnr.: Prosjekt: Skredfareevaluering Klassifisering: Distribusjon: Intern Leveransedato.: Status: Sider: 13. juni 2014 Godkjend rapport 27 Kontraktør: Kontraktørinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS Villabyen Stongfjorden Organisasjonsnummer: MVA Kontaktinformasjon: Sunnfjord Geo Consulting AS v/synne Lindgren Alsaker Dagleg leiar Villabyen 3, 6984 Stongfjorden Tlf.: e-post: Synne@SGCas.no Einar@SGCas.no Klientinformasjon: Lefdal Mine Datacenter v/mats Andersson Marketing Director / CMO Gate 1, nr. 57 Måløy Tlf.: e-post: mats.andersson@lefdalmine.com Fagområde: Dokumenttype: Lokalitet: Geologi Rapport Lefdal, Eid kommune Feltarbeid utførd av: Utførd (Dato): Signatur: Torkjell Ljone 5. juni 2014 Torkjell Ljone (sign.) Tor Ivar Birkeland 5. juni 2014 Tor Ivar Birkeland (sign.) Rapport utarbeidd av: Ferdig rapport (Dato): Signatur: Tor Ivar Birkeland 11. juni 2014 Tor Ivar Birkeland (sign.) Rapport revidert av: Godkjend (Dato) Signatur: Einar Alsaker (Fagleg rådgjevar) 11. juni 2014 Einar Alsaker (sign.) Even Vie (prosjektkoordinator) 11. juni 2014 Even Vie (sign.) Rapport godkjend av: Godkjend (Dato) Signatur: Synne L. Alsaker (Dagleg leiar) 12. juni 2014 Synne L. Alsaker (sign.)

3 INNHALDSLISTE INNLEIING... 4 SAMANDRAG... 5 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING Plassering Topografi, vegetasjon og hydrologi Klima Klimastatistikk Klimaprognosar... 8 KAPITTEL 2 GEOLOGI Berggrunnsgeologi Lausmassegeologi... 9 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Tidlegare skredhendingar KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE Alpha-beta-metoden RocFall KAPITTEL 5 SKREDFAREEVALUERING Vurdering av skredfare Feltobservasjonar Samanstilling og diskusjon kring skredfare For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane og kva faktorar som påverkar desse, sjå Vedlegg IV Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Skred frå fast fjell Snøskred

4 Sørpeskred KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK Generelt Sikringstiltak KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR KAPITTEL 9 REFERANSAR VEDLEGG... I VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE... I VEDLEGG II KLIMA... III Klimastatistikk... III Klimaprognosar... VIII VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE... XIV VEDLEGG IV GENERELT OM DEI ULIKE SKREDTYPANE... XVIII 3

5 INNLEIING Sunnfjord Geo Consulting AS (SGC) vart kontakta av Nordplan AS for å gjennomføre ei skredfareevaluering ved eit område som skal regulerast for utbygging ved Lefdal gruver i Eid kommune. Vi har her gjort ei heilskapleg vurdering av faren for jordskred, massestraum, flaumskred, ras frå fast fjell, snøskred og sørpeskred. Feltarbeidet vart utførd den 5. Juni 2014, og resultata herifrå er supplert med informasjon frå som er ein felles internettdatabase for skred, utarbeidd av Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. I tillegg er det henta klimadata frå Meteorologisk institutt sine tenester på internett, og Kartdata er henta frå Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS og NGU. I Plan- og byggingslova er tryggleikskrav mot skred definert ut frå ulike typar bygningar. I høve til dette går vår skredfareevaluering i hovudsak ut på å dele undersøkingsområdet inn i tre tryggleiksklassar; S1, S2 og S3. Desse er definert ut frå største nominelle, årlege sannsyn for skred. Dess fleire personar som oppheld seg i eit område, dess færre skred kan ein tillate per år (Tabell 1). For ei grundigare forklaring til tryggleiksklassene sjå Vedlegg 1. Tabell 1: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skred- og flaumfarlege område. Tryggleiksklasse Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme Skred Flaum S1/F1 Liten 1/100 1/20 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 1/200 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 1/1000 Rekkehus, hotell Til hjelp i arbeidet har vi nytta oss av den såkalla alpha-beta-metoden for å matematisk modellere utløpsdistansen til eventuelle snøskred og steinsprang. Vi har også fylt ut eit skjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) i området. Rapporten er bygd opp av ni kapittel. Kapittel 1-4 handsamar ekstern bakgrunnsinformasjon (klimadata, eksisterande geologiske kart o.l.), og denne informasjonen vert samanstilt med våre eigne feltobservasjonar i Kapittel 5. På bakgrunn av dette vert skredfaren i området vurdert for kvar skredtype. Det er feltobservasjonane som dannar hovudgrunnlaget for dei endelege konklusjonane til SGC. Eksterne data vert berre nytta som eit supplement til desse. Berre dei geologiske aspekta ved skredfarevurderinga vert her omtala. Alle konklusjonar som her vert trekt føreset at menneskelege inngrep i området vil kunne endre dei geologiske og hydrologiske forholda, og dermed også skred- og flaumfaren. Dersom skredfare vert påvist i undersøkingsområdet, vil SGC føreslå sikringstiltak mot skred (Kapittel 6). SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og er difor kvalifisert til å legge dimensjonerande føringar for sikringstiltak mot skred. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne bidra med rådgjeving kring geologiske tilhøve, om dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar side. 4

6 SAMANDRAG Undersøkingsområdet ligg i Lefdal, i Eid kommune. I forbindelse ved etablering av lagringsrom for dataservere i dei tomme gruveromma skal det etablerast ulike bygg i dagen. Området strekkjer seg frå inngangen ved gruva og til toppen på fjellet Nyken. Nedst er det ei meter høg skjering. Hellinga på lia oppunder Nyken er Berggrunnen i området består av olivinstein/pyroksenitt, samt ulike gneisar. NVE m.fl. sine aktsemdskart viser at det planlagde arealet ligg innanfor fareområde for steinsprang, og for snøskred. Det er ikkje registrert skred i området tidlegare. Feltarbeidet viste at heile området er dekka av morenemateriale som enkelte stader er overlagt av steinsprangavsetjingar. Det vart påvist fleire oppsprukne blotningar som verker som losneområde for steinsprang. Utløpslengda for steinsprang er berekna med alpha-betametoden og simulert med programmet RocFall. Den meter høge skjeringa utgjer ingen skredfare for det planlagde utbygde arealet. Graden av fare for lausmasseskred og flaumskred frå sedimentdekket vert vurdert som liten men kan ikkje utelukkast ved ekstrem nedbør. Området er prega av milde vintrar med relativt mykje nedbør. Under feltarbeid og ved kartstudie vart det ikkje påvist område med særleg snøfang. I lia oppunder Nyken er det dessutan tett gran- og lauvskog, men vegetasjonen kan fort endra seg. På bakgrunn av dette er graden av fare for snøskred vurdert som liten, men kan ikkje utelukkast på lengre sikt. Utløpslengda er rekna ut ved alpha-beta-metoden. På bakgrunn av opplysningane ovanfor vart det utarbeid eit kombinert faresonekart. Kartet viser at delar av området ikkje støttar kravet til sikkerheit i sikkerheitsklasse 3. Vi anbefalar difor å sikra området med ein voll som strekkjer seg frå gruveinngangen til vegen. Ut frå simuleringane i RocFall bør vollen vera minst 3 meter høg. 5

7 KAPITTEL 1 OMRÅDESKILDRING 1.1. Plassering Den undersøkte arealet, gnr./bnr. 102/3, ligg ved Lefdal gruver i Eid kommune, om lag 30 km vest for Nordfjordeid. Det undersøkte området er under planlegging, i forbindelse ved etablering av lagringsrom for dataservere i dei tome gruveromma. I denne forbindelse er det planlagt å sprenga bort fjellknausen bak dagens gruvehus (sjå raud firkant) og der skal det etablerast ulike bygg i dagen i forbindelse med datalagringa. Figur 1: Oversiktskart samt kartutsnitt syner plassering av Lefdal i Eid kommune (innramma i svart). Undersøkt areal (innramma rødt) ligg langs ein fjellvegg ved inngangen til Lefdal gruver, om lag 30 km vest for Nordfjordeid. Kjelde: Norgeskart Topografi, vegetasjon og hydrologi Det undersøkte området er på 29 daa og strekk seg frå gruveinngangen til toppen av Nyken på 115 m o.h. Nedst er det ei tilnærma vertikal skjering på meter, før terrenget skrår oppover mot fjelltoppen Nyken med ei helling på om lag Innimellom er det fleire vertikale parti, sjå brattleikskart på Figur 2. Området er skogkledd med blanding av bar- og lauvskog. 6

8 Figur 2: Brattleikskart for tilhøyrande område ved Lefdal gruve. Legg merke til at lia oppunder Nyken har ei helling på med enkelte vertikale parti innimellom. Innramma område i raudt er planlagd at skal spengjast bort for å gje plass til ulike bygg. Kjelde: NGI Klima Klimastatistikk Skredfare og klima heng tett i saman. Temperatur og nedbør er avgjerande for stabiliteten til sediment, vassavrenning, flaumfare, steinsprangsfare som følgje av frostsprenging og sjølvsagt mengde og stabilitet på snø. For å kunne gjere ei tilstrekkeleg skredfareevaluering må ein ta omsyn til gjeldande klimastatistikk, samt leiande forsking sine prognosar for framtidige klimaendringar. Meteorologisk institutt har hatt operative vêrstasjonar på ulike stader på vestlandet i lang tid. Den som er nærast det undersøkte området er stasjonen i Nordfjordeid. Frå denne er det henta temperatur- og nedbørsnormalar for førre klimanormalperiode, (Figur 3). Sidan datamaterialet strekk seg over ein periode på ca. 30 år, som er det statistiske minsteintervallet for klimamålingar, gjev dette ein peikepinn på klimaet i området gjennom siste del av talet. 7

9 Figur 3: Temperatur- og nedbørsnormalar frå Meteorologisk institutt. Statistikken er bygd på data i perioden frå målestasjon Nordfjordeid (71 m o.h.). Årsnormalen for nedbør var i heile dette tidsrommet 2035 mm. Årsnormalen for temperatur var 6 C Klimaprognosar Prognosar for klimautvikling for Lefdal fram mot klimaperioden viser at ein kan forvente ei auke i årstemperatur på 2,5-3 C. Normal årsnedbørssum kan auke med % i løpet av same periode. Både årsavrenninga og våravrenninga kan auke med 5-20 %, medan sommaravrenninga i følgje prognosane kan minke med 5 %. Haustavrenninga kan auke med % og vinteravrenninga med 5-20 %. Modellen viser også at snømengda kan verte redusert med opptil 60 % og at det kan bli 50 færre dagar i året med snø fram mot Vedlegg II viser detaljane i både klimastatistikk og klimaprognosar for Lefdal. 8

10 KAPITTEL 2 GEOLOGI 2.1. Berggrunnsgeologi Berggrunnen på Vestlandet er prega av den kaledonske fjellkjedefaldinga (fjellkjededanninga) som byrja i den geologiske perioden silur; frå 444 til 419 millionar år sidan (Ramberg m.fl., 2013). Under denne hendinga kolliderte den nordamerikanske kontinentalplata, Laurentia, og den europeiske kontinentalplata, Baltica, noko som resulterte i danning av ein fjellkjede, større enn dagens Himalaya (Ramberg m.fl., 2013). Det medførde også store omdanningar både i strukturen og samansetjinga til bergartane over heile Vestlandet. I følgje NGU består berggrunnen i Lefdal av ulike gneisar samt avgrensa område med olivinstein/pyroksenitt (Figur 4). Dette er omdanningsbergartar som fekk sin strukturelle signatur under eit høgt trykk- og temperaturregime på store djup, under den kaledonske orogenesen. Figur 4: Berggrunnskart over Lefdal. Ein ser av kartet at det er olivinstein/pyroksenitt og ulike gneisar som dominerer i undersøkt område. Kjelde: NGU 2.2. Lausmassegeologi For 2,6 millionar år sidan byrja epoken kvartær, ein periode kor den nordlege halvkula var prega av om lag istider. Breane som dekka store delar av Noreg under desse kuldeperiodane grov ut dalar og fjordar og danna det landskapet vi har i dag, og som er typisk for Sogn og Fjordane. Innlandsisen under siste istida hadde si maksimale utbreiing for om lag år sidan. Etter kvart som innlandsisen smelta attende dei følgjande tusenåra, blottla den morenemateriale og smeltevassavsetjingar i dei fleste lier og dalstrøk. I undersøkingsområdet har NGU kartlagd tynn morene med bart fjell på toppen av fjellet Nyken (Figur 5). 9

11 Figur 5: Lausmassekart over Lefdal. I undersøkingsområdet er det kartlagd tynn morene med bart fjell på toppen av fjellet Nyken. Kjelde: NGU 10

12 KAPITTEL 3 AKTSEMDSKART OG TIDLEGARE HENDINGAR 3.1. Aktsemdskart for steinsprang og snøskred Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) er ansvarlig for aktsemdskart for steinsprang og snøskred på i samarbeid med Norges geologiske undersøkelse (NGU), Statens vegvesen, Jernbaneverket og Forsvarets militærgeografiske tjeneste. Aktsemdskarta for steinsprang og snøskred viser potensielle utløysingsområde (kjeldeområde) og utløpsområde (rekkevidda av potensielle skred). Karta er utarbeidd ved bruk av ein datamodell som identifiserer moglege utløysingsområde for steinsprang og snøskred ut frå hellinga på fjellsida. For kvart utløysingsområde vert utløpsområdet for steinsprang og snøskred utrekna. Denne kartdatabasen er utelukkande basert på datamodellering og ingen feltobservasjonar er lagde til grunn. Viktige faktorar som klima, vegetasjon og berggrunn er det difor ikkje teke omsyn til, og meir detaljerte faresonekart må utarbeidast for å kunne seie noko om sannsynet for steinsprang og snøskred. Aktsemdskarta kan difor ikkje brukast direkte i reguleringsplanar eller i byggesaker for å avgjere om eit areal/område tilfredsstiller krav til tryggleik mot naturfarar, jamfør føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012). Karta gjev likevel ein god indikasjon på kvar topografien tilseier at ytterlegare undersøkingar bør gjennomførast. Figur 6 viser aktsemdskartet for steinsprang i Lefdal. Her ser ein at det, ut ifrå topografien, vil vere eit potensielt losneområde frå fjellet Nyken som kan truga området ved gruveinngangen. Heile det undersøkte arealet ligg difor innanfor det som modellen definerer som aktsemdsområde for steinsprang. Figur 7 viser aktsemdskartet for snøskred i Lefdal. Også her har modellen definert austsida av Lefdal med fjellet Nyken som potensielt losneområde. Sidan snøskred er noko meir mobile enn steinsprang medfører dette at så godt som heile undersøkingsområdet ligg innanfor modellert utløpsområde for snøskred. 11

13 Figur 6: Aktsemdskart for steinsprang ved Lefdal. Potensielle kjeldeområder er merka av med mørkegrått, medan modellerte utløpsområder er merka av med lysegrått. Ein ser at det er eit kjeldeområde på austsida av Lefdal som vil få sitt utløpsområde ned mot gruveinngangen. Henta frå Figur 7: Aktsemdskart for snøskred for Lefdal. Potensielle kjeldeområder er merka av med møreraudt, medan modellerte utløpsområder er merka av med lyseraudt. Ein ser at i fylgje modellen er det definert eit kjeldeområde på fjellet Nykken på austsida av Lefdal. Dette medfører at så godt som heile undersøkingsområdet ligg innanfor aktsemdsfeltet for snøskred. Henta frå http//: Tidlegare skredhendingar NVE m.fl. har i sin nettdatabase også ei oversikt over tidlegare skredhendingar. I undersøkingsområdet er det ikkje tidlegare registrert nokre skredhendingar. 12

14 KAPITTEL 4 MODELLERING AV SKREDFARE 4.1. Alpha-beta-metoden Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Metoden er basert på empiriske data om utløpsdistanse for skred, på bakgrunn av topografien i skredbana. For utgreiing om metoden, sjå Vedlegg III. Vi har nytta metoden for å modellere utløpsdistansen for steinsprang og snøskred frå tre utvalde, potensielle losneområde i undersøkingsområdet. Dette er gjort gjennom to profil for steinsprang og eit profil for snøskred. Resultatet frå alpha-beta-modelleringa er det mulig å korrelera opp mot faresonene på 1/100, 1/1000 og 1/5000 år. Dette er framstilt med høvesvis raud, gul og grøn farge. Figur 8 viser resultatet frå kalkulering med alpha-beta-modelleringa av steinsprangfare. Resultatet viser teoretisk utløpslengde og er sensitivt for blant anna kartoppløysing. For ytterligare profil berekna med alpha-beta-metoden sjå vedlegg II. Figur 8: Resultat frå profil 1 med alpha-beta-modelleringa av steinsprangfare i undersøkingsområdet. Losneområdet er markert med raudt punkt, deretter er utløpslengda berekna gjennom likninga α=0,77*ß+3,9. Deretter er det vanleg å trekkja frå to standardavvik. Resultatet frå alpha-beta-modelleringa er mulig å korrelere opp mot faresonene for skred med eit gjentakrsintervall på 1/100, 1/1000 og 1/5000 år. Dette er framstilt med høvesvis raud, gul og grøn farge. Figur 9 viser resultatet frå kalkulering med alpha-beta-modelleringa for snøskred. Resultatet viser teoretisk utløpslengde og er sensitivt for blant anna kartoppløysing. Det er vanleg å trekkja frå 1 til 2 standardavvik etter storleik på losneområdet. Resultatet frå alpha-betamodelleringa er det mulig å korrelera opp mot faresonene på 1/100, 1/1000 og 1/5000 år. Dette er framstilt med høvesvis raud, gul og grøn farge. 13

15 Figur 9: Resultat frå profil 1 med alpha-beta-modelleringa av snøskred i undersøkingsområdet. Losneområdet er markert med raudt punkt, deretter er utløpslengda berekna gjennom likninga α=0,96*ß-1,4. Deretter er det vanleg å trekkja frå to standardavvik. Resultatet frå alpha-beta-modelleringa er mulig å korrelere opp mot faresonene for skred med ein gjentaksintervall på 1/100, 1/1000 og 1/5000 år. Dette er framstilt med høvesvis raud, gul og grøn farge. Desse kartskissene er berre basert på modellert utløpsdistanse, frå nokre få utvalde kjeldeområde. Alpha-beta-metoden åleine er derfor ikkje tilstrekkeleg til å påvise skredfare i eit område. Sjølv om den potensielle utløpsdistansen kan vere lang, må ein òg ha eit reelt utløysingspotensiale (lause blokker, oppsprukke fjell, tilstrekkeleg snømengde) for å påvise skredfare. Metoden tek heller ikkje omsyn til faktorar som vegetasjon, klima og akkumulasjonspotensiale for snø. Også grunna den avgrensa kartoppløysinga bør ikkje dette resultatet vektleggast for mykje. Resultata frå alpha-beta-metoden vert likevel teke med som eit nyttig supplement når den reelle skredfaren skal diskuterast i Kapittel RocFall RocFall er eit statistisk analyseprogram utvikla for å løysa skredfarerelaterte problem som utløpslengde, spretthøgde og energi for steinsprang. Startparametrane ein vel før simulering er geometri på skråninga, form og hardleik på steinen, losneområde i skråninga og kor mange simuleringar ein vil køyra. For oppdraget vårt ved Lefdal gruver har dette programmet vore eit nyttig supplement saman med alpha-beta-berekningane til utarbeiding av faresonekart og sikringstiltak. Figur 10 viser modellert spretthøgde for lia over Lefdal gruver. Ut frå figuren ser ein at ein kan forvente spretthøgd på inntil 4 meter for blokker som kjem rullande ned lia frå Nyken. Figur 10: Resultat frå simulert spretthøgd for lia under Nyken. Figuren viser at ein kan forvente spretthøgd på inntil 4 meter for steinar som kjem rullande ned lia frå Nyken. 14

16 KAPITTEL 5 SKREDFAREEVALUERING 5.1. Vurdering av skredfare NVE m.fl. ( sine aktsemdskart viser at planområdet ligg innanfor modellert utløpsområde for steinsprang og snøskred. Våre eigne alpha-beta-kalkulasjonar visar nokolunde same resultat. Dette er som nemnd berre matematiske modelleringar basert på terrenggradientar, ofte med ekvidistanse på 20 m, noko som gjev ei forholdsvis låg kartoppløysing. I modelleringa er det heller ikkje teke omsyn til viktige faktorar som vegetasjon, drenering, klima, lausmassar, bergartstype og sprekkesystem. Risikoen for at massar (jord, stein, snø, etc.) skal kome i rørsle, dessutan akkumulasjonspotensiale for snø og vatn er også avgjerande faktorar, som krev nærare undersøking for å få kartlagd skredfaren på ein tilfredsstillande måte. Det vart difor gjennomførd feltarbeid for å gjere ei heilskapleg vurdering av den reelle skredfaren. For at det skal kunne gå skred må det: 1) finnast rasfarleg materiale. 2) vere tilstrekkeleg bratt i terrenget, slik at raset kan løysast ut og utvikle seg. 3) finnast ein mekanisme som set materialet i rørsle. Desse mekanismane er ofte knytt til ekstreme situasjonar som endrar stabiliteten i massane Feltobservasjonar Feltarbeidet vart utførd 5. juni 2014 av geolog Torkjell Ljone og geolog Tor Ivar Birkeland frå SGC. Her følgjer ein generell og uavhengig gjennomgang av alle feltobservasjonane. Feltområdet er prega av tett gran- og lauvskog av ulike treslag. Gjennom feltområdet går det ei kraftlinja der all vegetasjon er fjerna. NGU har kartlagd området som tynn morene, men som fram står som rikt på blokker av rundingsgrad kanta. Det er truleg at blokkene er avsett oppå morenematerialet. Lia oppimot Nyken har samanhengande sedimentdekke, kun avbrote av fjellblotningar. Berggrunnen i området består som kartlagd av olivinstein/pyroksenitt, der foliasjonen har eit strøk på ca. 30 og eit fall på ca. 52. Bergmassen heller innover. Skjeringa ved gruveinngangen framstår som relativ fast med enkelte lause blokker. Desse er det mogleg å fjerna ved spettrensk eller pigging. Den oppmura fangvollen langs tilkomstvegen til gruva vil verna mot nedfall frå skjeringa (sjå Figur 11). Lia ovanfor skjeringa har ei helling på med fleire vertikale parti innimellom. Desse vertikale partia er fjellblotningar og verkar som potensielle losneområde for steinsprang. Fjellblotningane er hovudsakleg å finna ovanfor kraftlinja som går gjennom lia men det er også enkelte under denne (sjå Figur 12 for plassering). Blotningane førekjem i ulik storleik frå 1 til 8 meter høge, men felles for dei alle er at dei er relativ oppsprukke med to tilstøytande sprekkeretningar i tillegg til foliasjon. Dette betyr at ein jamleg har nedfall av blokker som potensielt kan rasa ned mot gruveområdet. I lia ovanfor gruva er vegetasjonen i form av skog svært tett, dette kan verka inn på utløpslengda. Sjå Figur 13 til 15 for bilete av fjellblotningar og Figur 16 for bilete av fersk avsett blokk inntil tre. 15

17 Figur 11: 10 til 15 meter høg skjering langs tilkomstvegen til gruveinngangen. Skjeringa framstår som relativ fast med enkelte lause blokker. Desse er det mogleg å fjerna ved spettrensk eller pigging. Den oppmurte fangvollen langs tilkomstvegen til gruva vil verna mot nedfall frå skjeringa. Figur 12: Oversiktsbilete som syner plassering på kjeldeområda for steinsprang ovanfor Lefdal gruve, markert med raud sirkel. 16

18 Figur 13: Oppsprukke fjellblotning på oppsida av innkøyringa til gruvene. Foliasjonen helle innover og har orienteringa 32 med helling 52. Den har to tilstøytande sprekkeplan som gjer at fjellet fram står som oppsprukke. 17

19 Figur 14: Oppsprukke kjeldeområde som syner fleire relativ lause blokker på 2 x 1 x 1 m. Figur 15: Stor fjellhammar som har losna frå berget i bakkant. Hammaren er om lag 8 meter høg og 4 meter brei. Ein ser at fjellmassen er oppsprukken med to tilstøytande sprekkeplan i tillegg til foliasjon. 18

20 Figur 16: Fersk skredblokk avsett inntil tre. Blokka må vera yngre enn treet, noko som stadfestar fersk skredaktivitet i området Samanstilling og diskusjon kring skredfare For ei generell utgreiing om dei ulike skredtypane og kva faktorar som påverkar desse, sjå Vedlegg IV Jordskred, grov massestraum («debris flow»), flaumskred og flaum Under feltarbeidet (Kapittel 5.2.) vart det observert eit samanhengande sedimentdekke i heile undersøkingsområdet. Mesteparten av dette er tolka til å vere morene, men i deler av området er denne overlagt av steinsprangmateriale. Morene er rekna som eit stabilt sediment, som trass leirinnhald er armert av store mengder grus og større blokker. Det har heller ingen lagdeling. Steinsprangmateriale har allereie rasa ut og brukt opp mykje av sin kinetiske energi, slik at dette også stort sett ligg stabilt. Klimaprognosane (Vedlegg II) viser at ein kan rekne med ei auka årsavrenning på 5-20 % i Lefdal. På bakgrunn av dette vurderer vi faren for jordskred og massestraum som liten i området, men ein kan likevel ikkje utelukke det ved ekstreme nedbørshendingar. Utløpslengda til eit jordskred frå lia under Nyken er sterkt avhengig av topografien i området. Eit jordskred i denne lia vil utløpe ned på tilkomstvegen til gruva og evt. vestover mot planlagt bygningar. Sjå Figur 17 for faresonekart. Området er ikkje utsett for flaum, ut ifrå topografi og avstand til næraste elv. 19

21 Skred frå fast fjell Steinsprangfaren ved Lefdal gruver kan delast i to; steinsprang frå den vertikale skjeringa og steinsprang frå lia under Nyken. Den vertikale skjeringa er 10 til 15 meter høg og er generelt fast og fin men med enkelte lause blokker. Denne skjeringa utgjer ingen fare for det planlagde arealet. Det anbefalast likevel at skjeringa vert gått over med spettrensk eller pigging. Frå lia under Nyken viser aktsemdskartet til NVE m.fl. (Kapittel 3.1.) at det planlagde området ligg innanfor modellert utløpsdistanse for steinsprang. Det er likevel ikkje tidlegare registrert verken steinsprang, steinskred eller fjellskred ved undersøkingsområdet (Kapittel 3.2). Feltobservasjonar viser fleire vertikale, oppsprukne blotningar som verker som potensielle losneområde for steinsprang. Den ferske blokka avsett inntil eit tre, stadfestar at det er steinsprangaktivitet i lia. Den svært tette skogen har ein preventiv verknad på utløpslengda, men ein kan likevel ikkje utelukke at blokker vil kunne nå det planlagde arealet. Vert skogen fjerna, endrar dette også risikoen for skred. Resultatet frå alpha-beta-metoden tek ikkje høgde for endringa i topografi som tilkomstvegen til gruva utgjer. Vel difor å delvis sjå vekk for denne. Simuleringane i RocFall antyder ein spretthøgde opp mot 4 meter på tilkomstvegen til gruva. Spretthøgda minkar med auka avstanden frå vegen. Der muren er planlagd spretthøgda betydeleg lågare. På bakgrunn av dette har vi utarbeidd eit faresonekart i undersøkingsområdet, sjå figur 17. Faresonekartet viser utløpslenga for steinsprang med høvesvis nominelt årleg sannsyn på 1/100, 1/1000 og 1/5000. I den raude sona på kartet vil det altså gå steinsprang oftare enn ein gong kvart 100 år, og dette området imøtekjem ikkje kravet til nokon av tryggleiksklassane (sjå vedlegg 1) I den gule sona vil det gå steinsprang med gjentaksintervall kortare enn 1000 år, og her vil ein kunne sette opp uthus, garasjar og andre bygg som er klassifisert i tryggleiksklasse 1. I den grøne sona vil det gå steinsprang med eit gjentaksintervall inntil 5000 år, og her vil ein kunne sette opp bygg i tryggleiksklasse 2, slik som enkeltståande bustadhus og feriebustader. Områda innanfor dei svarte rammene på kartet som ikkje er fargelagde ligg utanfor utløpsdistansen til «femtusenårsskredet» og kan i praksis sjåast på som utanfor fare for skred. Faresonekartet viser at deler av området ikkje imøtekjem krava til tryggleiksklasse 3. Dersom det skal førast opp bygningar kor meir enn 10 personar dagleg vil opphalde seg (til dømes bustadblokker) må det her utførast sikringstiltak. Sjå Kapittel 6 for våre tilrådingar vedrørande dette Snøskred Undersøkingsområdet har ein topografi (Kapittel 1.2.) med parti der overflatehellinga er mellom 30 og 60, noko som er rekna for å vere kritisk med omsyn til snøskredfare (sjå Vedlegg IV) Det er ikkje observert forseinkingar i det undersøkte terrenget som kan akkumulera store snø mengder. Klimastatistikken for Nordfjordeid (Kapittel ) viser at det er berre i januar og februar at normaltemperaturen er under 0 C. Klimaprognosane (Kapittel ) viser at årstemperaturen i Lefdal er forventa å stige med 2,5-3,0 fram mot klimaperioden

22 Den same modellen viser at det er forventa % mindre snø fram mot og opptil 60 færre dagar i året med snødekke. Det er ikkje registrert snøskred i området tidlegare (Kapittel 3.2.). NVE m.fl. sitt aktsemdskart for snøskred i Lefdal (Kapittel 3.1.) viser at heile undersøkingsområdet ligg innanfor modellert utløpsdistanse. Våre eigne kalkulasjonar med alpha-beta-metoden (Kapittel 4.1.) støttar dette. Feltobservasjonane (Kapittel 5.2.) stadfesta at topografien tilseier lite snøfang i undersøkingsområdet. I tillegg vart det klart at heile området er dekka av tildels tett skog, noko som har ein preventiv effekt mot utløysing av snøskred. Vert skogen fjerna, endrar dette også risikoen for skred. Vi vel å la topografien og klimadata vege tungt men kan ikkje utelukke snøskred i det undersøkte området på lengre sikt. Eit snøskred i denne lia vil rasa ned på tilkomstvegen til gruva og eventuelt vestover mot planlagde bygningar. Utløpslengda er blant anna avhengig av storleik og måten skredet strøymar på. Resultatet frå alpha-betametoden tek ikkje høgde for endringa i topografi som tilkomstvegen til gruva utgjer. Vi vel derfor å delvis sjå vekk frå den. Sjå Figur 17 for faresonekart. Faresonekartet viser at deler av det planlagde området ikkje imøtekjem krava til tryggleiksklasse 3. Dersom det skal førast opp bygningar kor meir enn 10 personar dagleg vil opphalde seg (til dømes næringsbygg) må det her utførast sikringstiltak. Sjå Kapittel 6 for våre tilrådingar vedrørande dette Sørpeskred Klimaprognosane som viser auka temperatur og høgare avrenning dei komande hundre åra. Dette har stor innverknad på farevurderinga for sørpeskred. Ytterligare har terrenget ei helling på om lag Vi konkluderer derfor at det er liten fare for sørpeskred i det undersøkte området. 21

23 Figur 17: Kombinert faresonekart for Lefdal. Det undersøkte området er markert med svart firkant. Ein ser at alle dei tre tryggleiksklassane er representert innanfor den aktuelle tomta. Det er topografien på motsett side som er styrande for utbreiinga av faresonene. Basert på kart frå Statens kartverk. 22

24 KAPITTEL 6 FORSLAG TIL SIKRINGSTILTAK 6.1. Generelt Skred vert vanlegvis inndelt i tre fasar/områder: 1) utløysingsområdet, der skredmassane losnar og kjem i rørsle 2) skredløpet, som er bana skredet følgjer 3) utløpsområdet, som er det arealet skredet legg seg når energien er oppbrukt Ved sikring mot skred er det mogleg å gjere inngrep i alle desse tre fasane, for å forhindre skadar på bygg. Kva for sikringsmetodar som bør nyttast er ei avveging mellom skredfare, kostnad og lokale, praktiske føresetnader/utfordringar for skredsikring (f. eks. tilgjengelegheit for anleggsmaskiner o. l.) Sikringstiltak Under skredfareevalueringa (Kapittel ) vart det påvist skredfare frå lausmasseskred, steinsprang og snøskred. Graden av skredfare er størst frå steinsprang, men i eit lengre perspektiv kan ein ikkje utelukke snøskred eller lausmasseskred. Kjeldeområda for steinsprang består av fleire mindre, oppsprukke blotningar. Det er vanskeleg å sikre dette mot utfall, til dømes ved hjelp av bolting. Vi tilrår derfor å sikre i det planlagde arealet med ein voll. Denne bør plasserast bak eksisterande bygg ved gruva, frå gruveinngangen til vegen. Dette er i samsvar med vår vurdering og etter ynskje frå kunden. Total lengde på vollen vert ca. 105 meter. Fangvollen bør ha ei høgde på minst 3 meter. Dette vert stadfesta av simuleringane i RocFall. Det er viktig å presisere at det er kun dei planlagde bygningane som vert sikra ved denne vollen. Husa ved innkøyringa til gruva vil hamna på innsida av vollen og vil ikkje ha noko nytte av den. Sjå Figur 18 for plassering av fangvoll og Figur 19 for prinsippskisse av foreslått voll. Det er også viktig at vollen vert kontrollert og eventuelt reinska med jamne mellomrom, slik at oppsamla steinsprangmateriale ikkje reduserer den effektive vollhøgda. Ein alternativ plassering av vollen kan vera på oppsida av skjeringa, på denne måten får ein også sikra eksisterande bygningar. Ei hake ved dette alternativet er at det truleg vert svært mykje dyrare grunna fundamentering av voll i skråning med helling. Vollen kan byggast av naturstein, eller skredmaterialet som ligg i området frå før. Fangvollen bør byggast av maskinentreprenørar som har godkjenning for denne typen arbeid, samt at tiltaka må utførast i samsvar med gjeldande føreskrifter for dette. Kostnaden for utbygging av skredvoll ligg vanlegvis rundt ,- NOK/løpemeter. I undersøkingsområdet er den totale føreslåtte vollengda sett til ca. 105 m. Dette gjev eit minste kostnadsoverslag på ,- NOK + MVA. SGC har sentral godkjenning for prosjektering i tiltaksklasse 3 og utforming og dimensjonar som vi føreslår på fangvollen kan leggast til grunn for utbygging av denne. Dersom oppdragsgjevar eller byggingsentreprenør av ulike årsaker vil gå for alternative sikringstiltak bør dette likevel baserast på dei geologiske forholda i området, som vi har dokumentert i vårt 23

25 faresonekart. Dette betyr at drenering ved fangvollane, plassering av fangvollane og fanggjerdet, forma på vollen bør vere i samsvar med det som her er føreslått. Med omsyn til energien vollen må kunne motstå er det i utgangspunktet val av byggingsmateriale som avgjer kor tjukk vollen bør vere. Vår skredfarevurdering er gjort med utgangspunkt i noverande, naturgjevne forhold. Eventuelle menneskelege inngrep i området i framtida bør utførast slik at desse best mogleg vert oppretthaldne. All utbygging, sjølvsagt inkludert eventuell utbygging av det føreslåtte sikringstiltaket i seg sjølv, bør difor skje i samråd med kyndig personell. Figur 18: Faresonekart for Lefdal, etter plassering av fangvoll. Det undersøkte området, markert med svart firkant. Vollen må strekkjast frå gruveinngangen og heilt ut til vegen. Vollen vert då om lag 105m lang. Basert på kart frå Statens kartverk. Figur 19: Skisse som viser dimensjonering på vollen. Vollen bør vere om lag 3 m høg og 2 meter brei. 24

26 KAPITTEL 7 RISIKO- OG SÅRBARHEITSANALYSE Dette er eit standardskjema for risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS) der SGC har fylt ut felta som har med dei geologiske aspekta å gjere. Dersom oppdragsgjevar i framtida skal fylle ut eit fullstendig ROS-skjema, m.t.p. utbygging i området, kan punkta under overførast til dette. Emne Naturgjevne forhold Er det knytt uakseptabel risiko til følgjande forhold? a Jordskred og/eller massestraum X b c Skred frå fast fjell (steinsprang, steinskred og/eller fjellskred) Flodbølgjer som følgje av skred i vatn eller sjø Nei Ja d Snøskred X e Sørpeskred X f Flaum og/eller flaumskred X h Stormflo X i Grunnutgliding, berg X j Grunnutgliding, lausmassar X X X Kommentarar k Radon i berggrunn Radonmengda i grunnen er ikkje målt l Sterk vind X m Anna 25

27 KAPITTEL 8 KONKLUSJONAR På bakgrunn av våre feltobservasjonar, supplert med kart og fotografiske data, klimadata, historiske data og enkle matematiske berekningar, har Sunnfjord Geo Consulting AS gjort ei heilskapleg skredfareevaluering ved Lefdal gruver i Eid kommune. Det undersøkte området ligg lokalisert rett vest for dagens gruveinngang til Lefdal gruver. Området er planlagd utbygd i forbindelse med etablering av datalagring i dei tomme gruveromma. I denne forbindelse skal det etablerast ulike bygg i dagen. Undersøkingsområdet strekkjer seg frå gruveinngangen til toppen av fjellet Nyken. Hellinga er mellom Området er dekka av morenemateriale overlagd av steinsprangavsetjingar. Faren for jordskred, massestraum og flaumskred vert vurdert til liten men kan ikkje utelukkast ved ekstremnedbør. Grunna avstand til næraste elv, vert faren for flaum vurdert som liten. Planområdet ligg innanfor modellert utløpsområde for steinsprang på NVE m.fl. sine aktsemdskart. Dette skuldast ein bratt topografien i undersøkingsområdet. Feltarbeidet avdekka at det finnast reelle losneområde for steinsprang i lia, og at det har vore relativt hyppig steinsprangaktivitet her inntil nyleg. Alpha-beta-metoden og simuleringsprogrammet RocFall er nytta for å føresei utløpslengda. Klimastatistikk viser at det er lite snø i dette området, og gjeldande prognosar viser at snømengda vil reduserast ytterlegare dei komande hundre åra. Topografien avgrensar i tillegg akkumulasjonspotensialet for snø. I eit lengre perspektiv kan ein likevel ikkje utelukke snøskredfaren. På grunn av dette, samt låg vassføring, vert også faren for sørpeskred vurdert som liten. På bakgrunn av dette vart det laga eit kombinert faresonekart som viser at deler av planområdet ikkje imøtekjem krava til tryggleiksklasse 3. Dersom det skal oppførast bygg her kor fleire enn 10 personar vil opphalde seg dagleg (til dømes bustadblokker eller kontorbygg) må det gjennomførast sikringstiltak. Vi tilrår å bygge ein ca. 3 meter høg voll frå gruveinngangen til vegen. Vollen kan byggast av lokale lausmassar eller sprengstein frå gruva. Vi har skissert dimensjonane på ein slik voll. Eventuell etablering av denne må gjerast av aktørar som har kompetanse og godkjenning for denne type arbeid. SGC vil vidare i ein slik prosess kunne setje oppdragsgjevar i kontakt med slike aktørar og elles bidra med rådgjeving kring dei geologiske tilhøva, dersom dette er ønskeleg frå oppdragsgjevar si side. 26

28 KAPITTEL 9 REFERANSAR Derron, M. H. 2009: Method for the susceptibility mapping of rock falls in Norway. Technical report, Norges Geologiske Undersøkelse. Hestnes, E. 1998: Slushflow hazard-where, why and when? 25 years of experience with slushflow consulting and research. Annals of Glaciology 26, Highland, L. M., Bobrowsky, P. 2008: The landslide handbook A guide to understanding landslides. U. S. Geological Survey Circular Reston. Lied, K., Kristensen, K. 2003: Snøskred. Håndbok om snøskred (Norsk utgave). Vett & Viten AS. Høvik. Ramberg, I.B., Bryhni, I., Nøttvedt, A. og Rangnes, K (red.): Landet blir til Norges geologi. 2. utgåve. Trondheim. Norsk Geologisk Forening. 656 s. Terzaghi, K. 1962: Stability of steep slopes on hard unweathered rock. Geotechnique 12, Internettsider: Kart, satellittbileter og topografiske profil: Statens kartverk, Det Norske Kartselskap AS Hellingskart Geologiske data: Norges geologiske undersøkelse Klima: Meteorologisk institutt, Miljøverndepartementet Skredkart: Norges vassdrags- og energidirektorat Føreskrifter: Direktoratet for byggkvalitet

29 VEDLEGG

30 VEDLEGG I GJENNOMGANG AV TRYGGLEIKSKLASSANE I Plan- og byggingslova, føreskrift om tekniske krav til byggverk, kap. 7, 7-3 (Direktoratet for byggkvalitet, 2012/Byggteknisk forskrift TEK10) er tryggleikskrav definert ut frå ulike typar bygningar: 7-3. Sikkerhet mot skred (1) Byggverk hvor konsekvensen av et skred, herunder sekundærvirkninger av skred, er særlig stor, skal ikke plasseres i skredfarlig område. (2) For byggverk i skredfareområde skal sikkerhetsklasse for skred fastsettes. Byggverk og tilhørende uteareal skal plasseres, dimensjoneres eller sikres mot skred, herunder sekundærvirkninger av skred, slik at største nominelle årlige sannsynlighet i tabellen nedenfor ikke overskrides. Tabell 2: Oversikt over dei tre tryggleiksklassane ved plassering av byggverk i skred- og flaumfarlege område, i følgje Planog byggingslova (TEK10). Tryggleiksklasse for skred/flaum Konsekvens Største nominelle årlege sannsyn Døme Skred Flaum S1/F1 Liten 1/100 1/20 Naust, garasjar S2/F2 Middels 1/1000 1/200 Hus, einebustader S3/F3 Stor 1/5000 1/1000 Rekkehus, hotell Det eksisterer altså tre tryggleiksklassar (Figur 20 og Figur 21) som er definert ut frå konsekvensen av ei skredhending: Tryggleiksklasse 1 (S1) har det minste kravet for sikring og omfattar til dømes bygningar som garasjar og naust (Tabell 2). Opphaldstid av personar er kort og difor er konsekvensen vanlegvis liten. Ved bygging av til dømes naust og garasje i områder under kategorien S1 kan ein tillate eitt skred over ein periode på 100 år utan at det er naudsynt med sikring. Dersom det vert sannsynleggjort at det kan gå meir enn eitt skred over ein periode på 100 år (største nominelle årlege sannsyn 1/100), må tomta/bygningane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/20. Tryggleiksklasse 2 (S2) gjeld for bygningar der opptil 10 personar oppheld seg meir eller mindre permanent. Eit typisk døme på dette er einebustader og tomannsbustader (Tabell 2). I byggefelt vert kvart bygg handsama kvar for seg, slik at for einebustader og tomannsbustader her er det også S2 som er gjeldande tryggleiksklasse. Kravet til områder i kategori S2 er at det i gjennomsnitt går mindre enn eitt skred over ein periode på 1000 år. Dersom det vert sannsynleggjort at skred vil førekome hyppigare enn dette må tomta/bustadane derimot sikrast mot skred. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/200. For uteareal i tilknyting til evaluerte byggverk som klassifiserast under S2 kan kravet til tryggleik reduserast til tryggleiksnivået for tryggleiksklasse 1 (1/100). Dette fordi faren for liv og helse i samband med skred normalt vil vere vesentlig lågare for personar som oppheld seg utandørs.

31 Tryggleiksklasse 3 (S3) gjeld dersom meir enn 10 personar oppheld seg permanent i eit område. Dette gjeld til dømes bustadblokker, rekkehus, store kontorbygningar, kjøpesenter og hotell (Tabell 2). I desse tilfella vil konsekvensen ved ei skredhending vere stor og kravet til slike områder er at det i gjennomsnitt ikkje går meir enn eitt skred over ein periode på 5000 år. For flaum i slike områder er kravet sett til eit største nominelle årlege sannsyn på 1/1000. Også for S3 kan det vurderast å redusere tilhøyrande uteareal for dei aktuelle bygningane til S2, sidan eksponeringstida og derfor risikoen for personar som held seg utandørs er lågare. Figur 20: Forklaring til dei tre tryggleiksklassane for skred. Figur 21: Forklaring il dei tre tryggleiksklassane for flaum. Som Figur 20 og Figur 21 viser er det talet på personar som normalt vil opphalde seg i eit hus, som avgjer krav til tryggleiksklasse. For enkelte typar bygningar krev lovverket at det ikkje skal vere sannsyn for skred eller flaum i det heile tatt. Dette gjeld til dømes sjukehus eller bygningar der ein produserer og lagrar miljøfarlege kjemikaliar.

32 VEDLEGG II KLIMA Klimastatistikk Nedanfor følgjer Meteorologisk institutt sin klimastatistikk for Vestlandet, frå 1900 til Figur 22: Vårtemperaturen på Vestlandet har stege sidan Dei varmaste vårane var i 1920, -59, -02, -04 og -09. Figur 23: Dei varmaste sommartemperaturane var på 1930-talet (1933 var det varmaste året) og etter Dei varmaste åra var 1997, 2002, 2003 og Dei kaldaste somrane var i 1907, 1921, 1923, 1928, 1929 og III

33 Figur 24: Haustane var generelt kjølege tidleg på 1900-talet, med ein periode tidleg på 1920-talet som den kaldaste. Frå 1933 til 1966 var hausttemperaturane over normalen, medan haustane var kjølege på 1970-talet. Etter 1999 har det vore fleire milde haustar, t.d. i 1999, 2000, 2006 og Figur 25: Når det gjeld vintertemperaturen på Vestlandet, var det generelt milde vintrar rundt 1910 og første del av talet. Vintrane tidleg på 1940-talet var derimot uvanleg kalde. Det var fleire kalde vintrar i perioden og Milde vintrar var det på byrjinga av 1970-talet og slutten av og byrjinga av 1990-talet. Vintrane både i 2010 og 2011 var kalde. Dei kaldaste åra i perioden var , 1966, 1979 og Det var milde vintrar i 1925, 1949, 1989, 1990 og IV

34 Figur 26: Målingar frå Vestlandet syner at årsmiddeltemperaturen var over normalen i periodane , , , og etter Den varmaste perioden har vore etter 2000 og det varmaste året var i 2006, då årsmiddeltemperaturen var 1,8 C over normalen. Dei kaldaste åra sett under eitt var 1915, 1940, 1942, 1979 og Figur 27: Ein legg merke til dei nedbørsfattige vårane på og 1930-talet. Dei våtaste vårane var i 1921, 1938, 1943, 1967, 1990 og V

35 Figur 28: Det var mindre variasjon i sommarsnedbør enn vårnedbør på Vestlandet gjennom 1900-talet. 1910, 1913, 1955, 1968 og 1997 skil seg likevel ut med tørre somrar. I 1964 var det ein særdeles våt sommar. Ein ser også at det var relativt nedbørsfattige somrar tidleg på 1900-talet. Figur 29: Frå 1900 til slutten av 1960-talet var det svært nedbørsfattige haustar. Det same gjaldt frå 1987 til , 1933, 1960, 1993 og 2002 skil seg ut med relativt tørre haustar. VI

36 Figur 30: Det var nedbørsrike vintrar på slutten av 1980-talet og første halvdel av 1990-talet, med 1989 med våtaste vinter. Figur 31: Årsnedbøren på Vestlandet har auka med rundt 20 prosent frå 1900 til i dag. Dei mest nedbørsrike åra var 1921, 1967, 1983, 1990 og Dei mest nedbørsfattige åra var 1915, 1937, 1941, 1960 og Ser ein på sesongnedbøren, viser data frå Vestlandet store mellomårlege og sesongmessige variasjonar. VII

37 Klimaprognosar Dei fleste klimamodellane byrjar å gje rimeleg pålitelege data om global vêr- og klimautvikling både i fortid, notid (og dermed truleg også i framtid), men modellane har framleis store uvisser, spesielt på regional og lokal skala. Likevel bør ein ta høgde for dei mange resultata som peikar mot ei global oppvarming, med påfølgjande lokale klimatiske endringar. For skredfareevaluering er det først og fremst snømengde og ekstremnedbør i form av regn og dermed vassavrenning som er avgjerande med tanke på stabilitet til snø og jordsmonn. Miljøverndepartementet har offentleggjort prognosar for klimautvikling i Vest-Noreg for dei neste 100 åra. Det kjem her fram at det truleg vil verte hyppigare tilfelle av intens nedbør i fylket, og både gjennomsnittstemperatur og havnivå vil stige. Generelt kan ein seie at det er fare for jord- og steinras når det kjem meir enn 8 % av normal årsnedbør i løpet av eit døgn, og når det kjem meir enn 5 % av den normale årsnedbøren i løpet av eit halvt døgn. Samanstilt med klimaprognosane tyder dette på at det på Vestlandet vil bli til dels sterk auke i skredfrekvens. Flaum og skred kan også opptre på stader som ikkje tidlegare har vore utsette og flaumsesongen kan verte endra ( Norsk klimasenter er eit fellesprosjekt mellom Bjerknessenteret og Meteorologisk institutt, som har lansert følgjande prognosar i klimaendring for Vest-Noreg for perioden mellom og : Tabell 3: Oversikt over dei modellerte klimaendringane i Vest-Noreg mellom og Temp. ( C) Gjennomsnitt Lågt estimat Høgt estimat År +3,1 +1,9 +4,2 Vår +3,1 +1,8 +4,3 Sommar +2,3 +1,2 +3,5 Haust +3,2 +2, Vinter +3,8 +2,3 +5,4 Nedbør (%) År Vår Sommar Haust Vinter Dei næraste operative målestasjonane til Meteorologisk institutt, finn ein i Nordfjordeid, 71 m o.h., og Stårheim i Eid kommune, 61 m o.h. Desse stasjonane har mellom anna bidrege med datagrunnlag for klimaprognosar for framtida. Ved hjelp av den globale klimamodellen ECHAM4/OPYC3, frå Max-Planck-Institut für Meterologie, den regionale klimamodellen HIRHAM, IPCC SRES scenario B2 for drivhusgassar i atmosfæren og den hydrologiske modellen HBV, er det utarbeidd ein prognose for endringar i årstemperatur, nedbør, avrenning og snømengde frå den klimatiske perioden til den klimatiske perioden (for meir informasjon sjå eller Prognosane er vist på dei følgjande sidene. VIII

38 Figur 32: I følgje klimamodellen vil årstemperaturen i Lefdal kunne stige med 2,5-3 C fram mot klimaparioden Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 33: Normal årsnedbørssum i Lefdal vil kunne stige med % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. IX

39 Figur 34: Den årlege avrenninga i Lefdal er modellert til å ville auke med 5-20 %. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 35: Våravrenninga vil i følgje modellen auke med 5-20 %. Kjelde: Meteorologisk institutt.. X

40 Figur 36: Vinteravrenninga vil i følgje modellen auke med 5-20 % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 37: Sommaravrenninga er forventa å minke med 5 % i følgje modellen. Kjelde: Meteorologisk institutt. XI

41 Figur 38: Haustavrenninga er modellert til å ville auke med % i undersøkingsområdet. Kjelde: Meteorologisk institutt. Figur 39: I følgje klimamodellen vil årsmaksimum av snømengde i Lefdal kunne minke med heile 60 % fram mot Kjelde: Meteorologisk institutt.. XII

42 Figur 40: Det vil i følgje modellen kunne bli 50 færre dagar i året med snødekke i Lefdal fram mot klimaperioden Kjelde: Meteorologisk institutt. XIII

43 VEDLEGG III MODELLERING AV SKREDFARE Det er vanleg å nytte seg av den såkalla alpha-beta-metoden ved kalkulering av utløpsdistansen til snø- og steinskred/-sprang (Derron, 2009). Det er blant anna tilsvarande modell Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) m.fl. har brukt til å gjere ei landsomfattande datamodellering av rekkevidda for skred, presentert på SGC brukar ikkje datamodellar, men utfører desse kalkulasjonane manuelt. Fordelen med dette er at ein kan bruke kart med høgare oppløysing enn dei regionale karta som er brukte i aktsemdskarta på skrednett.no, og resultatet vert difor ofte meir nøyaktig. Alpha-beta-metoden tek ikkje omsyn til lokale faktorar som berggrunn, lausmassar, vegetasjon, klima og snøtypar, og bør difor berre sjåast på som rettleiande i ei skredevaluering. Ein bør med andre ord ikkje nytte desse utrekningane som meir enn eit nyttig supplement til feltobservasjonane og tolkingane som vart presentert i Kapittel 5. Metoden er basert på statistiske utløpsdistansar til stein- og snøskred over heile landet, i forhold til fallvinkelen ved utløysingspunktet og avsetjingspunktet (Derron, 2009). Eit potensielt utløysingspunkt, punkt A, vert plukka ut og skredbana vert skissert langs eit profil frå dette punktet (Figur 41). Langs dette profilet lokaliserer ein punktet der hellinga vert så låg at skred byrjar å tape vesentleg energi og avsetjast; 23 for steinsprang (Derron, 2009) og 10 for snøskred (Lied & Kristensen, 2003). Dette punktet kallast punkt B. Vinkelen beta (β) er definert som hellinga på linja AB. Vinkelen alpha (α) viser utløpsdistansen for skredet, og vert rekna ut frå beta ved hjelp av ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta + n, der m og n er empiriske koeffisientar. Rekkevidda for skredutløp er gjeve ved: For steinsprang: α = 0,77β + 3,9 For snøskred: α = 0,96β 1,4 β er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og punktet der fallet vert mindre enn 23/10 (pkt. B) α er vinkelen mellom utløpspunktet (A) og maksimal rekkevidde for steinsprang Figur 41: Prinsippet for Alpha-beta-metoden. Eit potensielt utløysingspunkt (punkt A) vert plukka ut og skredbana vert skissert frå dette til skråninga når under ein gjeven vinkel for avsetjing (her 23 for steinsprang). Vinkelen beta målt mellom ei horisontal linje og linja AB. Vinkelen alpha viser utløpsdistansen for skredet, og vert deretter funnen v.h.a. ein empirisk utarbeidd formel: alpha = m * beta n, der m og n er empiriske koeffisientar (Derron, 2009). XIV