Faun rapport

Faun rapport 013-2009 Aldersregistrering og bestandsvurdering for elg i Vinje etter jakta 2008 Oppdragsgjevar: -Vinje kommune Forfattar: Lars Erik Gangsei

Føreord Vi ønskjer å takke jegerane i Vinje for eit innsamla tannmateriale i nær plettfri stand stand. Underteiknande skjønar at eg er eit pain in the ass når eg stadig masar om å skyte meir elg. Eg vil understreke at Vinje har gjort det svært bra samanlikna med nabokommunar i Agder og Telemark. Bestandskondisjonen kunne ha vore betre, men ein ser ikkje teikn til nedgang. Sett i høve til dei lange vegstrekka ein har i kommunen ser det og ut til at de klarer å halde trafikkulukkene med elg på eit lågt nivå. Vi trur desse gode resultata kjem av at de har klart å redusere elgtettheten til eit relativt lågt nivå. Under jakta i 2008 blei det skote lite kyr i Vinje. Vi trur elgtettheten igjen vil auke; så til alle dykk som er lei maset; beklager, men det vert nok eit år med rådgjevning om at de bør skyte endå meir elg neste år! Til slutt: Lasse Mathisen har i år som alle tidlegare år levert talmaterialet i plettfri stand. Vinje kommune og Nord-Aurdal kommune i Valdres skil seg ut med kvart år å levere plettfritt materiale, men utan å mase om å få resultata att tidleg. Takka er at de får rapportane sist! Vi vonar likevel at blekka vert lese og kjem til nytte i Vinje! Vinje 24.03.2009 Lars Erik Gangsei Forsidefoto: Lars Erik Gangsei og Ole Roer. Tenner med ulik alder (øvre venstre), merka elg (øvre høgre), beita furukvist (nedre venstre) og tannsnitt (nedre høgre). 2

Faun rapport 013-2009: Tittel: Forfattar: Tilgjengeleg: Aldersregistrering og bestandsvurdering for elg i Vinje etter jakta 2008 Lars Erik Gangsei Fri Oppdragsgjevar: Vinje kommune Prosjektleiar: Lars Erik Gangsei Prosjektstart: 01.12.2008 Prosjektslutt: 01.04.2009 Referat: Det er gjennomført aldersregistrering av elg og hjort skote i Vinje i 2008. Det er gjennomført berekningar av utviklinga i elgtetthet, produksjonen og strukturen i elgbestanden for perioden 1988-2008(09). Elgtettheten etter jakta 2008 er berekna til rundt 650 elg. Elgtettheten er redusert i forhold til toppnivået ein hadde i perioden 1999 2002 med ein berekna elgtetthet på om lag 900 elg etter jakt. Bestandskondisjonen er stabil. Vi trur det er mogleg å betre bestandskondisjonen. For å få dette til rår vi til at ein reduserer elgtettheten ytterlegare. Vi rår derfor til å auke jaktuttaket av elg til rundt 200 elg i 2009. Dette vil føre til markert reduksjon i elgtettheten. Samandrag: Norsk Dato: 24.03.2009 Tal sider: 22+ vedlegg Kontaktopplysningar : Post: Vinje Næringshage 3870 VINJE Internet: www.fnat.no E-post: post@fnat.no Telefon: 35 06 77 00 Telefaks: 35 06 77 09 Kontaktopplysningar forfattar: Namn: Lars Erik Gangsei E-post: leg@fnat.no Telefon: 35 06 77 01 Telefaks: 35 06 77 09 3

Innhald Samandrag... 5 Materiale og metode... 6 Materiale... 6 Metode... 6 Resultat... 7 Hovudtal for dei skotne elgane i 2008... 7 Vekt- og gevirutvikling i høve til alder... 8 Elgtetthet, bestandsstruktur m.m.... 11 Bestandskondisjon... 13 Irregulær avgang i Vinje... 17 Kostnadar ved høg elgtetthet... 18 Jaktuttak 2009... 19 Hjort... 20 Diskusjon... 22 Konklusjon... 23 4

Samandrag Elgtetthet og bestandsstruktur Det er berekna ein elgtetthet på rundt 650 elg etter jakta 2008 i Vinje. Tettheten vart tydeleg redusert frå toppnivået i perioden 1999-2002 på rundt 900 elg etter jakt, til rundt 600 elg etter jakt i 2006. Etter dette ser det ut til at elgtettheten har auka noko att. Jaktuttaket i 2008 vil høgst truleg føre til auka elgtetthet i 2009 på grunn av at jaktpresset på kyr var svært lågt. Per 2008 er der berekna å vere i underkant av 1,5 ku per okse midt i jakta, noe som stemmer bra med sett elg. Bestandskondisjon Den gjennomsnittlege slaktevekta for kalv var nede i 60 kg i 2008. Det kan sjå ut til at kalvvektene er inne i ein negativ trend, men det er vanskeleg å konkludere sikkert. Ein eventuell reduksjon i kalvvektene stemmer dårleg med utviklinga i ungdyrvektene kor den gjennomsnittlige vekta var oppe i heile 136 kg i 2008, det høgaste som er registrert i Vinje, same gjennomsnittsvekt vart registrert i år 2000. Det er vanleg å rekne kalvvekter på rundt (minst) 65 kg i gjennomsnitt og ungdyrvekter på 130 kg i gjennomsnitt som brukbart. Der har aldri blitt observert ein høg del tvillingførande kyr i Vinje. Der skjedde utan tvil noko med tvillingraten frå rundt 1999. Frå 1999 til 2006 auka tvillingraten jamt og trutt. I 2007 og 08 har ein registrert noe lågare tvillingrate att og det blir registrert ein tvillingdel på rundt 10% (1,1 kalv per kalvku). Kalvraten (kalv sett per ku) i Vinje låg på rundt 0,7 kalv per ku fram til 1993. Frå og med 1994 har kalvraten vore rundt 0,6 kalv per ku. Ein kan ikkje sjå nokon negativ trend i kalvraten frå og med 1994. Storoksar og produktivitet hjå kyr Oksar har ein uthaldande vekst fram til om lag 7-års alder. Dette gjeld både gevir og vekt. I 2008 vart det igjen felt ein okse på over 300 kg i Vinje. Av elgane ein har i datamaterialet frå Vinje er det 4 elg som er registrert med slaktevekt på minst 300 kg, den førre vart skoten i 2000! Delen med kyr som kjem med kalv aukar fram til 5/6-års alder. Gjennomsnittsalderen til dei eldre skotne dyra ser ut til å ha stabilisert seg i overkant av 4 år for oksar og rundt 7 år for kyr. Vi kan med svært stor grad av tryggleik slå fast at dei låge kalv- og tvillingratane ikkje skuldast ein høg del unge kyr i Vinje. Jaktuttak 2009 Dersom ein ønskjer å betre bestandskondisjonen er det truleg naudsynt å redusere elgtettheten ytterlegare i Vinje. Redusert elgtetthet vil og gje positive ringverknader ved at ein reduserer tal venta trafikkulykker på grunn av elg, og held trafikkulukkene på eit lågt nivå slik ein har hatt dei siste åra. På dette grunnlag rår vi til å auke jaktuttaket til rundt 200 elg i 2009. Hjort Tettheten av hjort ser framleis ut til å auke i Vinje. I 2008 vart der igjen observert ei overvekt av hodyr i hjortebestanden. 5

Materiale og metode Materiale Aldersregistrering Aldersregistreringa skjer ved hjelp av tannsnitt. Ved Faun har vi utarbeidd ei eiga prosedyre for aldersregistreringa som ein del av kvalitetssikringa. Kalken i dei innsamla tennene blir fjerna ved å setje tennene i 5 % saltsyre (HCl). Tennene blir då mjuke. For å fjerne syrerestar vert tennene sett i rennande vatn minst 1 døgn. Det blir etter dette tatt snitt (tjukkleik om lag 40 tusendels millimeter) på langs av tanna frå nedst på tannrota og ca 1/3 opp på tannhalsen. Emaljen vert ikkje bruka. Snitta blir farga i Hematoxylin (eit fargestoff). Snitta vert deretter lagt på objektglas og alderen blir lese av med lupe. Ein tel åringar i kalklaget. Alle objektglasa blir tatt vare på og registreringane frå tannkonvoluttane blir lagt inn i ein eigen tabell (jamfør vedlegg over alderane). Sett elg data har vi fått frå Vinje kommune. Åra frå 1988 til 1993 er henta frå elgbasen. For perioden 1995-2008 med unntak av 2001 er elgane som er skotne i Vinje aldersregsitrert. Vekt-, gevir- og opplysingar om kalv/ mjølk i juret er frå dette materialet. Metode Kohortsanalyse Dersom ein ser bort frå migrasjon og naturleg dødelegheit vil alle elgar med leveområde i Vinje før eller seinare bli skotne i Vinje. I og med at vi kjenner alderen til (nesten) alle elgar som er skotne i Vinje i 1995-2008 veit vi også i kva periode dei levde og kva alder dei til ei kvar tid hadde. Slik får ein oversikt over alle kohortane (kohort = årsklasse). Dess fleire år ein har med aldersregistreringar dess sikrare kan ein berekne bestanden bakover i tid og dess tryggare vert berekninga for elgbestanden i 2008. Metodikken legg også vekt på at utviklinga i elgtetthet og strukturen i bestanden skal passe så godt som råd med utviklinga i sett elg. Konfidensintervall I fleire av figurane blir det nytta konfidensintervall. Under gitte føresetnader (ikkje alltid oppfylte!) viser desse intervalla yttergrensene kor ein med 95 % tryggleik veit at den reelle verdien ligg innom. Dess større tal observasjonar som ligg bak, dess smalare vert konfidensintervallet. Konfidensintervalla viser også at ved kohortsanalyse er ein minst trygg på berekningane for siste år. Dette er naturleg sidan ein stor del av elgbestanden framleis er i live. 6

Resultat Hovudtal for dei skotne elgane i 2008 Tabell 1: Hovudresultat for oksar skote 2008: Alder Tal dyr Snittvekt 0,5 20 60 1,5 16 141 2,5 14 166 3,5 12 192 4,5 6 202 5,5 2 241 6,5 3 216 7,5 4 221 8,5 0 9,5 1 10,5+ 1 217 Mangl. Tenner 3 Tabell 2: Hovudresultat for kyr skote 2008: Alder Tal dyr Snittvekt 0,5 20 61 1,5 9 128 2,5 5 163 3,5 3 168 4,5 2 165 5,5 2 191 6,5 1 195 7,5 1 198 8,5 3 168 9,5 1 189 10,5+ 5 166 Mangl. Tenner 0 I alt vart det skote 134 elg, 82 oksar og 52 kyr i Vinje i 2008. 7

Vekt- og gevirutvikling i høve til alder Oksar: Vekt - alder 350 300 250 kg 200 150 100 50 0 0 2 4 6 8 10 12 År Figur 1: Vekt i forhold til alder for oksar skote i Vinje i perioden 1995-2008. Svarte ruter viser gjennomsnittsvekter (n = 1428) og svarte strekar viser øvre og nedre grense for 95 % konfidensintervall for venta vekt til dei same aldersklassene. Grå ruter viser enkeltobservasjonar frå 2008. Opne sirklar (raude) viser gjennomsnittstal for 2008 (n = 74). Kyr: Vekt - alder 350 300 250 kg 200 150 100 50 0 0 2 4 6 8 10 12 År Figur 2: Vekt i høve til alder for kyr skote i Vinje i perioden 1995-2008. Svarte ruter viser gjennomsnittsvekter (n = 1061) og svarte strekar viser øvre og nedre grense for 95 % konfidensintervall for venta vekt til dei same aldersklassene. Grå ruter viser enkeltobservasjonar frå 2008. Opne sirklar (raude) viser gjennomsnittstal for 2008 (n = 45). 8

Antall tagger - alder 12 10 8 Antall 6 4 2 0 0 2 4 6 8 10 12 År Figur 3: Gjennomsnittlig tal taggar i høve til alder for oksar skote i perioden 1995-2008. med svarte ruter (n = 860). 95 % konfidensintervall for venta tal Taggar i høve til alder med grå strekar. Opne sirklar (raude) viser gjennomsnittstal for 2008 (n = 48). 100 Drektighetsrate - alder 75 % 50 25 0 0 2 4 6 8 10 12 År Figur 4: Del kyr som var registrert med kalv og/ eller mjølk i juret i høve til alder med svarte ruter. Kyr skote i perioden 1995-2008 ligg til grunn for figuren (n = 513). 95 % konfidensintervall for venta del per aldersklasse med grå strekar. 9

Gjennomsnittsalder - årstall 10 8 6 År 4 2 0 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Årstall Figur 5: Gjennomsnittsalder for kyr (kryss, n = 513) og oksar (svarte ruter, n = 767) minst 2 år gamle fordelt på år i perioden 1995 til 2008. Storoksar Figur 1 og 3 viser at oksar har ein uthaldande vekst fram til om lag 7-års alder. Dette gjeld både gevir og vekt. I 2008 vart det igjen felt ein okse på over 300 kg i Vinje. Av elgane ein har i datamaterialet frå Vinje er det 4 elg som er registrert med slaktevekt på minst 300 kg, den førre vart skoten i 2000! Produktivitet hos kyr Figur 4 indikerer at delen med kyr som kjem med kalv aukar fram til 8-års alder. I andre kommunar har ein funnet ei utflating frå om lag 5-års alder. Truleg er det litt tilfeldig at 7- og 8-åringane i Vinje har hatt så høg del kalv/ mjølk, medan 9-åringane har liten del kalv/ mjølk. Sett i høve til dei fleste andre område ligg delen av kyrne som er registrert med kalv og/ eller mjølk i Vinje relativt lågt. Truleg skuldast dette at jegerane i Vinje i svært liten grad skyt kalvførande kyr. Med andre ord må ein anta at kyr som kjem utan kalv er meir utsett for å bli skotne enn kalvførande kyr. Det er derfor sannsynleg at dei reelle ratane for delen med kalvførande kyr er høgare enn det som kjem fram i figur 4. Frå andre område veit ein at produktiviteten synast å reduserast att frå 12-15 års alder. For forvaltinga har produktivitetsreduksjonen frå denne alderen lite å seie. Figur 2 viser at slaktevektene for kyr i 2008 ligg svært nær gjennomsnittet for alle år, helst litt høgare. Snittvekta for eldre kyr i Vinje ligg på nivå med, eller litt over, andre område vest for Oslofjorden. Gjennomsnittsalder Gjennomsnittsalderen til dei eldre skotne dyra ser ut til å ha stabilisert seg i overkant av 5 år for oksar og rundt 7 år for kyr. Vi kan med svært stor grad av tryggleik slå fast at dei låge kalv- og tvillingratane ikkje skuldast ein høg del unge kyr i Vinje. 10

Elgtetthet, bestandsstruktur m.m. Elgtetthet etter jakt - Sett per dag 1200 0,6 900 0,45 Antall 600 0,3 Sett per dag 300 0,15 0 0 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Årstall Figur 6: Berekna elgtetthet etter jakt med svarte ruter 95 % konfidensintervall med grå strekar. Sett per dag med kryss. 5 % naturleg dødelegheit er lagt til grunn. 2,5 Kjønnsforhold 2 Ku per okse 1,5 1 0,5 0 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Årstall Figur 7: Berekna del ku per okse midt i jakta med svarte ruter og 95 % konfidensintervall med grå strekar. Ku per okse frå sett elg med kryss. 11

Det er berekna ein elgtetthet på rundt 650 elg etter jakta 2008 i Vinje. Sett i høve til berekninga som vart gjort etter jakta i 2007 er dette på det nivået ein har venta. Det er tydeleg at dei høge uttaka i perioden 2002-05 i Vinje førte til ein markert reduksjon i elgtettheten. Kudelen (ku per okse) i berekninga og sett elg stemmer bra med kvarandre. Per 2008 er der berekna å vere i underkant av 1,5 ku per okse midt i jakta, noe som stemmer bra med sett elg. Kjønnstilhøvet endrar seg gjennom jaktperioden, særskilt i år kor det vert skote høg del oksar slik som i 2008. Sjølv om tal jegerdagar endra seg lite frå 2007 til 2008 vart jaktpresset på kyrne kraftig redusert i 2008. I perioden 1998-2007 har om lag 15 % av dei observerte kyrne blitt skotne. I 2008 var dette redusert til i overkant av 8 %. Erfaringsmessig fører dette til at elgtettheten vil auke. 12

Bestandskondisjon Tvillingrate 1,5 1,4 1,3 Kalv per kalvku 1,2 1,1 1 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Årstall Figur 8: Kalv per kalvku/ tvillingrate frå sett elg i Vinje i perioden 1988-2008. 95 % konfidensintervall med grå strekar. Kalvrate 1 0,75 Kalv per ku 0,5 0,25 0 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Årstall Figur 9: Kalv per ku frå sett elg i Vinje i perioden 1988-2008. 13

Kalvvekter 75 70 kg 65 60 55 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Årstall Figur 10: Venta (gjennomsnittsvekter) for kalvar i Vinje i perioden 1995-2008 (n = 610). 95% konfidensintervall er vist med grå strekar. 150 Ungdyrvekter 140 kg 130 120 110 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 Årstall Figur 11: Venta (gjennomsnittsvekter) for ungdyr i Vinje i perioden 1999-2008 (n = 689). 95% konfidensintervall er vist med grå strekar. 14

Hannkalvdel 100 75 % 50 25 0 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Årstall Figur 12: Kjønnstilhøvet blant kalvane i Vinje i perioden 1989-2008. 95 % konfidensintervall med grå strekar. Bestandskondisjonen blir vurdert ut frå slaktevekter for kalvar og ungdyr, samt kalv- og tvillingratane frå sett elg. Den gjennomsnittlege slaktevekta for kalv var nede i 60 kg i 2008. Isolert sett er dette i underkant av kva ein reknar for brukbar kalvvekt. Det kan sjå ut til at kalvvektene er inne i ein negativ trend, jamfør figur 10, men der er ein del støy i trenden, slik at det er vanskeleg å konkludere sikkert. Ein eventuell reduksjon i kalvvektene stemmer også dårleg med utviklinga i ungdyrvektene kor den gjennomsnittlige vekta var oppe i heile 136 kg i 2008, det høgaste som er registrert. Same gjennomsnittsvekt vart registrert i år 2000. Det er vanleg å rekne kalvvekter på rundt (minst) 65 kg i gjennomsnitt og ungdyrvekter på 130 kg i gjennomsnitt som brukbart. Der har aldri blitt observert ein høg del tvillingførande kyr i Vinje. Der herskar og noko usikkerhet rundt tala frå sett elg fram til og med 1993. Dersom ein tar tala for god fisk registrerte ein høgare kalv- og tvillingrate fram til og med 1993 enn det ein har gjort i perioden etterpå. Dette stemmer svært bra med registreringar som er gjort i andre kommunar i Telemark. Figur 8 viser at der utan tvil skjedde noko med tvillingraten frå rundt 1999. Frå og med 1999 auka tvillingraten jamt og trutt fram til 2006. I 2007 og 08 har ein registrert noe lågare tvillingrate att og tvillingraten ligg nå rundt 10 % (1,1 kalv per kalvku). Figur 9 viser at kalvraten (kalv sett per ku) i Vinje låg på rundt 0,7 kalv per ku fram til 1993. Som nemnt er ein noe usikker på dei tala som ligg til grunn i denne perioden. Frå og med 1994 har kalvraten vore rundt 0,6 kalv per ku. Ein kan ikkje sjå nokon negativ trend i kalvraten. Fram til og med 1998 vart det ikkje noko år felt fleire hokalvar enn hannkalvar i Vinje. Etter dette har det blitt felt om lag like mykje hannkalvar og hokalvar. Vi tolkar det som eit negativt teikn for bestandskondisjonen i område kor ein over tid feller ei overvekt av hokalvar. 15

16

Irregulær avgang i Vinje Ved eit merkeforsøk gjennomført i Fyresdal kor elg vart merka vinteren 2000/ 01 registrerte ein svært låg irregulær avgang. Det er sannsynleg at dette merkeprosjektet har god overføringsverdi til Vinje. Merkeforsøk i andre kommunar har gitt andre resultat. Under eit merkeprosjekt på Vegårshei i Aust-Agder blei det merka 25 elg i februar 2006. Etter 3 år har 12 av desse døydd. Ingen har blitt skote under ordinær jakt. Dette tilsvarer ein naturleg dødelegheit på tett opp under 20 %. Sjølv om noe kan skuldast statistiske tilfeldigheitar har der døydd så stor del av dei merka elgane på Vegårshei at det er statistisk sikkert på 95 % nivå at den naturlege dødelegheiten er over 5 %. Den irregulære avgangen er registrert hjå Statistsk Sentralbyrå (www.ssb.no). Figur 13 viser den irregulære registrerte avgangen i Vinje. Som ein ser av figuren var den registerte irregulære avgangen høgast i perioden 1992-2003. OL-vinteren i 1993/94 peikar seg ut, dette var som kjent ein vinter med mykje snø. 50 Irregulær avgang av elg i Vinje 1987-2008 40 30 20 10 0 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Figur 13: Registrert irregulær avgang i Vinje i perioden 1987-2008. Data frå www.ssb.no. Dyr skote ulovlig/ som skadedyr med kvitt, trafikkdrepne med grått og dyr døde av andre grunnar med svart. Merk at årstala ikkje stemmer fullstendig, men følgjer jaktåret. Dvs. søylen for 1987 representerer tidsrommet 1. april 1987 til 31. mars 1988 osv. 17

Kostnadar ved høg elgtetthet Elgtetthet - trafikkulykker Samanhengen mellom elgtetthet og tal trafikkulykker er tydelig. Snøtilhøve kjem inn som ein forstyrrande faktor, men i det lange løp vil elgtettheten vere ein avgjerande faktor for tal trafikkulykker på grunn av elg. I utgangspunktet må ein rekne med at der i alle fall er proporsjonalitet mellom elgtetthet og tal trafikkulykker. Dvs. doblast elgtettheten dobles tal venta trafikkulykker. Utan at vi kan påstå at det er veldokumentert, tyder ein del tal på, m.a. frå Ringerike, at dersom ein doblar elgtettheten så meir enn doblast venta tal trafikkulykker. Ved vurdering av kva elgtetthet ein ønskjer i Vinje meiner vi det er relevant å vurdere korleis dette vil påverke venta tal trafikkulykker. Vi vil peike på at Vinje har hatt ei svært positiv utvikling i tal trafikkulukker dei seinare åra. Høgst truleg er dette eit resultat av den reduserte elgtettheten. Sett i høve til nabokommunar i Vest-Telemark har Vinje per dato svært få trafikkulukker på grunn av elg, særskilt når ein tar omsyn til den lange traseen E 134 har gjennom kommunen. Vi tolkar dette som ei svært positiv følgje av at elgtettheten er redusert. Elgtetthet flått og flue For meir informasjon om hjortelusflue og flått viser vi til www.flattogflue.no. Hjortelusflua har nå komen vest for Oslofjorden og flåtten sin utbreiing ser stadig ut til å auke. Vi er klar over at det er ein viss sjanse for at klimaet i Vinje er såpass hardt at desse parasittane ikkje vil spreie seg til kommunen, men det er umogeleg å seie sikkert. I forvaltningsmiljøa fokuserer vi ofte på kva verknad desse parasittane har på hjorteviltbestandane. Vi vil peike på at det ikkje bare er parasittane som påverkar hjorteviltet, men også motsett; hjorteviltet påverkar parasittane. Dvs. dess lågare tetthet av hjortevilt dess lågare venta tetthet av parasittane. Særlig vil vi anta at tettheten av hjortelusflue, som føretrekker elg som vertsdyr, i stor grad styrast av elgtettheten. Vi synes ein også i Vinje bør følgje med på utviklinga i utbreiingsområdet til desse parasittane. Elgtetthet Skogskader Vi vil ikkje gå nærare inn på kostnadsberekningar for skog. Som det er vist ved beitetakseringar er det framleis vanskeleg å forynge furu i delar av Vinje på grunn av betydeleg beitetrykk frå elg. 18

Jaktuttak 2009 Jaktuttaket er sjølvsagt heilt avhengig av kva målsetjing ein har i kommunen og bestandsplanområda. Vårt forslag er å legge opp til eit jaktuttak som reduserer elgtettheten att for på sikt å kome ned mot ein vintertetthet rundt 500 elg i Vinje. Som ein ser av tabell 3 tror vi det vil være lurt å auke jaktuttaket i Vinje til 200 elg i 2009. Det er viktig å merke seg at tabellen viser det reelle jaktuttaket, ikkje foreslått kvote. Kvota må vere større for å oppnå eit slikt jaktuttak. Eit slikt uttak vil høgst truleg redusere elgtettheten i Vinje fram mot 2010. Tabell 3: Berekningar for tal elg frå og med før jakt 2008 til før jakt 2010. Foreslått jaktuttak 2009. Førsetnadane er 5 % naturleg dødelegheit og 0,6 kalv per ku i 2009. Det er lagt til grunn ein hannkalvdel på 50 %. Før jakt 2008 Jaktuttak 2008 Etter jakt 2008 Før jakt 2009 Foreslått jaktuttak 2009 Etter jakt 2009 Før jakt 2010 Kalver 209 40 169 209 60 149 199 Kyr 314 32 282 348 70 278 332 Okser 249 62 187 258 70 188 252 Sum 771 134 637 814 200 614 783 Ku per okse 1,26 1,51 1,35 1,48 1,32 Kalv per ku 0,66 0,60 0,60 0,54 0,60 19

Hjort 0,100 Sett per dag 0,075 0,050 0,025 0,000 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Figur 14: Sett hjort per (elg-) jaktdagsverk i Vinje i perioden 2000-08 3,00 Hind per bukk 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Figur 15: Sett hind per bukk i Vinje i perioden 2000-08 1,00 Kalv per hind 0,75 0,50 0,25 0,00 1999 2001 2003 2005 2007 2009 Figur 16: Sett kalv per hind i Vinje i perioden 2000-08 20

Bukkar: Vekt - alder 160 120 kg 80 40 0 0 1 2 3 4 5 6 7 År Figur 17: Vekt i forhold til alder for bukkar skote i Vinje i perioden 2006-08. Svarte ruter viser gjennomsnittsvekter (n = 33) og svarte strekar viser øvre og nedre grense for 95 % konfidensintervall for venta vekt til dei same aldersklassene. Grå ruter viser enkeltobservasjonar. Antall tagger - alder 14 12 10 Antall 8 6 4 2 0 0 2 4 6 8 10 12 År Figur 18: Gjennomsnittlig tal taggar i høve til alder for bukkar skote i perioden 2006-08. med svarte ruter (n =24). 95 % konfidensintervall for venta tal Taggar i høve til alder med grå strekar. Vurderingar hjort: Det vart felt 27 hjort i Vinje i 2008. I 2007 vart det felt 34 stk. Vi har nytta sett hjort per elgjaktdag som mål for tetthet. Tettheten av hjort synast å auke i Vinje, men hjorten er knytt til spesielle område, særskilt Bøgrend-Grungedal. Erfaringar frå andre kommunar er at hjorten er svært stadbunden i satelittbestandar. Så vert det stadig tettare mellom satelittbestandane og til slutt er hjorten over alt. Dette er ei sannsynleg utvikling også i Vinje. Kjønnsforholdet jamna seg i 2008, truleg som ei følgje av den store overvekta hanndyr som vart skote i 2007. Kalvraten ser ut til å vere stabil Som for elg ser ein at bukkane veks til minst 5/6-årsd alder. 21

Diskusjon Elg Kondisjon Ein kan ikkje sjå teikn til negativ utvikling i bestandskondisjonen for elg i Vinje frå og med 1994. Dei (noe usikre) data frå åra før 1994 indikerer at ein har potensiale for å kome opp i høgare kalv- og tvillingrate enn det ein har per dato i Vinje. Nord-Aurdal kommune i Valdres har naturgitte tilhøve som minner om Vinje. Tal frå Nord-Aurdal peikar i retning av at det er mogleg å auke både kalv- og tvillingrate slik at ein kjem opp i, og over, 0,7 kalv per ku og 20 % tvillingdel. Ein kjenner ikkje kva elgtetthet ein kan halde seg med i Vinje. I skogdominerte kommunar (Ringerike, Søndre Land, delvis Sør-Aurdal) har vi ei kjensle av at ein vintertetthet på under 1 elg per km 2 produktivt skogareal er naudsynt for å betre kondisjonen. Det er klart at der er mykje areal i Vinje som kan produsere elg, kor det ikkje vert produsert skog, men der er og betydeleg areal som korkje produserer skog eller elg! Vi kan ikkje gje noko sikkert svar på kva tetthet ein må ned mot i Vinje for å betre kondisjonen. Dersom vi skal tippe trur vi at ein må ned under 500 elg i vintertetthet, eller med andre ord redusere elgtettheten med rundt 20 % i høve til 2008-nivå. Dette vil truleg svare til rundt 0,25 elg observert per jegerdag. Elgtetthet Sett i høve til berekninga gjort etter jakta 2007 har ein berekna marginalt lågare elgtetthet. Vi er ganske trygge på at uttaket på 134 elg i 2008, med eit lågt uttak av ku, vil føre til at elgtettheten aukar fram mot jakta 2009. Hjort Hjorten er svært stadbunden, det synast likevel å vere sikkert at ein er inne i ein trend kor det vert stadig meir hjort. Der er noen problem knytt til innsamling av sett hjort materiale. For å få samanliknbare tal med tidlegare år bør ein nytte hjort observert under elgjakt, sidan dette var dei einaste tala som vart samla inn, dvs. den lille ruta på sett elg - skjemaet. Det vil vere dumt å ikkje ta med seg dei registreringane som jegerane gjer under rein hjortejakt. Vi trur derfor det vil vere smart å føre sett hjort for alle dagar på hjortejakt, inklusive dei dagane ein (primært) er på elgjakt. Så hadde det vore smart i ein overgangsperiode at dei hjortane som vart registrert i elgjakta også vart ført i den lille ruta på sett elg -skjemaet. Dette vil bli ei dobbeltføring av desse hjortane, men ein vil då få eit datasett som på kort sikt er samanliknbart med tidlegare år, og på lang sikt inneheld komplette data frå hjortejakt. Vi trur framleis det er ei viktig forvaltingsmessig utfordring å utdanne eit dyktig jegerkorps på hjort i Vinje. 22

Konklusjon Elgtettheten i Vinje hadde eit toppnivå på rundt 900 elg etter jakt i perioden 1999-2002. Etter dette er tettheten redusert til om lag 600 elg etter jakt 2006, men har truleg auka noe att dei siste åra til ein berekna tetthet på 650 elg etter jakt 2008. Bestandskondisjonen hjå elgen i Vinje er stabil. Vinje skil seg ut som ein av svært få (einaste?) kommune i Telemark kor dette er tilfellet. Kalv- og ungdyrvektene ligg på brukbare nivå, medan kalv- og tvillingraten ligg på noko lågare nivå enn ønskeleg. Vi trur det er mogleg å auke kalvraten i Vinje til over 0,7 kalv per ku. Dersom ein ønskjer å betre bestandskondisjonen er det truleg naudsynt å redusere elgtettheten ytterlegare i Vinje. På dette grunnlag rår vi til å auke jaktuttaket til rundt 200 elg i 2009. Det ser ut til at den reduserte elgtettheten i Vinje har gitt eit svært positivt utslag på tal trafikkulykker med elg. Tettheten av hjort ser framleis ut til å auke i Vinje. I 2008 vart der igjen observert ei overvekt av hodyr i hjortebestanden. 23

Vedlegg: 1: Oversikt over aldersregistrerte elg i Vinje 2008 2Oversikt over aldersregistrerte hjort i Vinje 2008 24

Vedlegg 1: Elg i Vinje 2008 Vald: 01 RAULAND DRIFTSPLANOMRÅDE Valdansvarlig Jaktfelt: A HADDLAND Jaktleder: Finn Moi/ Sigbjørn Strømme 1 Hann 11. 10 138 Mangler tenner 2 Hann 12. 10 204 Mangler tenner Jaktfelt: G BJORTJØNN Jaktleder: Bjørn H. Malkomsen 1 Hann 1. 11 40 0,5 25

Vald: 02 NEDRE VINJE DRIFTSPLANOMRÅDE Valdansvarlig Jaktfelt: A BERDAL Jaktleder: Tom Kroken 1 Ho 25. 9 147 1,5 2 Ho 26. 9 60 0,5 3 Ho 26. 9 189 1 8,5 Jaktfelt: B LIGREND Jaktleder: Torjus Bringsvær Hann 27. 9 137 2 1,5 Ho 27. 9 175 3,5 Jaktfelt: C NESLAND Jaktleder: Aslak Sandok 2 Ho 28. 9 169 1 8,5 3 Hann 4. 10 223 4 9,5 26

Jaktfelt: D MANNÅS Jaktleder: Torjus Ljostad 1 Hann 26. 9 102 2 1,5 2 Hann 26. 9 199 4 3,5 3 Ho 26. 9 179 2,5 4 Hann 27. 9 238 4 3,5 5 Hann 27. 9 149 2 1,5 6 Hann 28. 9 120 2 1,5 7 Ho 5. 10 188 2,5 8 Ho 13. 10 158 2,5 9 Ho 24. 10 65 0,5 10 Hann 22. 11 165 4 2,5 27

Vald: 03 ØYFJELL DRIFTSPLANOMRÅDE Valdansvarlig Jaktfelt: A RORGE RUNDT Jaktleder: Lars Rorgemoen 1 Hann 27. 9 147 1,5 2 Hann 28. 9 160 1,5 3 Hann 5. 10 202 4 4,5 Jaktfelt: D KRYPEN KOMPANI Jaktleder: Jan Halgeir Landsverk 1 Hann 27. 9 200 4 3,5 2 Hann 27. 9 200 4 2,5 3 Hann 28. 9 152 2 1,5 4 Hann 28. 9 197 4 2,5 5 Hann 26. 10 52 0,5 6 Ho 9. 11 27 0,5 28

Jaktfelt: E ØYFJELL JEGER OG FISK Jaktleder: Jan Skolås 1 Ho 28. 9 189 1 9,5 2 Hann 4. 10 200 6 6,5 3 Ho 18. 10 120 1,5 4 Hann 9. 10 43 0,5 5 Ho 26. 10 60 0,5 6 Hann 9. 11 179 4 2,5 Jaktfelt: F ØYGARDEN Jaktleder: Torbjørn Berge Hann 11. 10 130 2 3,5 Hann 11. 10 60 0,5 Ho 11. 10 150 1 1 4,5 Jaktfelt: G LID Jaktleder: Vidar Sæther 1 Hann 4. 10 240 4 4,5 2 Hann 11. 10 127 2 1,5 3 Ho 8. 11 142 10,5 29

Vald: 04 BØGREND - YTRE VINJE Valdansvarlig Jaktfelt: A BØGREND/VÅMARTVEIT Jaktleder: Øystein Høgetveit 1 Hann 5. 10 150 1,5 2 Hann 25. 10 210 4 3,5 Jaktfelt: B MISSÆ/SUNDE Jaktleder: Steffa Verpe 1 Hann 27. 9 155 1,5 2 Hann 4. 10 210 Mangler tenner 3 Ho 2. 11 198 1 1 7,5 4 Ho 2. 11 78 0,5 Jaktfelt: C TVEITO Jaktleder: Kjell Einar Reitan 1 Hann 27. 9 133 3 1,5 2 Ho 27. 9 52 0,5 3 Ho 8. 11 110 1,5 30

Jaktfelt: D HYLLAND Jaktleder: Bjørn Hylland 1 Hann 25. 9 270 10 7,5 2 Hann 28. 9 58 0,5 3 Hann 12. 10 196 4 7,5 Jaktfelt: E ÅBØ Jaktleder: Håvard Kleiv 1 Ho 5. 10 72 0,5 2 Hann 11. 10 234 5 6,5 3 Ho 12. 10 221 5,5 4 Ho 12. 10 104 1,5 5 Ho 12. 10 146 16,5 Jaktfelt: F VEHUS Jaktleder: Svein Olav Vaa 1 Ho 27. 9 136 1,5 ID 49740 og 49739 forbytta 2 Hann 28. 9 317 1 10 11,5 ID 49740 og 49739 forbytta 3 Ho 28. 9 182 11,5 4 Ho 5. 10 73 0,5 5 Hann 12. 10 83 0,5 31

Jaktfelt: G ØVRE VEHUS Jaktleder: Halvor Øygarden 1 Ho 26. 10 75 0,5 Jaktfelt: J KOSTVEIT Jaktleder: Halgeir Kostveit 1 Hann 25. 9 201 5 7,5 2 Hann 26. 9 48 0,5 3 Ho 28. 9 57 0,5 4 Hann 30. 9 169 3 4,5 5 Hann 9. 10 214 9 6,5 6 Hann 12. 10 140 4 2,5 7 Ho 24. 10 147 1 8,5 32

Vald: 05 BØGREND - GRUNGEDAL Valdansvarlig Jaktfelt: A GRUNGEDAL/MOGANE Jaktleder: Nils Åge Lio 1 Hann 12. 10 184 6 3,5 Tidligere påskutt av annet lag. Fant 6,5 m.m. kule høgt i bogen. 2 Hann 28. 10 172 4 2,5 Jaktfelt: B GRUNGEDAL II Jaktleder: Josef Kili 1 Hann 27. 9 182 4 3,5 4 Ho 27. 10 50 0,5 Jaktfelt: D SMØRKLEPP Jaktleder: Kjetil Negarden 1 Ho 11. 10 195 6,5 2 Ho 26. 10 144 1,5 Jaktfelt: E BØGREND Jaktleder: Per Sørensen 1 Ho 27. 9 60 0,5 2 Hann 28. 9 160 2 1,5 33

Jaktfelt: G Jaktleder: Egil Alsaker 1 Hann 7. 10 225 1 6 5,5 2 Ho 7. 10 56 0,5 3 Ho 9. 10 78 0,5 34

Vald: 06 ØVRE VINJE DRIFTSPLANOMRÅDE Valdansvarlig Jaktfelt: A HAUKELI Jaktleder: Halvor Midtveit 1 Ho 28. 9 160 3,5 2 Hann 5. 11 78 0,5 3 Hann 5. 11 215 10 7,5 4 Ho 6. 11 78 0,5 Jaktfelt: B FLEREFJØDD Jaktleder: Olav Flothyl 1 Hann 2. 11 54 0,5 2 Hann 16. 11 135 1,5 Jaktfelt: C TVEITEN Jaktleder: Svein Ekre 1 Hann 25. 9 40 0,5 2 Ho 26. 9 53 0,5 3 Hann 27. 9 225 4 4,5 4 Hann 11. 10 53 0,5 5 Hann 2. 11 125 1,5 35

Jaktfelt: D EDLAND 1 Jaktleder: Torbjørn Hagen 1 Ho 27. 9 118 1,5 Knekt frambein sm var grodd. 2 Hann 28. 9 145 2 2,5 3 Hann 28. 9 53 0,5 4 Hann 16. 11 178 5 2,5 Jaktfelt: E EDLAND 2 Jaktleder: Gunnar Sollid Hann 4. 10 66 0,5 5 Hann 4. 10 178 4 3,5 Jaktfelt: F VÅGSLID Jaktleder: Svein Tore Kåsa 1 Hann 4. 10 197 4 4,5 2 Hann 1. 11 71 0,5 3 Ho 2. 11 194 10,5 Jaktfelt: G VAMARK Jaktleder: Dagfinn Andersen 1 Ho 26. 9 175 3,5 2 Hann 11. 10 176 4 3,5 3 Hann 25. 10 131 4 2,5 Puslete dyr. 36

Jaktfelt: H BUNUTEN Jaktleder: Eivind Særen Ho 18. 10 128 2,5 Jaktfelt: I BERUNUTEN VEST Jaktleder: Vinje Kommune Hann 8. 11 62 0,5 Jaktfelt: K TJØNNESTØYL Jaktleder: Jon Olav Hauge 1 Hann 27. 9 156 1,5 Jaktfelt: M REINEVOE Jaktleder: Knut Nylend 1 Hann 16. 10 177 3 4,5 Jaktfelt: O HAVRADALEN Jaktleder: Alfred Apeland 1 Hann 29. 9 146 2 2,5 2 Ho 29. 9 71 0,5 37

Vald: 07 TANGEN DRIFTSPLANOMRÅDE Valdansvarlig Jaktfelt: B BOSSBØEN Jaktleder: Olav Henning Dagalid 1 Hann 28. 9 190 2,5 2 Hann 28. 9 68 0,5 3 Hann 28. 9 153 2,5 Jaktfelt: C HOVE/ERLANDSGARD Jaktleder: Helge Hovden Hann 26. 9 170 4 2,5 Ho 25. 9 130 1,5 Jaktfelt: D TANGEN Jaktleder: Bjørn Killingtveit 1 Hann 28. 9 256 6 5,5 38

Vald: 09 ARGEHOVD Valdansvarlig Åsmund Løvås Jaktfelt: 09 ARGEHOVD Jaktleder: Åsmund Løvås 1 Hann 26. 9 195 4 3,5 2 Ho 18. 10 35 0,5 3 Ho 18. 10 165 4,5 Vald: 11 SKINDALEN/HAMAREN Valdansvarlig Olav H. Dagalid Jaktfelt: 11 SKINDALEN/HAMAREN Jaktleder: Olav H. Dagalid 1 Hann 4. 10 205 2,5 2 Ho 4. 10 65 0,5 3 Ho 12. 10 185 2,5 4 Hann 25. 10 70 0,5 39

Vald: 12 LISET Valdansvarlig Svein E. Hovden/Henning Poulsson Jaktfelt: 12 LISET Jaktleder: Svein E. Hovden/Henning Poulsson 1 Hann 25. 9 59 0,5 Vald: 13 MOGEN Valdansvarlig Jon Torvetjønn Jaktfelt: 13 MOGEN Jaktleder: Jon Torvetjønn 1 Hann 27. 9 170 4 3,5 2 Hann 4. 10 65 0,5 3 Ho 4. 10 160 1 5,5 Vald: 14 DYRDAL Valdansvarlig Oddbjørn Carlsen Jaktfelt: 14 DYRDAL Jaktleder: Oddbjørn Carlsen 1 Hann 25. 9 180 4 3,5 2 Hann 4. 10 62 0,5 1 3 Ho 26. 10 147 1,5 40

Vald: 15 LAAGEFJELD Valdansvarlig Halvor Nordjordet Jaktfelt: 15 LAAGEFJELD Jaktleder: Halvor Nordjordet 1 Hann 26. 9 140 1,5 2 Ho 26. 9 230 1 13,5 3 Hann 26. 9 85 0,5 Vald: 18 Nedre Austbø Valdansvarlig Egil Fundli Jaktfelt: D AUSTBØ NEDRE Jaktleder: Egil Fundli 1 Ho 11. 10 64 0,5 41

Vedlegg 2: Hjort i Vinje 2008 Vald: 05 BØGREND - GRUNGEDAL Valdansvarlig Jaktfelt: A GRUNGEDAL/MOGANE Jaktleder: Nils Åge Lio 1 Ho 11. 9 36 1,5 2 Hann 26. 9 65 6 2,5 3 Ho 5. 10 51 1,5 4 Hann 5. 10 64 5 2,5 5 Ho 5. 10 38 1,5 Jaktfelt: B GRUNGEDAL II Jaktleder: Josef Kili 2 Hann 28. 9 86 6 3,5 3 Hann 26. 10 97 12 6,5 42

Jaktfelt: C VINJE Jaktleder: Øystein Romtveit 1 Hann 11. 9 50 1,5 3 Hann 28. 9 110 Brent/ brukket tann, uleselig 4 Ho 9. 11 70 1 6,5 5 Ho 8. 12 55 6,5 Jaktfelt: G Jaktleder: Egil Alsaker 4 Hann 26. 10 72 6 3,5 5 Hann 28. 10 51 2 1,5 Vald: 06 ØVRE VINJE DRIFTSPLANOMRÅDE Valdansvarlig Jaktfelt: A HAUKELI Jaktleder: Halvor Midtveit 1 Hann 1. 10 54 1,5 2 Ho 1. 10 45 1,5 Jaktfelt: L ARABYGDI Jaktleder: Magne Øygarden Hann 30. 10 70 2,5 43