Kartlegging av landskap i Breheimen - Mørkridsdalen

Transkript

1 Kartlegging av landskap i Breheimen - Mørkridsdalen Tilleggsutgreiing Sognefjellet nord. Morten Clemetsen Rapport

2 2

3 Tittel: Kartlegging av landskap i Breheimen - Mørkridsdalen Tilleggsutgreiing Sognefjellet nord. Referanse: Clemetsen, M Kartlegging av landskap i Breheimen - Mørkridsdalen Tilleggsutgreiing Sognefjellet nord. Aurland Naturverkstad Rapport 11/ s. Rapportnr: Dato: September 2007 Oppdragsgjevar: Fylkesmannen i Oppland Prosjektansvarleg, oppdragsgjevar: Jørn Karlsen Referat: Rapporten omfattar eit tillegg til landskapskartlegginga for Breheimen Mørkridsdalen som er utarbeidd i samband med verneplan for Breheimen Mørkridsdalen. Tillegget er utført på oppdrag av Fylkesmannen i Oppland. Det er føreteke ei analyse og ein verdivurdering av landskapet etter NIJOS sitt nasjonale referansesystem for landskap. Det aktuelle utgreiingsområdet nord og vest for Sognefjellsvegen har få særmerkte landskapsformasjonar, men er i vesentleg grad urørt av tekniske inngrep. Det er variert i småformene og med god visuell kontakt til dei store fjellmassiva med toppar godt over 2000 meter i nærområdet. Forsideillustrasjon: Emneord: Foto: M. Clemetsen Landskapskartlegging Nasjonalpark Sognefjellet Utarbeidd av: Morten Clemetsen Dato: Kontrollert av: Dato: Produsert av: Aurland Naturverkstad BA Postboks Aurland Tlf , Fax: e - post: kontorpost@aurland-naturverkstad.no ISBN: 3

4 Innhald Innleiing... 5 Omtale av området LT 05 Høgfjell med avrunda former... 7 T5-06 Sognefjellet nord...9 LT 06 Høgfjellsdalar med U form T6 03 Dumdalen T6 04 Breidsæterdalen Oppsummering

5 Innleiing Områdeavgrensing Aurland Naturverkstad har tidlegare gjennomført landskapsutgreiing av Breheimen Mørkridsdalen (Breheimen _ Mørkridsdalen, kartlegging av landskap, rapport ). Denne utgreiinga omfattar eit tillegg i området mellom Høyrokampen og Sognefjellshytta, avgrensa av Rv 55 Sognefjellsvegen og i vest det regulerte Storevatnet. Tilleggsutgreiinga kom som ein fylgje av at utgreiingsområdet vart utvida i juli Delar av Dumdalen låg innanfor utgreiingsområdet til tidlegare gjennomført prosjekt, men er i heilskap skildra i dette tillegget. Metode Utgreiinga fylgjer metodikk utvikla ved Norsk Institutt for jord- og Skogkartlegging (i dag ein del av Institutt for Skog og landskap). Metodikken tar utgangspunkt i ein romleg inndeling av Noreg i Landskapsregionar, underregionar og landskapsområde. Denne utgreiinga har identifisert eit tal landskapsområde i og i tilslutning til utgreiingsområdet. Landskapsområda er skildra og dokumentert med bilete, samt gjeve ei verdivurdering som fylgjer metodikken utvikla ved NIJOS. For nærare forklaring av analyse og vurderingsmetodikken, vert det vist til hovudrapporten for kartlegging av landskap i Breheimen Mørkridsdalen (rapport 2/2007 Aurland Naturverkstad). Gjennomføring Området vart synfart over to dagar i august Metodisk høyrer utgreiingsområdet til i eit landskapstypeområde som har vesentleg større utbreiing enn utgreiingsgrensene. For å gje ein riktig vurdering av dei areala som ligg innanfor utgreiingsgrensene, er typeområdet delt inn i 3 underområde, der berre Sognefjellet Nord er omtalt i detalj og verdisett. 5

6 Omtale av området. Det aktuelle utgreiingsområdet ligg i Landskapsregion 16 Høgfjellet i Sør-Norge. Dei overordna terrengformene høyrer til fjellplatå med avrunda toppar opp mot 1600 moh. I det store landskapet er dette platået omkransa av toppar, tindar og massive fjellrygger som er blant dei høgaste i Jotunheimen. Sjølv om utgreiingsområdet har eit lågare relieff, dels med småskala preg, er det sterkt påverka av den mektige fjellheimen omkring. Det er god visuell kontakt til Fannaråken, Smørstabbtindan, Loftet og Hestbrepiggan. I vest har ein den store Liabrekulen som ein markert avgrensing. Dumdalen og Breidsæterdalen er markerte og storforma dalføre som i stor grad er innanfor utgreiingsområdet. Riksveg 55, Sognefjellsvegen gjer området lett tilgjengeleg. Både Sognefjellshytta, Krossbu og til dels Bøvertun er nytta som innfallsportar til merka turløyper som kryssar utgreiingsområdet. Det er fleire store reguleringsmagasin i nærområdet; Storevatnet i vest og Prestesteinsvatnet i sør. Visuelt har desse magasina liten eller ingen innverknad på landskapsopplevinga inne i den tilleggsundersøkte delen av utgreiingsområdet for Breheimen. Unnataket er ein sone mellom Rv 55 og dei nære toppane nord for vegen. Anleggsvegen inn til Storevatnet går gjennom same landskapstype som fjellområda innanfor utgreiingsområdet. Kart over inngrepsfrie naturområde (INON), henta frå Direktoratet for Naturforvalting sine heimesider. Veganlegg, damanlegg og regulerte magasin påverkar inngrepsfrie soner i utgreiingsområdet, men eit kjerneområde ligg 1-3 km frå næraste tekniske inngrep, målt horisontalt. I røynda vil eit større område opplevast som urørt av inngrep; Terrenget vest mot Storevatnet er utforma som ein markert rygg, tett på magasinet. Denne ryggen skapar ein effektiv barriere mot Storevatnet som ein visuelt ikkje har kontakt med anna enn på dei høgaste toppane. Mot Breidsæterdalen vil ein tilsvarande ikkje ha kontakt mot dalbotnen og veganlegget der, utan at ein er heilt framme på kanten. På den måten vil det meste av fjellplatået opplevast som urørt. 6

7 LT 05 Høgfjell med avrunda former Landskapstype LT 05 er ein av dei to hovudutformingane av større fjellformasjonar i Breheimen. Hovudformene er rolege og meir avrunda enn LT-07 Høgfjellsmassiv med tindar og breer, men kan ha til dels stor mektigheit i utstrekning og hovudform t.d. Lomseggi). Formane er generelt storskala. T5-01 Langvasseggi, T5-02 Tverreggi og T5-05 Sveidalsnosi og T5 06 Sognefjellet nord har meir detaljrike småformar. Kvart delområde er bygd opp kring ein fjellrygg med tilgrensande fjellsider ned til overgangen mellom brattare, gjerne skogkledd, liside og slakare fjell. Fjellsidene varierar der dei austlege delområda er jamne og dannar store flyer medan dei vestlege har både nokre slake parti og nokre parti med brattare kantar danna av småskala botnar og korte, skarpe egger. Delområda ligg generelt høgt og evige fonner og mindre brear finst i dei fleste områda. Desse er likevel mindre dominerande her enn i LT 07, der breane er ein vesentleg del av landskapskarakteren. Landskapstypen ligg i hovudsak i mellomalpin og høgalpin vegetasjonssone og vegetasjonen speler ei underordna rolle. Her er høvesvis lite vatn, men med bekkar som drenerar dei små breane. Delområda har i stor grad preg av villmark og dei fleste ligg i urørtklasse I eller II. For Sognefjellet vil nokre område falle i urørtklasse III på grunn av Rv 55. For å kunne nyansere urørtheitspreget på Sognefjellsplatået, er landskapstypen her delt i 3 underområde, der berre T5-06 ligg heilt innanfor utgreiingsområdet og er difor skildra fullt ut. Utsikt mot Dumhøe (1637 moh) i nordaust. Høgaste toppen i landskapsområdet blir liten i forhold til Loftet (2170 moh) til høgre og Høybrean (ca 2150 moh) til venstre. 7

8 Langs stien nordover frå Sognefjellshytta mot Dumdalen, ca 1400moh.. Førekomstar av glimmerskifer gjev grunnlag for stadvis frodig vegetasjon i høgfjellet. Roleg fjellviddepreg ved vatnet Aurkvee. Dumhøe, 1643 moh i bakgrunnen. 8

9 T5-06 Sognefjellet nord Landskapets hovudform Tyding: ** Landskapets småformer Tyding: *** Vatn og vassdrag Tyding: ** Vegetasjon Tyding: * Jordbruksmark Tyding: - Evaluering: 0 Bygningar og tekniske anlegg Tyding: ** Evaluering:B2 Landskapskarakter Landskapsevaluering: B1 Urørtklassifisering: I Landskapstype LT 05 Høgfjell med avrunda former Landskapsområde: T5 06 Sognefjellet nord Landskapsområdet dekker høgfjellspartiet nord for Sognefjellsvegen, avgrensa i aust av Breidsæterdalen og i nordvest av Storevatnet/ Dumdalen. Hovudpreget vert forma av avrunda høgder og haugar i meters høgde. Området har eit meir småskalapreg enn mange av dei andre områda i same landskapstype i Breheimen. Avrunda haugar og høer bryt opp fjellplatået i mindre rom og dalformar utan klår retningsorientering. I vestvende fjellsider finn ein fleire stader markerte stup og bratte skrentar 20 til 50 meter høge, i særskild grad i det nordlege området. Stort innslag av vatn med varierande utforming og storleik. Topografien gjer at ein finn mange små bekkesystem, men utan store elvelaup. Ikkje myrområde. Heile området ligg over tregrensa. Generelt tynt vegetasjonsdekke med blokk og sva. Stadvise førekomstar av glimmerskifer gjev grunnlag for rik vegetasjon. Under sør og vestvende skrentar med vitringsjord finn ein lokalitetar med frodig grasmark og rik urtevegetasjon opp mot 1500 moh. Einskilde mindre våtmarksområde og deltautformingar med frodig vegetasjon. Spreidd beiting av sau, elles ikkje spor etter landbruk. Anleggsveg gjennom området, fram til dammen ved Storvatnet. Merka og umerka turstier kryssar området fleire stader. Variasjon: Området er topografisk variert med hyppig veksling mellom avrunda høgder og lågare daldrag med stort innslag av vatn. Markerte vestvende skrentar aukar det opplevingsmessige mangfaldet Inntrykksstyrke: Området har i seg sjølv liten til middels inntrykkstyrke. Visuell kontakt til mektige fjellformasjonar (t.d. Fannaråken) og brekuler (Liabreen) i mange retningar gjer at inntrykkstyrken aukar. Heilskap: Anleggsvegen i vest bryt noko av heilskapen i området, elles er det godt samsvar og samanheng mellom terrengformar innan området og ein tydeleg ytre avgrensing mot tilstøytande landskapsområde. Urørtheit: Området nord for Sognefjellshytta (innanfor tillegg til utgreiingsområdet) er utan tekniske inngrep av større omfang og kvalifiserar til urørtklasse I. 9

10 10

11 LT 06 Høgfjellsdalar med U form Landskapstypen omfattar, U-forma høgfjellsdalar. Dalen dannar eit veldefinert, overordna landskapsrom. Hovudstrukturane er avrunda, i kontrast til dalsidene som er bratte i nedre delar. Desse vert og slakare høgare opp i dalen. To delområde nord i Breheimen høyrer med i landskapstypen. I begge områda går hovuddalen over i fleire forgreiningar. I T6-01 Nørdstedalen er det i forlenginga av Fortunsdalen og i LT Rausdalen er det sjølve Rausdalen som forgreinar seg. I begge delområda finn ein og fleire hengande dalar. LT 06 ligg høgt. Dalane har grøne dalbotnar i nedre delar, men ein kjem raskt opp i eit skrint fjellandskap. Berre nedste delar har noko glissen fjellbjørkeskog. Vatn speler ein viktig rolle i landskapstypen med til dels store elver som fylgjer dalbotnane. Her er flatare parti med meandrerande elvefar, forgreining av elvefaret i elveøyrer, og danning av myrflater og delta. Midtre del av landskapsområdet Dumdalen har tydeleg open U-form. Dumtjønne midt i dalbotnen. 11

12 På veg langs DNT-stien mot Svarttjønne, som endar opp i en markert botn inst i Dumdalen landskapsområde. Det midtre partiet av Dumdalen, før dalen snevrast inn til eit trongare gjel. 12

13 T6 03 Dumdalen Landskapets hovedform Tyding: *** Evaluering: A2 Landskapets småformer Tyding: *** Evaluering: A2 Vatn og vassdrag Tyding: *** Vegetasjon Tyding: ** Jordbruksmark Tyding: - Evaluering: 0 Bygningar og tekniske anlegg Tyding: - Evaluering: 0 Landskapskarakter Landskapsevaluering: A2 Urørtklassifisering: II Landskapstype LT 06 Høgfjellsdalar med U - form Landskapsområde: T6 03 Dumdalen Samansett dalføre med tydeleg U-form i øvre og midtre parti. Dalsida er jamt avrunda og stig opp til fjellplatået i nord på vel 1400 moh. Mot sør er dalsida brattare og stadvis meir utilgjengeleg. Dalføret er stutt og med ein høgdeskilnad på vel 300 meter mellom inste botnen og overgangen til Breidsæterdalen. Dalføret er variert i si utforming; Tydeleg botnformasjon ved Svarttjønne, glattskurt terskelformasjon i overgangen mot sjølve Dumdalen. Vidare smalnar den vide, flate dalbotnen inn i nedste partiet der dalsidene kjem tettare på kvarandre og dalen tek form av eit gjel i overgangen mot Breidsæterdalen. Stor variasjon i vatnet i dalføret, vatn, tjern og loner og eit særs variert elvelaup med rolege elveslynger, deltautforming og bratte tronge fosselaup de vatnet delvis forsvinn ned i kalkfjellgrunnen. Sidebekkar i hovuddalføret er tydelege tidleg på sommaren. Varierande frå skrint og usamanhengande vegetasjonsdekke i øvre parti, til frodig grasmark og beite i nedre del. Dvergbjørk og vierkratt i nedre del. Det er registrert ei rikmyr ved Dumtjønne i DN Naturbase som lokalt viktig. Beiteområde for småfe Ikkje bygningar. Merka sti og enkel tilrettelegging ved inngang til grotter. Mangfald. Området har stor variasjonsrikdom med markerte overgangar mellom ulike parti av dalføret med særs forskjellige karaktertrekk. Spennvidde frå breutforma høgfjellsbotn til elveutgravde gangar i kalkfjell. Inntrykksstyrke. De storforma, jamne dalsidene som omsluttar Dumdalen skapar eit relieff er inntrykkssterke, grotteformasjonar og fjellgangar er særmerkte og med stor opplevingsverdi. Heilskap. Landskapets hovudform verkar samlande, men landskapsuttrykket i øvre, midtre og nedre del av dalføret er forskjellige i ein slik grad at det verkar inn på heilskapspreget. Midtre delar av dalføret er i fylgje INON karakterisert som inngrepsfritt, med avstand mellom 1-3 km til næraste inngrep. (Gjeld Rv 55 i aust og det regulerte Storevatnet i vest). 13

14 Øvre del av Breidsæterdalen, sett frå Rv 55. Landskapet er her ope med slake dalsider Dei nedre delane av Breidsæterdalen er trongare med meir markerte og bratte dalsider. Vegetasjonsuttrykket er frodigare med vierkratt og bjørkeskog. 14

15 T6 04 Breidsæterdalen Landskapets hovedform Tyding: *** Landskapets småformer Tyding: ** Vatn og vassdrag Tyding: *** Vegetasjon Tyding: ** Jordbruksmark Tyding: ** Bygningar og tekniske anlegg Tyding: *** Evaluering: C Landskapskarakter Landskapsevaluering: B1 Urørtklassifisering: III Landskapstype LT 06 Høgfjellsdalar med U - form Landskapsområde: T6 04 Breidsæterdalen Breidsæterdalen har ein tydeleg breutforma tverrprofil. Dei øvre delane av dalføret har karakter av ein vid botn med slake dalsider og lite markert overgang mot tilliggjande fjellplatå og bremassiv. Midtvegs i dalføret skjer ein markert innsnevring, dalføret vert trongare med meier markerte og bratte fjellsider med eit høgt relieff.. Dalen endar i overgangen mot Landskapsregion 11, Øvre dalbygder ved Bøvertun og Bøvertunvatnet. Småformene er ikkje særs framtredande i dette området, med unnatak av Notshaugane som snevrar inn landskapet midtvegs i dalføret. Ein finn markerte rasurer og skredvifter i nedre del av dalen. Moreneryggar av stor mektigheit finn ein i overgangen mot Dumdalen. Elva Bøvra er det framtredande vasselementet i området. Elva renn frå det vesle Bøvervatnet øvst i området og ut i Bøvertunvatnet. Sort innslag av sidebekkar som renn ned i dalen frå tilgrensande fjellplatå. Desse vil ha stor innverknad i landskapet i periodar med snøsmelting og mykje nedbør. Myrområde i dei øvre, flate partia av dalføret. Samanhengande og frodig vegetasjonsdekke med grasrikt feltsjikt gjennom heile dalføret, med unnatak av rasurer og bratte og høgtliggjande fjellskrentar. Vierkratt er dominerande opp mot 1200 moh. i nedre del, innslag av einerkratt og fjellbjørkeskog. Det meste av dalføret vert nytta til storfebeite. Fast besetning mjølkekyr ved Krossbu. Riksveg 55 er eit dominerande element gjennom Breidsæterdalen. Krossbu turiststasjon ligg langs vegen og er eit knutepunkt for merka turistløyper i mange retningar. Traseen til den gamle vegen over Sognefjellet ligg på vestsida av Bøvra. Her er og lågspent strømlinje til Krossbu. Variasjon. Moderat variasjon i landskapsutforminga. Bøvra er viktig for å auke opplevingsmangfaldet, saman med dei markerte, øvre fjellskrentane mot høgareliggjande platå. Inntrykksstyrke. Relieffet med høge, bratte dalsider har betydeleg opplevingsverdi og inntrykksstyrke. Området er elles under sterk påverknad frå brelandskapet under Smørstabbtindan, sjølv om dette ikkje høyrer med i landskapsområdet. Heilskap, Betydeleg heilskapspreg, dalføret er markert og klårt avgrensa. Den opplevingsmessige heilskapen vert noko redusert av Rv 55 som går gjennom store delar av dalføret. Dei bratte dalsidene har stor innverknad på heilskapspreget. Mest heile området er innanfor 1 km frå teknisk inngrep, med unnatak av inste delar av landskapet kring Bøvervatn. 15

16 Oppsummering Det aktuelle utgreiingsområdet ligg i overgangen mellom Jotunheimen og Breheimen. Området har i seg sjølv få særmerkte landskapsformasjonar som utpeikar seg i regional samanheng. Eit unnatak er dei kvartærgeologiske førekomstane av grotter og holeformasjonar som ein finn i nedre del av Dumdalen. Utgreiingsområdet er i seg sjølv utan vesentlege inngrep, men er i ytterkantane eksponert mot vegtrafikk, anleggsveg, damanlegg, reguleringssoner, turiststasjonar mm. Innverknaden er visuelt avgrensa og påverkar ikkje dei indre delane av utgreiingsområdet. Sognefjellsvegen er det største inngrepet som direkte vedkjem utgreiingsområdet. Vegen ligg godt i terrenget og er tilpassa landskapsformene omkring. Vurderinga av vegen er gjort i inngrepsklasse III Landskapsområde med småskala naturinngrep Området T5-06 er i utgreiinga avgrensa til den delen som ligg innanfor utgreiingsområdet. Landskapsmessig høyrer den samen med eit større parti av fjellet. I kartet er difor tilgrensande område som høyrer med i same landskapstypen (T5-06a og T5-06b), vist med skravering. Desse underområda vil ha same topografiske utforming og naturinnhald, men Rv 55 vil påverke grad av urørtheit. Kvaliteten til det sentrale høgfjellsplatået er å vere visuelt samanbindande mellom tilliggjande høge fjelltoppar og brear. Dumdalen har ein interessant utforming med stor landskapsmessig variasjon og betydeleg opplevingsrikdom som rekreasjonsområde. Rv 55 Sognefjellsvegen føyer seg godt inn i terrenget, men er likevel eit element som i vesentleg grad påverkar urørtheitsgraden i einskilde delområde. 16

17 Tabellen under syner samanstilling av klassifiseringa av dei einskilde delområda. Førekomst av landskapstypar elles i Breheimen Mørkridsdalen er og vist. Landskapsområde Landskapskomponentar (tyding / verdi) Klassifisering / Evaluering Område nr. Namn Hovudform Småformar Vatn Vegetasjon Jordbruk Bygg og anlegg Urørt natur Total verdi LT 01 Stølsdalar med innslag av skog LT 02 Lågfjellsdalar LT 03 Lågfjell med viddepreg LT 04 Viddedalar i høgfjellet LT 05 Høgfjell med avrunda former T5-06 Sognefjellet nord **/B1 ***/B1 **/ B1 */B1 -/0 -/0 I B1 T5 06 a Sognefjellet vest **/B1 ***/B1 **/B1 */B1 -/0 **/ B2 III B2 T5 06 b Sognefjellet sør **/B1 ***/B1 **/B1 */B1 -/0 ***/B2 III B2 LT 06 Høgfjellsdalar med U-form T6-03 Dumdalen ***/A2 ***/A2 ***/B1 **/B1 -/0 -/0 II A2 T6-04 Breidsæterdalen ***/B1 **/B1 ***/B1 **/B1 **/A2 ***/B2 III B2 LT 07 Høgfjellsmassiv med tindar og brear LT 08 Låglandsdalar 17

18 Inndeling i landskapstypar og landskapsområde på Sognefjellet.

19 Landskapstypeinndeling på Sognefjellet, sett i samanheng med resten av utgreiingsområdet Breheimen Mørkridsdalen.