Dyra sitt ve og vel dine val gjere ein forskjell!

Transkript

1 Dyra sitt ve og vel dine val gjere ein forskjell! Hefte til samtale og erfaringsutveksling om dyrevelferd i TINE 2018/2019 Nynorsk utgåve

2 Kjære TINE-medlem TINE-medlemer har god kunnskap om husdyrhald og er opptekne av at dyra skal ha det bra. Dyrevelferd betyr også stadig meir for dei som handlar produkta våre. Forbrukarundersøkingar syner at god dyrevelferd har mykje å seie for å verte oppfatta som eit berekraftig val i framtida. Det er mange meiningar om kva som er god dyrevelferd, og dette må vi forhalde oss til. Mykje er bra i norsk mjølkeproduksjon, men vi må heile tida utfordre oss sjølve på korleis vi kan gjere ting betre. Dette er viktig for den framtidige konkurransekrafta vår. God dyrevelferd er også lønsamt for den enkelte produsenten. KVA ER DYREVELFERD? Medan dyrevern i hovudsak dreiar seg om å verne dyr frå fysisk mishandling og vanrøkt, er dyrevelferd eit mykje vidare omgrep som omfattar heile miljøet vi tilbyr dyra våre. Lover og forskrifter omtalar eit minimum om korleis dyr skal ha det. Tilhøve utover dette vil i stor grad avgjerast av bonden sine haldningar, og det som er mogleg å få til både praktisk og økonomisk. Kva som vert rekna som «godt nok» endrar seg i takt med utviklinga i kunnskap, teknologi og velstand i samfunnet. Det som var akseptable løysningar før, kan vere avleggs i dag. Betong som liggeunderlag for kua er eit døme på dette. TINE set difor dyrevelferd på dagsorden gjennom ulike aktivitetar, blant anna fagmøte og lokale grendetreff. Målet er at alle TINE-medlemer skal delta aktivt i diskusjonen og bidra til auka medvit og kunnskap om eit viktig tema. Kvar einaste TINE-medlem har røynsler knytta til stell og handtering av dyr, og TINE ynskjer gjennom denne satsinga å lage arenaer for å dele kunnskap og lære av kvarandre. Usemje om regelverk, presseoppslag om dyretragediar eller ulike interessegrupper sine haldningar til husdyrhald kan sikkert vere freistande å diskutere, men vi ynskjer at diskusjonen skal handle om det vi kan gjere noko med i eige fjøs. Kvar enkelt av oss påverkar dyrevelferda gjennom dei vala vi tek for dyra kvar dag. «Dyret si opplevde velferd» er ein sum av desse tre elementa. Med andre ord: God tilvekst og lite sjukdom fortel ein del om korleis dyra har det, men at dyra opplever ro og tryggleik og får bevege seg fritt er også viktig for velferda. Emosjonelle verdier Frykt, tillit, kontaktsøkende atferd, leik Det naturlige liv Fri bevegelse, uteliv, kroppspleie, være en drøvtygger Biologiske variable Melkeproduksjon, tilvekst, helse, fruktbarhet Lukke til med gode diskusjonar! Helsing Trond Reierstad, styreleiar i TINE God dyrevelferd er viktig både for dyra, bonden og forbrukaren Dyr har ein eigenverdi og vi har eit moralsk ansvar for å ta i vare behova deira. Når dyra trivst får bonden ein betre arbeidskvardag og betre produksjonsresultat. Dei som kjøper produkta våre forventar at dyrevelferda er god.

3 1) Ein glad bonde er ein bra bonde Det er den som steller dyra som påverkar dyrevelferda aller mest, og både den psykiske og den fysiske helsa verkar inn på korleis dyra vert ivaretekne. Det å ha ansvar for dyra også i tøffe tider, kan vere svært krevjande. Eit godt nettverk er gull verdt, og det er ikkje alltid så mykje som skal til. Ein telefon eller ein kaffekopp med naboen kan vere det som gjere dagen god. Nøgde dyr gjev også mykje glede i kvardagen. Dele erfaringar i lokale grendetreff A. Kva rutiner har du for å følgje med på korleis dyra har det, og kva ser du etter? B. Kva gjev etter di erfaring tillitsfulle og handterlege dyr? C. Mykje av variasjonen i dyrevelferd mellom bruk kan tilskrivast røktaren. Kva kan vere årsak til slike ulikskapar? D. Korleis kan du møte ein situasjon der det er grunn til å tru at ein bonde eller dyra hans/hennar ikkje har det så bra? På dei neste sidene finn de ein del praktiske spørsmål som har samanheng med dyrevelferd. Dette er tenkt som eit utgangspunkt for diskusjon og erfaringsdeling i små, lokale grendetreff. Det er nyttig både å høyre korleis andre løyser ulike utfordringar og å dele eigne erfaringar. Alle har noko å bidra med, og alle har noko å lære! Spørsmåla i heftet er tenkt som ei «hugseliste» for viktige dyrevelferdsspørsmål, og det finst ikkje fasitsvar. De skal ikkje sende inn svar, og det er ikkje noko vitnemål å få. TINE vil likevel setje pris på ei kort tilbakemelding i etterkant gjennom nokre spørsmål som ligg på medlem.tine.no. Om de gjev opp namn, er de med i trekninga av nokre premiar. Det vert oppmoda om at temaa vert delte på to samlingar. Start gjerne med ei runde i fjøsen til ein av deltakarane. Då får de knytta diskusjonen endå tettare til den praktiske kvardagen. Fem råd for god bondehelse: Gjer noko sosialt Ta ein pause Ta initiativ Gjer noko du likar Sømn og mat Kjelde: Rådet for psykisk helse

4 2) Nok mat og godt drikke er viktig 3) Alle treng ei god seng Nok og godt grovfôr av god kvalitet er viktig både for produksjon og dyrevelferd. Dyr på beite er god reklame for norsk landbruk, og det er viktig å finne gode og praktiske løysingar for at dyra kjem ut. Nok reint og friskt vatn både inne og ute er også viktig for dyrevelferda Dyra treng ein tørr, trekkfri og mjuk liggjeplass og eit stødig underlag å bevege seg på. Det er også viktig at dei kan reise og leggje seg normalt, og at dei har nok plass til å bevege seg fritt. A) B) C) D) A) Korleis fungerar fjøsen din med tanke på at dyra skal kunne liggje godt, reise/leggje seg normalt og gå stødig? B) Kva rutiner har du for å unngå skitne dyr (klypping, strø, børste, kutrenar)? C) Opplever du at dyr får skade (hase, nakke, kne) som skuldast innreiing eller underlag, og kva kan i so fall gjerast for å unngå dette? D) Kva erfaringar har du i forhold til luft og lys for dyra i din fjøs? Kva erfaringar har du med å lage gode lufte-og beiteopplegg for små og store dyr? Korleis vurderer du om dyra har fått nok grovfôr og at vomma fungerar? Kva er viktig for at alle dyr skal få ro til å ete både grovfôr og kraftfôr? Korleis kan du legge til rette for at alle dyr får nok vatn? Ei høgtytande ku treng minst 100 liter vatn i døgnet, og ho kan drikke 20 liter pr.minutt. Avgrensa tal drikkepunkt eller kapasitet gjev lågare avdrott, særleg for 1.kalvarar. Kua brukar 14 timar til kvile og drøvtygging, 6 timar til å ete og drikke, 2 timar på mjølking og 2 timar til sosialt liv med dei andre dyra.

5 4) Kalvingsbinge for ku og kalv 5) Trygt og triveleg i fjøsen Forbrukarane er opptekne av at ku og kalv skal få vere saman. Kalving i eigen kalvingsbinge gjev trygge og rolege tilhøve kring kalvinga, og legg til rette for naturleg åtferd som til dømes at kua får sleikje kalven rein. Frå 2024 er det krav om kalvingsbinge også i alle båsfjøs. Det er ikkje så lett å vite korleis dyra eigentleg har det. Det er difor nyttig å lære seg dei signala dei sender ut og ha eit godt blikk for levemiljøet og åtferda til dyra. I lag med god oversikt over helse og produksjonsresultat gjev dette eit godt grunnlag for å vurdere dyrevelferda. A) Korleis kan du legge godt til rette for både ku og kalv rundt kalvinga? B) Del erfaringar med kalvingsbinge i lausdriftsfjøs og korleis de kan lage kalvingsbinge i båsfjøs? C) Statistisk sett aukar daudfødslar og kalvesjukdomar med aukande buskapsstorleik og bruk av robot (AMS). Kva kan årsakene til dette vere og korleis kan dette førebyggjast? D) Korleis legg du opp kalvefôringa i råmjølkperioden, og kva gjere du for å sikre nok råmjølk til rett tid? E) Kva er etter di erfaring viktig for at ein fellesbinge for kalvar skal fungere godt? A) B) C) D) E) Du kan gje den nyfødde kalven ei god seng ved å leggje tørr halm på ein fiberduk opp på spaltane i kalvebingen. Kast heile «pakka» etter nokre dagar. Kva teikn og signal frå dyra fortel deg at dei trivst og har det bra? Når oppstår mobbing av dyr, og korleis kan det førebyggjast? Korleis kan du leggje til rette for utlasting på dyrebil med minst mogleg stress? Kva rutiner har du for klauvpleie? Kva gjere du for å avgrense sjukdom og smitte? Ei ku som står på tre bein og kyr som rir, opplever underlaget som trygt. Storfe har dårleg djupnesyn og vil stoppe ved strekar og kantar for å utforske TIPS: Rull ut ei matte slik at dyret opplever det trygt å passere.

6 6) Utbetringar i fjøsen gjev tillit i marknaden Vi seier gjerne at dyrevelferda i norske mjølkekubuskapar er god. Men kor god er den eigentleg, og korleis arbeider vi med betringar og kan dokumentere dyrevelferda vår? Det er viktig at dyrevelferd vert vurdert på eit godt fagleg grunnlag, og ikkje berre ut frå synsing og kjensler. Det er difor laga internasjonale standardar for dette, og mange land har alt etablert system. Noreg har enno ikkje noko tilsvarande, men TINE er no i ferd med å utvikle ein dyrevelferdsindikator tilpassa norsk mjølkeproduksjon (ku). Den føreslegne indikatoren inneheld: Data frå kukontrollen og observasjonar på fjøsen. Gjennom dyrevelferdsindikatoren kan vi: 7) Kva er bra og kva kan eg gjere betre? Gjennom diskusjonane har de vore innom ulike sider ved den daglege drifta. No vert kvar enkelt utfordra til å tenkje over kva som er bra i eigen fjøs og kva som kan gjerast av endringar for å få endå betre dyrevelferd. Dette treng ikkje vere store eller kostbare tiltak. Små endringar i dei daglege rutinene kan bety mykje, og kanskje har du fått nyttige tips frå dei andre. Dette tykkjer eg fungerar bra i forhold til dyrevelferd i min eigen fjøs: Gjere greie for status og verte merksame på både sterke og svake sider Arbeide for stadig betre dyrevelferd gjennom målretta betringstiltak Måle betringar Dokumentere dyrevelferda vår for omverda Forbrukarane ventar ikkje at alt skal vere perfekt, men dei ventar at næringa kan dokumentere status og at det vert arbeida med stadige betringar. Gjennom dyrevelferdsindikatoren kan vi få det verktøyet vi so langt har mangla. Dette kan eg gjere i min eigen fjøs for å betre dyrevelferda: Du kan lese om dyrevelferdsindikatoren i Buskap av Olav Østerås: «Dyrevelferd må dokumenteres». A) På kva måte kan innføring av dyrevelferdsindikator vere ein styrke for næringa og for det enkelte bruket? B) Kva utfordringar ser de og kva omsyn bør ein ta ved innføring av ein dyrevelferdsindikator?

7 Returadr.: TINE SA, Pb Oslo To definisjonar på dyrevelferd: Dyra sine fem fridomar (Brambell, 1965) Fridom frå svolt, tørst og feilernæring Fridom frå fysisk ubehag Fridom frå smerte, sjukdom og skade Fridom til å utøve normal åtferd Fridom frå frykt og stress World Organisation for Animal Health (OIE), 2016 Individet si subjektive oppleving av den mentale og psykiske tilstanden sin som fylgje av dyret sitt forsøk på å meistre miljøet sitt. Meir om dyrevelferd: Dyrevelferdsloven, Forskrift om hold av storfe Lars Erik Ruud: Hus for storfe, norske anbefalinger Tingast hjå: Podkast og artiklar på medlem.tine.no Artiklar i Buskap og Fagmøte og kurs, døme: Kusignal, fruktbarheit, smittevern, klauvhelse og Go kalven. Ta kontakt med TINE-rådgjevaren din eller produsentlaget. TINE Medlemssenter, medlem@tine.no, tlf