Kartlegging og verdivurdering av landskap, naturmiljø og kulturmiljø i Luster kommune

Transkript

1 Kartlegging og verdivurdering av landskap, naturmiljø og kulturmiljø i Luster kommune Fagrapport Del I Grunnlag for tematisk kommunedelplan for småkraftverk i Luster kommune Morten Clemetsen Ingunn B. Skjerdal Aurland Naturverkstad BA Rapport nr 7a

2

3 Tittel: Kartlegging og verdivurdering av landskap, naturmiljø og kulturmiljø i Luster kommune Fagrapport Del I Grunnlag for tematisk kommunedelplan for småkraftverk i Luster kommune Vurdering av konfliktpotensial for landskap, naturmiljø og kulturmiljø i 43 små vassdrag i Luster kommune Fagrapport Del II Grunnlag for tematisk kommunedelplan for småkraftverk i Luster kommune Forfattar: Morten Clemetsen Ingunn Bårtvedt Skjerdal Referanse: Clemetsen M. & Skjerdal I.B.; 2006, Kartlegging og verdivurdering av landskap, naturmiljø og kulturmiljø i Luster kommune, Fagrapport Del I Grunnlag for tematisk kommunedelplan for småkraftverk i Luster kommune Aurland naturverkstad, Rapport 7a 2006, 113s Clemetsen M. & Skjerdal I.B.; 2006, Del II Vurderings av konfliktpotensial for landskap, naturmiljø og kulturmiljø i 43 små vassdrag i Luster kommune, Fagrapport Del II, Grunnlag for tematisk kommunedelplan for småkraftverk i Luster kommune Aurland naturverkstad, Rapport 7b 2006, 72s +vedl Rapportnr: Aurland Naturverkstad Rapport 7a /2006 Aurland Naturverkstad Rapport 7b /2006 Oppdragsgjevar: Luster Energiverk AS Dato: Mai 2006 Referat: Del I rapporten gjev ei skildring av landskap, naturmiljø og kulturmiljø i Luster kommune. Dette vert gjort gjennom ei skildring av 36 delområde basert på REGINE-einingar. Det er gjeve ei vurdering av verdiane knytt til landskap, naturmiljø og kulturmiljø i kvart eiskild delområde. Og kvart einskild delområde er gjeve ei samla vurdering. Del II rapporten presenterer 43 vassdrag peika ut av småkraftprosjektet i Luster kommune. Kvart av vassdraga vert presentert gjennom kart og bilete. Vassdraget vert skildra og aktuelle registreringar knytt til vassdraget eks, naturtype eller fornminne er oppførd. For kvart vassdrag er det gjeve ei vurdering av konfliktpotensial i høve framtidig utbygging. Framsidefoto: Fortunsdalen, parti Tverrdalen, foto: Ingunn B. Skjerdal Emneord: Små kraftverk Landskap Kulturmiljø Biologisk mangfald Produsert av: Aurland Naturverkstad BA Postboks Aurland Tlf , Fax: e - post: kontorpost@aurland-naturverkstad.no

4

5 Føreord Luster kommune etablerte Småkraftprosjektet i 2003 for å arbeide med problemstillingar knytt til utnytting av utnytting av kraftressursane i små vassdrag. I samband med dette har det med støtte frå Norges vassdrags- og Energidirektorat blitt gjennomført kartlegging, verdsetjing og vurdering av konfliktpotensial knytt til miljøverdiar i nedbørfelt og vassdragsmiljø i Luster kommune. Aurland Naturverkstad har hatt oppdraget med å utgreie deltema naturmiljø, kulturmiljø og landskap. Prosjektet starta opp i oktober 2005 og ligg her føre som to delrapportar. Formell oppdragsgjevar har vore Luster Energiverk AS, med prosjektansvarleg Torbjørn Tuften. Prosjektansvarleg hjå Luster kommune har vore plansjef Arne Lerum, og i NVE Jan Slapgard. Naturforvaltar Magnus Snøtun, prosjektleiar i Småkraftprosjektet i Luster, har vore ein viktig kontaktperson og fagleg diskusjonspartnar under utarbeidinga av rapporten. Han fortener og stor takk for grundig og konstruktiv gjennomlesing av manus. Prosjektansvarleg hjå Aurland Naturverkstad har vore landskapsarkitekt Morten Clemetsen, med planleggjar Ingunn Skjerdal som fagleg leiar av prosjektet. Medverkande elles har vore Siri W. Bøthun, Marte Tørud Håland og Anne Engh. Aurland Morten Clemetsen / Ingunn Bårtvedt Skjerdal

6

7 Innhald 1 Innleiing Bakgrunn og problemstilling Målsetjing og rammer for prosjektet. 9 2 Metode Verdsetjing av miljøverdiar Skala - frå overordna vurderingar til spesifikke vassdrag Evalueringskriterium Landskap Naturmiljø Kulturmiljø og kulturminne Samla verdivurdering for kvart delområde Kunnskapsgrunnlag og datainnsamling Avgrensing 22 3 Overordna skildring av landskap, natur og kulturmiljø i Luster Landskapets hovudformer og kulturpreg Landskapsregionar i Luster kommune Landskapstypar Naturmiljø Arealbruk Kulturmiljø og kulturminne 34 4 Verdsetjing av natur-, kultur- og landskapsverdiar i delområde Presentasjon av delområde Oppsummering av verdivurderingar for delområda 111 Kjeldeliste: 112 7

8 1 Innleiing 1.1 Bakgrunn og problemstilling NVE har gjennomført ressurskartlegging av små vassdrag på landsbasis for å dokumentere kraftpotensialet som ligger i dette. Grense for vurderingane er satt ved ein utbyggingskostnad på kr 3.- pr kwh. Det totale potensialet på landsbasis er vurdert til 25 Twh, inkludert 7Twh som tidlegare er kartlagt i samla plan. For Sogn og Fjordane utgjer potensialet 6200 Gwh. Luster kommune er desidert største kommunen i fylket med eit kartlagt potensial på vel 750Gwh, eller meir enn 12% av potensialet i fylket. Det er registrert 97 potensielle vassdrag i kommunen med forventa utbyggingskostnad under 3 kr pr kwh. Den førre regjeringa ønskte å stimulere til bygging av fleire små kraftverk for å styrke energiforsyninga i landet (St.prp. nr Supplering av verneplan for vassdrag). Vi har i dei siste åra sett ein aukande aktivitet med utarbeiding av søknader, konsesjonsbehandling og bygging av små kraftverk i store deler av landet. For små kraftverk er det ikkje lagt sentrale føringar for samordna vurderingar. Kvart prosjekt vert fremja som einskildsak og handsaminga i tråd med dette. Sjølv om dei miljømessige verknadene av kvart anlegg vil vere innafor tolegrenser, kan likevel godkjenning og utbygging av ein serie anlegg i eit landskapsområde ha større negative verknader for til dømes landskapsbilete og biologisk mangfald enn det som er mogleg å dokumentere gjennom konsekvensvurderingar av einskildanlegga. I kommunar med mange potensielle anlegg vil det både av omsyn til strategiske, heilskaplege vurderingar på kommuneplannivå og i høve sakshandsaming av einskildanlegg, vere tenleg å utarbeide tematiske kommunedelplanar for små kraftverk. I Olje- og energidepartementet sitt dokument Strategi for økt etablering av små vannkraftverk frå desember 2003 står det (henta frå prosjektplanen for kommunedelplan for små kraftverk i Luster): Når NVE har avsluttet arbeidet med å kartlegge mulige mikro-, mini- og småkraftverk, vil kommunene kunne benytte disse oversiktene i sin planlegging. Dersom kommunene i arbeidet med kommuneplanen setter av vassdragsområder hvor det er ønskelig med små kraftverk, vil det være lettere å se flere prosjekter i sammenheng og kommunene vil bli trukket mer med i etableringen. En kartlegging av denne typen vil også kunne medføre en raskere avklaring av enkeltsaker, da flere prosjekter vil være i tråd med kommunens egen planlegging. Hittil er det berre Rauma kommune som har gjennomført samla kartlegging av miljøverdiar i nedbørfelt utan vern, som underlag for kommunedelplan (Miljøfaglig Utredning, 2005). I tillegg er det under utarbeiding ein tilsvarande rapport som underlag for kommunedelplan for små kraftverk i Sirdal kommune. Luster kommune vedtok i 2003 å etablere Småkraftprosjektet for å bygge opp lokal kompetanse i høve utbygging av mindre kraftverk i kommunen. Det er tilsett prosjektleiar for prosjektet. Prosjektet skal mellom anna greie ut problemstillingar knytt til konsekvensar for biologisk mangfald, kulturminne/kulturmiljø, friluftsliv, landbruk og reiseliv. 8

9 1.2 Målsetjing og rammer for prosjektet. Det skal gjennomførast overordna miljøkartlegging, rapportering og verdivurdering av potensielle vassdrag for utbygging av små kraftverk i Luster kommune. Føremålet med prosjektet er å gje eit fagleg grunnlag for korleis kommunen kan vurdere krav til miljøkonsekvensvurderingar i samband med søknad om bygging av små kraftverk i ulike delar av kommunen. Samstundes vil det vere tenleg at rapporten kan gje nokre signal om kva konfliktpotensial som kan forventast i einskild prosjekt. Dette vil vere nyttig rådgjeving både til dei som vurderar utbygging og til kommunen som søknadsinstans. I dette prosjektet er det presentert eit utval på 43 aktuelle vassdrag, utpeika av Småkraftprosjektet i Luster. For å løyse utfordringane forbunde med vurderingar knytt til einskilde vassdrag og landskapsområde, har ein vald å gjennomføre analyser og verdivurderingar på fleire geografiske skalanivå. Utgreiinga gjeld fylgjande tema: Landskap Naturmiljø Kulturmiljø og kulturminne Utgreiinga skal gjennomførast på to nivå: 1. Overordna verdivurdering av landskapsområde i heile kommunen, med unnatak av område som er underlagt vern etter Naturvernlova og Rikspolitiske retningslinjer for Verna vassdrag etter Plan- og bygningslova. 2. Med utgangspunkt i overordna områdevurderinga, skal det gjennomførast ei situasjonsskildring og vurdering av sårbarheit og konfliktpotensial i høve landskap, naturmiljø og kulturminne i 43 utvalde vassdrag i Luster kommune 9

10 2 Metode 2.1 Verdsetjing av miljøverdiar Rapporten omfattar ei fagleg vurdering av deltema landskap, naturmiljø og kulturmiljø. Dei ulike deltema er vekta likt ut frå verdsetjingskriteriar det vert gjort greie for i dette kapitlet. Verknader av utbyggingstiltak vil for dei einskilde tema likevel vere gjeldande på særs ulike skalanivå, frå punktverknad knytt til faste kulturminne til innverknad på landskapsbilete over store område. Ei utbygging med framføring av anleggsveg og plassering av røyrgate kan ha små verknader for biologisk mangfald i eit område, men ha stor innverknad på landskapsbilete. Likeins kan reduksjon av vassføring ha konsekvensar for biologisk mangfald i elvemiljøet, mens det i liten grad påverkar eit kulturminne langs den same elva. 2.2 Skala - frå overordna vurderingar til spesifikke vassdrag. For å fange opp variasjonane og gje tilfredsstillande vurderingar til dei tre utgreiingstema, er det gjort val av ulike skalanivå for å kunne gjenomføra vurderingar av miljøverdiarverdiar og verknader av potensielle tiltak innan dei einskilde tema. Ein har difor vald å nærme seg Luster kommune ovanfrå. Det vil seie å skildra natur- kultur- og landskapsmiljø og samanhengar mellom dei med utgangspunkt i kommunen som heilskap. Rapporten byggjer på områdeavgrensa omtale og vurderingar på tre nivå: - Hovudområde (skildring) - Delområde (verdsetjing av natur-kultur og landskapsverdiar) - Vassdrag (vurdering av konfliktpotensial i høve utbygging) REGINE sidenedbørfelt som arealmessig grunneining. Sjølv om landskap, natur og kulturmiljø er tema for vurderingane, er det knytt opp mot potensial for vasskraftutbygging. Som arealmessig grunneining for verdsetjingar er det difor teke utgangspunkt i dei eksisterande nedbørfeltgrensene som finnast i REGINE-systemet, utarbeidd av NVE. REGINE-systemet er bygd opp kring ein stadig større detaljeringsgrad avgrensa av nedbørfelt. Omfanget av Regine-sidenedbørfelt er stort. Det er difor føreteke ei samanslåing av nedbørfelt på hovudområde- og delområdenivå. Hovudområde Ut frå dei landskapsmessige hovudtrekka, kan ein skilje ut 6 overordna landskapsområde i dei delane av Luster kommune som er undersøkt. I desse områda er det igjen identifisert eit større utval landskapsområde, eller einskaplege delområde der det er mogleg å skildre landskap, natur, kultur og opplevingsmessige samanhengar i ein relevant målestokk. 10

11 Figur 1 Inndeling i 6 hovudområde. Kvart område har karaktertrekk som gjer det mogleg å identifisere dei. Ytre avgrensing fylgjer Regine-delfeltgrenser. Gjennomgangen av delområde (kapittel 4) og einskildvassdrag (kapittel 6) fylgjer nummereringa av hovudområda. Einskaplege delområde. I eit oppbrote, men storskala landskap med innslag av fjordar og gjennomgåande, større dalområde, kan det vere vanskeleg å gjere ei avgrensing av området som skal vurderast på ein meiningsfull måte. I denne utgreiinga nyttar ein omgrepet delområde for å synleggjere at t.d. eit dalføre vil vere samansett av fleire delområde som folk flest vil kunne oppfatte å ha ein indre samanheng (einskap) som skil det frå eit naboområde. Delområda tek utgangspunkt i ei romleg avgrensing og fungerer på eit landskapsmessig skalanivå som samsvarer med landskapsformer og arealstorleik som folk orienterar seg etter og opplever når dei ferdast gjennom landskapet. Grender vil ofte kunne utgjere eit delområde. Jostedalen er til dømes samansett av 14 delområde (sjå figur --). Alle delområda har ein indre samanheng, ein framtredande landskapskarakter som er mogleg å identifisere og skildre. I mange tilfelle vil det ut frå skalaforhold og topografi ikkje vere mogleg å få overblikk over heile området medan ein er ute i terrenget. Ein vil likevel kunne oppfatte og forstå overgangar mellom delområde når ein rører seg gjennom eit dalføre eller langs ei fjordside. Samanstilling av REGINE einingar til delområde. Innanfor utgreiingsområdet i Luster er det i alt 241 REGINE einingar. I vassdrag med eksisterande kraftutbygging og andre terrenginngrep kan sidenedbørfelta vere særs mange og små. For å kunne gjennomføre vurderingane på ein tenleg måte, er sidenedbørfelta slått saman til 36 delområde. Vi har kome fram til denne inndelinga ved hjelp å slå saman REGINE einingar på ein slik måte at i hovudregelen har eit delområde same vassdragsnummer og første bokstav eller tal, eks 1.7. Høyheimsvik består av REGINE einingar innanfor (075.60, 075.6A, 075.6B). Delområda er nummerert etter inndeling i landskapsområde. 11

12 Unnatak. Grensene mellom delområda fylgjer grenser mellom REGINE einingar, med unntak av eit delområde: 6.3a og 6.3b presenterar 077.D, grensa mellom områda er satt av landskapsmessige omsyn. For enkelte av delområda er det gjort tilpassingar i forhold til REGINE einingane av landskapsmessige omsyn. Dette er gjort på to ulike måtar: REGINE einingar i eit delfelt er slått saman med REGINE einingar i tilgrensande felt. Dette gjeld fylgjande delområde: o 1.4 Regine eining er vurdert saman med områda. o 1.8 Regine eining er vurdert saman med o 2.6 presenterar 075.E tom. 075.L o presenterar 076.H og 076.J REGINE einingar er først slått saman opp til eit nivå og så delt i to eller tre større område. Dette gjeld fylgjande delområde: o 2.3 og 2.7 presenterar til saman alle 075.C områda. o 2.4 og 2.5 presenterar til saman alle 075.D områda o 4.7, 4.8 og 4.9 presenterar til saman alle 076.D - områda o 4.11 og 4.12 presenterar til saman alle 076.F områda o 6.1. og 6.2 presenterar til saman alle 077.C områda. 12

13 Der dei einskaplege delområda, basert på romleg/visuell avgrensing avvik frå REGINE delfelt systemet, vert dei romlege vurderingane tilpassa delfelta. Det visar seg å vere stor grad av samsvar mellom dei to måtane å dele inn landskapet på. Det inneber mellom anna at dei delfelta som er skildra, oppfattast som einskaplege. Tabell 1 Inndeling av vurderte nedbørfelt i forhold til identifiserte landskapsområde. REGINE nummer med grå skrift indikerar at delar av området ligg innanfor område verna etter naturvernloven. Område Delområde Tal delfelt Regine nummer 1. Lustrafjorden 1.1. Almenningen Kinserdalen , , 075.1Z 1.3. Solvorn Kroken , 075.2Z, , Marifjøra Sørheim , Z 1.7. Høyheimsvik , 075.6A, 075.6B 1.8. Fjøsne , Fortunsdalen 2.1. Skjolden/Fortun A0, 075.AB1, 075.AB2, 075.AB3, 075.AB4, 075.ABA, 075.ABB, 075.ABC, 075.AC1, 075.AC2, 075.AC3, 075.AC4, 075.AD 2.2. Bergsdalen B0, 075.BA0, 075.BAA, 075.BAB, 075.BAC, 075.BAD, 075.BB1, 075.BB21, 075.BB22, 075.BB2A, 075.BB2B, 075.BBA, 075.BBB, 075.BC11, 075.BC12, 075.BC1A, 075.BC1B, 075.BC2, 075.BCA, 075.BCB, 075.BD11, 075.BD12, 075.BD1A, 075.BD1B, 075.BD21, 075.BD22, 075.BD3, 075.BD4, 075.BD5, 075.BD6, 2.3. Fortunsdalen C0, 075.CA0, 2.4. Tverrdalen D Nørdstedalen DA11, 075.DA12, 075.DA21, 075.DA22, 075.DA2A, 075.DA2B, 075.DB, 075.DC0, 075.DCA, 075.DCB, 075.DCC, 075.DD 2.6. Vetledalen, Middalen E11, 075.E12, 075.E1A, 075.E1B, 075.E1C, 075.E1D, 075.E21, 075.E22, 075.F0, 075.FA, 075.FB, 075.G, 075.H, 075.J 2.7. Sognefjellet CAB, 075.CB, 075.CC11, 075.CC12, 075.CC1A, 075.CC1B, 075.CC1C, 075.CC1D, 075.CC2, 075.CC9, 075.CCA, 075.CCB, 075.CD11, 075.CD12, 075.CD1A, 075.CD1B, 075.CD2, 075.CE, 075.CAA 3 Dalsdalen 3.1 Luster med Dalsdalen A0, 075.5AA, 075.5AB, 075.5AC, 075.5AD, 075.5AE, 075.5B, Jostedalen 4.1. Gaupne , 076.1Z 4.2. Rånnøy A0, 076.AB, 076.AC, 076.AA0, 076.AAA, 076.AAB 4.3. Leirmo med B1, 076.B20, 076.B2Z, 076.BA, Leirdalen og Rydøla 4.4 Tunsbergdalsvatnet BB, 076.BC 4.5. Alsmo - Husøy C Vigdalen CA0, 076.CAB, 076.CB1, 076.CB2, 076.CB3, 076.CB4, 076.CAA 4.7. Jostedalen D10, 076.D1A, 076.D1B, 076.D2, 076.D30, 076.D4, 076.D Krundalen DZ 4.9. Krekane/ Geisdalen D3A, 076.D3B, 076.D51, 076.D52, 076.D5A0, 076.D5AB, 076.D5AC, 076.D5B0, 076.D5BZ, 076.D5C, 076.D5D, 076.D5AA0, 076.D5AAA, 076.D5AAB 4.10.Elvekrok E Fåberg F110, 076.F11A, 076.F11B, 076.F12, 076.F1A0, 076.F1AB1, 076.F1AB2, 076.F1AB3, 076.F1AB4, 076.F1AC, 076.F1B, 076.F1C, 076.F1AA0, 076.F1AAA, 076.F1AAB, 076.F Fåbergstølen F31, 076.F32, 076.F3A0, 076.F3AB, 076.F3B1, 076.F3B2, 076.F3B3, 076.F3B4, 076.F3AA, 076.F4, 076.FZ 4.13.Øy G10, 076.G1A, 076.G1B, 076.G21, 076.G22, 076.G2A0, 076.G2AB, 076.G2B1, 076.G2B2, 076.G2B3, 076.G2B4, 076.G2AA, 076.G30, 076.G3A, 076.G3B, 076.G4, 076.G5, 076.G610, 076.G61A, 076.G61B, 076.G620, 076.G62A, 076.G62B, 076.G Styggevatnet H1, 076.H2,076.H3, 076.H4, 076.J 5 Hafslo 5.1. Hafslo B 5.2. Indre Hafslo Z 6 Veitastrond 6.1. Veitastrondvatnet, C1, 077.C21, 077.C22, 077.C2Z nedre 6.2. Veitastrondvatnet, C3, 077,C41, 077.C42, 077.C4Z øvre 6.3.a. Veitastrond DZ 6.3.b Tungestølen DZ 13

14 Figur 2 Oversikt over inndelinga i 36 delområde. 14

15 2.3 Evalueringskriterium I dette avsnittet er det gjort greie for korleis landskaps-, natur, og kulturverdiar er vurdert i høve aktuelle tiltak i samband med utbygging av små kraftverk. Potensielle tiltak vil vere knytt til vassdraget, men verknaden av dei vil høyre til i eit landskapsområde. Grunnlaget for evalueringa er difor naturleg avgrensa landskapsområde. I denne samanhengen er og framføring av linjenett teke med i vurderingsgrunnlaget Landskap Metodegrunnlaget som er nytta i landskapsvurderingane er henta frå NIJOS sitt evalueringssystem knytt til romleg landskapskartlegging. Metodikken bygger på identifikasjon av arealeiningar (delområde) som kan skillast frå kvarandre ut frå romlege eigenskapar og samspelet mellom naturgjevne og kulturskapte faktorar, slik dei trer fram i landskapet. For kvart delområde (samansett av REGINE-delfelt) vert det gjort ei vurdering av verdiar og kvalitative eigenskapar (landskapskarakter) Vurderingane bygger på metodikk utvikla ved NIJOS og Institutt for landskapsplanlegging, Ås (US Forest Service 1974,Nordisk Ministerråd 1987, NIJOS 1997): Fylgjande kriterium vert nytta: Heilskap eller samsvar. Dette vil vere eit samlande uttrykk for i kva grad dei ulike landskapskomponentane dannar ein harmonisk samanheng. Dette omfattar og kontinuitet over tid i bruk av landskapet. Variasjon eller mangfald. Uttrykker omfanget av element og uttrykk i landskapsbiletet. Stor variasjon vil vere opplevingsmessig positivt dersom dei vert oppfatta å ha ein indre samanheng, ein visuell og økologisk orden. Intensitet eller inntrykksstyrke. Kontrastverknader i landskapet, einskilde natureller kulturelement som utmerkar seg på ein positiv måte. Særskilde klimatiske tilhøve vil og kunne gje stor inntrykksstyrke. Urørtheit. Oppleving av stille, ro og urørt natur vil ha ein viktig funksjon i eit landskap. Denne vurderinga er gjort på grunnlag av inngrepsfridom etter klassifikasjon føreteke av Direktoratet for Naturforvalting, slik det er framstilt i kartform (INON). Inngrepsfrie naturområde er definert som område som ligg meir enn 1 km frå tyngre tekniske inngrep. Det vert nytta 4 sonar, der fordelinga på kvar sone er oppgjeve i prosent.: - Inngrepsnære område Mindre enn ein km frå tyngre tekniske inngrep - Inngrepsfri sone km frå tyngre tekniske inngrep - Inngrepsfri sone km frå tyngre tekniske inngrep - Villmarksprega område. Meir enn 5 km frå tyngre tekniske inngrep 15

16 Figur 3 Kart over inngrepsfrie område i Luster, kopla med kart over delområde. Evaluering av landskapsområda - kvalitetsklasser Områdets generelle omtale og utgreiing av landskapskarakter er vidare knytt opp mot ein samanfattande landskapsklassifisering, uttrykt i ein fem-delt skala. Vurderingar gjort i ein regional samanheng og vert delt inn i tre klassar, der klasse A og B er delt i to underklassar (NIJOS 1997): Som hovudregel vil det vere samsvar mellom landskapsklassifiseringa (A, B eller C) og samla verdi for landskapstemaet ( ***, **, *).Nokre delområde vil likevel ha så store sprik i landskapsutforminga innan området, at det er funne riktig å gje ei individuell tilpassing. Dette er kommentert i det einskilde delområdet der det førekjem. 16

17 2.3.2 Naturmiljø Metodegrunnlaget for denne delen av rapporten er Handbok 140 for konsekvensutgreiingar (Statens vegvesen, 1995). Denne vert lagt til grunn sjølv om det ikkje skal utarbeidast ei konsekvensutgreiing. Dette er ein mykje brukt metode i samband med små kraftverk, og den er brukt i NVE sin rettleiar nr.1/2004 Dokumentasjon av biologisk mangfald ved bygging av småkraftverk (1 10 MW) Datagrunnlag Vurdering av status for det biologiske mangfaldet i delområde er gjort på bakgrunn av gjennomgang av litteratur og tilgjengelege databasar og samtale med kommunen og miljøvernavdelinga hjå fylkesmannen. Kartleggingsgraden innanfor ulike tema på naturmiljø er varierande og kunnskapsgrunnlaget innanfor alle tema er ikkje like godt. Det er vurdert til å være tilstrekkelig for å vurdere verdien av ulike delområde. Naturmiljøet i kvart delområde er presentert gjennom plassering i vegetasjonssone og seksjon (Moen, 1998). Dette kan indirekte fortelja om variasjon, sjeldsyn og produktivitet. Vidare er alle registrerte naturtypar, fiskeførekomst, verna område, førekomst av raudlisteartar, dyreliv og kvartærgeologiske førekomst lista opp. Underpunkt er berre teke med der ein har kjente opplysningar. Verdikriterium Desse vurderingane er basert på ein standardisert og systematisk tretrinnsprosedyre for å gjere analysar, konklusjonar og anbefalingar meir objektive lettare å forstå og lettare å etterprøve. Verdsetting av tema naturmiljø er gjort ut i frå ulike kjelder(sjå tabell neste side). Unntaket er inngrepsfrie naturområde (INON) som vert omtala under tema landskap.( Jfr metode Rauma rapporten, Miljøfaglig Utredning AS, 2005) Samla vurdering Delområda er vurdert i verdiklassane stor verdi, middels verdi og liten verdi ut i frå ei samla vurdering av kvalitetane i delfeltet. Inndelinga er gjort skjønnsmessig utan noko form for tal eller vektorbasert oppsummering av ulike verdikriterium. Både generelle trekk ved delområdet og dei spesielle kvalitetane er tillagt vekt. Dei ulike kriteria er i stor grad basert på regionale og nasjonale verdiperspektiv. Dette er vidareført i verdivurderinga for delområda. Status for ein del av dei registerte områda kan vere endra etter at dei var dokumentert. Det kan vere verdiar knytt til naturmiljø i delområda utover det som er kjent eller som har kome fram gjennom innhenta informasjon om delområda i samband med dette prosjektet. 17

18 Tabell 2 Kriterium for verdsetting av enkeltobjekt, basert på modifisert utgåve av bla. verdsettingssystem for små kraftverk. (etter Gaarder 2003, NVE 2004) Kjelde Stor verdi Middels verdi Liten verdi Naturtypar (Kjelde: DNhandbok og St.meld 8 ( ). Vilt (Kjelde: DN handbok ) Ferskvatn (Kjelde: DN handbok ) Raudlista artar (Kjelde: DN-rapport ) Trua vegetasjonstypar (Kjelde: Fremstad & Moen 2001) Lovstatus (Kjelde: Ulike verneplanarbeid, særleg vassdragsvern) Geologi kvartærgeologi Store og/eller intakte område med naturtypar som er trua. Svært viktige viltområde - Små og/eller delvis intakte område med naturtypar som er trua - Større og/eller intakte område med naturtypar som er omsynskrevjande Viktige viltområde Sjå detaljert skildring i handboka. Prioriterte lokalitetar er: viktige bestandar av ferskvassfisk (som laks og storaure) lokalitetar som ikkje er påverka av utsett fisk lokalitetar med opprinneleg plante- og dyresamfunn Artar i kategoriane "direkte trua", "sårbar" eller "sjeldan", eller der det er grunn til å tru at slike finst. Store og/eller intakte område med vegetasjonstypar i kategoriane "akutt trua" og "sterkt trua" Område som er verna eller foreslått verna. Område av stor/nasjonal verdi - Artar i kategoriane "omsynskrevjande " eller "bør overvakast", eller der det er grunn til å tru slike finst - Artar som står på den regionale raudlista - Små og/eller delvis intakte område med vegetasjonstypar i kategoriane "akutt trua" og "sterkt trua" - Store og/eller intakte område med vegetasjonstypar i kategoriane "noko trua" og " omsynskrevjande " Område som er vurdert, men ikkje verna etter naturvernloven, og som har regional verdi - Lokale verneområde (Pbl.) Område av middels/ regional verdi - Små og/eller delvis intakte område med naturtypar som er omsynskrevjande - Andre registrerte naturområde/ naturtypar med ein viss (lokal) betydning for det biologiske mangfaldet Registrerte viltområde med ein viss (lokal) betydning Leveområde for artar som er uvanlege i lokal samanheng. Små og/eller delvis intakte område med vegetasjonstypar i kategorien "noko trua" og " omsynskrevjande " Område som er vurdert, men ikkje verna etter naturvernloven, og som er funne å ha berre lokal naturverdi Område av lokal verdi/registrerte geologiske område 18

19 2.3.3 Kulturmiljø og kulturminne Dette utgreiingstemaet fokuserar både på einskild objekt som gravrøyser eller verneverdige bygningar, og på samanheng mellom kulturobjekt og arealbruk i eit landskapsområde. Verdiar Kulturminneobjekt Kulturminne er definert slik i Lov om kulturminnar av 9. juni 1978, (pgf. 2): Med kulturminner menes alle spor etter menneskelig virksomhet i vårt fysiske miljø, herunder lokaliteter det knytter seg historiske hendelser, tro eller tradisjon til. Oversikt over einskilde kulturobjekt er henta frå offentleg tilgjengelege registre (SEFRAK, registre over vedtaksfreda kulturminne, Askeladden, kommunale registreringar, skogbruksregistreringar etc) I tillegg er det gjennomgått temavise planar og registreringsprosjekt der kulturminne inngår. (t.d. registrering av verdfulle kulturlandskap, gjennomført av Høgskule i Sogn og Fjordane. Kulturmiljø Kulturmiljø er definert slik i Kulturminnelova: Med kulturmiljø menes områder hvor kulturminner inngår som del av en større helhet eller sammenheng Kulturmiljøtemaet vil i ein viss grad kunne vere samanfallande med landskapstemaet. Eit tradisjonelt kulturmiljø, t.d. ei stølsgrend, vil vere eit viktig element i landskapsbiletet og utgjere ein større samanhengande struktur i landskapet. For å skilje mellom desse tema, er det difor her lagt større vekt på å skildre kulturbetinga faktorar som tidsdjupne og kontinuitet. Dv.s at området framstår som heilskapleg, intakte miljø der det er mogleg å lese ei historisk utvikling. Dette vil mellom anna ha stor pedagogisk verdi. Hendingar og kollektive minne Viktige delar av kulturarven som vedkjem landskapet er ikkje av materiell karakter, slik det og er nemnt i Kulturminnelova.. Dvs at det ikkje alltid er synlege spor i landskapet som avgjer om eit område har verdi som kulturminne. Ofte vil slike minne vere knytt til markerte hendingar av lokal eller nasjonal kjennskap. Eit døme kan vere området ved Nigardsbreen, der historia om bretunga som øydela fleire gardstun er vel kjent også ut over lokalsamfunnet. Kulturmiljø og friluftsliv Kulturarven har stor verdi for dei opplevingane vi får i samband med friluftsliv og rekreasjon. Opplevingspotensial knytt til kulturminne og kulturmiljø er difor viktig å ta omsyn til i vurderingane, sjølv dei historiske spora i seg sjølv ikkje har særskild verneverdi. Friluftsliv er i tillegg eit eige utgreiingstema som vert handsama av Småkraftprosjektet i Luster. Verdivurdering og evalueringskriterium For å tilpasse verdsettingsmetodikken av kulturminne og kulturmiljø til dei andre utgreiingstema, er det og her føreteke ei inndeling i tre verdiklassar. Det må understrekast at verdivurderinga i stor grad er føreteke ut frå kjende kjelder. Einskilde kulturminne vil i liten grad bli påverka på delområdenivå, så framt ei potensiell utbygging ikkje kjem i direkte inngrep med dei. Sidan det på dette nivået ikkje ligg føre konkrete utbyggingsplanar, vil det ikkje vere tenleg å knyte verdivurderingane opp til einskilde registrerte kulturminne. 19

20 I verdsettinga er det difor lagt størst vekt på verdien av heilskaplege kulturmiljø og i kva grad dei påverkar og pregar opplevinga av landskapsområdet. Stor tettleik og variasjon av førekomstar av faste kulturminne vil her bli vurdert i samanheng med kulturmiljøet. Verdi Vurderingskriteriar for landskapsområdet Høg verdi - Heilskaplege og verneverdige kulturmiljø av regional og nasjonal verdi og som i stor grad pregar landskapsområdet. - I området finn ein kulturmiljø med lang tidsdjupne og autentisitet - Kontinuiteten i kulturmiljø er utan visuelle brot og større inngrep - Området har høg variasjonsrikdom i førekomst av kulturminne - Kulturminne og kulturmiljø i området har høg opplevingsverdi - Kulturminna i området har høg symbolverdi regionalt og nasjonalt Middels verdi - Heilskaplege og verneverdige kulturmiljø av lokal verdi som i nokon grad pregar landskapsområdet - I området finn ein kulturmiljø som syner ein viss tidsdjupne og autentisitet - Kontinuitet i kulturmiljø er påverka av nokre, men ikkje vesentleg dominerande visuelle brot og inngrep - Området har noko variasjonsrikdom i førekomst av kulturminne - Kulturminne og kulturmiljø i området har opplevingsverdi - Kulturminna i området har lokal symbolverdi Liten verdi - I området finn ein ikkje heilskaplege og verneverdige kulturmiljø som pregar landskapsområdet - I området finn ein ikkje kulturmiljø med lang tidsdjupne - Kontinuitet i kulturhistoriske utvikling er i stor grad påverka av visuelle brot og større inngrep - Området har liten variasjonsrikdom i førekomst av kulturminne - Kulturminne og kulturmiljø i området har avgrensa opplevingsverdi - Kulturminna i området har liten symbolverdi 20