Upsete, Aurland kommune. Gnr/Bnr 49/79 m.fl

Transkript

1 Plan Vest Bergen Domkirkegaten Bergen Rapport Tema: Landskap Upsete, Aurland kommune Gnr/Bnr 49/79 m.fl Aurland kommune Landskapsanlyse, Gnr/Bnr 49/79 m. fl. Aurland kommune

2 1 INNLEIING Bakgrunn og føremål Landskapsanalyse Metode og datagrunnlag Landskapskomponentar og Landskapskarakter Landskapsverdi Endringar som følgje av tiltak Oppsummering av landskapet

3 1 INNLEIING 1.1 Bakgrunn og føremål Følgjande rapport er utarbeidd på bakgrunn av privat detaljreguleringsplan på Upsete (gnr/bnr 49/79 m. fl og 56/1 m. fl.) i Aurland kommune, Hordaland, og Ulvik Herad, Sogn og Fjordane. Rapporten er ei landskapsanalyse for Øvre Upsetedalen i samband med etablering av nytt kryssingsspor delvis lagt i tunnel. Rapporten er inga konsekvensutgreiing. 2 Landskapsanalyse 2.1 Metode og datagrunnlag Landskapsanalysen er basert på framgangsmåten skildra i «Landskapsanalyse Framgangsmåte for vurdering av landskapskarakter og landskapsverdi. Versjon februar 2010.», utarbeidd av Direktoratet for naturforvaltning og Riksantikvaren. I avsnitt 1.2 av landskapsanalysen vert landskapet sin karakter registrert. Denne landskapskarakteren får vidare ein verdi i same avsnitt. I avsnitt 1.3 vert det gjort greie for endring av landskapskarakteren som følgje av tiltak. Landskapsanalysen vert avrunda i avsnitt 1.4 med ei vurdering av på kva måte landskapet sin verdi vil bli endra av tiltaket. Skildringa av landskapskarakter i avsnitt 1.2 er basert på nasjonalt referansesystem for landskap. Datagrunnlaget er her utarbeidd av Aurland Naturverkstad, som har kategorisert landskapet i Hordaland i landskapsområde og - typar. Problemet er her at berre ein del av planområdet ligg i Hordaland fylke. Den andre delen ligg i Sogn og Fjordane fylke. Aurland Naturverkstad sin registreringsdata omfattar berre landskapsområda og landskapstypane i Hordaland. Landskapsområda og typane stoppar naturlegvis ikkje på fylkesgrensa. Flyfoto og ei synfaring av området har vist at landskapstypane som er registrert av Aurland Naturverkstad gjeld for heile planområdet. Nasjonalt referansesystem for landskap er hierarkisk strukturert, og deler landskapet i Noreg på første nivå inn i landskapsregionar (LR). Utgangspunkt her er i dei store og samlande karaktertrekka i landskapet. Landskapsregionar vert vidare delt inn i underregionar (UR) der avgrensinga følgjer same prinsipp som med landskapsregionane, men i ein mindre målestokk. På nedste nivået, og dermed det mest detaljerte, av nasjonalt referansesystem for landskap vert underregionar delt inn i landskapsområde (LO). Landskapsområde vert klassifisert og gruppert i landskapstypar (LT). Ein landskapstype er ikkje eit eige geografisk nivå, men ei gruppe landskapsområde med fellestrekk i innhald, samansetjing og form. (Systematikk av nasjonalt referansesystem for landskap) Grunna landskapstypen, som er open og med lite vegetasjon og dermed gjev god sikt, er registreringsområdet av denne landskapsanalysen ikkje avgrensa til planområdet, men omfattar heile den visuelle einskapen av Øvre Upsetedalen. Endringar i landskapsbiletet påverkar heile dalsområdet. I det nasjonale referansesystem finn ein seks landskapskomponentar som pregar landskapskarakteren, dvs. det romlege innhaldet og visuelle uttrykk, i dei ulike landskapstypane: landskapets hovudform landskapets småformer vatn og vassdrag vegetasjon

4 jordbruksmark busetjing og tekniske anlegg Ikkje alle dei seks landskapskomponentane har like stor betyding for landskapskarakteren. Dette er avhengig av landskapstypen. Landskapskomponenten jordbruksmark er til dømes av større betyding i gardslandskap langs fjordalar enn i snaufjellandskap. Dette er viktig i samanheng med konsekvensvurdering av endringar i landskapet. Når det gjeld landskap vert store endringar endå større dersom dei rammar landskapskomponentar med stor betyding for landskapskarakteren. (Landskapskomponentar; O. Puschmann, 2005, Nasjonalt referansesystem for landskap.) Verdivurderinga av landskapet i avsnitt 1.3 byggjer på skildringane i fastsett landskapskarakter, knytt opp mot åtte verdikriterium. Kvart kriterium skal vurderast langs ein glidande 5-delt skala. Verdivurderinga er skjønnsmessig, og det er difor viktig at ei verbal grunngjeving av kva som ligg til grunn for valet av verdi følgjer med. Vurdering av landskapet skal her skape eit grunnlag for å tolke innverknad av tiltaket. Skildringa av tiltaket sin innverknad på landskapskarakteren i avsnitt 1.4 tar landskapskomponentane, skildra i avsnitt 1.2, som utgangspunkt og ser på korleis dei enkelte landskapskomponentane vert endra gjennom tiltaket. Dersom ein samanfattar alle endringane får ein eit godt bilete av den nye landskapskarakteren gjennomføring av tiltaket vil føre til. Ei avsluttande vurdering av tiltakets påverknad på landskapet skjer i siste avsnitt av landskapsanalysen, med ei tolking av korleis endringar i landskapskarakteren får følgjer for dei åtte verdikriteria. Tolkinga vert vurdert ut i frå ein 5-delt skala med verbal grunngjeving for kvart enkelt verdikriterium. Konsekvensen vert angitt som svært positiv (++),positiv (+), ingen (0), negativ (-) eller svært negativ (--). Ei total konsekvensvurdering samanfattar alle delvurderingar og gir tiltakets konsekvensar på landskapet ein total verdi (++, +, 0, - eller --). Datagrunnlag nytta i utgreiinga: Landskapsregionar, kartlagt av Norsk Institutt for jord- og skogskartlegging Landskapskartlegging av Hordaland fylke Landskapstypeklassifisering av innland. Lars A. Uttakleiv, Aurland Naturverkstad, Flyfoto frå Norge i bilder, Eiga synfaring

5 2.2 Landskapskomponentar og Landskapskarakter (Kart over landskapsområda og landskapstypane, Aurland Naturverkstadt, 2009) Området ligg i landskapsregion 15 Lågfjellet i Sør-Norge. Landskapsregionen dekkjer 33,6 prosent av heile Hordaland fylke og finnes hovudsaklig i vestlige delen av fylket. Planområdet ligg i underregionen Vossaskavlen. Då planområdet kryssar fylkesgrensa, var det berre mogeleg for ein del av planområdet å overta registrering av landskapstypen frå Aurland Naturverkstad. Planområdet ligg her i landskapsområdet LO 15 T01-18 Uppsetdalen. Frå flyfoto og registrering ved ei synfaring av området ser ein at dette landskapsområdet held fram over fylkesgrensa og at heile planområdet ligg i dette landskapsområdet. Kartet under viser utstrekkinga av dette landskapsområdet med omkringliggjande landskapsområde/-typar. Areala som mangla i Aurland Naturverkstad si registrering vert på denne måten dekka. (Detaljkart Landskapstypane, LO?? betyr at Landskapsområdet er ikkje kartlegget frå Aurland Naturverkstadt) Landskapsområdet LO 15 T01-18 Uppsetdalen tilhøyrer landskapstypen LT15-01 Lågfjellsdaler over tregrensa. I det følgjande vil dei seks landskapskomponentane av denne landskapstypen verte gjort greie for.

6 Vidare vil det bli sett nærare på landskapskomponentane si betyding for landskapskarakteren. Skildringa av landskapskomponentane er basert på Aurland Naturverkstad si landskapskartlegging av Hordaland fylke 2009, men tilpassa til situasjonen i området. Stjerner bak landskapskomponentar tyder: *** Dominerande landskapskomponent, avgjerande for landskapskarakter og avgrensing ** Viktig landskapskomponent, vesentleg for landskapskarakteren * Viktig landskapskomponent, vesentleg for delar av området/ landskapsrom - inga stjerne viser at landskapskomponenten er utan betyding i landskapet eller ikkje finnes Landskapets hovudform (***): Landskapstypen består av opne og store dalar over tregrensa. Dalforma i Upsetdalen er ein open og vidstrakt paleisk dal. Dalbotnen er open og flat, og med slak stigning gjennom lengdeprofilen. Dalsidene er meir oppdelte og ujamne enn dei er i skarpskorne lågfjellsdalar. Dalen vert broten opp av slake fjellryggar som strekkjer seg inn i dalrommet, og søkk og skar mellom dei avrunda og storforma fjelltoppane omkring. Landskapets småformer (***): Med fråvær av skogvegetasjon kjem småformene godt fram i landskapsbildet. Typisk her er det samanhengande og mektige dekket med moreneavsetjingar langs heile dalbotnen. Fleire stader i dalen finn ein store flyttblokker som dannar spesielle blikkfang og som ligg der isbreen har avsett dei. Slake fjellryggar står inn i dalbotnen og skapar diffuse overgangar og mindre underordna rom. Overgangen mot lågfjella er typisk avrunda og slake, men stadvis finnes bratte svasider og steinrøys. (Ein flytteblokk på dalbotnen) Vatn og vassdrag (***): Elva som renn gjennom Upsetedalen og tar vegen gjennom Rundavatnet og Langavatnet, pregar i stor grad inntrykket av landskapsområdet. Elva er hovudløpet gjennom dalen og samlar elvene frå Jernhusvatnet og Gangsdalsvatnet og ulike små elvar som renn ned frå fjellsidene. Elvene er i stor grad urørte og skapar eit spesielt og opplevelsesrikt landskapselement. Ein finn og små og korte fossar der elvar kjem ned frå fjellsidene. Det store hovudløpet har ei flott deltaflate og meandrerer langs dalbotnen med nokre sandbankar her og der.

7 (Elva med delta, sandbanker og meander) Vegetasjon (***): Sjølv om heile landskapsområdet verkar skoglaust finnes der nokre flekkar med fjellbjørk. Fjellsidene er prega av grasartar med innslag av lyng- og dvergtreartar. På dei opne flatene mot dalbotnen tar gras- og myrvegetasjon over. Den store betydninga av vegetasjonen for denne landskapstypen oppstår av fråværet av skog, som elles ville dempa inntrykket av dei andre landskapselementa, som no pregar landskapet. Jordbruksmark (*): Stølsdrift har, som ein kan lese i kulturminnedelen av utgreiinga, tradisjonelt vore knytt til landskapsområdet. Ei av stølane er framleis i bruk og dei andre står som minne om den tradisjonelle landbruksforma. Stølane pregar eit karakteristisk kulturlandskap med bygningsmiljø, beitemark, slåttemark, trå kk og særeigen vegetasjon (finnskjegg, tunrapp, tungras, tunarve), men påverknaden av dette kulturlandskapet på heile landskapsområdet er liten.

8 (Ein støl) Busetjing og tekniske anlegg (**): Plassering over tregrensa og eit ope preg gjer landskapstypen visuelt sårbar for inngrep. Det største visuelle inngrepet i landskapet er jernbanespora og jernbana sine bygningar, som Upsete stasjon, og tekniske anlegg, som tunnelinnslag og steinfylling. Dei fleste bygningane i dalen finn ein rundt Upsete stasjon, der den største er Upsete fjellstova. Nokre få bygningar finn ein spreitt i dalen i samband med den tidlegare stølsdrifta. Ein finn og små kraftleidningar som strekker seg langs dalbotnen. Landskapskarakter Når ein kjem inn i Upsetedalen opnar landskapet seg opp og viser rolegare terrengformasjonar enn dei omkringliggjande, ofte skarpskorne og lukka landskapsområda. Landskapet skapar ein innfallsport til vidda og lågfjellet eller endå vidare til dei storforma fjellmassiva. Ein får kjensla av at det ikkje er langt før ein kan få kvile auga mot ein vidstrakt horisont. Landskapet er og roligare grunna tilnærma fråver av samanhengande skogvegetasjon, som vanlegvis skaper skarpe landskapsskilje i dei lågareliggande lågfjelldalane under tregrensa. Innsynet er langt mot fjerne fjellsider og toppar. Elveløpet skapar bevegelse og variasjon i dalbotnen utan å forstyrre den allminnelege ro i landskapskarakteren. Små landskapselement, som bygningar på stølane og flytteblokker, skaper interessante blikkfang og ein interessant kontrast. 2.3 Landskapsverdi Verdivurderinga av landskapet byggjer på skildringane i fastsett landskapskarakter, knytt opp mot åtte verdikriterium. Kvart kriterium skal vurderast langs ein glidande 5-delt skala (av liten verdi * til av stor verdi *****). Verdivurderinga er skjønnsmessig, og det er difor viktig at ei verbal grunngjeving av kva som ligg til grunn for valet av verdi følgjer med. Vurdering av landskapet skal her skape eit grunnlag for å tolke innverknad av tiltaket. Alle verdikriterium vert til slutt samanfatta til ein avsluttande verdi. Her er det viktig at ikkje alle kriterium har same vekt, då dei ikkje har like mykje å seia for utforminga av landskapet sin karakteren. Kva betyding eit kriterium har vert nemnt i kvar enkelt beskriving. Dei åtte verdikriteria pregar registreringsområdet på følgjande måte: Mangfald og variasjon: Stort mangfald av landskapselement og variasjon i landskapsbildet finn ein ikkje i denne landskapstypen. Landskapet består av store og flateartige element, som til dømes elva som strekkjer seg

9 gjennom heile dalen, fjellryggane og utløpa som ragar inn i dalen eller dei flateprega vegetasjonsdekka. Enkelte element, som hus og flytteblokker, finn ein berre enkeltvis, men fungerer då som blikkfang. Generelt har landskapet ein låg verdi i kriterium mangfald og variasjon. Dette kriteriet har låg betyding for landskapskarateren. Kriteriumsverdi: ** Tidsdjup og kontinuitet: Både kulturhistoria og naturhistoria er synleg i landskapet. Kulturminnerapporten i utgreiinga viser betydinga av kulturlandskapet og kor synleg det er i landskapet. Utforming av landskapet viser i stor grad korleis naturprosessane har virka. Ein kan sjå dei typiske formene og elementa som høyrer til ei dalform som vert modellert av istidas isbrear. Landskapsområdet er i store delar heilt naturleg og naturprosessane og påverkinga i notida kan erkjennast. Grunna kulturlandskapet, som er godt synleg men av middels stor betyding, og naturlandskapet, som er godt lesbart, har landskapsområdet ein stor verdi for tidsdjupn og kontinuitet. Kriteriumsverdi: **** Heilskap og samanheng: Dette kriterium har stor betydning for landskapskarakteren. Grunna mangel på høg vegetasjon og den store og vidstrakte dalforma, oppstår inntrykket av eit stort, samanhengande rom. Einaste store brot i den naturleg forma dalen er fyllingane for jernbanespora. Spesielt sterkt verkar det i området rundt Upsete stasjon, der fleire bygningar forsterkar brota. Kvar enkelt bygning i dalen forstyrrar den naturlege harmonien, men spesielt stølane er ein viktig del av kulturlandskapet. Kriteriumsverdi: **** Brot og kontrast: Dette kriterium kan forenkla seiast å vere ein motpol til det føregåande kriteriet. Det er viktig at kriteriet brot og kontrast ikkje berre verkar positivt på landskapsverdi, men og kan ha ei negativ påverking for eksempel dersom brotet inneber eit stort teknisk inngrep i landskapet. Landskapsrommet i registreringsområdet har berre få brot og små kontrastar i landskapsbildet. Som allereie nemnt er jernbane med tilhøyrande bygningar eit negativt brot mot den naturlege harmonien i landskapet. Nokre landskapselement, til dømes elva og flytteblokkene, skaper små naturlege kontrastar, som verkar interessant for tilskodaren. Kriteriet er av låg betyding for landskapet sin totalverdi. Kriteriumsverdi: ** Tilstand og hevd: Store delar av registreringsområdet består av naturlandskapet og berre ein liten del er/var brukt til beitemark og stølar. Dette kriteriet har difor mindre betyding enn i eit stort samanhengane kulturlandskap. Dei fleste stølane er ikkje lenger i bruk, men alle er i god stand. Kriteriumsverdi: *** Inntrykksstyrke og utsegnskraft: Landskapet har i det heile ein stor inntrykksstyrke. Blikket kan vandre over heile dalsrommet som er innramma av fjella. Elva med sitt delta og meandrerende løp dominerer dalbotnen og lar ein blikket følgje elva oppdagar ein fleire interessante ting, som sandbankar, flytteblokker og støler, som er strødd ut over heile dalen. Men eigentlig er det det store og opne rommet med sin harmoni og få kontrastar som imponerer mest. Denne inntrykksstyrken er av særleg verdi for totalverdien av landskapet. Kriteriumsverdi: **** Lesbarheit: Som allereie nemnt er utvikling og naturprosessar godt synleg i landskapet. Det gjeld spesielt den siste istida si påverking og etterfølgjande forvitringsprosessar. Kriteriumsverdi: **** Tilknyting og identitet: Kulturminnerapporten seier allereie mykje om betydinga av Upsetedalen. Då dalen hovudsakeleg består av naturlandskap er verdikriteriet ikkje så stort for samla verdi av landskapsområdet. Kriteriumsverdi: *** Total vurdering av landskapet: Landskapet er av stor verdi (****)

10 2.4 Endringar som følgje av tiltak I det følgjande skal endringar, som kjem som følgje av tiltaket, betraktast ved hjelp av landskapskomponentane. Landskapets hovudform: I planområdet vil nye fyllingar og skjeringar ved utbygging av det nye jernbanesporet endre utsjånaden av ein del av fjellsida i negativ retning. Eit naturleg prega landskapselement vert menneskeleg omforma. I dei områda der utbygging er planlagt er eksisterande jernbanespor allereie ei belastning i landskapsbildet, noko som svekkjer det negative inntrykket av det nye sporet. Denne negative endringa rammar berre ein liten del av landskapets hovudform. Landskapets småformer: Tiltakets endringar kan ha påverknad på nokre steinrøyser i planområdet. Dette vil ha liten verdi, og treng ikkje å vektleggast. Ingen andre småformer vert ramma av tiltaket. Vatn og vassdrag: To små elvar som renn ned frå fjellsidene og munnar ut i hovudløpet vert ramma av tiltaket. Det er grunn til å anta at dei vil verte lagt i rør og forsvinn frå landskapsbildet. Dette vil ha liten negativ påverknad på estetisk verdi av vatn og vassdrag i registreringsområdet. Vegetasjon: Vegetasjonen, som har en låg betyding for landskapstypen, vil berre bli lettare ramma ved gjennomføring av tiltaket. Tilplanting med lokale planteartar etter gjennomføring av tiltaket kan svekke påverknaden av tiltaket. Jordbruksmark: Føreliggjande plan har ikkje påverknad på stølane i dalen, då tiltaket ikkje strekkjer seg til stølane. Busetjing og tekniske anlegg: Tiltaket aukar talet på tekniske anlegg i registreringsområdet. Det handlar ikkje om nye bygningar, men fyllingar og skjeringar i terrenget og tunnelinnslag samt nytt jernbanespor. Det nye sporet vil gå ved sidan av eksisterande spor, og det visuelle inntrykket av tekniske anlegg vert forsterka. Sett bort frå endringar i jernbanesporet er ingen annan bygning eller tekniske anlegg i dalen ramma av tiltaket. Dersom ein samanfattar alle påverknader tiltaket vil ha på landskapskomponentane kan ein sjå at den eksisterande landskapstypen i registreringsområdet vil tape litt identitet og litt av det som er typisk for den. Men dette tapet vert svekka av di etableringa skjer i eit areal der det allereie er gjort endringar i naturlandskapet og der området har eit teknisk preg gjennom eksisterande jernbaneanlegg.

11 2.5 Oppsummering av landskapet. Følgjande tabell viser tiltakets endringar på landskapets enkelte verdikriterium. Som avslutting vert desse endringane samanfatta til ein konklusjon om påverknaden tiltaket vil ha på landskapet i planområdet. Endringar vert vurdert som veldig positiv (++), positiv (+), ingen (0), negativ (-) eller veldig negativ (--). Denne planen vil ha følgjande konsekvensar på landskapets verdiar: Mangfald og variasjon: Ved gjennomføring av tiltaket etablerast nye tekniske anlegg som vert nye landskapselement i landskapsbildet. Dette fører til auka mangfald og variasjon i landskapet. Men 0 denne variasjonen påverkar berre eit område som allereie har meir variasjon (grunna eksisterande jernbanespor) enn resten av dalen. Endringane råkar berre ein liten del av registreringsområdet. Det er dermed ikkje grunn til å leggje vekt på endringane. Tidsdjup og kontinuitet: Tiltaket har nesten ingen påverknad på dei kulturhistoriske elementa i 0 landskapet eller naturprosessane. Heilskap og samanheng: Tiltaket er eit inngrep langs dalsida og vert derfor synleg over heile dalen. Spesielt fyllingar og terrenginnsnitt vil virke tekniske og unaturlege. Her oppstår ei uro i ein - naturleg harmoni. Men som tidlegare nemnt er der allereie ei uro i planområdet det eksisterande jernbanesporet. Dermed verkar dette nye elementet ikkje så sterk som den ville ha gjort i eit urørt naturlandskap. Brot og kontrast: Eksisterande brot i landskapsbildet ved jernbanesporet vert forsterka ved gjennomføringa av tiltaket. Kontrast mellom jernbaneanlegg og naturlandskap aukar. Dette brotet - vert vurdert negativt, men kan svekkjast med tilpassa tilplantning med lokale artar ved fyllingar og terrenginngrep. 0 Tilstand og hevd: Verdikriteriet vert ikkje påverka av tiltaket. + Inntrykksstyrke og utsegnskraft: Det nye jernbanesporet forsterkar inntrykket av jernbaneanlegg i det vidstrakte og opne landskapet. Jernbanespora vil dominere dalsidene. Den aukande inntrykksstyrken vert i dette verdikriteriet vurdert positiv. 0 Lesbarheit: Verdikriteriet vert ikkje påverka av tiltaket. 0 Konklusjon: negativ Tilknyting og identitet: Identiteten i denne landskapstypen er knytt til hovudforma av dalen og få dominante småformer, som elven og stølane. Med i hovudsak er det det kulturhistoriske preget som knyt folk til landskapet. Tiltaket har ingen større innverknad på desse aspekta. Tiltaket har negativ innverknad på landskapet. Talet på moderne, tekniske anlegg aukar ved tiltaket og påverkar eit landskapsbilde som i all hovudsak er prega av å vere eit naturlandskap. Store delar av det nye kryssingssporet vil gå i tunnel og dermed ikkje vere synleg. Det vil derimot det nye kryssingssporet vere mellom tunnelane. Ein har her eit naturlandskap som vart forma av sterke naturprosessar og menneska sine forsøk på å nytte dei stadene i landskapet der naturen let dei vere. Underleg nok kan det verke som naturen tilsynelatande har skapt ein plass for dei menneska som har bestemt seg for å leve her. Harmonisk blandar stølane seg inn i naturlandskapet. Kulturhistoria i Upsetedalen, som er synleg i landskapet i dag, fortel om dette nøysame samlivet med naturen. Eksisterande jernbanespor og i endå større grad det nye sporet med sitt anlegget viser at denne tida er no over. Dette vert ofte opplevd som eit tap av dei som vil ta vare på landskapet utan nye inngrep. Men ein skal ikkje gløyme at eksisterande jernbaneanlegg er og ein del av nyare kulturhistorie og at den svekkjer det negative inntrykket av det planlagde sporet. Det finnes ein del av mogelegheiter ved endeleg utforming av anlegget som kan nyttast til å redusere det negative inntrykket i endå større grad.