Temaplan for. folkehelsearbeidet VESTNES KOMMUNE. Vestnes kommune - Temaplan folkehelse

1 VESTNES KOMMUNE Temaplan for folkehelsearbeidet Det er bare 10% av folks helseproblemer helsetjenesten kan gjøre noe med (selv). De resterende 90% må løses utenfor helsetjenesten ved at folk får bedre livsstil (Wildavsky 1977)

2 Samandrag side 3 1.0 Bakgrunn side 5 1.1.0 Kva er folkehelsearbeid side 4 1.2.0 Prosjekt i Vestnes knytt til folkehelsearbeid side 6 og samhandlingsreforma 2.0 Oppdrag, mandat og rammebetingelser side 7 3.0 Prosessen side 8 4.0 Kva finst av førebyggjande arenaer i kommunen side 9 4.1 I offentleg regi ulike einingar side 9 4.1.1 Kommunen sine kontaktpunkt til frivillege lag side 9 og organisasjonar 4.1.2 Frivilleg sektor side 10 5.0 Helse- og levekårsfaktorar folkehelseutfordringar side 10 5.1 Utviklingstrekk i kommunen kva seier statistikken side 11 5.2 Innspel frå dei ulike sektorane side 19 5.3 Utviklingstrekk i lokalsamfunnet som innvirker side 20 på folkehelsa 6.0 Modell for arbeidsdeling og samarbeid side 25 6.1 Mellom offentleg sektor og frivillege side 25 6.2 Samarbeid med næringslivet side 26 6.3 Andre arenaer side 27 7.0 Oppgåver til folkehelsekoordinator side 28 8.0 Forslag til vidare arbeid med folkehelse i Vestnes kommune side 29 8.1.0 Opprette fast stilling som folkehelsekoordinator side 30 8.2.0 Vidareføre partnerskapsavtalen med fylkeskommunen 8.3.0 Vidareføre prosjektgruppa som referansegruppe 8.4.0 Etablere planforum 8.5.0 Utgreie etablering av frisklivssentral Samandrag Folkehelselova og ny helse- og omsorgslov trådte i kraft 1. januar 2012 og utgjer det lovmessige grunnlaget for samhandlingsreforma. Folkehelsearbeid er definert som samfunnet sin innsats for å påverke dei faktorar som fremjar helse og trivsel, førebyggjer sjukdom/skade/liding, og som beskyttar mot helsetruslar. I folkehelselova er det vektlagt at

3 alle sektorane i kommunen er ansvarleg for å ta del i folkehelsearbeidet og lova seier at kommunen skal leggje til rette for eit langsiktig og systematisk folkehelsearbeid. Folkehelsearbeidet rettar seg mot grupper og ikkje mot enkeltindivid. Medverknad frå innbyggjarane er eit berande prinsipp i folkehelsearbeidet. Slik medverknad kan til dømes kome frå enkeltpersonar, lokale interessegrupper eller frivillege organisasjonar. Kommunestyret i Vestnes oppnemnde i februar 2010 ei samhandlingsgruppe, med fagfolk og politikarar som skulle ha fokus på korleis Vestnes kommune skulle møte utfordringane med samhandlingsreforma i høve føringane i ny helse- og omsorgslov (HOL) om rett behandling, på rett stad, til rett tid samt den nye lova om folkehelse med hovudfokus på førebygging. I april 2011 vedtok kommunen å delta i partnarskapet God Helse og det vart oppretta to prosjektgrupper som skulle ha planleggingsansvar for 1) folkehelse og 2) samhandling innan helse, pleie- og omsorg. Samstundes vart det oppretta ei prosjektstilling med ansvar for å koordinere kommunen sitt arbeid på desse områda. Oppdraget er forankra i ny folkehelselov. Folkehelse skal inn i kommunen sitt planverk. I høve mandatet skulle planen leggjast fram for politisk behandling sommaren 2012. Kort oppsummert frå temaplanen Vestnes kommune har lange tradisjonar innan båt- og skipsbygging, ein stor pleie- og omsorgssektor, knytt til tidlegare sentralinstitusjon for psykisk utviklingshemma og eit rikt og variert kulturliv, med aktive lag og foreiningar. Folkehelseprofilen for Vestnes syner t.d. at kommunen har i gjennomsnitt høgare andel personar over 50 år enn resten av fylket og landet. Om ein framskriv befolkninga til 2040 vil ein sjå at andel eldre aukar forholdsvis mykje og tilsvarande at talet på barn og personar i yrkesaktiv alder går ned. Dette er eit aukande fenomen, både generelt i landet og særleg vil Vestnes få merke dette i åra som kjem. Skule og barnehage er sentrale arena for folkehelsearbeid då barn og unge tilbringer mykje av tida i skulen. Vestnes ligg litt over resten av fylket og landet når det gjeld trivsel i skulen, men har nokon fleire enn landssnittet som rapporterar om mobbing For ungdom som har flytta ut for å ta høgare utdanning er det behov for fleire kompetansearbeidsplassar i kommunen. Vestnes er likevel ein av dei kommunane i fylket som har hatt flest nyetableringar så her kan det vere potensiale for nytenking og innovasjon. Utdanningsnivået generelt er lågare i Vestnes enn gjennomsnittet i fylket og landet. Som ellers i landet er det mange som ikkje fullførar vidaregåande. Statistikken syner ein forsiktig nedgang i sjukefråveret på landsbasis. Tala for Vestnes er imidlertid ikkje endra og for Vestnes kommune, som arbeidsgjevar, er tala fortsatt svært høge. Gjennomsnittleg fråversprosent i 2011 var 9,9 %. Det er grunn til å rette særleg merksemd mot desse utfordringane i kommunen. Betre folkehelse kan gi bonuseffekt både i høve reduserte kostnader på helsebudsjett og redusert sjukefråvær. Ufrivilleg deltid kan vere ei av fleire årsakar til det høge fråveret og eit prosjekt i kommunen tek opp problematikken og ser på alternative turnusordningar Talet på uføretrygda i landet har hatt ein forsiktig nedgang Det samla talet på uføretrygda i Vestnes ligg imidlertid over gjennomsnittet for landet og vesentleg over gjennomsnittet for fylket. Desse tala må ein sjå i samanhang med sjukefråveret, då ein veit at langvarige sjukeperiodar ofte fører til permanent uføretrygd. Statistikken syner stor auke i talet på psykiske diagnosar i Vestnes. På landsbasis har talet på personar under 40 år som blir uføretrygda på grunn av psykiske vanskar hatt ei dramatisk

4 auke. Frå dei kommunale einingane og andre etatar som rapporterar om helseutfordringar, er psykisk helse oftast nemnd. Dette gjeld både den vaksne befolkninga og barn og ungdom. Vestnes har i fleire år hatt høge tal på arbeidsledige. No ser det ut for at denne tendensen har snudd. Ut frå talet på legemiddelbrukarar knytt til diabetes 2 ligg Vestnes over gjennomsnittet for fylket, noko som kan bety at dette er ei utfordring i kommunen, men kan også innebere at legane er flinke til å registrera tilfelle. Her må ein gå meir bak talla. Vestnes og Rauma har eit toårig prosjekt knytt til førebyggjing av diabetes. Talet på kvinner som røykar i Vestnes ligg over gjennomsnittet for fylket og gravide som røyker ligg høgt i vår kommune Manglande fysisk aktivitet er eit anna område det er knytt stor otte til og fleire er urolege for aukande overvektsproblem på grunn av dårlege kosthaldsvaner. Fleire tek til orde for at dette må settast på dagsorden, mellom anna i skulekvardagen. Eit nytt, og positivt, tiltak i så måte vert iverkett frå hausten 2012: To lærarar ved Helland skule har i privat regi starta Idretts- SFO etter skuletid to dagar i veka for 3 7 klasse frå hausten 2012. Samarbeid med frivillege organisasjonar er eit uutnytta potensiale i fleire kommunar. Organisasjonane i Vestnes er aktive og haldningane er positive til samarbeid. Frivillegsentralen og kulturavdelinga er kommunen sin link til organisasjonane og mykje godt arbeid vert gjort. Folkehelsekoordinator bør også ha ei sentral rolle i det vidare arbeidet. Vestnes kommune deltek i ROR-samarbeid (Romsdal Regionråd) saman med dei andre kommunane i regionen, i samarbeidsprosjekt om samhandlingsreforma. Fleire prosjekt er initiert, i kommunen og interkommunalt. Her kan nemnast nokre som er starta opp og som vert planlagt oppstarta om ein får eksterne midlar som er søkt om; - Diabetesprosjektet Rauma/Vestnes - Psykolog på helsestasjonen - Helsesøster for skoleungdom - Alternative turnusar i kommunen - Sosial innovasjon i velferdsutformingen - søkt vidare midlar, ikkje fått svar - Samhandling i lokalt folkehelsearbeid nytt ROR-prosjekt - søkt midlar, ikkje fått svar Prosjektgruppa sitt forslag til vidare satsing i kommunen: 1 Opprette fast stilling som folkehelsekoordinator 2 Vidareføre partnerskapsavtalen med fylkeskommunen 3 Vidareføre eksisterande prosjektgruppe som referansegruppe 4 Etablere planforum 5 Utgreie etablering av frisklivssentral 1.0 Bakgrunn Regjeringa la fram proposisjon 90 L til Stortinget om ny folkehelselov i april 2011. Samstundes ble proposisjon 91 L om ny helse- og omsorgslov lagt fram. Desse lovverka, som er det lovmessige grunnlaget for samhandlingsreforma, ble vedtatt og trådte i kraft 1. januar 2012.

5 Folkehelselova seier at kommunen skal setje i verk naudsynte tiltak for å møte utfordringane og leggje til rette for eit langsiktig og systematisk folkehelsearbeid. Nye lovverk med vektlegging av folkehelsearbeid og førebyggjande helsearbeid har utgangspunkt i ulike stortingsdokument som Ot.prp.nr. 73 Om lov om fylkeskommuners oppgaver i folkehelsearbeidet, St. melding Stortingsmelding nr. 47 (2008-2009) Samhandlingsreforma Rett behandling på rett sted til rett tid, St.meld. nr. 20 (2006-2007) Nasjonal strategi for å utjevne sosiale helseforskjeller, St.meld. nr. 16 (2002-2003) Resept for et sunnere Norge, regjeringens strategi for forebygging 2009 Fellesskap - trygghet utjevning, St. melding 25 (2005-2006) Mestring, muligheter og mening - om framtidas omsorgsutfordringer, St. meld. Nr. 39 (2007-2008) Vi er fortsatt i startgropa av folkehelsesatsinga; lova kom i januar, veileder skal vere klar hausten 2012 og forskrifta om oversikt over folkehelse kom i juni 2012. 1.1.0 Kva er folkehelsearbeid? Med bakgrunn i samhandlingsreforma vert folkehelsearbeid definert som samfunnet sin innsats for å påverke dei faktorar som fremjar helse og trivsel, førebyggjer sjukdom/skade/liding, og som beskyttar mot helsetruslar. Til folkehelsearbeidet ligg vidare innsats for å sørgje for lik fordeling av helse i befolkninga, samt lik fordeling av dei faktorane som påverkar helsa (Lov om Folkehelsearbeid, 2011). Folkehelsearbeidet rettar seg mot grupper og ikkje mot enkeltindivid. Føremålet er å gjere lokalsamfunnet til ein trygg og god plass å leve, samt gjere at innbyggarane får same moglegheit for å leve eit godt liv. Medverknad frå innbyggjarane er eit berande prinsipp i folkehelsearbeidet. Slik medverknad kan til dømes kome frå enkeltpersonar, lokale interessegrupper eller frivillege organisasjonar. Medverknad handlar mellom anna om at individ og lokalmiljø kan påverke avgjerder som har verknad på folkehelsa. Folkehelsearbeid har målsettingar innan alle sektorar og har ein lang horisont. Innbyggjarar som trivast og har ei god helse er føresetnad for vekst og gode lokalsamfunn. Folkehelsearbeidet fokuserar på ulike faktorar som har innverknad på helsa, som t.d. arbeid og arbeidsforhold, livsstil (fysisk aktivitet, ernæring, rus), bustadforhold, utdanning, helsetilbod, sosiale nettverk osb. I folkehelselova er det vektlagt at alle sektorane i kommunen er ansvarleg for å ta del i folkehelsearbeidet. Vi er alle del av eit fellesskap og har eit ansvar for det lokalsamfunnet vi er ein del av. Den einskilde har eit personleg ansvar for eiga helse og er derfor den viktigaste aktøren, men kommunen har eit ansvar for å legge til rette slik at det vert enklare for den einskilde å ta sunne val. Kommunen si oppgåve er å skape gode levekår for sine innbyggjarar Rundt den einskilde er familie og vener, nærmiljø, skule- og arbeidsmiljø og andre arenaer for deltaking i ymse fritidsaktivitetar og organisasjons- og foreiningsverksemd m.m. Folkehelsearbeidet skal ha eit særleg fokus på å jamne ut ulikskapane i helse, noko som både krev befolkningretta tiltak og innsats retta mot spesielt utsette grupper. Lokalt folkehelsearbeid kan vere organisasjonsutvikling der ein samhanlar mellom ulike sektorer for å styrke dei arenaene som fremmer folkehelse. Dette kan resultere i endra atferd og haldninger hos innbyggjarane.

6 Med samhandlingsreforma vert kommunen stilt ovanfor nye utfordringar på fleire nivå: organisatorisk, fagleg, økonomisk og politisk. Samhandling og samarbeid på tvers av einingar, mellom faggrupper, mellom kommune og spesialisthelsetenesta og mellom kommunar, er sentralt i samhandlingsreforma. Et system som forutsetter at du først må ha pasientstatus før du kan få hjelp med enkle og grunnleggende ting i dagliglivet, kan risikere å komme for seint inn. Det innbærer en utvikling vekk fra tidlig intervensjon og forebygging og over mot pasientbehandling av de som har størst behov. Antakelig er en slik utvikling en tilpasning til en helsetjeneste med profesjonelt helsepersonell som får stadig høyere kompetanse på behandling. (NOU:2011/11) Folkehelseperspektivet i samhandlings-reforma utfordrar ressursfordelinga mellom einingar og forvaltningsnivå. Brukarfokuset er sentralt og brukarretting av tenestetilbodet har som mål å gjere tenestene betre og meir effektive gjennom sjølvstendiggjering av den einskilde. I denne planen ynskjer vi å leggje til rette for at det vert gjort eit systematisk og godt folkehelsearbeid i Vestnes. 1.2.0 Prosjekt i Vestnes knytt til folkehelsearbeid og Samhandlingsreforma Kommunestyret oppnemnde i februar 2010 ei samhandlingsgruppe, med fagfolk og politikarar som skulle ha fokus på korleis Vestnes kommune skulle møte utfordringane med samhandlingsreforma i høve føringane i ny helse- og omsorgslov (HOL) om rett behandling, på rett stad, til rett tid samt den nye lova om folkehelse med hovudfokus på førebygging. I april 2011 vedtok kommunen å delta i partnarskapet God Helse og det vart oppretta to prosjektgrupper som skulle ha planleggingsansvar for 1) folkehelse og 2) samhandling innan helse, pleie- og omsorg. Samstundes vart det oppretta ei prosjektstilling med ansvar for å koordinere kommunen sitt arbeid på desse områda. Folkehelsegruppa har vore leia av kommuneoverlege Gitte Vinther og prosjektgruppe for samhandlingsreforma av driftsleiar Greta Bjerke. Oppgåver og fokus i prosjektgruppa for samhandlingsreforma hari starten vore knytt til korleis kommunen skal handtera utskrivingsklåre pasientar og medfinansieringsansvaret, samarbeidsavtalar med Helseføretaket, interkommunalt samarbeid og andre løysingar i ROR (Romsdal Regionråd). Med utgangspunkt i prosjektgruppa for samhandlingsreforma, vart det satt ned to arbeidsgrupper som fekk følgande oppgåve: Gruppe 1: Utgreiing om oppretting av saksbehandlarkontor og koordinerande eining Forprosjekt tenestekontor/forvaltningskontor i Vestnes kommune. Arbeidsgruppa var ferdig med sitt arbeid i juli og administrasjonssjefen sende innstilling til sak på høyring medio juli 2012.

7 Gruppe 2: Oppsøkjande ovanfor eldre med tanke på å førebyggje fall. Arbeidsgruppa har hatt nokre få møter, men det har vore vanskeleg å kome i gang grunna tidspress og skifte av deltakarar. Arbeidsgruppa foreslår at ein fortsetter dette viktige arbeidet, at det vert sett i samanhang med framtidig folkehelsesatsing i kommunen og etablert som eit prosjekt der eksterne finansieringkjelder vert undersøkt. Samhandlingsgruppa som vart oppnemnt av kommunestyret i februar 2010, vart styringsgruppe for begge prosjekta med eit overordna perspektiv på det vidare arbeidet med samhandlingsreforma. Etter kommunevalet hausten 2011 vart samhandlings-/styringsgruppa lagt ned. Gruppene har imidlertid arbeidd etter mandat frå politikarane og temaplan for folkehelsearbeidet vert lagt fram for Kommunestyret etter behandling i det nye utvalet for helse- og omsorgstenester. 2.0 Oppdrag, mandat og rammebetingelser Oppdraget er forankra i ny folkehelselov. Førebyggjing og utjamning av ulikskap i helse står sentralt i lova. Kommunane har fått ei plikt til å kartlegge innbyggjarane sin helsetilstand og ulike sektorar skal bidra. Staten skal støtte kommunane til å skaffe oversikt og reiskap for å kartlegge helseutfordringar i kommunane. Folkehelse skal inn i kommunen sitt planverk. I mandatet til prosjektgruppa skulle folkehelseplanen leggjast fram for politisk behandling før sommaren 2012. Det har ikkje vore mogleg å få til, men denne temaplanen for folkehelsearbeidet i Vestnes kommune vert no lagt fram hausten 2012. Mandatet til folkehelsegruppa i Vestnes kommune er å lage ein plan for folkehelsetiltak gjennom å: Kartlegge folkehelsearbeidet i Vestnes kommune. Identifisere helse- og levekårsfaktorer i kommunen ut frå eksisterande tallmateriale. Skissere ein modell for arbeidsdeling og samarbeid mellom offentleg, privat og frivilleg sektor knytta til folkehelsearbeidet. Definere oppgåvene til folkehelsekoordinator. Utarbeide rutiner for korleis folkehelseperspektivet skal ivaretakast i kommunalt planarbeid. Rammebetingelser finst i sentrale og lokale føringar: Grunnleggjande lover og forskrifter Lov om folkehelse av 24.06.2011 Lov om helse- og omsorgstenester av 24.06.2011 Lov om spesialisthelsetjenesten m.m. av 02.07.1999 Lov om pasientrettigheter av 02.07.1999 Lov om helsepersonell av 02.07.1999 Lov om sosiale tenester i NAV av 18.12.2009 Plan- og bygningsloven av 27.06.2008 Forskrift om miljøretta helsevern av 25.04.2003 Forskrift om kommunens helsefremmende og forebyggende arbeid i helsestasjons- og skolehelsetjenesten av 03.04.2003

8 Forskrift om varsling av og tiltak ved alvorlige hendelser av betydning for internasjonal folkehelse (IHR-forskriften) av 21.12.2007 Forskrift om vannforsyning og drikkevann (Drikkevannsforskriften) av 04.12.2001 Lokale føringar i form av planer og strategidokument som virker inn på folkehelsa: Kommunal planstrategi for Vestnes kommune 2012 2015 Kulturplan 2008-2011 Rusmiddelpolitisk plan 2012-2015 Bustadsosial handlingsplan 2011-2014 Handlingsplan for kulturskulen Temaplan 19.05.2011 Utviklingsplan barnehagane Temaplan 2015 Plan for overgang barnehage - skule Driftsplan vår 2009 Plan for tilsyn med barnehagane Driftsplan 2011-2015 Handlingsplan for grunnskulen Temaplan Ut juni 2012 Kvalitetsvurdering i grunnskulen Driftsplan årlig 2012 Plan for skulebesøk Driftsplan Rutiner når mobbing blir oppdaga Driftsplan Rutiner ved elevfråvær Driftsplan adm.17.02.10 Omsorgsplan Temaplan 2005-2008 Trafikktryggingsplan Temaplan 2008-2012 Kommuneplan Vestnes 2006 inntil vidare Handlings-/økonomiplan 3.0 Prosessen Prosjektgruppa har vore breitt samansett sektorielt og fagleg. Det har vore 9 møter der heile prosjektgruppa har vore samla. Gruppa har hatt følgjande samansetting: Kommuneoverlege Gitte Vinther (leiar) NAV Vestnes v/kari Opstad (Rus/psykiatri) Barne- og ungdomstenesta v/jørgen Wiik (PPT) og Anita Kvalsvik (Helsestasjon) Oppvekst v/nils Øvstedal (kommunalsjef) Frivillegsentral v/anny Gjerde Kulturskulen v/mette Mjelve (Aktivitetsleiar) og Elsa Rypdal (Rektor Kulturskulen) Heimetenesta v/ Reidun Skjelsvik (Fysioterapi, frå mars Siv Tonje Gjendem) Fagforbundet v/astrid Egset Karin Pedersen (Folkehelsekoordinator) Med utgangspunkt i prosjektgruppa har det vore oppretta 3 arbeidsgrupper som har fått ansvar for å utgreie spesifikke tema knytt til mandatet; 1) Arbeidsgruppe I: Kartlegge/skaffe oversikt over folkehelsetiltak i kommunen- 5 møter Deltakarar: Jørgen Wiik, Kari Opstad, Karin Pedersen (vore sekretær i alle gruppene), Reidun Bjølverud, leiar for servicekontoret har vore med på 2 møter 2) Arbeidsgruppe II: Kartlegge folkehelseutfordringar i kommunen 4 møter Deltakarar: Gitte Vinther, Nils Øvstedal, Anita Kvalsvik, Reidun Skjelsvik

9 3) Arbeidsgruppe III: Sjå på korleis ein kan legge til rette for samarbeid og arbeidsdeling mellom offentleg, frivilleg og privat sektor 1 møte Deltakarar: Elsa Rypdal, Anny Gjerde, Odd Jarle Talberg (rådgjevar Kultur) og Eva Langstein (Styreleiar i Vestnes Næringsforum) 4.0 Kva finst av førebyggjande arenaer i kommunen? Folkehelsegruppa har fått mandat frå styringsgruppa om å kartlegge folkehelsearbeid og førebyggjande tiltak innan frivilleg og off. sektor. Med bakgrunn i ny folkehelselov skal kommunen søkje å legge til rette for førebygging innan alle sektorar. 4.1 I offentleg regi Kartlegginga gjer at vi får ei oversikt over kva som finst og kva som eventuelt manglar, om ein overlappar, korleis samarbeide betre osb. Gruppa har ikkje funne det føremålsteneleg å definere om tiltaket ligg under primær-, sekundær- eller tertiær førebyggjing i denne fasen. Arbeidsgruppa eller redaksjonsutvalet har fått innspel frå einingane og laga ei matrise der alle tiltaka er ført inn. Ein har skilt mellom to nivå. Nivå 1 gjeld tilbod/tiltak i ulike einingar i kommunen, samt frivillege arenaer innafor organisasjonslivet. (Sjå vedlegg førebyggjande arenaer i offentleg regi) Nivå 2 gir ein meir omfattande presentasjon av tiltak innanfor einingane, der opplysningane vert oppdatert frå eininga etter kvart. Leiaren for servicekontoret som er redaktør for kommunen si heimeside, er involvert i vidare planlegging av korleis informasjon om folkehelsearbeidet og samhandlingsreforma kan bli presentert. Dette kan ein jobbe vidare med i vidareføring av folkehelsearbeidet og pilotprosjektet Sosial innovasjon i velferdsutformingen i lag med organisasjonen KREM*, om dette vert aktuelt. Utvikling av ei interaktiv heimeside for samhandlingsreforma og folkehelsearbeidet kan vere oppdrag i prosjektet. (meir om samarbeid med KREM under pkt. 6) 4.1.1 Kommunen sine kontaktpunkt til lag og organisasjonar Kultureininga i Vestnes kommune har rådgjevar i sentraladministrasjonen med ansvar for at frivillege lag, ungdomsråd, eldreråd, funksjonshemma råd osb vert høyrt og representert i saker som er relevante i utforminga av tilbod og tenester i kommunen. Frivillegsentralen i kommunen er ein møteplass for ulike arrangement som organisasjonane initierer og eit kontaktpunkt mot organisasjonane (sjå vedlegg). I det vidare arbeidet med satsing på folkehelsearbeid vil folkehelsekoordinator vere ein viktig aktør i lag med desse instansane. 4.1.2 Frivilleg sektor Folkehelsearbeid handlar mellom anna om lokale prosessar, forankring og engasjement. Folkehelsetiltak vert i stor grad skapt gjennom frivilleg innsats og arbeid i lag og organisasjonar det vert operert med tal som 90/10 mellom frivilleg og offentleg sektor når det gjeld førebyggjande verksemd.

10 Samarbeidsplattform Frivillighet Norge og KS har nylig utarbeidet en plattform for samspill og samarbeid om utvikling av frivillighetspolitikken mellom frivillig og kommunal sektor, som også kan nyttes som grunnlag for forhandlinger om avtaler på omsorgsfeltet. Partene har en felles intensjon om å bevare og videreutvikle den nordiske tradisjonen med en selvstendig frivillig sektor som viktig pilar i demokratiet, og anbefaler organisasjoner på lokalt nivå og de enkelte kommuner og fylkeskommuner å etablere tilsvarende samarbeidsplattformer. (Frå NOU Innovasjon i omsorg 2011:11 Hagen-utvalget ). Bygdelaga i Vestnes På møter med bygdelag og organisasjonar i kommunen vinteren 2012, fekk leiaren for folkehelse-gruppa, leiar for frivillegsentralen og folkehelsekoordinator høve til å vere med på ein møterunde med lag og foreiningar i alle dei fem bygdene i kommunen. Møta var initiert av rådgjevar for kultur i kommunen. Generelt satt vi med eit positivt inntrykk av engasjement, optimisme og kreativitet og at lag og organisasjonar utgjer sjølve limet som gjer at folk trivast i kommunen. Bygdene er stolte av sitt særpreg. Musikkliv med m.a. korps og songlag, idrettsaktivitetar, helselag, Røde Kors besøksteneste, teaterlag, seniordans, småbåtforening osb. gjer ein imponerande innsats for å skape samhald i lokalsamfunnet. Ein musikk- og kulturskule som har kompetanse vart framheva som viktig for rekruttering til m.a. musikk og teaterverksemd. Kulturskulen i kommunen har vore ein viktig og god rekrutteringsarena. Gjennomgåande er haldningane i bygdelaga at tilrettelegging frå det offentlege kan vere viktig, men at det må gjerast på ein ubyråkratisk måte slik at ikkje dugnadsånd og lokalt engasjement blir borte. Det er viktig å behalde eigenverdien som det frivillege representerer. Det var uttrykt ynskje om fleire kulturmøter eller faste frivillegdagar og ynskje om at kommunale bygg/lokaler vert lånt ut gratis. Fleire så større potensiale for å utvikle samarbeid med kommunen. (Sjå vedlegg: førebyggjande arenaer frivillege lag og organisasjonar) 5.0 Helse- og levekårsfaktorar folkehelseutfordringar I folkehelselova vert det lagt til grunn av kommunen skal ha oversikt over helsetilstanden, jf. 5, som ifølge Helsedirektoratet er folkehelselovens ABC. Når kommunen skal kartlegge helse- og levekårsfaktorer på lokalt nivå fins det tre kilder til å skaffe oversikt: 1) Data: Opplysningar som statlege helsemynde og fylkeskommunen gjer tilgjengeleg gjennom tal og statistikk. 2) Erfaringar/skjønn: Kunnskap frå dei kommunale helse- og omsorgstenestene andre sektorar i kommunen basert på skjønn, erfaringar og observasjonar. 3) Tematisk: Kunnskap om faktorar og utviklingstrekk i miljø og lokalsamfunn som kan ha innvirkning på befolkninga si helse. Her fins lite direkte statistikk.

11 5.1 Utviklingstrekk i Vestnes kva seier statistikken? Statistiske grunnlagstal over ulike helseutfordringar i kommunen samanlikna med gjennomsnitt for landet og fylket, kan gi eit bilde av utviklingstrekk i lokalsamfunnet. Supplert med kunnskap frå dei kommunale tenestene og andre aktørar i kommunen, vil det vere mogleg å peike på nokre utfordringar i Vestnes. Generelt Vestnes er ein mellomstor kommune midt mellom dei to største byane i fylket og kan mellom anna vise til lange og stolte tradisjonar innan båt- og skipsbygging. Kommunen har eit rikt og variert kulturliv innan musikk, amatørteaterverksemd, idrettslag, sogelag o.a. aktivitatar i bygdene. Kommunen har vore kjend utanfor kommunegrensane for satsing på kulturskule, noko som utan tvil har vore medvirkande til eit mangfaldig kulturliv. Økonomiske utfordringar i kommunen har nok gjort at handlingsrommet er blitt noko mindre i så måte. For dei som er set pris på friluftsliv, har kommunen rikeleg tilgang på fjord og fjell. Her fins både organiserte turar og aktivitatar, men også turstiar som innbyr til korte eller lengre turar i ein praktfull natur. Om befolkninga Folkehelseprofilen for Vestnes syner t.d. at kommunen har i gjennomsnitt høgare andel personar over 50 år enn resten av fylket og landet. Om ein framskriv befolkninga til 2040 vil ein sjå at andel eldre aukar forholdsvis mykje og tilsvarande at talet på barn og personar i yrkesaktiv alder går ned. (Sjå vedlegg folkehelseprofil) Forventa folketalsauke i Vestnes 2011 2040, fordelt på alder 2011 2015 2020 2025 2030 2040 Alder 0-14 1154 1102 1154 1205 1227 1143 15-24 934 929 801 749 758 824 25-44 1483 1442 1483 1524 1509 1405 45-64 1828 1881 1851 1796 1735 1631 65-74 572 689 863 868 829 898 75-79 195 211 246 355 410 381 80 + 338 332 345 396 528 728 Kilde: Kommunehelsa, statistikkbank Vi ser ein generell vekst i alle aldersgrupper bortsett frå aldersgruppa 25-64 år, meir eller mindre den yrkesaktive befolkningen. Dette er ein gjennomgåande tendens, men i Vestnes ser vi også ein markant tilbakegang i barnetalet. Veksten i eldrebefolkninga er høg, omtrent ei dobling, noko som kjem til å auke presset på institusjonar og heimebaserte tenester om ein ikkje innretter tenestene meir mot førebyggjing. Tal frå SSB (Statistisk Sentralbyrå) viser at talet på arbeidsstokken i landet er synkande. Talet på gamle i forhold til yrkesaktive vert høgare enn i dag. Dei som skal bere kostnadane i velferdssamfunnet vert færre. Medan vi i dag har ca 4,4 i yrkesaktiv alder (20-66 år) for kvar pensjonist vil denne raten bli 3,7 i 2020, og berre 2,5 i 2050.

12 Levekår Kommunen har i fleire år hatt høge tal på arbeidsledige. No ser det ut for at denne tendensen har snudd og pr. juni 2012 er talet på ledige 1,4 % i Vestnes, mot 1,8 % i fylket og 2,4 % i landet. Pr. juni i fjor var det 2,5 % arbeidsledige i Vestnes kommune. Tidlegare på året og i 2010 var talet over 3 %. Arbeid Ein stor del av den yrkesaktive delen av befolkninga pendlar til Molde og nokre til Ålesund eller andre av dei nærliggjande kommunane. Det går fram av statistikken at utdanningsnivået generelt er lågare i Vestnes enn for gjennomsnittet i fylket og i landet. Når ein ser at fråfallet i vidaregåande skule ligg høgt, er det grunn til både å ha fokus på ungdomsgruppa og samstundes å ha tidleg merksemd på tiltak i barnehage og skule som kan motvirke skulefråfall seinare. Inntekt Inntektsnivået i kommunen ligg over gjennomsnittet for landet. Det er likevel familiar med økonomiske vanskar og gjeldsproblem, noko som vert meldt frå gjeldsrådgjevar i NAV. Kilde: Folkehelseinstituttet - Kommunehelsa statistikkbank

13 Kjelde: SSB/PANDA Vestnes har mange industriarbeidsplassar, mesteparten knytt til skipsbygging. Vidare har kommunen, med tidlegare sentralinstituasjonen Hellandheimen, fortsatt mange tilsette i helse-/pleie og omsorgstenester. For ungdom som har flytta ut for å ta høgare utdanning vil det vere behov for fleire kompetansearbeidsplassar. Vestnes er likevel ein av dei kommunane i fylket som har hatt flest nyetableringar så her kan det vere potensiale for nytenking og innovasjon. Forventa folketalsauke syner derimot at talet på arbeidsstokken kan bli eit problem i framtida. Utdanningsnivået I kommunen er andelen personar med grunnskule som einaste utdanning høg. Tilsvarande ligg kommunen vesentleg under gjennomsnittet i landet for personar som har universitets- og høgskuleutdanning.

14 Kjelde: SSB/PANDA Sjukdom og tal på uføretrygda Statistikken syner ein forsiktig nedgang i sjukefråveret på landsbasis. Tala for Vestnes er imidlertid ikkje endra og for Vestnes kommune, som arbeidsgjevar, er tala fortsatt svært høge og varierer mellom einingar, frå 3,6 % til 18,2 %. Gjennomsnittleg fråversprosent i 2011 var 9,9 %. Sjøl om kommunen har mange arbeidsplassar innan helse- og omsorg der særleg muskel- og skjelettliingar er uttalte, er det grunn til å rette særleg merksemd mot desse utfordringane i Vestnes kommune. På landsbasis har det vore ein nedgang i sjukefråveret. Det totale sjukefråværet var på 6,9 prosent i 1. kvartal 2012, ein nedgang på 5,6 prosent sammenlikna med same kvartal i 2011. Det legemeldte sjukefråværet på landsbasis var på 5,7 prosent i 1. kvartal 2012 og har ikkje vore så lavt i 1. kvartal sidan ein starta med offisiell sjukefråversstatistikk. Talet på uføretrygda har hatt ein forsiktig nedgang Det samla talet på uføretrygda i Vestnes ligg over gjennomsnittet for landet og vesentleg over gjennomsnittet for fylket. Desse tala må ein sjå i samanhang med sjukefråveret, då ein veit at langvarige sjukeperiodar ofte fører til permanent uføretrygd.

15 Kilde: Folkehelseinstituttet - Kommunehelsa statistikkbank Tal frå NAV (2009) syner at ca 20 % av dei som gjekk ut maksimal sjukepengeperiode, var i arbeid sju månader seinare. Ein vonar gradert sjukemelding kan gjere at fleire får tilrettelagt oppgåver i periodar med redusert arbeidsevne/sjukdom og at færre fell permanent ut av arbeidslivet.

16 Skule og oppvekst Både skule og barnehage er sentrale arenaer for folkehelsearbeid. Barn og unge tilbringer mykje av tida i skulen. I undersøkingar om trivsel i skulane (7 til 10 klassetrinn) ligg Vestnes noko over resten av fylket og landet når det gjeld trivsel i skulen. Samstundes har også desse klassetrinna nokon fleire enn landssnittet som rapporterar at dei har opplevd mobbing. Kilde: Folkehelseinstituttet - Kommunehelsa statistikkbank Når ein ser på prosentandelen som ikkje fullførar vidaregåande skule i Vestnes, er talet kome på eit lågare nivå frå perioden 2008-2009. Vestnes ligg under landsgjennomsnittet i 2009-2010, men noko over gjennomsnittet for fylket. Om ein ser på kulla i perioden 2006-2008 så ser vi ei stigning mot 2006 og ein topp i 2007 med 34,2 % og gradvis nedgang mot 2009. Det var store kull desse åra og opplysningar frå NAV sdyner at mange ungdommar i denne aldersgruppa har utfordringar knytt til å få innpass på arbeidsmarknaden. Samarbeidsprosjektet med organisasjonen KREM tek sikte på metodeutvikling for å møte mellom anna denne gruppa.

17 Kilde: Folkehelseinstituttet - Kommunehelsa statistikkbank Helsetilstanden Folkehelseprofilar er utarbeidd frå sentralt hald. Desse skal hjelpe kommunar og fylkeskommunar til å tolke statistikk frå data i sentrale register. Ut frå talet på legemiddelbrukarar knytt til diabetes 2 ligg Vestnes over gjennomsnittet for fylket. Dette treng likevel ikkje å bety at det er fleire som har type 2 diabetes i kommunen. Forklaringa kan t.d. vere tidlegare diagnostisering, men ein bør likevel ha merksemd på dette området og ha fokus på livsstilsfaktorar innan ulike aldersgrupper. Diabetesprosjektet Vestnes kommune har saman med Rauma kommune fått statlege prosjektmidlar for gjennomføring av eit 2-årig diabetesprosjekt. Prosjektet har som mål å styrke kunnskap om diabetes blant helsepersonell og bidra til lokal opplæring/oppfølging av pasientar og vidareutvikle førebyggjande og helsefremjande arbeid. Diabetessjukepleiar i Rauma er prosjektleiar og ho har hatt, kurs og opplæring for helsepersonell i Vestnes kommune. Livsstilsfaktorar Talet på kvinner som røykar i Vestnes ligg over gjennomsnittet for fylket og gravide som røyker ligg høgt i vår kommune. På landsbasis har talet på røykarar gått ned, særleg blant menn. I landet ligg talet på 20,4 % i perioden 2001-2010, i Vestnes er talet 30,9 % i same periode. Statistikken syner elles at talet på kols og astma ligg over snittet for fylket. Her er det grunn til å tru at det er ein samanhang.

18 Kilde: Folkehelseinstituttet - Kommunehelsa statistikkbank Sjukdomsbilete Tal frå NAV Arbeidslivssenter over diagnosar hos dei som vert sjukemeldt syner at muskel- og skjelettliingar utgjer rundt halvparten av alle sjukemeldingar. Psykiske liingar kjem på andreplass. VESTNES Diagnoser 1. kvartal, Begge kjønn, Tapte dagsverk i prosent 2008 2009 2010 2011 2012 Totalt 100 100 100 100 100 Almenne og uspesifiserte lidelser 5,9 4,5 6,5 4,4 2,3 Sykdommer i fordøyelsesorganene 4,2 5,7 3,1 2,9 5,1 Sykdommer i hjerte/kar-systemet 2,9 5,4 5,6 4,7 6,0 Muskel/skjelett-lidelser 49,7 46,7 50,5 53,1 50,6 Sykdommer i nervesystemet 6,7 5,5 5,8 3,2 3,3 Psykiske lidelser 11,2 13,2 14,7 17,2 17,4 Sykdommer i luftveiene 7,7 8,5 3,6 6,9 5,5 Svangerskapssykdommer 4,4 3,6 4,5 1,4 4,2 Andre lidelser 7,3 6,9 5,7 6,2 5,6 Kilde: NAV statistikk

19 Auke i talet på psykiske diagnosar Det har vore ein dramatisk auke i talet på psykiske diagnosar. Frå 1. kvartal 2008 til 2012 ser vi ei auke frå 11,2 til 17,4 %. I heile 2011 var talet enno høgare, med 21,4 % i 3. kvartal og 21 % i 4. kvartal. Er den mentale helsa blitt så mykje dårlegare eller er det andre interessante tilnærmingar som kan forklare ei slik auke? Kan det vere at meir open haldning til psykiske problemstillingar gjer at det er lettare å ta opp desse problema? Er sjukemelding rette medisin eller kan det gjere det vanskelegare å kome attende til arbeid? Kan det tenkast at det som tidlegare var normale livsvanskar er blitt meir sjukeleggjort, slik at evna til å ta grep sjølv kan bli svekka? Det vert brukt mykje ressursar i psykisk helsevern og talet på unge under 40 år som blir uføretrygda på grunn av psykiske problem er foruroligande høg. 5.2 Innspel frå dei ulike sektorane? Kommunale einingar og utvalde institusjonar har rapportert i høve dei områda som ut frå deira vurdering inneber størst helseutfordringar. Dei aktuelle satsingsområda innan folkehelsesatsinga er: Fysisk aktivitet Kosthald Rus Tobakk Psykisk helse Sosiale forskjeller i helse Tilbakemeldingane er knytt til nokre av desse områda. Det har kome både stikkordsmessig tilbakemelding og meir omfattande vurdering av utfordringar, årsaksforhold og forslag til tiltak. Utviklingstrekk i frå dei ulike einingane i kommunen og andre aktørar i lokalsamfunnet er oppsummert i oversikt frå kommunale einingar og andre arenaer (Sjå vedlegg) Psykisk helse og rus Av dei områda det vert uttrykt bekymring for, er det mange av dei kommunale einingane som nemner den psykiske helsa. Dette både når det gjeld den vaksne befolkninga men også situasjonen til ein del barn og ungdom som har eller står i fare for å utvikle psykiske vanskar. Problema kan ofte uttrykkjast som fysiske plager og kan utvikle seg til seg til å bli angst/depresjon, søvnproblem, konsentrasjonsvansker med fallande skuleprestasjoner, spiseproblematikk, sjølvskading, utprøving av rusmidlar og i verste fall sjølvmordstankar. Frå politiet vert det peikt på særleg psykisk helse og rus, og det vert understreka kor viktig samarbeid mellom dei ulike sektorane og nivåa er. Kommunen har ein utanlandsk befolkning, både arbeidsinnvandrarar og asylsøkjarar. Utfordringane hos desse gruppene er ulike, men nokre er samanfallande. Det blir viktig å førebyggje psykiske helseutfordringar og rusproblematikk, hindre kriminalitet og generelt utjevne sosiale forskjellar. Mange asylsøkjarar kjem frå konfliktområde som kan gjere dei meir sårbare m.o.t. psykisk helse; posttraumatiske symptom, sakn, einsemd i tillegg til ei tung ventetid på mottaket

20 Fysisk aktivitet Manglande fysisk aktivitet er eit anna område det er knytt stor otte til. Aktivitetsnivået hos ein del barn og ungdom er blitt dårlegare dei seinare åra. Dette er ei utvikling vi ser på landsbasis. I tillegg rapporterer fleire om aukande overvektsproblematikk, ofte knytt til uheldige eller dårlege kosthaldsvaner og lågt aktivitetsnivå. Vidareføring av samarbeid mellom lokale idrettslag og kommunen vert framheva som viktig. Mange lag og organisasjonar nyttar idrettshallar/svømmebasseng og kunstgrasbane. Asylmottaket ynskjer å involvere fleire lag og frivillige organisasjoner, med mål å få til inkluderande miljø der bebuarar tek del og at kommunen stimulerer til slikt arbeid. Frå næringslivet vert det uttrykt bekymring for at tilsette er for lite fysisk aktive. Høgt sjukefråver som vi særleg ser innan offentleg sektor, har muskel- og skjelettliingar som hovedårsak til sjukemelding. Kosthald/ernæring Som i landet elles er det bekymring for aukande overvektsproblem i befolkninga. Særleg når det gjeld barn og ungdom er bekymringa stor, då det ofte vert lagt eit grunnlag i denne livsfasen. Asylmottaket uttrykker otte for at knappe ressursar og kunnskap om matlaging hos somme, gjer at kosthaldet kan bli einsidig. Dei har forslag om at informasjonsverksemd og kurs kan tilretteleggjast i lag med kommunen, då dette kan vere førebyggjande. Også innafor arbeidslivet kjem det forslag om tiltak med fokus på ernæring og fysisk aktivitet for å betre helsa og førebyggje sjukefråver. Basert på tilbakemeldingane, har ein inntrykk av at sektorane er opptekne av å legge til rette for å møte utfordringane i sine einingar. Innsatsen vil likevel ofte rette seg mot vanskar som har manifistert seg. Folkehelsearbeid er tiltak som tek sikte på å førebyggje på ulike nivå og har ein lengre tidshorisont. For å lukkast er tverrfagleg samarbeid og samhandling avgjerande. 5.3 Utviklingstrekk i lokalsamfunnet som har innvirkning på folkehelsa Demografi og levekår Befolkningsfordeling Når antall fødte er i tilbakegang (frå 110 120 pr. år i perioden 1989 1990, mot 60 70 barn dei siste åra) - kombinert med fleire eldre enn gjennomsnittet er for landet - inneber det store utfordringar for kommunen. Presset på institusjonar og heimebaserte tenester aukar. Arbeid, inntekt, utdanning I høve nedtrapping av omsorgen for psykisk utviklingshemma, vil mange arbeidsplassar bli borte. Dette er i stor grad kvinnearbeidsplasser der deltidsstilling innan pleie og omsorg er utbreidd, noko som betyr svakare økonomi for den einskilde. Dei fleste må ut av kommunen for å ta vidare utdanning og mange unge busett seg i andre kommunar. Ei orsak kan vere at arbeidsmarknaden i kommunen er avgrensa og at det er få arbeidsplassar for personar med høgare utdanning.

21 God helse er i stor grad relatert til sosioøkonomiske tilhøve. Som statistikken syner er utdanningsnivået i kommunen lavt, noko som oftast gir dårleg betalte jobbar og dårlegare økonomi. Det er likevel mindre skilnad på inntekt her i kommunen enn både i fylket og landet. Medianinntekta for Vestnes ligg over gjennomsnittet for landet og noko under fylket. Fleire personar og familiar har likevel låg inntekt. Samanhang mellom utdanningsnivå, materielle levekår og helsetilstanden i befolkninga er godt dokumentert. Omfanget av barnefattigdom i Norge er omtala i FAFO-rapport frå 2009. Rapporten syner at 85 000 barn i Norge veks opp i fattige familiar, mot 50 000 i 2000. Barnefattigdom rammer særleg barn av foreldre med låg utdanning, utan fast jobb og foreldre med ikkje-vestleg innvandringsbakgrunn i høve rapporten. Oppvekst i fattige familiar kan gjere at barna vert stigmatiserte og ekskludert frå å delta i aktivitetar med andre barn, noko som kan gå ut over trivsel og føre til dårlegare sjølvtillit og prestasjonar på ulike arena. Sjukefråver Statistikken syner at sjukefråveret i Vestnes er høgt, og særleg innan kommunal sektor. Orsakene til dette kan vere fleire. I nokre høve vert det vist til fysisk tungt arbeid. Rett nok har kommunen fleire industriarbeidsplassar og arbeidsplassar i pleie og omsorg, men det er kommunale arbeidsplassar som utmerkar seg med høgt fråver. Dette har vore ein vedvarande trend i fleire år. Oppfølging av sjukemeldte og innsats frå mellom anna arbeidsgjevar er intensivert etter regelendringane i juli 2011. Ein felles strategi i kommunen vil truleg kunne redusere sjukefråveret. Dette er noko kommunen bør sjå nærare på. Betre folkehelse kan gi bonuseffekt både i høve reduserte kostnader på helsebudsjett og redusert sjukefråvær. Mange deltidsstillingar kan vere ei av fleire årsakar til det høge fråveret. Eit eige prosjekt i kommunen er no knytt til problematikken med ufrivilleg deltid og alternative turnusordningar. Skule og oppvekst Psykisk helse Fleire barn og ungdomar kjem i kontakt med hjelpeapparatet grunna psykiske vanskar. Helsesøstertenesta, fastlegane og ungdomshelsestasjonen rapporterar om fleire skulebarn med psykiske helseproblem i dag enn tidligare. Elevundersøking for 7. til 10. klasse syner at mange trivast i skulen i Vestnes, men også at fleire opplever mobbing i skulekvardagen. Mykje av tida for barn og ungdom i dag vert brukt på skule og SFO. Før skulestart er mange barn i barnehage. At barna trivast er viktig både for læring og meistring av utfordringane i kvardagen. Dette vil vere med på å danne grunnlaget for barna sin psykiske helse. Merksemd på desse faktorane er kanskje det mest avgjerande for å førebyggje helseproblem blant barn og ungdom i kommunen. Som i dei fleste andre kommunar er det relativt stort fråfall frå videregående utdanning, noko kommunen bør gripe fatt i ved å skape gode læringsmiljø tidleg.

22 Fysisk helse Det fins ikkje oversikt i kommunen m.o.t. fysisk aktivitet hos skulebarn, men generelt er barn blitt mindre fysisk aktive enn tidligare. Dette er ein generell trend og problem med overvekt er aukande i barnebefolkninga. Mange foreldre vel å køyre barna til og frå skulen, og til og frå trening (!). Mange barn tek del i organiserte aktivitetar, men ikkje alle. Kosthald Det har blitt meir fokus på og meir kunnskap om kosthald enn tidligare. Kosthaldet har blitt betre blant mange dei seinare åra med mindre inntak av mellom anna sukker, men dette gjeld ikkje alle. Derfor vil det dere viktig å sette dette på dagsorden. Eit positivt tiltak er at det i Vestnes vert starta SFO etter skuletid for 3 7 klasse frå hausten. Oppvekstmiljø Vestnes vert rekna som ein trygg kommune å vekse opp i, med små og oversiktlege bumiljø, gode muligheter for friluftsaktiviteter, lite kriminalitet m.m. Kommunen har ungdomsklubbar i alle bygdene og eit bra tilbod innan idrett, musikk og kulturskule for barn og ungdom. Kommunen har eit aktivt ungdomsråd som engasjerer seg og søkjer å påverke politiske avgjerder som får konsekvensar for oppveksttilhøve. Vestnes er ein MOT-kommune. Målsettinga med MOT er å bevisstgjere ungdom til å ta sjølvstendege val med omsyn til rusmidlar. Samarbeidsarenaer i førebyggjande samanhang I kommunen er det etablert førebyggjande samarbeidsforum mellom sentrale einingar som Barne- og ungdomsteneste (barnevern), NAV (rusområdet), folkehelsekoordinator og politiet. Vidare er Kompetansesenter i rusfaget i Midt- Norge (KORUS), engasjert i arbeidsseminar for barnehager og vidaregåande skule i kommunen. Føremålet er å trygge tilsette i rolla. Den vaksne befolkningen Psykisk helse Vi har sett ein aukande førekomst av psykiske liingar, sjølv om førekomsten er mindre enn for landsgjennomsnittet. Talet på personar som bruker legemidlar mot psykiske liingar er ikkje eintydig ulik landsgjennomsnittet. Det ein likevel bør ha fokus på i sjukefråvers-arbeidet, er at sjukefråver med psykiske diagnosar har ei markant auke. Livsstil I Vestnes er som nemnd fleire gravide som røyker enn gjennomsnittet. Ein indikator fortel at det er fleire røykarar generelt i kommunen enn gjennomsnittet. Kommunen ligg altså langt over landsgjennomsnittet og hevder seg i teten i fylket. Vi veit at det er ein korrelasjon mellom utdanningsnivå og røyking, noko som kan forklare at talet på røykarar ligg høgt i Vestnes. Mange er blitt meir bevisste på sunn livsstil og har fokus på fysisk aktivitet, friluftsliv og sunnare kosthald enn tidligare. Sukkerforbruket synker og inntak av frukt og grønt har ei auke i landet. Samstundes er det altfor mange som er mindre fysisk aktive enn

23 det som ein er råda til. Dette gjeld både i arbeid og på fritid. Fleire slit med overvektsproblem. Resultatet er sosial ulikhet og større forskjeller i helse. Organisasjonsliv Organisasjonslivet er omfattande i Vestnes innan idrettslag og organisasjonar, musikkliv og korps, teater- og revy, ymse velforeningar og andre interessefellesskap, t.d. knytt til livssyn. I små miljø kan det ligge til rette for at den einskilde blir ivareteke. I dei mindre bygdene i kommunen synest kanskje dette å vere meir framtredande enn i sentrum. Særleg om eldre Vestnes har en høg andel eldre. Som tidlegare nemnd er dette eit aukande fenomen, både generelt i landet og Vestnes vil særleg få merke dette i åra som kjem. Vestnes er ein god kommune å bli gammel i. Omsorgstilbodet er bra, med godt utbygde heimetenester og mange institusjonsplassar. Fleire eldre vel å flytte nær kommunesenteret der ein finn alle servicetilbod, som butikkar, apotek, legetenester o.a. kommunale tilbod. I framtida vil det vere viktig at det vert lagt til rette for at eldre kan klare seg lengst muleg på eigen hand. Reduksjon av offentlig kommunikasjon gjer situasjonen vanskelegare for dei som bur i bygdene. Moglegheit for å delta på sosiale arrangement vert redusert, noko som gjer livskvaliteten dårlegare. Samarbeid med lag og organisasjoner knytt til drifting av dagsentre og lignende og transport kan vere ein måte å løyse dette på. Til dømes vart forslag om henting/bringing lansert som ein idè frå Seniordans på Vestnes i bygdelagsmøta. En aktiv seniorpolitikk på helse- og omsorgsområdet tenker forebyggende og legger forholdene til rette for at folk kan ta det ansvar for eget liv som de ønsker, ved: å tilrettelegge egne boforhold og nære omgivelser å ta del i fysisk, sosial og kulturell aktivitet å delta i opplæring, opptrening og rehabilitering En aktiv seniorpolitikk bygger på prinsipper om selvstendighet, uavhengighet og innflytelse overeget liv, til tross for sykdom og nedsatt funksjonsevne. (Frå Innovasjon i omsorg NOU:2011/11) Miljøfaktorar Trafikktryggleik Europaveien som går gjennom kommunen er utsatt med omsyn til ulykker. Med bygging av Tresfjordbrua vil dette bedre seg. Dei siste åra har det vore bygd fleire gang- og sykkelstiar i kommunen, men fortsatt er det risikofylt for syklistar og gåande å ferdes langs vegen frå Skorgen til Tresfjord og frå Åsbygda til Tomrefjord. Skader og ulykker Av statistikken over sjukehusinnlagde kan vi sjå at Møre og Romsdal ligg over landsgjennomsnittet når det gjeld personskader etter ulykker, særleg gjeld dette menn. I kva grad dette kan ha samanhang med at Møre og Romsdal har mange industriarbeidsplassar er vanskeleg å seie. Vestnes ligg under fylkesgjennomsnittet, men over landsgjennomsnittet når det gjeld personskader etter ulykker.

24 Forurensing, støy og drikkevatn Kildar til forureining kan kome frå utslepp frå industri og landbruk. Det kjem ikkje fram opplysningar om at dette er ein risiko her i kommunen. Kommunen har private vassverk og det vert tatt prøvar jamleg. Kommunelege får beskjed om det er problem med kvaliteten på drikkevannet. Det har vore nokre klagar om støy i samanhang med nattarbeid på skipsverfta. Alle verfta ligg i meir og mindre tettbygde buområde i kommunen. Universell utforming Personar med redusert funksjonsevne skal på lik linje med funksjonsfriske kunne delta i samfunn og arbeidsliv, jf. Diskriminerings og tilgjengelighetsloven. Gjennom god planlegging og dei krav som Plan- og bygningslova set, skal føre var prinsippet gjelde. Helsedirektoratet har gitt ut ein rettleiar om Universell utforming i offentlig virksomhet. Kommunen deler ut 4 prisar for god universell utforming i 2012: a) Idahall kulturhus for handicap-parkeringsplassar b) Handelsstandsforeningen for handicap-parkeringsplassar og automatiske inngangsdører. c) Rekdal turistanlegg for god planlegging av tilgjenge for rullestolbrukarar d) Kommunen for tilrettelegging for hørselshemma med teleslynge * * I Vestnes kommune har Rådet for funksjonshemma og ulike brukarorganisasjonar vore viktige pådrivarar og mellom anna har kommunestyresal, i tillegg til alle publikumsmottak i kommunen teleslynge (Legesenter, servicekontor, NAV).

25 6.0 Modell for arbeidsdeling og samarbeid 6.1 Mellom offentleg sektor og frivillege organisasjonar o.a. Det sivile samfunnet utgjer ulike arena der folk møtast og er del av eit sosialt fellesskap. Samanlikna med mange andre land, så har Norge ein flora av frivellege lag og organisasjonar. Idretten vert sagt å samle flest medlemmar, men mange andre organisasjonar innan til dømes kultur, livssyn politikk og andre tema- og interesseområde engasjerer innbyggjarane i dei fleste bygder. Organisasjonane er viktige aktørar for å skape fellesskap og det vert utført mykje frivilleg arbeid i bygdene. Vidare kan ein seie at om det ikkje var slik, ville eit bygdesamfunn snart forvitre og ikkje vere liv laga. Samarbeid med frivillege organisasjonar er eit uutnytta potensiale i fleire kommunar. Dette inneber IKKJE at frivillege skal ta over offentlege oppgåver, men heller at ein snur problemstillinga og spør om det offentlege har ekspandert på eit vis som hindrar sjølvstendiggjering og at nokon vert gjort meir hjelpeslause enn nødvendig? Etter møta med dei lokale bygdelaga og organisasjonane i Vestnes, ser vi fleire moglege samarbeidsarena. Dei ideane som var spilt inn var inspirerande og kreative og må takast vidare i folkehelsesatsinga i Vestnes kommune, til dømes at offentleggjering av aktivitatar kan leggjast på heimesida i kommunen. Det kan lagast ein portal der dei som har eit behov kan melde inn dette og dei som ynskjer å kome med tilbod på same vis. Eksempel kan vere besøksteneste, snømåking, plenklipping, barnepass o.a. tilbod om teneste. Partnerskapsavtaler i Nittedal I Nittedal kommune inngår frivillige organisasjoner, kommunen og andre partnerskapsavtaler om konkrete prosjekter: Idrettslag og helsetjeneste går sammen om å få innbyggerne i bedre form Brukerorganisasjoner, idrettsbevegelse, bedrifter og kommune etablerer pilotprosjekt på aktivitet, kosthold og helse for mennesker med funksjonsnedsettelse - Røde Kors, foreldreutvalg/ungdomsskole, lensmannskontor og kommune går sammen om nattevandring der ungdom samles (NOU 2011:11) Vi ser at det fins fleire moglege arena for å utvikle samarbeidsmodellar. Kommunen bør invitere representantar for dei ulike organisasjonane slik at ein kan få fram idear til samskaping (Omgrepet samskaping er henta frå NOU: 2011/11) Hovedfokus er ikke først og fremst rettet mot å unngå eller redusere presset på en bestemt tjeneste, men snarere å fremme trivsel og velferd for store befolkningsgrupper. (NOU: 2011:11)