Økonomiplan 2016-2019

Årsbudsjett 2016 Jfr. Kommuneloven 44 med tilhøyrande forskrifter Økonomiplan 2016-2019 Jfr. Kommuneloven 44 med tilhøyrande forskrifter Vedteke KS 17.12.2015 Vedteke KS 17.12.2015 0

1. ØKONOMISK STATUS... 3 2. STATSBUDSJETTET 2016 - KOMMUNEOPPLEGGET... 4 2.1 ENDRINGAR I DET ØKONOMISKE OPPLEGGET FOR 2015... 4 2.2 REGJERINGA SITT FRAMLEGG FOR BUDSJETTÅRET 2016... 4 2.2.1 SAMLA VEKST I FRIE INNTEKTER... 5 2.2.2 TILTAKSPAKKE FOR AUKA SYSSELSETTJING... 6 2.2.3 BARNEHAGE OG SKULE... 6 2.2.4 HELSE OG OMSORG... 7 2.2.5 INNTEKTSSYSTEMET I 2016... 9 2.2.6 FLYKTNINGAR OG INTEGRERING... 10 2.2.7 KOMMUNEREFORM... 10 3. ØKONOMISKE NØKKELTAL FJELL KOMMUNE... 10 3.1 BRUTTO OG NETTO DRIFTSRESULTAT 2010 2014... 10 3.2 DISPOSISJONSFOND 2010-2014... 11 3.3 UBUNDE INVESTERINGSFOND 2010 2014... 11 3.4 LÅNEGJELD 2010-2014... 11 3.5 EIGENKAPITALDEL... 12 3.6 LANGSIKTIG KAPITALFOND... 12 4. KOSTRA ANALYSE... 12 4.1 KOSTRA-TAL FOR FJELL KOMMUNE... 12 4.2 DEMOGRAFISKE TILHØVE... 14 5. ÅRSBUDSJETT DRIFT 2016 FJELL KOMMUNE... 18 5.1 INNLEIING... 18 5.2 ØKONOMISK OVERSIKT DRIFT... 18 Tabellen som følgjer viser ei meir detaljert oversikt over driftsbudsjettet for 2016:... 19 5.3 INNTEKTER... 19 5.3.1 OVERFØRINGAR MED KRAV TIL MOTYTING... 22 5.3.2 FRIE INNTEKTER; RAMMETILSKOT OG SKATT PÅ INNTEKT OG FORMUE... 22 5.3.3 ANDRE STATLIGE OVERFØRINGAR... 22 5.1 UTGIFTER... 22 5.1.1 LØNSUTGIFTER / LØNSOPPGJER... 22 5.1.2 SOSIALE UTGIFTER... 23 5.1.3 KJØP AV VARER OG TENESTER SOM INNGÅR I TENESTEPRODUKSJON... 23 5.1.4 KJØP AV VARER SOM ERSTATTAR TENESTEPRODUKSJON... 23 5.1.5 OVERFØRINGAR... 23 5.1.6 AVSKRIVINGAR... 23 5.1.7 BRUTTO DRIFTSRESULTAT... 23 5.2 FINANS... 23 5.2.1 RENTEINNTEKTER, UTBYTTE OG EIGARUTTAK... 23 5.2.2 RENTEUTGIFTER, PROVISJONAR OG ANDRE FINANSUTGIFTER... 24 5.2.3 AVDRAGSUTGIFTER... 24 5.3 SEKTORANE... 25 5.3.1 RÅDMANNEN 1000... 25 5.3.2 RÅDMANNEN 1010... 25 5.3.3 STABSFUNKSJONANE... 26 5.3.4 SERVICETORGSJEFEN... 26 5.3.5 KULTURSJEFEN... 26 5.3.6 SKULESJEFEN... 26 5.3.7 BARNEHAGESJEFEN... 26 1

5.3.8 SOSIALSJEFEN... 26 5.3.9 NAV... 26 5.3.10 HELSESJEFEN... 27 5.3.11 OMSORGSSJEFEN... 27 5.3.12 PLAN- OG UTBYGGINGSSJEFEN... 27 5.3.13 EIGEDOMSSJEFEN... 27 6. HOVUDPRIORITERINGAR INVESTERING 2016-2019... 27 6.1 INVESTERINGSPROGRAM 2016-2019... 28 6.2 KOMMENTARAR TIL EINSKILDE INVESTERINGSPROSJEKT... 29 6.2.1 IKT- SJEFEN... 29 6.2.2 SERVICETORGSJEFEN... 29 6.2.3 PLAN OG UTBYGGINGSSJEFEN... 29 6.2.4 EIGEDOM, BYGG OG ANLEGG... 30 ØKONOMIPLANEN 2016-2019... 31 7.1 HOVUDTALA I ØKONOMIPLANEN 2016-2019... 32 2

1. Økonomisk status Netto driftsresultat Fjell kommune har betra netto driftsresultat dei siste 4 åra og resultatet i 2014 var på + 10,4 mill. Driftsrekneskapen for 2014 var belasta med ekstrautbetalingar til dei private barnehagane for åra 2009-2013 med 16,4 mill. Dersom ein korrigerer for dette ville netto driftsresultat ha vore 26,8 mill. Dei siste åra har det vore gjennomført innsparingstiltak i heile organisasjonen som har bidrege til årleg resultatforbetring og positivt resultat i 2014. Status 2. tertial 2015 Status pr. 8 månader i 2015 viser eit netto driftsresultat på om lag minus 8 mill før bruk og avsetjing til fond. I tillegg er det venta meirinntekter utover budsjett knytt til integreringstilskot (mottak av flyktningar) på om lag 13 mill. Det er knytt uvisse til mellom anna skatteutviklinga og finansavkastninga dei resterande månadene. Eigenkapital og gjeld Eigenkapiltalgraden (Eigenkapital/Total kapital eks kapitalkonto) har vore stabil dei 3 siste åra og låg på 6,8 % ved utgangen av 2014. Disposisjonsfondet var ved utgangen av 2014 på om lag 91 mill og har vore stabilt på om lag same nivå sidan 2012. Fjell kommune har lånegjeld på om lag 1,4 mrd. ved utgangen av 2014 noko som utgjer om lag 57 tusen pr. innbyggjar. Det langsiktige kapitalfondet var på om lag 226 mill ved utgangen av 2014 og med gjeldande lågt rentenivå er det ikkje venta at den vil auke vesentleg i 2015. Likviditet Likviditeten har betra seg noko gjennom 2014 og styrka seg ytterlegare i 2015. Dette har samanheng med resultatforbetringa i form av innsparingstiltaka dei siste åra. Utviklingstrekk i planperioden Fjell kommune står framfor store utfordringar i åra som kjem, mellom anna som følgje av endra behov i befolkninga. Særleg vil dette gjelde innanfor tenesteområda omsorg, sosial og helse. Endringar i befolkningssamansetninga og eit aukande tal eldre i Fjell kommune i åra som kjem gjer at ein lyt tenke annleis, mellom anna i utformina av tenestene til ulike brukargrupper. For å møte noko av utfordringane er det allereie vedteke å byggje eit Lokal medisinsk senter. Det er ei målsetjing å setje av 10 mill kvart år til bygging lokal medisinsk senter (LMS). I tillegg kjem nye oppgåver knytt til auka busetjing og integrering av flykningar i perioden. Det er venta at realauken i dei frie inntektene (skatt og rammetilskot) vil vere moderat i 4-års perioden, mellom anna som følgje av svak oljepris og strukturelle endringar i olje- oljerelatert næring. I tillegg er det venta relativt svak vekst i verdsøkonomien. 3

2. Statsbudsjettet 2016 - Kommuneopplegget 2.1 Endringar i det økonomiske opplegget for 2015 I revidert nasjonalbudsjett var det ein rekna skatteauke for kommunane i år på 4,6 prosent. Dei rekna skatteinntektene for inneverande år er ikkje endra frå revidert nasjonalbudsjett til no. Den samla pris og kostnadsveksten i kommunane (kostnadsdeflatoren) var i revidert nasjonalbudsjett 2,9 prosent. Av dette var rekna lønsvekst 3,2 prosent. Rekna pris- og lønsvekst er ikkje endra frå revidert nasjonalbudsjett til no. 2.2 Regjeringa sitt framlegg for budsjettåret 2016 Det er rekna med ein nominell skatteauke for kommunane frå 2015 til 2016 med 7,4 prosent. Skatteøyret for kommunane er i 2015 11,35 prosent. Det er i statsbudsjettet lagt opp til at det kommunale skatteøyret blir 11,8 prosent for 2016. Årsaka til framlegget om auken i det kommunale skatteøyret frå 2015 til 2016 er at skattedelen av kommunane sine inntekter er redusert i 2015, som følgje av skattekompensasjonen i revidert nasjonalbudsjett i rammetilskotet, jf. målsetjinga om ein skattedel på 40 prosent av inntektene. Det er lagt opp til at skattedelen av kommunane sine samla inntekter skal vere om lag 40 prosent. Den samla pris og kostnadsveksten i kommunane (kostnadsdeflatoren) er i framlegget 2,7 prosent. Av dette utgjer pårekna lønsvekst også 2,7 prosent. Deflatoren blir nytta til prisjustering av statlege rammetilskot og øyremerka tilskot i statsbudsjettet. Frie inntekter - skatt og rammeoverføring samla Vedlagt tabell syner rammeoverføring og pårekna frie inntekter for 2016. Pårekna skatt og inntektsutjamning i tabell byggjer på kommunane sin reelle skatteinngang i 2014. I høve til dette grunnlaget er det justert for berekna skatteutvikling i 2015 og 2016. I berekning av skatteprognose for 2016 er det justert for same endring i prosent i høve til rekneskap 2014 for alle kommunane uavhengig av den lokale utviklinga i kvar kommune etter 2014. Denne skatteprognosen er nytta som grunnlag for pårekna inntektsutjamning. Kommunane må justera for lokale tilhøve knytte til skatteutviklinga. Folketalsutviklinga fram til 01.01.2016 vil dessutan påverka inntektsutjamninga i rammeoverføring. Veksten i rammeoverføring frå 2015 til 2016 vil variera mellom kommunane. Hovudårsakene er følgjande punkt som påverkar kommunane ulikt: - endra kriteriedata og befolkning - verknad av endringar i inntektssystemet - endring i fordelinga av skjønstilskot - endring i veksttilskot - endring i distriktstilskot. Endra kriteriedata, til dømes talet på psykisk utviklingshemma eller eldre, og befolkning er særleg viktig. 4

Prisjustering frå 2015 til 2016 er innarbeidd i oversynet for dei frie inntektene. 2.2.1 Samla vekst i frie inntekter Det er lagt opp til ein realvekst i dei frie inntektene for kommunane frå 2015 til 2016 på 4,2 mrd. Denne veksten er no den same både om ein reknar vekst frå inntektsnivået i år i revidert nasjonalbudsjett eller frå noverande pårekna inntektsnivå i år, då dette er det same 2015- nivået. Veksten er realauke, det vil seie at prisjustering til 2016 - kroner kjem som eit tillegg. Det er lagt opp til at auken i dei frie inntektene frå 2015 til 2016 skal dekka auka ressursinnsats i kommunane til: 1. Kr. 1,7 mrd. i pårekna meirutgifter som følgje av befolkningsutviklinga, både med omsyn til folkevekst og alderssamansetjing. Samla meirutgifter knytte til befolkningsutviklinga er pårekna å utgjere kr. 2,1 mrd. Heile denne utgiftsveksten er for primærkommunane. 2. Det er venta at pensjonskostnadene for kommunane vil auke ut over det som blir kompensert gjennom prisjustering av inntektene. For kommunane kan denne realveksten i utgiftene omtrentleg reknast til om lag kr. 0,8 mrd. Auken i pensjonskostnadene har samanheng med lønsutviklinga, låg rente, auka levealder og redusert amortiseringstid for premieavvik. 3. Delar av veksten i dei frie inntektene kan dessutan knytast til følgjande satsingsområde: -Kr. 400 mill. til auka satsing innan rusomsorg. Fordeling etter delkostnadsnøkkel for sosialhjelp i inntektssystemet. -Kr. 200 mill. til auka satsing på helsestasjon og skulehelsetenesta. For 2016 vil tilskotsnivået med dette kome opp i samla kr. 667,7 mill. Fordelt mellom kommunane etter talet på innbyggjarar 0-19 år, minst kr. 100.000,- per kommune. -Kr. 400 mill. til meir fleksible barnehageopptak. Det er heilårsverknaden i 2016 av kompensasjon frå 2015. Utgjer for heile året opp mot kr. 750 mill. Fordeling etter delkostnadsnøkkel for barnehage i inntektssystemet. Det er rekna med ein nominell vekst i kommunane sine samla frie inntekter på landsbasis frå 2015 til 2016 med 4,3 prosent. Veksten er rekna i høve til noverande berekna inntektsnivå i år. Med berekna prisvekst i kommunesektoren på 2,7 prosent, svarar det til ein realauke på 1,6 prosent i frie inntekter for kommunane samla i landet frå 2015 til 2016. Auka rammeoverføring blir gitt for nye oppgåver og omfattar også heilårsverknader i denne samanhengen. Utrekna prosentvekst i dei frie inntektene er korrigerte for oppgåveendringar både for kommunane samla og kvar for seg, blant anna i vedlagt tabell. Endringar i rammeoverføring i denne samanheng inngår med andre ord ikkje i den utrekna prosentveksten. 5

Det vil også omfatta innlemming i rammetilskotet av øyremerka tilskot, til dømes innlemming i 2016 i samband med døgnopphald for personar med behov for hjelp med ein gong. 2.2.2 Tiltakspakke for auka sysselsettjing Regjeringa legg fram ein særskilt tiltakspakke for auka sysselsetjing. Som ein del av denne tiltakspakken er det framlegg om eit eige øyremerka eingongstilskot til kommunane for 2016 på til saman kr. 500 mill. Tilskotet skal nyttast til vedlikehald og rehabilitering av skular, sjukeheimar og omsorgsbustader. Tilskotet vil bli fordelt mellom kommunane med eit likt kronebeløp per innbyggjar utan søknad, om lag kr. 96,- per innbyggjar. Tilskotet kjem i tillegg til den signaliserte veksten i inntektene i framlegget frå 2015 til 2016. Prosjekt som blir finansierte av tilskotet må bli gjort ferdig i 2016. Tilskot vil berre bli gitt for arbeid på bygg som er eigd av kommunen eller kommunale føretak (KF). Kommunane må gi ei kort rapportering med omsyn til bruken av inntektene. Rutinane for rapportering vil bli avklart nærare. 2.2.3 Barnehage og skule Barnehagar Frå 2016 vil dei ikkje - kommunale barnehagane få den same finansieringa som kommunale barnehagar, det vil seie 100 prosent av tilskot kommunale barnehagar. Kommunane blir kompenserte med samla kr. 180 mill. i auke i rammetilskotet. Det blir gjort endring i forskrift om finansieringa av ikkje - kommunale barnehagar for å gi betre samsvar mellom reelle utgifter og tilskot frå kommunane. Det blir teke omsyn til at dei private barnehagane samla har lågare pensjonsutgifter enn dei kommunale. På den andre sia har dei private samla høgare kapitalutgifter enn dei kommunale. Det er rekna at dette gir ei netto innsparing samla på om lag kr. 338 mill. for kommunane som blir trekt ut av rammetilskotet. Ny naturfagtime Det er framlegg om å auka timetalet i naturfag med ein veketime på 5. - 7. trinn frå hausten 2016. Kommunane blir kompenserte gjennom ein auke i rammetilskotet samla for 2016 med kr. 77,6 mill. Rentekompensasjon skulebygg og symjeanlegg Rentekompensasjonsordninga for lån til rehabilitering og nybygg av skular og symjeanlegg blir vidareført i 2016. Det er lagt opp til ei samla investeringsramme, som grunnlag for rentekompensasjon, på kr. 15 mrd. fordelt over åtte år frå og med 2009. For 2016 er ramma for skulebygg og symjeanlegg, som grunnlag for rentekompensasjon, kr. 1,5 mrd. Heile investeringsramma for perioden frå 2009 på kr. 15 mrd. blir med dette nytta. Investeringsramma omfattar både kommunane og fylkeskommunane. Ordninga blir administrert av Husbanken. 6

2.2.4 Helse og omsorg Døgnopphald - hjelp Det blir ei plikt for kommunane frå 01. januar 2016 å tilby døgnopphald for personar med trong for hjelp med ein gong. Det har vore ei gradvis oppbygging for å sikre at kommunane skulle få tid til å bygge opp tenesta. 2015 er det siste året i opptrappingsplanen over fire år. Finansieringa har vore delt mellom halvdelen som øyremerka tilskot og halvdelen frå dei regionale helseføretaka når tilbodet var etablert. I 2016 blir både det øyremerka tilskotet og bidraga frå helseføretaka innlemma i rammetilskotet. Finansieringa av tenesta kjem med andre ord frå 2016 gjennom rammetilskotet til kommunane, til saman om lag kr. 1,2 mrd. Tilskotet blir fordelt mellom kommunane etter delkostnadsnøkkel for pleie og omsorg i inntektssystemet. Dagtilbod demente Regjeringa vil kome med framlegg til endring av helse- og omsorgstenestelova slik at kommunane frå 01. januar 2020 får plikt til å tilby dagaktivitetstilbod til heimebuande personar med demens. Det er lagt opp til utbygging av tilbodet fram mot år 2020. Det er framlegg om øyremerka tilskot i 2016 på til saman kr. 71,3 mill. for å leggje til rette for 1200 plassar i 2016. Tilskotet utgjer om lag 30 prosent av kostnadene med etablering og drift. Sjukeheimsplassar og omsorgsbustader For 2016 er det framlegg om å gi tilsegn om tilskot for om lag 2500 nye einingar med heildøgns omsorg, fordelt mellom omsorgsbustader og sjukeheimsplassar. Maksimalt berekningsgrunnlag av investering for kvar eining er i underkant av kr. 3,0 mill. (kr. 3,4 mill. i pressområde) i 2015. Dette grunnlaget blir prisjustert til 2016 - kroner. I 2015 er tilskotssats 55 prosent av godkjent investeringsgrunnlag for sjukeheimsplassar og 45 prosent av godkjent investeringsgrunnlag for omsorgsbustader. Det er lagt opp til dei same tilskotssatsane i 2016 som i 2015. Målgruppa for ordninga er personar med behov for heildøgns helse- og omsorgstenester uavhengig av alder, diagnose og funksjonshemming. Tilskotet kan gå til bygging, kjøp eller utbetring. Ressurskrevjande tenester Ordninga med øyremerka tilskot for ressurskrevjande tenester gjeld for tenestemottakarar til og med det året dei blir 67 år. Utbetaling av tilskot til kommunane i 2016 er basert på direkte lønsutgifter i 2015 knytte til tenestemottakarar. Det er innarbeidd ei pårekna auke i det samla øyremerka tilskotet frå saldert budsjett 2015 til budsjettframlegget for 2016 med kr. 1,2 mrd., til i underkant av kr. 9,3 mrd. i 2016 (faktisk utbetaling kan bli høgare). Det er lagt opp til følgjande for 2016: 7

- Kompensasjonsgraden blir vidareført med 80 prosent av netto utgifter ut over innslagsnivået. - Innslagsnivået for å få kompensasjon blir auka per brukar frå kr. 1043.000,- til kr. 1081.000,- for netto utgifter i 2015. Det er med dette lagt opp til ein auke i innslagsnivået på kr. 10.000,- utover prisjustering. - Kompensasjonen som blir utbetalt frå staten til kommunane i 2016 skal kommunane inntektsføra i sine rekneskap for 2015. Kommunane skal inntektsføra den pårekna kompensasjonen for det same året som utgiftene har vore. Tilskot for psykisk utviklingshemma (16 år og eldre), som del av rammetilskotet, blir trekt frå nettoutgiftene i berekningsgrunnlaget. Eventuelle øyremerka tilskot blir også trekt frå berekningsgrunnlaget. 8

2.2.5 Inntektssystemet i 2016 Det vil kome eit høyringsnotat om inntektssystemet før jul. Inntektssystemet vil bli vurdert nærare i kommuneproposisjonen for 2017. Inntektsutjamninga er 60 prosent av skilnaden mellom kommunane sitt skattenivå og gjennomsnittleg skattenivå for landet. Tilleggskompensasjon, for kommunar med lågt skattenivå, er 35 prosent av skilnaden mellom kommunen sitt skattenivå og 90 prosent av skattenivå for landsgjennomsnittet. Overgangsordninga med inntektsgarantitilskot (INGAR) gir kompensasjon for ei utvikling i rammetilskotet meir enn kr. 300,- per innbyggjar under landsgjennomsnittet frå eit år til det neste. INGAR tek ikkje omsyn til endring i skatt, inntektsutjamning, veksttilskot og skjønstilskot. INGAR tek omsyn til endringar i inntektssystemet, innlemming av øyremerka tilskot i rammeoverføring, oppgåveendringar, endringar i kriteriedata, bortfall av småkommunetilskot og nedgang i distriktstilskot. Telletidspunkt for innbyggjartal og aldersfordelinga i utgiftsutjamninga som grunnlag for rammeoverføring i 2016 vil vere 01.07. i år. For inntektsutjamninga i 2016 er telletidspunktet innbyggjarar per 01.01.2016. For andre kriterium i utgiftsutjamninga enn aldersfordeling er telletidspunktet 01.01.2015 for rammeoverføring i 2016. Småkommunetilskot Kommunar med under 3200 innbyggjarar får eit småkommunetilskot, dersom kommunen sitt skattenivå er under 120 prosent av landsgjennomsnittet, i gjennomsnitt dei siste tre åra. Det er ikkje lagt opp til å prisjustera småkommunetilskotet frå 2015 til 2016. Det vil seie at det er same nominelle tilskotsbeløp i 2016 som i 2015. Veksttilskot Det er lagt opp til ein auke i det samla veksttilskotet til kommunane. Dette blir gjort ved å redusera minstenivået for å få tilskot frå 1,6 prosent til 1,5 prosent. Kommunane må ha hatt, på same måte som for 2015, ein årleg gjennomsnittleg folkevekst i dei siste tre åra over minstenivået for å få tilskot. Tilskotet blir for kvar innbyggjar utover dette minstenivået prisjustert frå kr. 55.000,- i 2015 til kr. 56.485,- i 2016. Kommunane må ha eit skattenivå under 140 prosent av landsgjennomsnittet, i årleg gjennomsnitt dei siste 3 åra, for å få veksttilskot. Distriktstilskot Distriktstilskot for Sør - Noreg blir gitt med ein sats per kommune og ein sats per innbyggjar, begge delar differensiert etter distriktsindeks. Jo lågare indeks, jo større distriktsmessige utfordringar. Kommunane må ha distriktsindeks mellom 0 og 46 for å få tilskot. Kommunane må ha eit skattenivå under 120 prosent av landsgjennomsnittet, i årleg gjennomsnitt dei siste 3 åra, for å få distriktstilskot. 9

Endring arbeidsgivaravgift Frå 01.juli 2014 blei 31 kommunar i landet tilbakeførte frå sone 1 til sone 2 for arbeidsgivaravgift. I Hordaland omfatta det kommunane Tysnes, Jondal og Kvinnherad. Desse kommunane har i 2015 fått eit trekk i rammetilskotet lik utrekna reduksjon i arbeidsgivaravgift. Det er lagt opp til at dette trekket i rammetilskotet blir trappa ned over fem år frå og med 2016. Skjønstilskot Fylkesmannen vil senda grunngjevinga for fordelinga av det ordinære skjønstilskotet for 2016 til kommunane. Kr. 400 mill. i årleg skjønstilskot blei innført frå og med 2011 til kommunar som årleg taper meir enn kr. 100,- per innbyggjar på endringane i inntektssystemet frå det same året. Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD) har gjort utrekning med fordelinga av tilskot mellom kommunane. Det kjem i tillegg til Fylkesmannen si fordeling av skjønstilskot. Fordelinga ligg fast med same årlege tilskotsbeløp til neste revisjon av kostnadsnøklane i inntektssystemet. 2.2.6 Flyktningar og integrering Det er for 2016 framlegg om å styrka integreringstilskotet med kr. 50 mill. i ekstratilskot til kommunar ved busetjing av flyktningar. Kriteriet for å få dette tilskotet er at kommunen i 2016 buset fleire enn det dei blei oppmoda om i 2015. Tilskot blir gitt med kr. 50.000,- for kvar person kommunen buset utover dette i 2016. Det er framlegg om å styrka det særskilte tilskotet for busetjing av einslege, mindreårige flyktningar med kr. 25 mill. Tilskot blir utbetalt til kommunane når einslege, mindreårige flyktningar blir busett. Det er framlegg om å auka tilskotssats frå kr. 191.300,- i 2015 til kr. 207.000,- i 2016. Regjeringa vil leggje fram ein tilleggsproposisjon for 2016 - budsjettet i haust som følgje av det høge talet på asylsøkjarar. 2.2.7 Kommunereform Fylkesmannen har i brev av 19. mai 2015 om kommuneproposisjonen omtalt dei økonomiske verke-midla i reformperioden. Det er ikkje lagt opp til endringar når det gjeld dette. 3. Økonomiske nøkkeltal Fjell kommune I det følgjande vert det presentert ulike økonomiske tabellar som gjev eit oversyn over Fjell kommune si økonomiske stode. 3.1 Brutto og netto driftsresultat 2010 2014 Brutto driftsresultat gjev uttrykk for resultatet av kjernedrifta, og inkluderar resultatet for dei ulike tenesteområda. Brutto driftsresultat viser om kommunen sine løpande inntekter er store nok til å dekke løpande utgifter, før finansområdet. Brutto driftsresultat er driftsinntekter (skatt, rammetilskot, brukarbetaling) minus driftsutgifter (lønn, varer og tenester og avskrivingar). 10

Netto driftsresultat viser endeleg resultat inklusive finansområdet. Teknisk Beregningsutvalg (TBU) tilrår at netto driftsresultat bør være minst 1,75 % av driftsinntektene i ein kommune med god økonomi. Då har kommunen nok overskot til å sikre stabilitet i tenestene ved til dømes å avsetje til disposisjonsfond, samt til å dekke uføresette utgifter. Tabell 1; Tabellen under viser utviklinga i brutto og netto driftsresultat dei siste 5 åra (tal i heile tusen) Total Volum Rekneskap Budsjett rekneskap 2010 Brutto driftsresultat -34 312-34 848 1 228 265 2011 Brutto driftsresultat -6 045-6 727 1 276 828 2012 Brutto driftsresultat 973 13 586 1 403 601 2013 Brutto driftsresultat 7 860 24 916 1 470 489 2014 Brutto driftsresultat 15 840 8 739 1 505 228 2010 Netto driftsresultat -17 174-13 798 1 228 265 2011 Netto driftsresultat -36 501-15 289 1 276 828 2012 Netto driftsresultat -14 450 0 1 403 601 2013 Netto driftsresultat -1 679 16 650 1 470 489 2014 Netto driftsresultat 10 430-9 250 1 505 228 3.2 Disposisjonsfond 2010-2014 Disposisjonsfondet er ein del av eigenkapitalen som kan disponerast både i drifts- og investeringsrekneskapen utan særskilte bindingar. Tabell 2; Tabellen under viser utviklinga i disposisjonsfond dei siste 5 åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2010 2011 2012 2013 2014 Disposisjonsfond 178 418 131 278 92 074 90 083 91 055 3.3 Ubunde investeringsfond 2010 2014 Ubunde investeringsfond er ein del av eigenkapitalen som berre kan nyttast i investeringsrekneskapen utan særskilte bindingar. Tabell 3;Tabellen under viser utviklinga i ubundne investeringsfond dei 5 siste åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2010 2011 2012 2013 2014 Ubundne Investeringsfond 123 722 123 722 104 128 104 128 104 128 3.4 Lånegjeld 2010-2014 Lånegjelda er ein del av den langsiktige gjelda som det er knytt rente- og avdragskostnader til. Lånegjelda finansierer dei langsiktige investeringane i bygg og anlegg. Tabell 4; Tabellen under viser utviklinga i lånegjeld dei siste 5 åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2010 2011 2012 2013 2014 Lånegjeld 1 195 461 1 284 813 1 294 609 1 355 510 1 404 417 Lånegjelda i 2014 utgjorde 105,7 % av driftsinntektene. 11

Tabell 5;Tabellen under viser renteberande gjeld i % av totale inntekter inklusiv finans og totale driftsinntekter dei 5 siste åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2010 2011 2012 2013 2014 Lånegjeld 1 195 461 340 1 284 813 027 1 294 608 591 1 355 509 774 1 404 416 580 Driftsinntekter 1 071 852 869 1 161 679 292 1 265 167 721 1 328 226 005 1 328 226 006 Totale inntekter inkl. finans 1 116 974 049 1 176 672 351 1 294 624 110 1 357 682 393 1 357 682 394 Lånegjeld i % av driftsinntekter 111,5 % 110,6 % 102,3 % 102,1 % 105,7 % Lånegjeld i % av tot. Inntekter 107,0 % 109,2 % 100,0 % 99,8 % 103,4 % 3.5 Eigenkapitaldel Eigenkapitaldelen er den frie eigenkapitalen delt på lånegjeld. Eigenkapitaldelen viser ein fallande tendens fram til 2012 grunna auka gjeld og reduksjon i eigenkapitalen. Frå 2013 til 2014 er det berre ein liten nedgang. Tabell 6; Tabellen under viser eigenkapitalgraden dei siste 5 åra (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2010 2011 2012 2013 2014 Eigenkapital (disp.fond og ub.kap.fond) 302 140 255 000 196 202 194 211 195 183 Lånegjeld 1 195 461 1 284 813 1 294 609 1 355 510 1 404 417 EK/Gjeld 25,27 % 19,85 % 15,16 % 14,33 % 13,90 % 3.6 Langsiktig kapitalfond Tabellen under viser utviklinga i det langsiktige kapitalfondet og kapitalfondet i % av lånegjeld. Tabellen 7; Tabellen viser langsiktig kapitalfond dei siste 5 åra og kapitalfond i % av lånegjeld (tal i heile tusen). Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap Rekneskap 2010 2011 2012 2013 2014 Langsiktig kapitalfond 307 878 275 625 236 366 215 232 226 260 Kapitalfondet i % av lånegjeld 25,75 % 21,45 % 18,26 % 15,88 % 16,11 % 4. Kostra analyse Nemninga KOSTRA står for kommune- stat rapportering og gjev styringsinformasjon om prioriteringane til kommunal og fylkeskommunal verksemd, dekningsgrad, bruksratar og produktivitet. 4.1 Kostra-tal for Fjell kommune Statistisk Sentralbyrå publiserer i april kvart år tal frå Kostra-rapporteringa for året før. Føremålet med KOSTRA er å gi informasjon om ressursbruk i kommunar og fylkeskommunar. Prinsippet er at tala skal gi eit representativt bilde av ressursbruken i kommunen og gi grunnlag for samanlikning kommunane i mellom. SSB utarbeider kvart år rapportar på utvalde nøkkeltal. Desse viser ressursbruken til kommunen innan sentrale tenesteområder som barnehage, grunnskule, omsorg, helse, barnevern og sosialtenesta (Nav). Tala er rekna ut både pr. innbyggjar (prioritering) og pr. brukar av dei aktuelle tenestene (produktivitet). Tabellen under viser Fjell kommune samanlikna med kostragruppe 13 (store kommunar, > 20.000 inb., med unnatak av dei 4 største byane i Norge), Hordaland, landet utan Oslo og landet totalt: 12

Fjell Kostragruppe 13 Hordaland Landet uten Oslo Utvalgte nøkkeltall 2014 2014 2014 2014 2014 Finansielle nøkkeltall Brutto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 1,1 0,6-0 0,4 0,3 Netto driftsresultat i prosent av brutto driftsinntekter 0,8 1 1,2 1 1 Frie inntekter i kroner per innbygger 44 913 46 497 47 761 48 610 49 371 Langsiktig gjeld i prosent av brutto driftsinntekter 198,4 209,3 203,7 210,6 203,1 Arbeidskapital ex. premieavvik i prosent av brutto driftsinntekter 11,5 14,8 7 14,3 11,5 Netto lånegjeld i kroner per innbygger 50 046 44 934 47 514 50 139 40 972 Prioritering Netto driftsutgifter per innbygger 1-5 år i kroner, barnehager 136 446 127 531 130 055 128 579 129 751 Netto driftsutgifter til grunnskolesektor (202, 215, 222, 223), per innbygger 6-15 år 101 620 93 490 100 993 101 210 103 045 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, kommunehelsetjenesten 1 877 2 014 2 158 2 317 2 285 Netto driftsutgifter pr. innbygger i kroner, pleie- og omsorgtjenesten 8 639 15 028 16 240 16 409 16 089 Netto driftsutgifter til sosialtjenesten pr. innbygger 20-66 år 1 746 3 358 3 269 3 137 3 504 Netto driftsutgifter per innbygger 0-17 år, barnevernstjenesten 5 334 7 338 7 747 7 986 8 021 Netto driftsutgifter til administrasjon og styring i kr. pr. innb. 3 271 3 436 3 756 4 219 3 943 Dekningsgrad Andel barn 1-5 år med barnehageplass 90 91,4 91,1 90,9 90,2 Andel elever i grunnskolen som får spesialundervisning 6,9 7,6 7,7 8,1 8 Legeårsverk pr 10 000 innbyggere, kommunehelsetjenesten 8 9,8 9,7 10,4 10,3 Fysioterapiårsverk per 10 000 innbyggere, kommunehelsetjenesten 5,8 8,7 8,5 9 8,9 Andel mottakere av hjemmetjenester over 67 år.......... Andel plasser i enerom i pleie- og omsorgsinstitusjoner 83,3 94,5 93,8 94,8 95 Andel innbyggere 80 år og over som er beboere på institusjon 8,3 12,2 14,5 13,4 13,7 Andelen sosialhjelpsmottakere i alderen 20-66 år, av innbyggerne 20-66 år 3,1 : : 3,9 4 Andel barn med barnevernstiltak ift. innbyggere 0-17 år 2,6 : : 4,8 4,8 Sykkel-, gangveier/turstier mv. m/kom. driftsansvar per 10 000 innb. 6 34 41 53 49 Kommunalt disponerte boliger per 1000 innbyggere 14 19 19 21 20 Årsverk i brann- og ulykkesvern pr. 1000 innbyggere 0,42.. 0,76 0,73 0,72 Produktivitet/enhetskostnader Korrigerte brutto driftsutgifter i kroner per barn i kommunal barnehage 176 811 172 208 185 526 173 675 174 549 Korrigerte brutto driftsutgifter til grunnskole, skolelokaler og skoleskyss (202, 222, 223), per elev 112 836 95 037 105 364 103 633 102 729 Gjennomsnittlig gruppestørrelse, 8.-10.årstrinn 13,3 15,2 14,9 14,3 14,4 Korrigerte brutto driftsutg pr. mottaker av hjemmetjenester (i kroner) 187 776 237 173 260 960 239 657 238 148 Korrigerte brutto driftsutgifter, institusjon, pr. kommunal plass 1 265 606 1 049 146 994 317 1 028 644 1 035 882 Årsgebyr for vannforsyning (gjelder rapporteringsåret+1) 3 626 2 236 3 777 3 317 3 313 Årsgebyr for avløpstjenesten (gjelder rapporteringsåret+1) 4 122 3 118 3 168 3 655 3 652 Årsgebyr for avfallstjenesten (gjelder rapporteringsåret+1) 2 171 2 352 2 354 2 645 2 647 Gjennomsnittlig saksbeh.tid for private forslag til detaljreg. Kalenderdager 506.. 260 244 245 Gj.snittlig saksbehandlingstid for opprettelse av grunneiendom. Kalenderdager 90.. 46 57 57 Bto. dr.utgifter i kr pr. km kommunal vei og gate 186 588 162 165 145 952 120 955 129 246 Lovanvendelse Andel søknader om motorferdsel i utmark innvilget. 100 95 96 96 96 Andel innvilgede disp.søknader for nybygg i 100-m-beltet langs sjø. Prosent 64.. 86 85 85 Landet Tala viser at skulesektoren i Fjell kommune har høgast ressursbruk pr. elev uavhengig av kven ein samanliknar seg med: 13

Figuren syner at Fjell kommune brukar ca. kr. 113.000 pr. elev pr. år medan snitt for Hordaland er kr. 105.000 og Kostragruppe 13 er kr. 95.000. På årsbasis utgjer dette gapet om lag 57 mill i høve Kostragruppe 13. For barnehagesektoren er det ikkje like eintydig, men dei fleste andre ligg lågare enn Fjell. Det er ekstra utbetalingar til dei private barnehagane knytt til klagar tidlegare år, ekstern husleige og overføringar til private barnehagar som forklarer dette. Innan pleie og omsorg har Fjell kommune den lågaste ressursbruken av alle. Det er særleg tenester knytt til pleie og omsorg i heimen som forklarer dei låge tala for Fjell. Også innanfor helse, sosialtenesta og barnevern er ressursbruken gjennomgåande lågare enn andre kommunar. 4.2 Demografiske tilhøve I tillegg til Kostra-tala som viser dei økonomiske tilhøva har Fjell fleire utfordringar knytt til demografiske tilhøve framover. Det eine er den relative nedgangen i innbyggjartal i barnehagealder (0-5 år) og skulealder (6-15 år). For born i skulealder er det nedgang også i absolutte tal. For innbyggarar over 67 år er utviklinga stikk motsett. (Sjå figurar) 14

Figur: Prosentvis del av befolkning med alder 6-15 år 2006-2014 Tabell 1 Befolkningsframskrivninger Fjell kommune 2016-19. Kilde: SSB. 2015 2016 2017 2018 2019 0-5 år 2 035 2 110 2 168 2 242 2 335 6-15 år 3 601 3 604 3 607 3 620 3 644 16-66 år 16 383 16 760 17 112 17 473 17 794 67-79 år 1 820 1 968 2 101 2 219 2 301 80-89 år 465 459 474 474 513 90 år og 123 114 114 119 119 eldre Totalt 24 427 25 015 25 576 26 147 26 706 For skulesektoren tyder dette på ein reduksjon i tenesteproduksjonen totalt i dei næraste åra framover. Dette kan gje rom for vidare innsparing i skulesektoren som kan omfordelast inn mot sektorar med auka press, til dømes omsorgssektoren. Nedgangen i elevtal er størst på Lille-Sotra 15

medan delar av Store-Sotra har vekst. Fjell kommune vert trekt og i rammeoverføringa for elevar i private skular med brutto 29,9 mill for budsjettåret 2016. Det er krevjande å justere kapasiteten i den offentlege skulen tilsvarande. Dei trendane som er skissert for skule gjer seg også gjeldande for barnehage. Trafikale tilhøve gjer det vanskelegare å få full utnytting av samla barnehagekapasitet. Figur: %-vis del av befolkning med alder 0-5 år 2006-2014: I figurane under er det vist faktisk utvikling i ulike aldersgrupper frå 2000 til 2015, vidareført med SSBs framskrivingar frå 2016-2030. 16

Figur 1 Utvikling i aldersgruppene 0-5 år og 6-15 år for Fjell kommune 2000-2030, indeksert slik at nivået i 2000=100. Kilde: SSB. 160 150 140 130 120 110 100 90 80 "Barne- og ungdomsgruppene" 0-5 år 6-15 år Figur 2 Utvikling i aldersgruppene 67-79 år, 80-89 år og over 90 år for Fjell kommune 2000-2030, indeksert slik at nivået i 2000=100. Kilde: SSB. 350 300 250 200 150 100 50 "Eldregruppene" 67-79 år 80-89 år 90 år og eldre Ifølge SSB vil tal personer i aldersgruppa 67-79 år auke relativt kraftig i de neste åra. I aldersgruppa 80-89 år er det venta ei moderat utvikling i de næraste årene, og ein relativt kraftig vekst etter ca. 2020. Tal personer i aldersgruppa over 90 år er venta å få ein moderat auke dei neste åra. 17

5. Årsbudsjett drift 2016 Fjell kommune 5.1 Innleiing I budsjettet for 2016 er aktivitetsnivået frå hausten 2015 vidareført inn i 2016. Lønsoppgjer for 2015 er også innarbeidd med heilårsverknad i 2016. Det er ikkje budsjettert med inntekter frå mogleg eigedomsskatt og heller ikkje avkastning frå det langsiktige kapitalfondet. Det er vidare sett av 10 mill til Lokal medisinsk senter (LMS). Til budsjettseminaret på Panorama la rådmannen fram eit budsjettforslag i balanse med bruk av bundne fond (NAV) på 8 mill og avsetjing til fond med 10 mill til LMS. Det er dette framlegget til budsjett som vil bli handsama i det vidare arbeidet. Alle samanlikningar er gjort i høve til revidert budsjett 2015. Prisindikatoren for 2016, som er eit vekta snitt av løns- og prisvekst, utgjer 2,7%. Lønsveksten er rekna til 2,7 % i statsbudsjettet. 5.2 Økonomisk oversikt drift Tabellen som følgjer under viser hovudtrekka i driftsbudsjettet for 2015 og 2016 og rekneskapen for 2014: Hovudoversikt Budsjett Budsjett Rekneskap 2016 2015 2014 Driftsinntekter -1 513 173 000-1 398 892 000-1 390 377 558 Driftsutgifter 1 487 758 000 1 372 630 000 1 374 538 071 Brutto driftsresultat -25 415 000-26 262 000-15 839 487 Netto finansutgifter 78 415 000 80 410 000 55 640 769 Motpost avskrivninger -55 000 000-54 400 000-50 230 890 Netto driftsresultat -2 000 000-252 000-10 429 608 Bruk av avsetjingar -8 000 000 - -33 276 557 Avsetjingar 10 000 000-26 234 374 Rekneskapsmessig meir/mindreforbruk - -252 000-17 471 791 18

Tabellen som følgjer viser ei meir detaljert oversikt over driftsbudsjettet for 2016: Hovudoversikt Budsjett Budsjett Avvik 2016 2015 2015-2016 Brukerbetalinger -48 614 000-47 981 000-632 000 Andre salgs- og leieinntekter -54 782 000-53 652 000-1 129 204 Overføringer med krav til motytelse -150 898 000-132 998 000-17 896 925 Rammetilskudd -515 225 000-513 708 000 1 216 000 Andre statlige overføringer -44 561 000-17 044 000-27 517 000 Andre overføringer -300 000-252 000-48 000 Skatt på inntekt og formue -698 793 000-633 256 000-68 269 000 SUM DRIFTSINNTEKTER -1 513 173 000-1 398 892 000-114 276 129 - - Lønnsutgifter 780 482 000 704 216 000 76 253 575 Sosiale utgifter 226 907 000 215 010 000 7 738 483 Kjøp av varer og tjenester som inngår i komm tjenesteprod 158 359 000 140 847 000 17 486 231 Kjøp av varer og tjenester som erstatter komm tjprod 219 660 000 216 016 000 7 810 000 Overføringer 47 350 000 42 140 000 5 235 000 Avskrivninger 55 000 000 54 400 000 600 000 SUM DRIFTSUTGIFTER 1 487 758 000 1 372 630 000 115 123 289 BRUTTO DRIFTSRESULTAT -25 415 000-26 262 000 847 160 Renteinntekter, utbytte og eieruttak -13 135 000-11 110 000-2 025 000 Gevinst på finansielle instrumenter - - - SUM EKSTERNE FINANSINNTEKTER -13 135 000-11 110 000-2 025 000 - - Renteutgifter, provisjoner og andre finansutgifter 50 550 000 53 520 000-2 970 000 Avdrag på lån 41 000 000 38 000 000 3 000 000 SUM EKSTERNE FINANSUTGIFTER 91 550 000 91 520 000 30 000 RESULTAT EKSTERNE FINANSIERINGSTRANSAKSJONER 78 415 000 80 410 000-1 995 000 Motpost avskrivninger -55 000 000-54 400 000-600 000 NETTO DRIFTSRESULTAT -2 000 000-252 000-1 747 840 Bruk av disposisjonsfond - - - Bruk av bundne fond -8 000 000 - -8 000 000 SUM BRUK AV AVSETNINGER -8 000 000 - -8 000 000 Dekning av tidligere års merforbruk - - - Avsetninger til bundne fond 10 000 000-10 000 000 SUM AVSETNINGER 10 000 000-10 000 000 REGNSKAPSMESSIG MER- MINDREFORBRUK - -252 000 252 160 5.3 Inntekter Driftsinntektene aukar med totalt 114,3 mill, ei auke på 8,17% i høve til revidert budsjett 2015. Dei frie inntektene (skatt og ramme) aukar med 67 mill, ei auke på 5,8%. 19

800,00 700,00 Fordeling driftsinntekter budsjett 2016 600,00 500,00 400,00 698,79 300,00 515,22 200,00 100,00 150,90 0,00 Skatt på inntekt og formue Rammetilskudd Overføringer med krav til motytelse 54,78 48,61 44,56 Andre salgs- og leieinntekter Brukerbetalinger Andre statlige overføringer 0,30 Andre overføringer Tal i heile mill Brukarbetaling og andre sals- og leigeinntekter Alle gebyr og brukarbetalingar er vedteke auka med 2,7%. For å få samsvar mellom budsjetterte inntekter og faktiske inntekter er ikkje alle budsjettpostar auka tilsvarande. Plansakbehandling er auka med 25% og kostnadsdekningsprosenten frå 70 til 75 prosent. Byggesaksgebyr er vedteke auka med 10%. 20

Eigenbetaling 2015 2016 Auke %-vis auke Barnehagar (satsar pr. månad) *) 41 timar og meir 2 580 2 655 75 2,91 % Maks 33 timar 2 325 2 393 68 2,91 % Maks 25 timar 1 999 2 057 58 2,91 % Maks 17 timar 1 661 1 709 48 2,91 % Skulefritidsordninga (satsar pr. månad) Heil plass, frå og med 11 timar pr veke 2 360 2 420 60 2,70 % Delt plass. Til og med 10 timer pr veke 1 770 1 820 50 2,70 % Morgonplass 800 900 100 12,50 % Ferie SFO (pr veke) 800 825 25 3,03 % Fjell kulturskule (satsar pr. år) Pris pr. elev 2 920 3 000 80 2,70 % Søsken 2 370 2 430 60 2,70 % Instrumentleige pr år 910 930 20 2,70 % Heimehjelp (satsar pr. månad) 2 til 3 G 690 710 20 2,70 % 3 til 4 G 1 410 1 450 40 2,70 % 4 til 5 G 2 100 2 160 60 2,70 % Over 5 G 2 790 2 870 80 2,70 % Max timesats 250 260 10 2,70 % Betaling for ferdigmat (satsar pr. eining) Suppe/dessert 21 22 1 2,70 % Frossen middag pr. porsjon 74 76 2 2,70 % Varm middag pr. porsjon 84 86 2 2,70 % Institusjonsopphald (satsar pr. dag, jfr statens satsar) Korttidsopphald 147 150 3 2,04 % Dagsopphald 77 80 3 3,90 % Frokost 28 29 1 2,70 % Tryggleiksalarm (satsar pr. månad) Trygleiksalarm lav sats 220 230 10 2,70 % Trygleiksalarm høg sats 250 260 10 2,70 % Husleige Bu & Servicesenter 40 m2 - pr.mnd 6 730 6 910 180 2,70 % 45 m2 - pr mnd 7 690 7 900 210 2,70 % 55 m2 - pr mnd 8 650 8 880 230 2,70 % Mat Bu & Servicesenter Full pakke 3 900 4 010 110 2,70 % Feiing og tilsyn Vanleg hus 570 590 20 2,70 % Industripipe 830 850 20 2,70 % Feiing etter oppdrag 1 110 1 140 30 2,70 % Andre gebyr og betalingssatsar Plansakbehandling +25% Byggesaksgebyr +10% Oppmålingsgebyr +2,7% Alle andre gebyr og betalingssatsar +2,7% *) Satsane er regjeringa sit framlegg til nye satsar for foreldrebetaling i barnehagar frå 1. Januar 2016. Dersom det vert endringar i endeleg statsbudsjett skal Fjell kommune nytta vedteke maksimalpris. Gebyra knytt til plansak, byggesak og kart og oppmåling vil gå fram av Lokale forskrifter om kommunale gebyr. 21

5.3.1 Overføringar med krav til motyting Denne posten omfattar refusjonskontoar der Fjell kommune må sende krav for å få refundert sine utlegg, til dømes sjuke- og fødselspengar og meirverdiavgiftskompensasjon. Auken skuldast mellom anna refusjon av lønsutgifter hos Nav knytt til knytt til rus, flyktningar og barnefattigdom. I tillegg 80% refusjon av lønsutgifter over 960.000 på 9 nye stillingar hos barnevern knytt til einslige mindreårige flyktningar. 5.3.2 Frie inntekter; rammetilskot og skatt på inntekt og formue Skatt på inntekt og formue og rammetilskot, frie inntekter, er til saman budsjettert med kr 1.214.018.000, ei auke i høve 2015 på 67 mill eller 5,5%. I dette beløpet er det teke høgd for venta befolkningsvekst frå 01.07.2015 til 01.01.2016. Det er i tala innarbeid eit veksttilskot på 13 mill, samt gjort uttrekk for elevar i private skular med brutto 29,9 mill (netto 22,6 mill). I tillegg er midlar til «Øyeblikkelig hjelp» (ØH) innarbeid i rammeoverføringa med 4,3 mill. Skatteanslaget er basert på utrekningar frå KS sin skattemodell. 5.3.3 Andre statlige overføringar Auken skuldast i hovudsak auka integreringstilskot som følgje av auke i mottak av flyktningar. Det er vedteke at Fjell kommune skal busette 53 nye flykningar i 2016. 5.1 Utgifter Driftsutgiftene aukar med 115,1 mill, ei auke på 8,39% i høve opphavleg budsjett 2015. Av denne auken er om lag 84 mill løn og sosiale utgifter. Nedanfor er det gjort greie for utgiftspostane. 900,0 800,0 Fordeling driftsutgifter budsjett 2016 700,0 600,0 500,0 400,0 780,5 300,0 200,0 100,0 219,7 226,9 158,4 0,0 Lønnsutgifter Kjøp av varer og tjenester som erstatter komm tjprod Sosiale utgifter Kjøp av varer og tjenester som inngår i komm tjenesteprod 55,0 47,4 Avskrivninger Overføringer Tal i heile mill 5.1.1 Lønsutgifter / lønsoppgjer Brutto lønsutgifter aukar med 76,2 mill. I dette beløpet er det mellom anna innarbeid 14 nye stillingar hos Nav mellom anna knytt til rus, flyktningar og barnefattigdom. Dei fleste av desse stillingane er heilt eller delvis finansiert med eksterne midlar (Helsedirektoratet, IMDI og 22

Fylkesmannen). I tillegg kjem 9 nye stillingar hos barnevern knytt til einslige mindreårige flyktningar som Fjell kommune får 80% refusjon av samla lønsutgifter over 960.000. Vidare er lønsoppgjer for 2015 innarbeidd med heilårsverknad i 2016. Det er budsjettert med ein lønsavsetnad på 14,4 mill til lønsoppgjeret i 2016 som er eit hovudoppgjer. Stillingsbudsjettet er budsjettert på kvar tenestestad. Introduksjonsstønad er auka med 4,5 mill som følgje 25 fleire brukarar i introduksjonsprogrammet. Lønsutgifter til skule aukar grunna heilårsverknad av 3 nye klasser frå og med haust 2015, samt at rammetimetalet er oppretthaldt. I tillegg er innsparingskrav i skulesektoren på 5,5 mill som vart vedteke i budsjett 2015 teke bort. 5.1.2 Sosiale utgifter Denne posten omfattar i hovudsak arbeidsgjevaravgift og pensjon. Auken er på 7,7 mill. 5.1.3 Kjøp av varer og tenester som inngår i tenesteproduksjon Utgiftsauken skuldast mellom anna auka husleige med 4,2 mill (Helsestasjon for ungdom, Straume arbeidssenter, Vaksenopplæring og Mottakssenter), kontingentar og lisensar 2,5 mill (Datalisensar, KS kontingent og OU fond), kjøpte tenester 2,7 mill (av dette 1,5 mill knytt til pålegg frå arbeidstilsynet om uniformer i omsorgssektor). Midlar til opplæring er auka frå 0,77% i 2015 til 1,5% i 2016, ei auke på 2,8 mill. 5.1.4 Kjøp av varer som erstattar tenesteproduksjon Denne posten omfattar tenester som kommunen kjøper frå andre. Auken skuldast i hovudsak meirutgifter til private barnehagar og ressurskrevjande tenester. 5.1.5 Overføringar Auken skuldast mellom anna tilskot til bustad med 2,5 mill og flyktningtilskot med 2 mill. 5.1.6 Avskrivingar Avskrivingar er rekna til 55 mill, ei auke på 0,6 mill i høve 2015. Avskrivingar er ein kostnad som ikkje vert betalt, men syner det rekneskapsmessige kapitalslitet kvart år. Effektane av avskrivingar vert sett i 0 i driftsrekneskapen og erstatta av utgiftsposten avdrag. 5.1.7 Brutto driftsresultat Brutto driftsresultat er positivt med 25,4 mill, noko som er om lag på same nivå som budsjett 2015. 5.2 Finans 5.2.1 Renteinntekter, utbytte og eigaruttak Aksjeutbytte frå BKK er vidareført med 7,5 mill i 2016. Avkastning frå det langsiktige kapitalfondet er ikkje budsjettert. Andre renteinntekter er auka med om lag 2 mill og er knytt til renter av restbeløp CCB. 23

5.2.2 Renteutgifter, provisjonar og andre finansutgifter Renteutgifter er redusert som følgje av lågare rentenivå. 5.2.3 Avdragsutgifter Avdrag på lån er basert på minimumsmetoden (lånegjeld 01.01/maksimalt ant. år gjeld kan avdras over) og utgjer 41 mill i 2016. Avskrivingar utgjer 55 mill i 2016. 24

5.3 Sektorane Buds(end) Buds(end) Endring 2016 2015 2015-2016 RÅDMANN 1000-1 217 367 371-1 115 493 000-101 874 371 RÅDMANN 1010 48 591 754 44 149 000 4 442 754 PERSONALSJEFEN 12 437 961 12 512 000-74 039 ØKONOMISJEFEN 7 824 944 7 462 000 362 944 IKT-SJEFEN 15 171 473 14 342 000 829 473 SERVICETORGSJEFEN EKS. BARNEHAGE 34 113 086 32 018 109 2 094 977 SERVICETORGSJEFEN BARNEHAGE 132 435 159 129 872 891 2 562 268 KULTURSJEFEN 12 955 415 11 923 000 1 032 415 SKULESJEFEN 343 390 696 332 627 000 10 763 696 BARNEHAGESJEFEN 93 426 058 91 270 000 2 156 058 SOSIALSJEFEN 57 843 940 53 000 000 4 843 940 NAV 45 762 611 39 659 000 6 103 611 HELSESJEFEN 87 108 189 70 289 000 16 819 189 OMSORGSSJEFEN 210 852 654 187 706 000 23 146 654 PLAN- OG UTB.SJEFEN 7 521 734 7 398 000 123 734 EIGEDOMSSJEFEN 107 931 697 100 751 000 7 180 697 Auken utanom generell lønsauke på kvar sektor er kommentert nedanfor. 5.3.1 Rådmannen 1000 Inntektsveksten hos rådmannen på 101,8 mill kan i hovudsak forklarast med auke i dei frie inntektene (skatt og rammeoverføring) med 67 mill og auke i integreringstilskot med 27,3 mill. Aksjeutbytte frå BKK er vidareført med 7,5 mill i 2016, medan avkastning frå det langsiktige kapitalfondet er satt i 0. Utgiftssida er auka med avdrag og avskrivingar, medan renteutgiftene er redusert med om lag 2 mill. Avdraga er rekna etter minimumsmetoden. 5.3.2 Rådmannen 1010 Lønsavsetjinga er førebels lagt under rådmannen med 13,9 mill. I tillegg er det lagt 0,45 mill hos barnehagesjefen, totalt 14,35 mill. Lønsoppgjeret for 2016 er eit hovudoppgjer. Sotra brannvern Budsjett for 2016 er i hovudsak vidareført med same nivå som 2015, men er auka med deflator på 2,7% til kr 17.878.000. Brannsjefen sitt framlegg til budsjett ligg som vedlegg til saka. 25

Kyrkja Tilskot til kyrkja er budsjettert med kr 14.167.000 og er auka med deflator på 2,7%. Kyrkja sitt framlegg til budsjett ligg som vedlegg til saka. Gode Sirklar Kjøp av tenestar frå Gode Sirklar er vidareført på same nivå som i 2015 med 1 mill. 5.3.3 Stabsfunksjonane Personalsjefen, økonomisjefen og IKT sjefen sitt budsjett er i hovudsak vidareført på same nivå som i 2015 med noko auke i driftsutgiftene knytt til opplæring samt vedlikehald av brukarutstyr og auke i programvarevedlikehald hos IKT sjefen. 5.3.4 Servicetorgsjefen Servicetorgsjefen sitt budsjett eks. barnehage er auka med 2,2 mill i høve 2015. Dette skuldast i hovudsak KS-kontingent og OU-fond med til saman 1 mill. I tillegg kjem auka lønsutgifter til politiske verv samt heilårsverknad av lønsoppgjer 2015. Servicetorgsjefen sitt budsjett knytt til barnehage er auka med 2,5 mill i høve 2015. Dette skuldast i hovudsak auke i tilskot til private barnehagar. 5.3.5 Kultursjefen Kultursjefen sitt budsjett er auka med om lag 1 mill i høve 2015. Dette skuldast mellom anna avsetjing til sykkel VM med 0,5 mill samt auka til bibliotek grunna endring i lov om folkebibliotek. Budsjettet er elles vidareført på om lag same nivå som i 2015. 5.3.6 Skulesjefen Skulesjefen sitt budsjett er auka med om lag 10,7 mill i høve 2015. Dette skuldast i hovudsak heilårsverknad av 3 nye klasser frå hausten 2015. I tillegg er tal rammetimer vidareført på same nivå som skuleåret 14/15, jfr. KS vedtak 18.06.2015. 5.3.7 Barnehagesjefen Budsjettet er vidareført frå 2015 med heilårsverknad av lønsoppgjer. 5.3.8 Sosialsjefen Sosialsjefen sitt budsjett aukar med 4,8 mill i høve 2015. Auken skuldast mellom anna 9 nye årsverk til prosjekt «Einslege mindreårige flyktningar». Fjell kommune får refusjon for 80% av dei totale lønsutgiftene ut over 960.000. I tillegg kjem auka løn fosterheim og kjøp av tenester knytt til sakkunnig utredning og rettleiing. 5.3.9 NAV NAV sitt budsjett er auka med 6,1 mill i høve 2015. I dette beløpet er det mellom anna innarbeid 14 nye stillingar knytt til rus, flyktningar og barnefattigdom. Dei fleste av desse stillingane er heilt eller delvis finansiert med eksterne midlar (Helsedirektoratet, IMDI og Fylkesmannen). Det er oppretta eit bustadkontor under NAV med 5 stillingar. Målgruppa er flyktningar, rus samt andre som treng hjelp til å skaffe seg/behalde bustad. 26

5.3.10 Helsesjefen Helsesjefen sitt budsjett aukar med 16,8 mill i høve 2015. Auken skuldast i hovudsak utgifter knytt til ressurskrevjande tenester. I tillegg er inntekter knytt til ØH teke ut (lagt i rammetilskot). Det er også sett av 5 mill til LMS og lege- og psykologtenesta er styrka. Løn legevakt har auka med om lag 1,8 mill grunna overgang til heildøgnsdrift. 5.3.11 Omsorgssjefen Omsorgssjefen sitt budsjett er auka med 23,1 mill i høve 2015. Dette skuldast i hovudsak avsetjing til LMS med 5 mill samt at inntekt knytt til ØH er teke ut og lagt inn i rammetilskot. I tillegg er heilårsverknad av 11,6 nye årsverk i 2015 lagt inn. Det er også budsjettert med fleire lærlingar i 2016. 5.3.12 Plan- og utbyggingssjefen Budsjettet er vidareført utan endring frå 2015. Dette skuldast at eit årsverk er flytta frå plan- og utbyggingssjefen til bustadkontor under NAV. Inntektsnivået er vidareført frå 2015 medan gebyrsatsane er føreslege auka med 10% på byggesak, 2,7% på kart og 25% på plansakbehandling. Fond plansak var negativt med 1,6 mill pr. 31.12.2014. Fond byggesak er venta å verte negativt pr. 31.12.2015. 5.3.13 Eigedomssjefen Eigedomssjefen sitt budsjett aukar med 7,1 mill i høve 2015. Auken skuldast mellom anna at om lag 4 mill i husleigeinntekt er overført til bustadkontor under NAV. I tillegg er husleigeutgifter knytt til flytting av Straume arbeidssenter auke med 1 mill. 6. Hovudprioriteringar investering 2016-2019 Nedanfor vert det gjort greie for planlagde investeringar i perioden 2016-2019, samt finansiering av desse. Følgjande premissar er lagt til grunn for utarbeiding og handsaming av investeringsbudsjettet: Alle brutto kostnader ved eit prosjekt skal takast med. Dette omfattar kostnader knytt til tomt, planlegging/prosjektering (inkl. løn), mva, finansiering (byggjelånsrenter), bygging, utsmykking og inventar og utstyr. Det skal budsjetterast brutto for alle prosjekt. Dette inneber at totalkostnaden ved eit prosjekt skal synleggjerast. Bruttoinvesteringa kjem fram i tabellen investeringsprogram 2016-2019. Finansieringa av prosjekta med statlege og andre tilskot (t.d. mva-komp, husbankmidlar og tippemidlar), låneopptak og eigen finansiering(t.d. sal av eigedom), kjem fram i oversikta. Prosjekta skal gjennomførast på beste måte i teknisk/økonomisk forstand. Budsjettert sum i eit år skal dekka venta utgifter same året, men ein kan akseptera visse forskyvingar i faktiske utgifter mellom år. Endringar i kostnadsoverslag (budsjett) vert innpassa ved justeringar av summane når langtidsprogrammet vert rullert i dei årlege budsjetta. Kommunestyret skal godkjenne alle kjende kostnadsoverskridingar, anten ved budsjettvedtak eller ved handsaming i eiga sak. Kommunestyret kan delegera til underordna organ å overføra midlar mellom prosjekt dersom utgiftene ved eit prosjekt vert mindre enn forventa og innsparingane vert nytta til å dekka forventa overskridingar ved andre prosjekt. Kommunestyret skal handsama alle investeringsprosjekt. Dette skjer i samband med budsjettopplegget eller ved framlegging av eiga sak. Investeringsramma for Fjell VAR A/S skal avgjerast av kommunestyret, men vil i praksis fastsetjast gjennom avgiftsnivå og garantiordning. 27