Perlemor, kunstgjødsel og skogsmaskinar: Korleis ta omsyn til elvemuslingen i jord - og skogbruket? Magnus Johan Steinsvåg Øyvind Vatshelle Miljøvern og klimaavdelinga Landbruksavdelinga Dagkonferanse om naturmangfaldlova 27.11.2014 Foto: Magnus Johan Steinsvåg 1
Arealbruk viktig påverknad på biomangfald 87% av raudlisteartane truga av arealendringar Faktorar som trugar artar i Noreg (frå Norsk Raudliste 2010) 2
Løfta blikket og sjå heilskapen Samla belastning (nml 10) - nedbørsfeltet Teljing av elvemuslingar 3
Fantastisk livssyklus Foto: Paul Eric Aspholm / Bioforsk 4
Kvernaelvo, Tysnes Søretjørna Dåfjorden, Fitjar Nøkkelart og stor påverknad på anna liv i vassdraga 5
Perlemorpynta hardingfeler og perler på kongekroner Foto: Marianne Gjørv / MD 6 Foto: Per Tore Barmen
Raudt lys for elvemuslingen vår Utrydda Kritisk trua Livskraftig 7
Tal elvemuslingar 120000 Tenkt utvikling for bestand i Hordaland 100000 80000 Avrenning frå utbyggingar 60000 40000 Perlefiske Landbruksavrenning 20000 0 1300 1400 1500 1600 1700 1800 1900 2000 År 8
Influensområde til ein elvemuslingpopulasjon Utbyggingsområde Nedbørsfelt til Mjåtveitelva i Meland Elvemusling 9
Aktivitetar i nedbørsfeltet 30. mars 2011 10
Trugsmål: Utbygging utan tilstrekkeleg miljøomsyn Sidebekk som renn inn i Mjåtveitelva 2011 Sprenging og gravearbeid fører til jord og steinpartiklar hamna i sidebekk til Mjåtveitelva Vedvarande tilslamming av Mjåtveitelva 11
Mjåtveitelva 30. mars 2011 12
Bergingsaksjon i Mjåtveitelva vart gravferd Fotos: Silje S. Bøyum/Strilen 13
Vårt eldste dyr Men no er det mest berre pensjonistar att i bestandane våre Figur henta frå elvemuslingrapport (Steinar Kålås 2011). Gamal musling frå Loneelva 23. august 2012 Eldre individ frå Haukåselva, Bergen 23. august 2012 14
Bergingsaksjon for elvemusling i Hordaland o o Sikra bestandane i nasjonalt elvemuslinganlegg Tiltak for å betra levekåra i elvane Lonevassdraget 9. april 2014 15
Elvemuslingane veks på Austevoll Mussels from Oselvslaks 2,0 Shell length (mm) 1,5 1,0 0,5 14.6. 9.7. 19.8. 19.9. 3.10. 0,0 Date Foto: Per Johan Jakobsen / UiB
Medan dei små elvemuslingane veks i anlegget på Austevoll Skal vi gjera elvane levelege! Smartare arealplanar: Nye reguleringsplanar / utbyggingar: buffersoner, sedimenteringsbasseng og miljøforsvarlege teknikkar Meir tilsyn: Forureiningstilsyn med fokus på naturmangfald i elvane Betre overvaking av bestandane og vasskvalitet Betre vilkår for vertsfisk (aure og laks) Betre lovomsyn: prioritert art etter naturmangfaldlova Mindre avrenning frå jord og skogbruket: betre omsyn ved gylling/gjødsling, omsyn ved hogst, bruk av miljøtilskot RMP 17
Nye hjelpemiddel: Nedbørsfelt til elvemuslingvassdrag Må brukast som kunnskapsgrunnlag i utbyggingssaker (PBL), jord - og skogbruksaker Nye utbyggingsområde (PBL) reguleringsplanar Landbruksvegar/skogsvegar Nydyrking Nye driftsbygningar og gjødselkummar Hogst/avvirking Nedbørsfelt influensområde til elvemuslingbestandar Fylkesmannen utarbeidd kartlag: nedbørsfelt til elvemuslingvassdrag i naturbase.no (opne prosjekt og søk på elvemusling) 18
Effekten av påverknader Vurdering etter 8-12 naturmangfaldlova Nedbørsfelt / influensområde Elvemuslingbestand Nedbørsfelt influensområde til elvemuslingbestand 19
Ny «skogsveg» langs Oselva 23. januar 2014 Foto: Magnus Johan Steinsvåg 20
Skogsdrift og omsyn til elvemusling o Hovudplan skogsveg o Mykje skog som skal takast ut dei nærmaste åra o Mange av desse områda er innafor nedbørsfelt til sårbare vassdrag o Dette må gjerast med klokskap 21
Korleis bruke skogsmaskinar og få ut tømmeret utan tilslamming av Skogsveg elva? Dekningsområde til skogsveg Skogsveg Nedbørsfelt Lonevassdraget Elvemusling 22
Fotos: Arne-Richard Stadaas, Os kommune 23
Skogsdrift i nedbørsfelt til elvemusling Søknad om nye land- og skogsbruksvegar o Dekningsområde til skogsveg skal kartfestast o Vilkår for miljøomsyn i vedtaket o Innafor nedbørsfelt? o Kommunen har «ansvaret» gjennom sakshandsaminga Nedbørsfelt til Fjordbekken i Fitjar 21. sept 2012 Foto: Magnus Johan Steinsvåg 24
Skogsdrift i nedbørsfelt til elvemusling Skogsdrift og hogst o Ingen søknad til kommunen o Aktsemdplikta i naturmangfaldlova 6 «Einkvar skal opptre aktsamt og gjere det som er rimeleg for å unngå skade på naturmangfaldet» o Grunneigar/tiltakshavar er plikta til å ta omsyn! o FMHO vil vurdere meldeplikt ved behov Nedbørsfelt til Fjordbekken i Fitjar 21. sept 2012 Foto: Magnus Johan Steinsvåg 25
Kva kan bli betre? Foto: Magnus Johan Steinsvåg 26
Miljøplan Elvemusling Informasjon om elvemusling Konkret vurdering av areal og landbruksdrifta Konkrete råd for redusert landbruksavrenning Miljøplan elvemusling er gratis Ikkje utarbeidd for alle gardbrukarar Prioritering ut frå risiko, avstand, driftsform, topografi i høve aktuelt vassdrag 27
Miljøavtale Elvemusling Frivillig avtale Basert på «Miljøplan Elvemusling» Signert avtale: o Forpliktar seg til definerte miljøomsyn o søkje miljøtilskot i landbruket (RMP) Tilskotsordning proporsjonal med «kostnadane/ulempene» med miljøtiltaka 28
Tilskot til areal med Miljøavtale Elvemusling Krav: Tilskot: Unngå haustspreiing gjødsel. Maksimalmengd fosfor. Unngå jordarbeiding haust. Unngå beitetråkk på musling. Grasdekt buffersone utan gjødsling og plantevernmiddel. Følgje regelverket 70 kr/daa (180 kr ved mjølkeproduksjon). Max kr 20 000. + 15 kr/løpemeter buffersone. Max kr 30 000. 29
Resultat pr 2014: Miljøplan Elvemusling + Miljøavtale Elvemusling = SANT 8 vassdrag fordelt på 9 kommunar Totalt 4 125 da innafor nedbørsfelta Over 17 km med kantsone mot vassdrag «Miljøplan Elvemusling» for 80 % jordbruksareal innafor nedbørsfelta Frå Tyssdalsvatnet,Os
Andre tilhøve - Regelverk og informasjon o o o o o o Gjødselkum, driftsbygg, surfôrlager. Byggesak skal vurderast etter naturmangfaldlova 8-12. Lagerkapasitet Hestegjødsel lagring og bruk. Tilkøyrde massar og nydyrking. Unngå finmassar i elva. Erosjon elvekant. Fôringsplass Loneelva Osterøy Foto: Magnus Johan Steinsvåg 31
Eksempel på førebyggande tiltak o o o o o o Sedimenteringsbasseng Avskjæringsgrøfter Duk Tidspunkt for gjennomføring (årstid/nedbørsmengd) Bruk av topografi i tiltaksområde + mange andre tiltak 32
Sedimenteringsbasseng Mjåtveit næringspark 22. mai 2014 Stort lokalt engasjement for reint vatn og levande Mjåtveitelv: Frode Tufte og Kjetil Tufte 33
Sakshandsaming: unngå avrenning Vedtak ulike utfall Avslå søknad om tiltak ( 9) Krav om å endre lokalisering ( 12) Redusere omfang av tiltaket Vilkår Endre lokalisering innafor tiltaksområdet Avskjæringsgøfter Sedimenteringsbasseng Duk Husk gjeldande regelverk på området. T.d. 11 om kantvegetasjon i vassressurslova. Må ha disp frå fylkesmannen for å fjerne 34
Dersom tiltak innafor nedbørsfelt: Er det fare for avrenning til vassdrag? «Nei»: Eksempel på saksvurdering: «Tiltaket ligg i nedbørsfelt til vassdraget som har ein sårbar elvemuslingbestand. Avstand til næraste sidebekk til elva er på 230 meter og den varierte topografien gjer fare for avrenning svært liten (jf kunnskapsgrunnlaget nml 8). Det vert derfor lagt liten vekt på føre-var-prinsippet ( 9). Vert ikkje satt krav om miljøteknikkar og driftsmetodar knytt til avrenning ( 12)» NB! Elvemuslingen må nemnast i vurderinga
Dersom tiltak innafor nedbørsfelt: Er det fare for avrenning til vassdrag? «Ja»: Eksempel på saksvurdering Planområdet for bustadområdet ligg i nedbørsfeltet til «Skogelva» med elvemusling, og er berre 50 meter frå elvekanten. Terrenget heller ned mot elva. Førekomsten i vassdraget vart kartlagt i 2013 og bestanden vert skildra som svak med berre 250 individ. Kunnskapsgrunnlaget omkring elvemuslingbestanden er god ( 8). Fare for skadeleg avrenning til vassdraget gjer at konsekvensane av utbygging kan verta store dersom det ikkje vert gjort tilpassingar i prosjektet. Føre var prinsippet vert lagt stor vekt ( 9), ved at det er knytt vilkår til vedtaket. Den samla belastninga i vassdraget er stor ( 10). Det er frå tidlegare fleire inngrep i vassdraget og forureining som har hatt negativ påverknad på bestanden (rapport xx). Ein ytterlegare negativ påverknad kan derfor vere dødeleg for bestanden om det ikkje vert gjort omfattande avbøtande tiltak. I Hordaland er 10 av 21 bestandar utrydda, og 8 av dei resterande er rekna å vere kritisk trua. Førekomsten i «Skogelva» er ein av desse. Elvemuslingen er nasjonalt raudlista som trua (VU), og Hordland har dei viktigaste førekomstane i dei tre Vestlandsfylka. Såleis må ei ytterlegare skadeleg påverknad på desse førekomstane seiast å vere i strid med forvaltingsmålet for artar ( 5) i naturmangfaldlova. For å unngå skade på livet i vassdraget må det nyttast lokalisering, driftsmetodar og teknikk som ivaretek førekomsten ( 12). Lokalisering av sjølve bygningane må plasserast i austre del av planområdet. Det vil skape avstand til vassdraget og rom for å etablere tiltak for å hindre ureina avrenning. Dersom dei først etablerte førebyggande tiltaka viser seg å ikkje ha tilstrekkeleg effekt, skal anleggsarbeidet straks stoppast og nye tiltak for å hindre skadeleg avrenning etablerast. Vi vurderer det som rimeleg at tiltakshavar kostar vidare undersøkingar og nødvendige tilpassingar i prosjektet ( 11) for å avgrense potensiell skade på det sårbare naturmangfaldet til «Skogelva». 36
Dersom tiltak innafor nedbørsfelt: Er det fare for avrenning til vassdrag? «Ja»: Eksempel på saksvurdering Planområdet for bustadområdet ligg i nedbørsfeltet til «Skogelva» med elvemusling, og er berre 50 meter frå elvekanten. Terrenget heller ned mot elva. Førekomsten i vassdraget vart kartlagt i 2013 og bestanden vert skildra som svak med berre 250 individ. Kunnskapsgrunnlaget omkring elvemuslingbestanden er god ( 8). Fare for skadeleg avrenning til vassdraget gjer at konsekvensane av utbygging kan verta store dersom det ikkje vert gjort tilpassingar i prosjektet. Føre var prinsippet vert lagt stor vekt ( 9), ved at det er knytt vilkår til vedtaket. Viktigaste elementa i vurderinga må flettast inn som vilkår til vedtaket Den samla belastninga i vassdraget er stor ( 10). Det er frå tidlegare fleire inngrep i vassdraget og forureining som har hatt negativ påverknad på bestanden (rapport xx). Ein ytterlegare negativ påverknad kan derfor vere dødeleg for bestanden om det ikkje vert gjort omfattande avbøtande tiltak. I Hordaland er 10 av 21 bestandar utrydda, og 8 av dei resterande er rekna å vere kritisk trua. Førekomsten i «Skogelva» er ein av desse. Elvemuslingen er nasjonalt raudlista som trua (VU), og Hordland har dei viktigaste førekomstane i dei tre Vestlandsfylka. Såleis må ei ytterlegare skadeleg påverknad på desse førekomstane seiast å vere i strid med forvaltingsmålet for artar ( 5) i naturmangfaldlova. For å unngå skade på livet i vassdraget må det nyttast lokalisering, driftsmetodar og teknikk som ivaretek førekomsten ( 12). Lokalisering av sjølve bygningane må plasserast i austre del av planområdet. Det vil skape avstand til vassdraget og rom for å etablere tiltak for å hindre ureina avrenning. Dersom dei først etablerte førebyggande tiltaka viser seg å ikkje ha tilstrekkeleg effekt, skal anleggsarbeidet straks stoppast og nye tiltak for å hindre skadeleg avrenning etablerast. Vi vurderer det som rimeleg at tiltakshavar kostar vidare undersøkingar og nødvendige tilpassingar i prosjektet ( 11) for å avgrense potensiell skade på det sårbare naturmangfaldet til «Skogelva». 37
Forventningar til kommunane Brev om korleis vi forventar kommunal sakshandsaming i ulike saker i høve sårbare vassdrag Utgangspunkt: Nedbørsfelt og risiko for avrenning til sårbare vassdrag Risikovurdering: Søknader om driftsbygningar og gjødselskummar m.v. Foto: Magnus Johan Steinsvåg Vakre elvemuslingar i Skjelåna Samnanger 27. april 2014 38
Oppsummering o Med naturmangfaldlova har vi fått auka kunnskap om elvemuslingen og levekåra o Fortsatt behov for info om regelverk og moglege løysingar o Alle saksvurderingar om inngrep innafor nedbørsfalt skal nemne elvemuslingen! o Naturmangfaldlovas 8-12 skal brukast ved sakshandsaming 39
Elvemuslingen skal ikkje forsvinne på vår vakt! Takk for oss! 40