Driftsgranskingar 2011

Driftsgranskingar 2011 Presentasjon 10. desember 2012 Eva Øvren og Torbjørn Haukås, NILF

Program for presentasjonen Driftsgranskingane 2011 - generelt Hovudresultat jordbruk Resultat og analyser Jordbruk Analyse av jordbruksfrådrag Tilleggsnæringar Skogbruk Brukarfamilien totaløkonomi Oppsummering

Driftsgranskingar i jord- og skogbruk Rekneskapsstatistikk, driftsrekneskap 857 enkeltbruk og 34 samdrifter tilfeldig trekte frå SLF sin database blant dei som søkjer produksjonstilskot: 70 % er aktuelle. Dekker meir enn 90% av produksjonen for dei fleste viktige produkt. Alle landsdelar (8), bruksstorleikar (6 arealgrupper) og dei fleste produksjonar representerte (9 driftsformer presenterte) Frivillig deltaking, ca 10 % vert skifta ut kvart år Herav 139 i skogbruksgranskingane

Formål Vise resultat og utvikling i økonomiske tilhøve på bruk der inntekter frå jordbruk har eit vesentleg omfang Gi grunnlag for samanlikningar med annan nasjonal og internasjonal statistikk Skaffe grunnlag for forsking og utgreiing, rådgjeving og undervisning, underlag for offentlig politikk og forvaltning og grunnlag for samfunnsmessig verdiskaping i landbruket

Kjelder Skatterekneskap Husdyrkontrollen Tine Nortura SLF Brukarfamilien Andre

Vederlag til arbeid og eigenkapital Produksjonsinntekter - Produksjonskostnader = Driftsoverskot Driftsoversk. + Leigd hjelp Jordbrukets del av renter og kår = Vederlag til alt arbeid og eigenkapital Vederlag til alt arbeid og eigenkapital per årsverk = Vederlag til alt arbeid og eigenkapital/brukte timar *1845

Hovudtal jordbruk 2011 Nedgang i jordbruksinntekt, kr 222 600 (- 2 % nominelt) per årsverk Korrigert for inntektsverknad av jordbruksfrådrag: Kr 250 500 ( - 2 %) Viktigaste endringar frå 2010: Stor nedgang i kornavling, særleg av kveite Moderat prisauke på mange produkt Auke i produksjonen per bruk Auke i renteutgifter (13 %) Auke i gjeld (9 %) Eigekapitalprosenten 53 (ned 1 prosentpoeng) Kostnadsauke (7 %) (Mest for gjødsel 23 %, kraftfôr 5 %)

Faste 1000 kron Vederlag til arbeid og EK per årsverk, alle bruk 2002-2011, faste 2011 kroner 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 År

Lønsutvikling diverse yrke, nominelle kroner

Inntekter 2010-2011 900 000 800 000 700 000 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 Planteproduksjon Husdyr Tilskot Andre inntekter 2010 2011

Variable kostnader nominelle kroner 300000 250000 200000 150000 100000 2010 2011 50000 0 Fôrkostnader Såvarer Gjødsel og kalk Konservering Diverse Kjøp av dyr

Faste kostnader nominelle kroner 140 000 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 Leigd arbeid 2010 2011 Drivstoff Vedlikehald Avskrivingar Leigekostnader Elektrisk kraft Administrasjon

Mjølkeproduksjon, omfang og produktivitet 2000-2011 2000 2006 2011 Areal daa 207 260 335 Årskyr 15,0 18,2 22,2 Mjølk per årsku 6 173 6 723 7 141 Mjølk omsett liter 82 377 108 595 143 548 Årsverk 1,81 1,84 1,94 Omsett mjølk/årsverk 45 518 59 102 73 896

Produksjonsomfang og produktivitet korn/svin 2000-2011 2000 2006 2011 Areal 295 357 374 Salbare smågrisar 577 961 1 192 Slaktesvin, stk 421 646 701 Avlsgrisar 32,0 44,2 46,4 Årsverk 1,58 1,63 1,67 Slaktegris per årsverk 266 395 420 Smågris per årsverk 364 590 713

Faste1000 kroner per årsverk Utvikling i vederlag til arbeid og EK i faste 2011 kroner, Austlandet 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 Austlandet Flatbygder Austlandet Andre bygder 0,0 2002 2004 2006 År 2008 2010

Faste 1000 kroner per års Utvikling i vederlag til arbeid og EK i faste 2011 kroner, Sør- og Vestlandet 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 Agder og Rogaland Jæren Agder og Rogaland Andre bygder Vestlandet 0,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 År

Faste 1000 kroner Utvikling i vederlag til arbeid og EK i faste 2011 kroner, Midt- og Nord-Noreg 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Trøndelag Flatbygder Trøndelag Andre bygder Nord-Noreg 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 År

1000 kr Vederlag til arbeid og eigenkapital per årsverk, storleiksgrupper 280,0 2009 2010 2011 240,0 200,0 160,0 120,0 80,0 40,0 0,0-40,0 50-100 100-200 200-300 300-500 >500 Alle bruk

Faste 1000 kroner, 201 Vederlag til arbeid og EK per årsverk, einsidige driftsformer 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Mjølk Korn Sau Geit Ammekyr 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 År

Faste 1000 kroner, 201 Vederlag til arbeid og EK per årsverk, kombinerte driftsformer 400,0 350,0 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 50,0 0,0 Mjølk/svin Mjølk/sau Korn/ svin Mjølk/Korn 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Produksjon av mjølk og storfeslakt med ein aktiv brukar 313 bruk, jamt fordelt over heile landet 22,2 årskyr (+0,7) 335 dekar (+ 8) Produsert 7 141 kg mjølk per årsku (- 89) Arbeidsinnsats: 1,9 årsverk (-) herav familien: 1,5 årsverk (-) Vederlag til arb og EK per årsverk kr 233 900 (2 800) Både volum og mjølkepris auka (0,09) Auka volum og pris på kjøt (1,50-1,90)

Arealgruppe Mjølkeproduksjon 2011, vederlag per årsverk, storleiksgrupper > 500daa 300-500 daa 200-300 daa 2011 2010 2009 100-200 daa 0 50000 100000 150000 200000 250000 300000

Variasjon mjølkeproduksjon Nord-Noreg 200-300 dekar Herav leigd arbeid Faste kost./årsku Var. Kost/årsku Tilskot/årsku P.Inntekt kjøt P. Inntekt mjølk Mjølkepris Mjølk/årsku Timar pr årsku Avling/daa Grovfor/årsku Årskyr Vederlag/årsverk Driftsover. Lønsevne/t Alder Areal 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Samdrift innsatsfaktorar 2011 Samdrifter 2008 Samdrifter Samdrifter Samdrifter Store mj.bruk 2009 2010 2011 2011 Tal bruk 30 33 34 34 47 Jordbruksareal, daa 600,0 614,1 629,0 666,0 572 - herav leigd 216,0 207,0 199,0 232,0 269 Eigedelar i jordbruket 31.12, kr 4 965 000 5 545 600 6 207 800 6 526 700 6 224 700 Tal årskyr 40,4 41,4 41,7 43,0 43,0 Mjølk pr årsku, kg 7 448 7 637 7 787 7 644 7 310 Kjøt per årsku, kg 269 276 272 279 252 Omsett mjølk, liter 274 388 288 475 297 597 300 412 283 567 Mjølkekvote,liter 277 196 292 763 304 887 321 702 300 598 Mjølkepris, kr/liter 4,05 4,10 4,44 4,52 4,53 Pris på kukjøt. Kr/kg 33,95 35,53 35,46 37,46 36,46 Pris på anna storfekjøt, kr/kg 40,20 42,42 43,10 45,00 44,36 Arbeidsinnsats i alt (jordbruket),timar 5 036 4 827 4 950 4 972 4 474 Timar per årsku 125 117 119 116 104

Samdrifter produksjonsinntekter 2011 Samdrifter 2008 Samdrifter 2009 Samdrifter Samdrifter Store mj.bruk 2010 2011 2011 Produksjonsinntekt Storfe Mjølk 1 112 600 1 173 100 1 320 004 1 358 000 1 285 900 Kukjøt 188 500 167 200 177 422 200 500 205 700 Anna storfekjøt 280 900 293 500 314 121 321 400 284 200 Livdyr 44 400 54 000 39 373 48 600 38 000 Husdyrprodukt i alt 1 744 600 1 730 100 1 902 147 2 026 400 1 817 500 Planteprodukt i alt 116 100 73 900 53 157 71 000 52 800 Tilskot 652 600 687 800 725 168 785 000 691 300 Andre inntekter 44 400 39 000 60 047 74 100 27 000 Botnfrådrag -8 600-6 600-6 369-6 800-3 600 Sum 2 549 200 2 523 800 2 734 150 2 949 700 2 585 000

Samdrifter variable kostnader 2011

Samdrifter faste kostnader

Samdrift - resultat Samdrifter 2008 Samdrifter 2009 Samdrifter Samdrifter Store mj.bruk 2010 2011 2011 Produksjonsinntekter 2 549 200 2 523 800 2 734 150 2 949 700 2 585 000 Kostnader 1 824 100 1 786 600 1 958 052 2 177 800 1 972 700 Driftsoverskot 725 100 737 200 776 098 771 800 612 300 Lønsevne pr. time 106,17 142,66 142,64 141,74 128,60 Vederlag til arbeid og eigenkap. pr årsv. 251 600 282 600 284 398 281 400 250 100 Skattekorrigert vederlag pr årsv. 285 100 325 200 320 527 319 000 273 300 Eigenkapitalprosent 50 50 48 % 49 % 42 %

Samdrift mjølk vederlag til alt arbeid per årsverk 2008-2011, nominelle kroner

Økologisk mjølkeproduksjon innsatsfaktorar og prisar Økomjølk 2009 Økomjølk 2010 Økomjølk 2011 Konv. mjølk likt tal årskyr Konv. mjølk likt areal Tal bruk 32 29 30 226 153 Sum jordbruksareal 449 450 438 363 438 - herav grovfôr og beite 406 399 382 345 412 Avling grovfôr og beite 289 281 298 366 348 Årskyr 26,0 25,1 25,0 25,0 27,0 Okser over eitt år 1,8 1,1 0,9 6,7 8,0 Mjølk per årsku 6 741 6 723 6 334 7 269 7 331 Omsett mjølk 156 473 150 393 141 726 164 477 179 598 Mjølkekvote 166 066 168 992 165 402 172 563 188 778 Prisar Mjølk - ku 4,71 5,07 5,12 4,44 4,43 Kukjøt 39,39 36,98 39,25 36,09 36,21 Annet storfekjøt 43,53 41,42 43,25 43,99 44,04 Arbeidsinnsats Arbeidsinnsats i alt (jordbruket) 3 661 3 691 3 730 3 784 3 915 Timar per årsku 141 147 149 151 145

Økologisk produksjon inntekter og kostnader Økomjølk 2009 Økomjølk 2010 Økomjølk 2011 Konv. mjølk likt tal årskyr Konv. mjølk likt areal Husdyrprodukt i alt 966 822 963 677 934 906 1 060 393 1 170 443 Tilskot i alt 523 494 543 356 593 997 533 909 586 412 Andre inntekter 52 057 58 309 72 687 47 057 63 909 Produksjonsinntekter i alt 1 542 374 1 565 342 1 601 590 1 641 360 1 820 763 Tilskotsprosent 34 % 35 % 37 % 33 % 32 % Handelsgjødsel og kalk 11 563 9 896 11 954 61 251 70 478 Kraftfôr 226 888 234 243 228 611 303 257 336 438 Andre variable kostnader 157 452 183 834 162 896 181 299 202 330 Sum variable kostnader 395 902 427 974 403 460 545 807 609 245 Vedlikehald bygningar 40 743 52 687 46 322 47 597 51 633 Vedlikehald maskiner 60 148 64 006 63 801 76 276 85 884 Andre 426 835 442 787 448 041 397 800 450 482 Faste kostnader i alt ekskl. avskrivingar 527 726 559 480 558 164 521 673 587 999 Avskrivingar 153 072 164 656 165 133 146 761 164 592

Økologisk mjølkeproduksjon - resultat Økomjølk 2009 Økomjølk 2010 Økomjølk 2011 Konv. mjølk likt tal årskyr Konv. mjølk likt areal Driftsoverskot jordbruk 465 674 413 232 474 832 427 118 458 927 Driftsoverskot skogbruk 12 910 4 764 19 218 13 463 12 903 Driftsoverskot tilleggsnæring 45 049 51 030 36 023 38 402 39 340 Driftsoverskot anna næring 11 717 54 156 25 555 19 635 22 465 Lønsinntekter 313 687 281 792 270 931 233 897 229 099 Økomjølk 2009 Økomjølk 2010 Økomjølk 2011 Konv. mjølk likt tal årskyr Konv. mjølk likt areal Tal bruk 32 29 30 226 153 Driftsoverskot per bruk 465 674 413 232 474 832 427 118 458 927 Lønsevne per time 142,49 125,20 138,17 120,98 123,67 Vederlag til alt arbeid og 281 215 251 387 276 686 237 387 242 575 eigenkapital per årsverk Skattekorrigert vederlag 310 140 279 061 305 083 263 918 268 170

Nettoinvesteringar 1996-2011, faste kroner 160 000 140 000 120 000 Nettoinv.jordbr.defl. Nettoinv. glatta Lineær (Nettoinv.jordbr.defl.) 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Nord-Noreg Nettoinvesteringar - regionar Trøndelag a.b. Trøndelag fl Vestlandet Agder/Rog.a.b. Jæren Austlandet andre bygder Austlandet flatbygder -200 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 2002-2010 2011 Austlandet fl Austlandet a Jæren Agder/Rog.a Vestlandet Trøndelag fl Trøndelag a. Nord-Noreg Jord m.m. 62 500 22 800 4 500 21 600 10 400 4 700 3 400 8 300 Bygningar 31 900 44 300 70 000 27 700 8 500-43 800 194 900-21 000 Maskiner 30 800 38 600 24 500 21 300 14 700 22 100 6 000 25 600 Kvote 3 100 2 200 6 100 2 000 4 200 5 800 12 700 7 300 Sum 128 300 107 900 105 100 72 600 37 800-11 200 217 000 20 200

Tilleggsnæringar Næring utanom jord- og skogbruk som er basert på brukets ressursar Omsetning over kr 20 000 Inndelt i: Utleige av areal og bygningar Maskinkjøring Vareproduksjon/ foredling Utmarksnæring Landbruksrelatert reiseliv (turisme) Anna tenesteyting Anna biologisk produksjon

Deltakarar med tilleggsnæring 2011, prosent med omsetning, og prosent med omsetning over kr 20000

Omsetning i tilleggsnæring, kroner per bruk. Bruk med omsetning over kr 20 000 i tilleggsnæring, regionar 2009 2011 350 000 300 000 2009 2010 2011 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000 - Austlandet Agder & Rogaland Vestlandet Trøndelag Nord-Noreg Landet

Arbeidsforbruk ulike tilleggsnæringar

Kr per bruk NOK per holding Gjennomsnittleg driftsoverskot per bruk, ulike driftsgreiner 2009-2011 110 000 100 000 90 000 80 000 2009 2010 2011 70 000 60 000 50 000 40 000 30 000 20 000 10 000 0-10 000 Utleige Rental housing Maskinkjøring Machine driving Vareproduksjon Production of goods Utmarksnæring Utilization of nonagricultural farm areas Turisme Tourism Anna tenesteyting Other kinds of service Anna biologisk produksjon Other biological production

Driftsoverskot per time i ulike grupper av tilleggsnæringar 2011 250 200 150 100 50 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 Maskinkj. Vareprod. Turisme A.tenesteyt. Jordbruket

Bidrag frå tilleggsnæring i prosent av samla inntening 1997-2011 Regionar 2003 2005 2007 2009 2010 2011 Austlandet Flatbygder 7,2 8,6 8,8 7,7 6,2 8,1 Austlandet Andre bygder 5,8 5,9 5,7 6,5 5,6 5,4 Jæren 1,6 1,3 1,7 2,6 2,2 5,4 Rog./ Agder Andre bygder 4,5 7,1 6,7 9,4 15,8 10,6 Vestlandet 4,9 4,8 3,5 6,9 6,1 7,0 Trøndelag Flatbygder 4,6 4,8 6,3 5,2 5,7 6,0 Trøndelag Andre bygder 6,3 4,3 4,0 5,5 7,7 6,4 Nord-Noreg 2,1 2,8 4,6 4,1 3,6 4,0 Landet 5,2 5,7 5,7 6,4 6,5 6,8

Driftsresultat i gardsskogbruket per m3

Gardsskogbruket i 2011 Middels avvirking per bruk, ned frå 320 m3 til 302 m3 per skogeigedom Driftsoverskot pr skogeigedom redusert frå 53 600 til kr 48 500 frå 2010 til 2011 Driftsoverskot redusert frå kr 168 til kr 161 per m3 Tømmerpris auka frå kr 349 m3 til kr 359 m3 Stadig større del av avvirkning utført av entreprenør, 88 % i 2011 mot 75 % i 2006 og 60 % i 2002

2011-kroner, 1000 kro Totalgjeld i 1000-kroner per bruk 2500 2000 1500 1000 500 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Gjeld i prosent av eiendeler Utvikling av gjeldsprosent 2002-2011 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 År

Jordbruksfrådrag Verknad påverkar ikkje nokon av resultatmåla i driftsgranskingane Maksimalt frådrag i 2011 uendra frå 2010, kr 142 000. For å få maksimalt frådrag må næringsinntekt vere over kr 328 600 Andre frådrag kan redusere verknad av jordbruksfrådrag Jordbruksfrådraget var kr 108 400 gjennomsnitt i 2011 ( - 300) Ingen store skilnader mellom landsdelar 7 % av bruka hadde 0 i jordbruksfrådrag (5 % i 2010) 47 % av bruka hadde fullt frådrag (45 % i 2010)

Inntektsverknad av jordbruksfrådrag Føresetnader: 33 % marginalskatt Landet: Kr 28 000 per årsverk (- 600) Trøndelag andre bygder: Kr 32 000 per årsverk (-) Jæren: Kr 25 200 per årsverk (+ 400) Korn: Kr 54 600 per årsverk ( - 11 600) Korn/Mjølk: Kr 20 800 per årsverk ( - 2 900) Små skilnader mellom storleiksgrupper

Jordbruksfrådrag storleiksgrupper kr 1 40 000 kr 1 20 000 kr 1 00 000 kr 80 000 kr 60 000 2010 2011 Innt.pr årsverk kr 40 000 kr 20 000 kr 000 0-50 050-100 100-200 200-300 300-500 over 500

Jordbruksfrådrag driftsformer 2010 150000 140000 130000 120000 110000 100000 90000 80000 2011 Innt.pr årsverk 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 Mjølk Mjølk-svin Mjølk-sau Korn Korn-svin Korn-mjølk Sau Geitmelk Storfekjøt Andre

Jordbruksfrådrag regionar 130000 120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 2009 2010 2011 Innt.pr årsverk 30000 20000 10000 0 Austlandet fl Austlandet a.b. Jæren Agder-Rog-a.b. Vestlandet Trøndelag fl. Trøndelag a.b. Nord-Noreg

Nettoinntekt per familie i 2011 Nettoinntekt er sum av all inntening med frådrag for gjeldsrenter og kår I gjennomsnitt for alle var nettoinntekta kr 725 500 (+ 1 %) Høgast på Jæren med, kr 826 800 (+ 14 %), lågast i Nord - Noreg kr 641 800 (- 1 %) Størst for dei største bruka, men liten skilnad mellom dei små og mellomstore

Totalinntekt Sammensetning av inntekt for driftsgranskingsbruk 100 % Renter 90 % 80 % 70 % Lønsinntekter, pensjonar og anna 60 % 50 % 40 % Anna næring Tilleggsnæring Skogbruk 30 % 20 % Jordbruk 10 % 0 % 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Oppsummering Nedgang i vederlag til arbeid og eigenkapital er årsverk på 1 % Låge kornavlingar av til dels dårleg kvalitet Volumauke per bruk Liten auke i timebruk (+1 %) Auke i produksjonsinntekter (5 %) Kostnadsauke (7 %) Auke i investeringar, framleis høge, men berre vel halvparten av toppåret 2009 Litt nedgang i aktivitet i gardsskogbruket, nedgang i driftsresultat Stort innslag av tilleggsnæring på norske gardsbruk, og bidrag frå tilleggsnæring til familieøkonomien auka Inntektsverknad frå jordbruksfrådraget gjekk ned med kr 300 per årsverk